DIAGNOZA BEHAWIORALNA
Postępy psychologii poznawczej, psychologii uczenia się, psychologii rozwojowej, psychobiologii i analizy behawioralnej także wskazują na potencjalne ważne związki czynnościowe mogące wyjaśnić pojawienie się, utrzymywanie czy nasilenie i ustąpienie problemów z zachowaniem.
Wpływ na strategie diagnozy mają też nowe osiągnięcia w dziedzinie strategii interwencji oraz przyczynowe modele wyjaśniające zaburzenia zachowania.
Metody diagnozy behawioralnej coraz częściej koncentrują się na zmiennych sytuacyjnych oraz na roli szerszego środowiska społecznego.
Diagnoza behawioralna ( behavioral assessment) jest jednym z paradygmatów diagnozy psychologicznej. Posiada ona elementy metodologiczne i teoretyczne. Diagnoza behawioralna kładzie nacisk na pomiar ściśle określonych, obserwowalnych zachowań oraz współwystępujących zmiennych przyczynowych (sprawczych). Pomiar ten charakteryzuje się następującymi właściwościami: jest mocno osadzony w empirii, posługuje się wieloma metodami i czerpie z wielu różnych źródeł informacji. W diagnozie behawioralnej podkreśla się konieczność stosowania narzędzi diagnostycznych o sprawdzonej trafności, rzetelności itp.
Dokonując wyboru badanych zmiennych oraz metod ich pomiaru zakłada się, że czynniki społeczno- środowiskowe są często ważnym źródłem zmienności zachowania i problemów z zachowaniem (behawior). Zakłada się również, że problemy z zachowaniem podlegają znacznemu zróżnicowaniu indywidualnemu, czasowemu i sytuacyjnemu.
Diagnoza behawioralna kładzie nacisk na podejście empiryczne, dynamiczne.
CHARAKTERYSTYKA DIAGNOZY BEHAWIORALNEJ
Cele diagnozy:
Identyfikacja i precyzyjny pomiar określonych problemów z zachowaniem.
Identyfikacja i pomiar specyficznych dla klienta celów, i mocnych stron.
Identyfikacja zmiennych społeczno- środowiskowych.
Ocena efektów i programów interwencji.
Umożliwienie badań podstawowych w zakresie analizy zachowania, uczenia
się, psychopatologii, psychologii poznawczej, rozwojowej i społecznej.
Przedmiot diagnozy:
Obserwowalne zachowanie, najlepiej w naturalnym środowisku.
Uwarunkowania reakcji, będące ważnymi czynnikami przy wyborze zachowania.
Wielorakie źródła informacji ( od klienta, rodziny, nauczycieli, współmałżonka).
Diagnoza funkcjonalna to znaczy, że cele diagnozy wyznaczają metody i przedmiot.
Wnioski diagnostyczne:
Nacisk na empirię i podejście naukowe.
Podejście do diagnozy ( i terapii) oparte na weryfikowaniu i obalaniu hipotez.
Podejście do pomiaru oparte na wielu metodach, wielu źródłach informacji.
Korzystanie ze sprawdzonych empirycznie, dokładnych i trafnych narzędzi pomiarowych.
Metody diagnozy:
Bezpośrednia obserwacja w warunkach naturalnych i laboratoryjnych.
Diagnoza oparta na wielu metodach i wielu źródłach informacji.
Częsta ocena dokonywana na bieżąco (diagnoza czasowo- seryjna).
Korzystanie z próbek krytycznych zdarzeń/sytuacji.
Pomiar wspomagany komputerowo i narzędziowo.
Dopasowanie metod diagnozy z celami diagnozy.
Założenia dotyczące przyczyn problemów z zachowaniem:
Społeczno-środowiskowe uwarunkowania reakcji i bodźce są ważnymi czynnikami sprawczymi.
Kładzie się nacisk na przyczyny bieżące a nie odległe.
Wielorakość przyczyn - wiele czynników sprawczych wchodzących we wzajemne interakcje , wpływa na zachowanie ( z czego wynika konieczność systemowego podejścia do diagnozy).
Różne parametry problemów z zachowaniem mogą mieć różne przyczyny.
W diagnozie zachowania korzysta się z rozmaitych metod: obserwacji w warunkach naturalnych i laboratoryjnych, obserwacji uczestniczącej, kwestionariuszy, wywiadu, pomiarów elektrofizjologicznych i innych biologicznych metod pomiaru, zapisu elektromechanicznego.
Wywiady i kwestionariusze wspomagane komputerowo ułatwiają gromadzenie danych o kliencie. Komputer może obliczyć wynik całkowity, wyniki w skalach i wyniki czynnikowe, przeprowadzić indywidualną analizę pytań i sporządzić diagnozę.
Jednak najbardziej złożone zadanie jakie stoi przed psychologiem, dotyczy syntezy informacji diagnostycznych. Synteza ta służy sporządzeniu orzeczenia, szczególnie klinicznego i polega na integracji wielu pomiarów dokonanych dla wielu zmiennych oraz wielu hipotez dotyczących związków funkcjonalnych. Dotychczas powstały w USA dwa systemy wspomaganego komputerowo orzecznictwa klinicznego, spójne z behawioralnym paradygmatem diagnostycznym. Behawioralny paradygmat diagnostyczny kładzie nacisk na stosowanie metod wymagających jak najmniej wnioskowania diagnostycznego.
Analogowe (laboratoryjne) strategie diagnostyczne polegają na pomiarze zachowania w warunkach symulowanych np. odgrywanie ról podczas interakcji społecznej z osobą podstawioną, prezentacji bodźców wywołujących lęk a także prezentowaniu nagrań audio czy wideo rozmaitych scenariuszy. Diagnoza analogowa bywa mniej kosztowna niż obserwacja w warunkach naturalnych, ale jest ona rzadko wykorzystywana.