Ref.erat 1
Arystoteles
Metafizyka - jako tło to dla psychologii Arystotelesa. Uznał ją za najcenniejszą ze wszystkich nauk - bo służy samej sobie, zaspokaja potrzeby poznania. Jej podstawą było wyróżnienie czterech przyczyn wszystkich bytów.
Przyczyna materialna, jako element ogólny, wspólny niemal (za wyjątkiem „Pierwszego Poruszyciela”, istoty boskiej) wszelkim bytom.
Przyczyna formalna, jako indywidualny wzór, podług którego materia się kształtuje, jego istota, która sprawia, że dany przedmiot jest tym czym jest, przedstawicielem właściwego sobie gatunku, spełnia swoje funkcje.
Przyczyna sprawcza, jako czynnik wyjaśniający zmiany materii i formy
Przyczyna celowa, jako czynnik inicjujący i podtrzymujący zmianę materii i formy.
Materia cechuje się możnością, to jest bierną zdolnością do przemian i adaptacji, przyjmowania kształtu, forma natomiast energią, czynnikiem aktywnym, kształt ów nadającym. Jest nadrzędna.
Podstawowym pojęciem jest byt, który rozumiano - w pierwszym rzędzie - jako substancję. Najczęstszym przypadkiem substancji jest połączenie formy i materii, o określonych przyczynach i konkretnym celu - synolon.
Psychologia - jako nauka o życiu. Arystoteles podzielił bowiem byty na trzy rodzaje: nieożywione, ożywione bez rozumu, ożywione z rozumiem. To dusza jest tym co odróżnia byty ożywione od nieożywionych, nadając materii naszego ciała indywidualne formy. Jej najpełniejszą definicję przedstawił filozof jako: „forma ciała naturalnego posiadającego życie w możności”. Dotyczy to bowiem tych bytów, które wciąż mają możliwość rozwoju, nie zaś już martwych (to, co martwe, nie jest w tym sensie ciałem). Jest więc nieodłączna od ciała, ono bowiem daje jej narządy (z materii - tkanki ludzkiej), którym ta nadaje funkcje i działanie (sprawia że oko widzi, a więc jest okiem). Jedynym rozłącznym od ciała elementem (władzą duszy) jest dusza rozumowa, zwłaszcza rozum czynny (w odróżnieniu od biernego, oba opisane poniżej).
Arystoteles podzielił bowiem dusze na trzy rodzaje, zależnie od ich funkcji (albo też władz - zakresu sprawności):
Dusza wegetatywna, najniższa, roślinna. Odpowiada za odżywianie, rozmnażanie i rozwój. Odpowiada za życie w najprostszej, biologicznej formie.
Dusza zmysłowa, zwierzęca. Dotyczy postrzegania rzeczywistości, ale jako możność, nie akt - nie musi więc cały czas w takim samym zakresie postrzegać. Arystoteles wyróżnił 5 zmysłów, poza tym z nich powstaje pamięć i wyobraźnia. Zatem to już ta część duszy inicjuje życie psychiczne. Jej funkcją jest także ruch.
Dusza rozumowa. Jej funkcją jest analiza rzeczywistości na bazie dusz niższych, a także uchwycenie samej formy - pojęć, idei abstrakcyjnych. Stąd też twierdzenia, że jako jedyna z dusz jest oddzielna od ciała. Dzieli się on na rozum bierny (sam proces myślenia) i czynny (transcendentną formę myślenia, a więc formy uchwycania formy
Dusze są hierarchiczne, by posiadać jedną z nich (jedna władzę), należy posiadać i wszystkie mniej złożone. Tak więc rośliny posiadają tylko duszę wegetatywną, zwierzęta wegetatywną i zmysłową, człowiek zaś wszystkie trzy
Oto krótki obraz ujęcia duszy u Arystotelesa. Filozof ten jednak - pomimo wielkości swojej myśli filozoficznej - pozostawił sporo pytań otwartych, nadal atrakcyjnych dla badaczy psyche.
Co należy najpierw badać - duszę jako całość, a potem dopiero części, czy jej części, elementy, a potem dopiero całość?
Co należy najpierw badać - strukturę duszy (jak oko jako narząd), czy jej funkcje (jak widzenie), czy też odpowiadający im - po stronie świata - przedmiot?