NORMA PRAWNA

Norma prawna - zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiadać przynajmniej na 2 pytania (kto i w jakich okolicznościach? i jak powinien się zachować?). Większość norm prawnych ma jeszcze trzeci element, który rekonstruujemy poszukując odpowiedzi na trzecie pytanie (jakie będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę?).

Budowa normy prawnej:

• hipoteza - określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę

• dyspozycja - określa wzór zachowania się, formułuje nakazy, zakazy lub dozwolenia (inaczej nakłada na adresata uprawnienia bądź obowiązki)

• sankcja - określa konsekwencje w wypadku naruszenia normy

Uzasadnienie norm prawnych:

• tetyczne - norma jest przestrzegana, ponieważ jest uznana przez określony organ (można używać sankcji)

• aksjologiczne - norma jest przestrzegana ze względu na wartości jakie wyraża (zgodna z naszym systemem wartości)

• behawioralne - norma jest przestrzegana, ponieważ jest skuteczna

Normy pełnią funkcję sugestywną, natomiast norma 3-elementowa występuje aktualnie tylko w prawie karnym.

Podział norm prawnych:

• ze wzgl. na adresata:

• indywidualny - posiadający indywidualne cechy

• generalny - adresaci posiadający ten sam zbiór cech

• ze wzgl. na okoliczności:

• konkretne - gdy spełnimy dyspozycję okoliczności nigdy już nie zaistnieją

• abstrakcyjne - okoliczności powtarzalne

Normy sprężone:

• norma sankcjonowana( H=>D ) - wyłącznie generalna i abstrakcyjna

• norma sankcjonująca ( H=>S ) - uruchamiania tylko w przypadku naruszenia norm sankcjonujących. Adresat takiej normy może być pierwotny (ten sam adresat co przy normie sankcjonowanej) lub wtórny (organ upoważniony do wymierzenia sankcji)

PRZEPIS PRAWNY

Przepis prawny - podstawowa jednostka redakcyjna tekstu pisanego. Wyrażona jest pod postacią artykułu, ustępu, punktu, litery itd. Przepisy prawne tworzą pewną gramatyczną całość, z której dowiadujemy się o normie prawnej. Przepis to zdanie, które zawiera treść prawa.

Budowa przepisu prawnego:

• poprzednik - zawiera okoliczności, z którymi wiążą się skutki prawne

• następnik - zawiera określone skutki prawne

Adresat norm jest generalny i może być wyrażony na dwa sposoby:

• organy stosujące prawo

• podmioty powszechne zobowiązane do przestrzegania tego prawa

Meta przepisy - wskazują zasady tworzenia prawa, skierowane są do tych, którzy tworzą prawo (są to: „przepisy o przepisach”)

Podział przepisów:

• ze wzgl. na zakres zastosowania:

• ius cogens - przepisy bezwzględnie obowiązujące; nie można ich zmienić, uchylić ani ograniczyć; adresat musi zachować się zgodnie z danym przepisem. Adresat zawsze zagrożony sankcją

• ius dispositivum - przepisy względnie obowiązujące; pozostawiają podmiotom prawa swobodę kształtowania własnego zachowania i tym samym wzajemnych stosunków. Te przepisy znajdują zastosowanie dopiero wtedy gdy dany podmiot, sam czegoś nie postanowi w danym zakresie. (przykładowy zapis: „jeżeli nie postanowiono inaczej...”). Adresat nie zawsze zagrożony sankcją

• normy semiimperatywne - forma pośrednia między ius cogens a ius dispositivum. Przepisy te są przepisami jednostronnie bezwzględnie obowiązującymi. Określają minimalny okres ochrony jednej ze stron; wskazują podmiot chroniony (często występują np. w prawie pracy)

• ze wzgl. na określanie dyrektywy:

• nakazujące - zawierają obowiązek powzięcia przewidzianego w nich działania („musi”, „jest zobowiązany”)

• zakazujące - zawierają zakaz wyrażony jako obowiązek powstrzymania się od czynu zakazanego

• uprawniające - zawierają pewne zezwolenie, które jest sytuacją podmiotu ani nie zakazaną, ani nie nakazaną, czyli zawiera pewne indyferenta, wskazujące na określoną grupę podmiotów. Brak powzięcia działania nie pociąga za sobą żadnej sankcji. („może”, „ma prawo”, „przysługuje mu”)

• szczególne i ogólne:

• lex speciales - przepisy szczególne, zawierają pewne wyjątki lub skonkretyzowanie do przepisów ogólnych

• lex generales - przepisy ogólne, ogólnie regulują jakąś materię, która składa się na przedmiot regulacji

(Reguła kolizyjna - przepisy szczególne uchylają przepisy ogólne - lex speciales derogat lex generales)

• odsyłające(zapobiegają chaosowi):

• odsyłające odsyłające - odsyłają do innego przepisu, który zawiera takie same regulacje wewnątrzsystemowe i pozasystemowe

• blankietowe - zawierają w sobie nakaz skierowany do organu, zobowiązujący go do ustanowienia reguły postępowania, której obecnie nie ma; nie odsyłają do innych przepisów

AKT NORMATYWNY

Akt prawny - wszystko, co zawiera w sobie prawo (ustawa, wyrok sądu...)

Akt normatywny - to normy prawne generalne abstrakcyjne, akty o określonej budowie, powszechnie obowiązujące, normy prawne ujęte w odpowiednio uszeregowanych przepisach.

Zarówno akty prawne jak i normatywne zawierają w sobie normy prawne, treść prawa. Każdy akt normatywny jest aktem prawnym, odwrotnie nie.

Schemat budowy aktu normatywnego:

1. Tytuł - nazwa, data wydania, przedmiot regulacji

2. Przepisy merytoryczne

3. Przepisy techniczne - nowelizujące(zmieniające brzmienie przepisów), przejściowe(wyznaczają reguły, jakie będą stosowane, patrząc na wpływ nowego prawa na stosunki, które powstały jeszcze zanim artykuł obowiązywał), końcowe (uchylające, o wejściu w życie).

4. Podpis

ŹRÓDŁA PRAWA

Poznawania - fontes iuris cognoscendi; wszystkie informacje, z których wywodzimy informacje o prawie

Powstawania - fontes iuris oriundi; fakty tworzące prawo, rezultaty tych faktów

Źródło powstawania - o charakterze przenośnym; czynniki gospodarcze i społeczne

Fakty prawotwórcze - stanowienie, akt uznania zwyczaju, precedens prawotwórczy (fakt, rezultat, ustawa, umowa)

Doktryna:

• Ujęcie powstawania prawa w sposób dogmatyczny formalny - normatywna koncepcja źródeł prawa

• Ujęcie opisowe, teoretyczne - ujęcie postanowienia w pojęciu informacyjnym

• Stanowienie - upoważniony organ ustanawia wiążące normy o charakterze generalnym bądź abstrakcyjnym.

• Akt uznania zwyczaju - tworzyło się prawo zwyczajowe, obecnie niestosowane.

Rodzaje ustaw:

• Ustawa zasadnicza (konstytucja)

• Ustawa konstytucyjna (projekt konstytucji)

• Ustawa zwykła

• Ustawa budżetowa

• Ustawa dotycząca ratyfikowanej umowy międzynarodowej

• Ustawa dotycząca rozporządzenia z mocą ustawy

Umowa międzynarodowa - zawarta minimum między 2 państwami czy organizacjami; musi mieć wiążący charakter (traktat, konwencja, porozumienie)

Precedens prawotwórczy - organ rozstrzygający, nie może znaleźć normy i sam ją tworzy

Dwa systemy prawne:

• Kontynentalny:

• sądy nie tworzą prawa, one je wykonują

• prawo - władza ustawodawcza

• Anglosaski:

• organy stosujące prawo mogą je ustanawiać

• rozstrzygnięcie indywidualne

Art. 87 konstytucji:

Ust 1. - Polskie prawo obowiązujące:

• konstytucja

• ustawa

• ratyfikowana umowa międzynarodowa

• rozporządzenie

Są one publikowane w Dzienniku Ustaw.

Ust. 2

• akty prawa miejscowego

Rozporządzenie - akt wykonawczy dla ustawy

OBOWIĄZYWANIE PRAWA WE WSZYSTKICH ASPEKTACH

Prawo obowiązuje w 3 aspektach:

• Aspekt personalny:

• in plus - wszystkich obowiązuje, bez względu na to gdzie się znajdują

• in minus - nie obowiązuje przedstawicieli państw obcych

• Aspekt terytorialny(przestrzenny) - prawo obowiązuje na całym terytorium państwa

• in plus - rozszerzający

• in minus - ograniczający np. ambasady, bazy wojskowe

• Aspekt czasowy

• prawo samo decyduje, kiedy obowiązuje

• obowiązuje prawo, które istniało w chwili powstania stosunku prawnego

KRYTERIUM PODZIAŁU NORM PRAWNYCH

Kryterium hierarchii - norma prawna znajduje się w aktach nadrzędnych w konstytucji. Może znajdować się bezpośrednio, albo wnioskujemy ją przez argumentację. Kolejnym kryterium jest ocena miejsca w strukturze aktu normatywnego bądź jakiejś konkretnej gałęzi prawa.

Interpretacyjna nadrzędność - żaden przepis nie może być interpretowany niezgodnie z zasadą prawa.

Norma zwykła:

• zakres zastosowania jest ściśle określony

• stosowana w oparciu o regułę „albo albo”

• w przypadku kolizji następuje derogacja

Zasada prawa:

• nieprecyzyjny zakres zastosowania; bardzo często brak takiego zakresu

• stosowana w oparciu o regułę „mniej i bardziej”

Podział norm prawnych:

• ze względu na kryterium określania adresata

• indywidualna

• generalna

• ze względu na zakres obowiązywania

• konkretna

• abstrakcyjna

• ze względu na zakres funkcji w systemie prawa

• sankcjonowana

• sankcjonująca

• ze względu na kryterium rodzaju zagrożenia

• lex perfecta

• lex imperfecta

• ze względu na zakres zastosowania

• lex speciales

• lex generales

• ze względu na kryterium języka

• język

• metajęzyk

JĘZYK PRAWA

Język, jak i metajęzyk dzielą się na:

• normy I stopnia:

• normy merytoryczne: zawierają regułę postępowania

• normy dotyczące czynności konwencjonalnej: reguły sensu dotyczące czegoś fizycznego

• normy kompetencyjne: nakazują wiązać skutki prawne z określoną czynnością konwencjonalną lub kompetencją normo dawczą

• normy II stopnia:

• rzeczywistość językowa; normy w oznaczeniu norm I stopnia

WYKŁADNIA PRAWA I WNIOSKOWANIA PRAWNICZE

Wykładnia prawa - zespół czynności zmierzających do wyjaśnienia tekstu prawnego

Rodzaje wykładni:

• statyczna - jedno, niezmienne znaczenie

dynamiczna - w jej wyniku znaczenie tekstu ulega zmianie

• subiektywna - znaczenie identyczne z tym co stwierdził prawodawca

obiektywna - znaczenie dostosowane do rzeczywistości

• merytoryczna - wyjaśnienia może dokonać każdy kto zna określone reguły

doktrynalna - dokonywana przez autorytety naukowe; nie ma mocy wiążącej, ale wpływa na praktykę

legalna (formalna) - dokonywana przez upoważniony do tego podmiot; ma moc wiążącą:

• autentyczna - wyjaśnienia dokonuje wyłącznie twórca

• delegowana - wyjaśnia inny podmiot niż twórca; ma charakter ogólny - wiąże każdego (obecnie nie ma takiego podmiotu, który może to wykonać; kiedyś była to Rada Państwa i Trybunał Konstytucyjny); wiążąca ograniczenia - wydaje ją Sąd Najwyższy i dotyczy tylko sądów

Metody dokonywania wykładni:

1. Faza wstępna - znalezienie regulacji do danego stanu i wybór przepisów niejasnych - do interpretacji

2. Dokonywanie wykładni językowej poprzez dyrektywę językową lub wykładni pozajęzykowej przez dyrektywę systemową, funkcjonalną

3. Doprowadzenie do uzyskania zrozumiałej formy tekstu prawnego

4. W przypadku, gdy dokonywaliśmy wykładni językowej można jeszcze dokonać wykładni pozajęzykowej i otrzymać całkowicie wyjaśnioną normę w jednym z dwóch zakresów

• zakres węższy - wykładnia zwężająca

• zakres szerszy - wykładnia rozszerzająca

Dyrektywy II stopnia - wyjaśniają jak posługiwać się dyrektywami I stopnia:

• dyrektywy procedury

• dyrektywy preferencji

Wnioskowania prawnicze - oparte na regułach inferencyjnych; wnioskujemy z normy na normę

Rodzaje wnioskowań:

• per analogium (analogia legis - z ustawy; analogia juris - z prawa)

• a fortiori (a maiori ad minus - z większego na mniejsze; a minori ad maius - z mniejszego na większe)

• a contario - przeciwieństwa