Temat: Omów drogi wchłaniania trucizn i ich przemiany i wydalanie.
Toksykologia - nauka interdyscyplinarna wyodrębniona z biologii, chemii, medycyny, medycyny weterynaryjnej, farmakologii i innych dziedzin. Dzieli się ją umownie na toksykologię teoretyczną i toksykologię stosowaną.
Nazwa "toksykologia" wywodzi się od greckiego słowa τόξον (toxon) - "łuk" oraz toxicos - substancja, którą zatruwano strzały.
Toksykologia zajmuje się badaniem własności czynników toksycznych i negatywnymi skutkami ich oddziaływania na organizm. Takimi własnościami są na przykład:
toksyczność - bezpośrednie wywoływanie objawów chorobowych
mutagenność - powodowanie zmian genetycznych
kancerogenność - powodowanie zmian nowotworowych
teratogenność - powodowanie wad rozwojowych płodu
alergogenność - wywoływanie alergii.
Wiedza z dziedziny toksykologii jest powszechnie wykorzystywana przez lekarzy z dziedziny medycyny sądowej oraz lekarzy weterynarii wyspecjalizowanych w weterynarii sądowej.
Toksykologię dzieli się na:
toksykologię ogólną - zajmuje się definiowaniem podstawowych pojęć
toksykologię szczegółową - bada i opisuje trucizny
toksykologię doświadczalną - opracowuje modele badawcze i zajmuje się śledzeniem losu trucizn w organizmie.
Do znanych toksykologów należał prof. John Henry.
Droga wprowadzenia trucizny do organizmu:
oddechowa - bezpośrednie wchłanianie trucizny do krążenia dużego, najczęściej zatrucia te to zatrucia parami i gazami. Odgrywa szczególną rolę w zatruciach zawodowych i środowiskowych. W ten sposób przedostaje się największy truciciel - tlenek węgla oraz krzemionka wywołująca pylicę.
pokarmowa - trucizna "pokonuje" na swej drodze żołądek i wątrobę. Jest to najczęstsza droga przedostawania się trucizny do organizmu. Przewód pokarmowy człowieka dorosłego ma około 8 m długości. Wchłanianie zachodzi na całej jego długości, choć najlepiej w jelitach.
poprzez skórę - nie uszkodzoną lub błony śluzowe, wchłaniają się tu trucizny dobrze rozpuszczalne w tłuszczach. Powierzchnia skóry dorosłego człowieka to około 1,25 - 2 m 2. Taka absorbcja ma szczególne znaczenie w zatruciach zawodowych.
poprzez wstrzyknięcie - domięśniowe, dożylne, dootrzewnowe lub podskórne
poprzez jamy ciała - dospojówkowo, przez nos, doodbytniczo i dopochwowo.
W organizmie trucizna przechodzi cztery główne stadia:
wchłanianie (absorbcja) - szybkość wchłaniania się trucizny decyduje np. o nasileniu efektu toksycznego, czyli rozmiarach zatrucia. Wchłanianie polega ogólnie mówiąc na przejściu substancji toksycznej ze środowiska zewnętrznego do krążenia ogólnego (krew, chłonka).
rozmieszczanie (dystrybucja) - w pierwszej fazie największą rolę odgrywa pojemność minutowa serca i przepływ krwi przez poszczególne narządy. W kilka minut po absorbcji największa ilość trucizny dochodzi do serca, wątroby mózgu, nerek i innych narządów dobrze ukrwionych. W drugiej fazie trwającej od kilku minut do kilkudziesięciu godzin trucizna wnika do tkanek skóry, mięśni, tłuszczu zapasowego.
przemiany biochemiczne (biotransformacja) - Substancje obce ulegają w organizmie różnym przemianom chemicznym. Zazwyczaj każda substancja powoduje powstanie kilku a nawet kilkunastu metabolitów. Główne z nich to: utlenianie, redukcja i hydroliza ( w fazie pierwszej) oraz sprzęganie w fazie drugiej.
wydalanie (eliminacja) - W zależności od właściwości trucizny wydalanie następuje z moczem, żółcią lub wydychanym powietrzem. Mniejsze ilości substancji toksycznej wiążą się również z potem, mlekiem i śliną.
Niektóre środki mogą ulec czasowemu magazynowaniu .Większość ich jednak jest eliminowana dzięki procesom biotransformacji i wydalania. Procesy biotransformacji (metabolizm), zachodzące głównie w wątrobie, na ogół powodują utratę biologicznej aktywności danej substancji. Czasem pierwsze produkty przemiany (metabolity) są bardziej toksyczne niż substancja pierwotna (np. formaldehyd i kwas mrówkowy - metabolity alkoholu metylowego, powodujące ciężkie zatrucie tym związkiem). Wydalanie trucizny, zarówno w formie metabolitów, jak i w formie nie zmienionej (zależnie też od rodzaju substancji trującej), może się odbywać przez układ moczowy (z moczem), pokarmowy (z kałem). Wydalanie trucizny z moczem odgrywa ogromną rolę w odtruwaniu. Trucizny rozpuszczalne w wodzie są wydalane przez nerki drogą filtracji kłębuszkowej. Jednak część substancji ulega wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach nerkowych. Wchłanianie zwrotne jest tym większe, im mniej zjonizowana jest dana substancja, a jonizacja zależy w dużym stopniu od odczynu moczu. Substancje kwaśne są mniej zjonizowane w środowisku kwaśnym, odwrotnie jest z zasadami. Zatem, aby zwiększyć wydalanie trucizny, należy doprowadzić odczyn moczu do pH przeciwstawnego odczynowi substancji trującej. Niewydolność nerek może utrudnić lub uniemożliwić wydalanie nerkowe.
„Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, bo tylko dawka czyni truciznę”- Paracelsus