ETYKA - WYKŁADY

ETYKA

ETYKA:

• Gr. ethos - zwyczaj, obyczaj;

• „ojciec” etyki - Sokrates (469-399 p.n.e.);

• Dział filozofii, którego przedmiotem jest ludzkie działanie, badane w aspekcie moralnym (jego dobra lub zła)

• Naczelnym zadaniem etyki jest wskazanie i uzasadnienie kryterium ludzkiego działania; następnie, stosując to kryterium analizować ludzie działania w aspekcie moralnym

ETYKA NIE JEST:

• Teologią moralności, która odwołuje się do Biblii i nauczania Kościoła;

• socjologią moralności, która opisuje, co ludzie uważają za moralnie dobre (złe);

ETYKA:

• Nauka filozoficzna, odwołuje się m.in. do antropologii filozoficznej;

• nauka normatywna, bo określa normy zachowania;

• nauka autonomiczna, bo wszyscy mamy doświadczenie poczucia dążenia do dobra i unikania zła;

• ale także wspomagana przez inne nauki zajmujące się człowiekiem (psychologia, pedagogika itd..)

• Ryszard Wiśniewski: rola etyki przypomina szalonego krawca, który nie szyje na miarę, ale ma gotowe ubrania i nas przycina.

SPÓR O NORMĘ MORALNOŚCI

• Eudajmonizm

• Deontonomizm

• Personalizm

EUDAJMONIZM

• Hedonizm: Arystyp z Cyreny (435 - 366 p.n.e.), Epikur (341-271 p.n.e.) i Demokryt (470-360 p.n.e.);

• eudajmonizm transcendentny: Platon (427-347 p.n.e.)

• perfekcjonizm: Arystoteles (384-322 p.n.e.)

• utylitaryzm: Jeremy Bentham (1748-1832) i John Stuart Mill (1806-1873).

CO TO JEST SZCZĘŚCIE?

• Arystoteles: „szczęśliwy jest ten, kto dobrze żyje i komu dobrze się wiedzie, gdyż tak niemal określiliśmy szczęście jako pewnego rodzaju dobre życie i powodzenie” (Etyka nikomachejska, 1956, s. 24-27)

• Boecjusz: stan doskonały na wskutek osiągnięcia wszelkich dóbr;

• Stanisław Olejnik: posiadanie dobra najwyższego, w pełni zaspakajającego potrzeby i aspiracje człowieka;

• Władysław Tatarkiewicz: pełne i trwałe zadowolenie z całości życia (O szczęściu, s. 31)

WŁADYSŁAW TATARKIEWICZ

• Szczęście jako pomyślność lub powodzenie;

• Szczęście jako stan intensywnej radości;

• Szczęście jako posiadanie największych dóbr dostępnych człowiekowi;

• Szczęście jako zadowolenie z życia wziętego w całości

TADEUSZ GADACZ: DZIŚ ROZUMIEMY SZCZĘŚCIE JAKO ODNIESIONY SUKCES

Sukces ma charakter powszechny. Wiemy, co za sukces uważać i jakie życie jest miernikiem sukcesu. Wstydzimy się nie dążyć do sukcesu albo przynajmniej przyznawać, że sukcesu nie cenimy.[...] sukces wyklucza porażkę, pomyłkę, doświadczenie słabości i cierpienia.

(„Dziennik”, 19.07.2007)

DEONTONOMIZM

• Heteronomiczny

• autonomiczny: I. Kant (1724-1804)

DEONTONOMIZM AUTONOMICZNY

Postępuj tak, jak gdyby maksyma twojego postępowania przez wolę twą miała się stać ogólnym prawem przyrody” (Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, 1971, s. 50-51).

Postępuj tak, byś człowieczeństwo tak w twojej osobie, jak też w osobie każdego innego uważał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka (tamże, s. 62-63)

KRYTYKA DEONTONOMZMU HETERONOMICZNEGO

• nie uwzględnia podmiotowości człowieka;

• powinność moralna jest związana zawsze z naciskiem;

• ktoś wie ode mnie lepiej, co jest dla mnie dobre;

• może grozić fanatyzmem;

• problem zgodności z nakazem sumienia

NORMY MORALNE WG KARLA POPPERA (1902 - 1994)

Działaj raczej na rzecz eliminacji zła konkretnego, niż na rzecz realizacji abstrakcyjnego dobra.

Nie zdążaj do zapewnienia szczęścia środkami politycznymi.

Zdążaj raczej do eliminacji konkretnych cierpień

PERSONALIZM

• Godność, o jakiej mówi się w personalizmie jest różna od: doskonałości moralnej, godnych okoliczności życia, godności pojętej jako dobre imię;

• Godność osoby ludzkiej posiada następujące cechy: przyrodzoność, niezbywalność, nienabywalność, powszechność, dynamiczny charakter;

• podstawowe inklinacje: do zachowania życia; do przekazania życia; do życia w wolności, społeczeństwie i prawdzie;

ALBERT SCHWEITZER (1875 - 1965)

• W 1953 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla za założenie szpitala na terenie obecnego Gabonu;

• Pisał: jestem życiem, które pragnie żyć, pośród życia, które pragnie żyć; Istotą dobra jest: utrzymywać życie, sprzyjać życiu, pomagać życiu rozwinąć swe najwyższe wartości. Istotą zła jest: unicestwiać życie, szkodzić życiu, hamować rozwój życia;

• Głosił, że cześć dla życia wymaga od człowieka szacunku, wobec ludzi, zwierząt, a nawet roślin, zakazując ich bezmyślnego niszczenia.

OSOBA LUDZKA W PERSONALIZMIE

• Byt rozumny i wolny, który w pełni odnajduje się w życiu społecznym;

• Boecjusz: indywidualna substancja natury rozumnej;

• Arystoteles: jeżeli żyjesz poza społeczeństwem , to jesteś albo bestią albo bogiem;

• Kant: Postępuj tak, byś człowieczeństwo tak w twojej osobie, jak też w osobie każdego innego uważał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka.

KŁAMSTWO

KŁAMSTWO

• Tołstoj: podanie fałszu za prawdę,

• Stoicy: mówienie rzeczy fałszywych w niegodziwej intencji.

• Hugo Grocjusz: wypowiedź fałszywa, naruszająca czyjeś prawo do prawdy.

• Arystoteles: wada polegająca na braku umiaru, który przysługuje prawdomówności; to przypisywanie sobie cech, których się nie posiada (lub zawyżanie ich stopnia), bądź odmawianie sobie cech, które się posiada (bądź zaniżanie ich stopnia). Tu kłamstwo jest ujęte z perspektywy podmiotu kłamiącego

• Izydora Dąmbska: kłamstwo nie jest ani zdaniem fałszywym, ani sądem fałszywym, ale jest pewną czynnością (techniką) wzbudzania błędnych przekonań w odbiorcy kłamstwa (może czasem w sobie samym), tak, że można kłamać nie tylko mówiąc nieprawdę ale nawet mówiąc półprawdę czy nawet milcząc.

• Wojciech Chudy (1947 - 2007): kłamstwo, to świadome podanie fałszu za prawdę lub prawdy relatywnie niepełnej w celu zrealizowania jakiejś wartości (indywidualnej lub społecznej), przy czym okłamywany nie zna prawdy, z zamiarem spowodowania czyjejś szkody.

ELEMNTY BEZ KTÓRYCH NIE BYŁOBY KŁAMSTWA

• Podmiot kłamiący

• odbiorca kłamstwa

• przedmiot kłamstwa

• intencja, z jaką się kłamie

• nośnik kłamstwa

• konflikt wartości

CECHY KŁAMSTWA

• Prawda jest jasna i prosta, kłamstwo ciemne i pokrętne

• ekonomia kłamstwa

• aksjologiczna niejednoznaczność

• skrytość

• wielość twarzy

• pokrętność

• kaskadowość i holistyczna natura

• jaskrawość zła

• czasowość

• autodestrukcja

• charakter indywidualny lub społeczny

ARTUR SCHOPENHAUER

Artur Schopenhauer : Kiedy podejrzewasz kogoś o kłamstwo, należy udać wiarę, wówczas będzie bezwstydnie kłamał jeszcze bardziej i zostanie zdemaskowany (Aforyzmach o mądrości życia, s. 234)

MOTYWY KŁAMSTWA

• Arystoteles: ze względu na wyrobiony charakter (wada), dla sławy, dla zysku, z namiętności, dla żądzy władzy;

• kłamię dla dobra okłamywanego;

• ze strachu przed konsekwencjami prawdy;

• ze wstydu, dla zachowania twarzy;

• by uniknąć nieprzyjemności

FILOZOFICZNE WYJAŚNIENIA KŁAMSTWA

• A. Schopenhauer (1788-1860)

• J.P. Sartre (1905-1980)

• N. Machiawelli (1469-1527)

• A. Kempiński (1918-1972)

• Arystoteles (384pne-322pne)

A. SCHPENHAUER

Jak ciało nasze w szaty, tak dusza nasza otulona jest w kłamstwa. Nasza mowa, nasze czyny, cała nasza istota są kłamliwe; i dopiero pod tą odsłoną można odgadnąć nasze prawdziwe myśli i uczucia, jak kształt pod maską (Aforyzmy, s. 172)

J.P. SARTE

Nie gra się po to, by zarabiać na życie, gra się po to, by kłamać, aby siebie okłamywać, aby być tym, czym się nie może być, gdyż ma się dość bycia tym, czym się jest. Gra się bohaterów, bo jest się podłym, świętym, bo jest się złym. Gra się, gdyż zwariowałoby się nie grając.

N. MACHIAWELII

Człowiek jest z natury zły, państwo, to instytucja, które ma człowieka uczynić dobrym.

A. KEMPIŃSKI

By społeczeństwo funkcjonowało, człowiek musi się posługiwać kłamstwem

ARYSTOTELES

Kłamstwo, to pomyłka, będąca efektem błędnego poznania i słabej woli.

KŁAMSTWO A INTELEKTUALIZM ETYCZNY

Dobrego człowieka cechuje to, że występki popełnia umyślnie (Platon, Hippiasz Mniejszy)

Lepsze jest kłamstwo świadome niż kłamstwo nieświadome; lepsze jest kłamstwo od omyłki (Chudy piszący o Platonie)

STANOWISKO ABSOLUTNEGO ZAKAZU KŁAMSTWA

• Imanuel Kant: Akt kłamstwa czyni rozmowę z innym niezdolną do spowodowania czegoś dobrego (za Chudy, Filozofia kłamstwa, s. 223).

• Sissela Bok (1934, córka laureatki pokojowej nagrody Nobla z 1982 roku, Alvy Myrdal): Kłamstwo niszczy zaufanie i osobista integralność. Dotyczy to również naszych codziennych bezmyślnych kłamstewek i tak zwanych kłamstw z dobrego serca (za Chudy, Filozofia kłamstwa, s. 224).

KIEDY WOLNO KŁAMAĆ

• Kłamstwo obronne, w tym obrona prywatności;

• Kłamstwo chroniące drugiego człowieka, w tym obrona powierzonego sekretu, obrona przed szaleńcem

• Sztuka jako „piękne kłamstwo”

• Kłamstwo w polityce - kłamstwo dla dobra ogółu

• Kłamstwo grzecznościowe

• Kłamstwo mające na celu „czynienie świata znośnym”

• Kłamstwo żartobliwe

PLATON

Kłamstwo jest dopuszczone w odniesieniu do wrogów i w odniesieniu do przyjaciół, gdy stali się niepoczytalni.

Kłamstwem należy się posługiwać jak lekarstwem.

KTÓRY Z POLITYKÓW TO NAPISAŁ W SWOJEJ PRACY STUDENCKIEJ?

Skłamałem, bo chciałem skłamać. To, że mogłem skłamać, jest istotne dla uchwycenia relacji między człowiekiem a światem i oznacza, że mówienie prawdy nie jest koniecznością, ze jestem wolny od konieczności mówienia prawdy. Ta wolność jest wolnością względną, bo nie uchyla sytuacji wyboru miedzy prawdą i kłamstwem. A co więcej: kłamstwo nie jest w stanie unicestwić prawdy (w sensie ontologicznym), kłamstwo zawiera prawdę, jest jej uznaniem i akceptacją (cytat za Chudy: Filozofia kłamstwa s. 327)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA KŁAMSTWO SPOCZYWA NA KŁAMIĄCYM I SPROWADZA SIĘ DO:

• Prawidłowego rozpoznania wartości

• zgody woli na postępowanie zgodne z rozpoznawanymi wartościami

• takie ukształtowanie postawy, by człowiek był skłonny do wybierania raczej dobra niż zła

MORALNA OCENA KŁAMSTWA

• Każde kłamstwo realizuje pewną antywartość

• każde kłamstwo rozbija ludzką naturę

• są sytuacje, w których wręcz należy skłamać

• „Nie ulega wątpliwości, że im większe jest zamierzone dobro, tym mniejsza jest wina w kłamstwie” (Tomasz z Akwinu)

• człowiek jest narażony na pokusę skłamania, ale nie jest na nie skazany

• Powinniśmy… pamiętać, że nasze samousprawiedliwienia i nasze pojęcia o „dobrej sprawie”, co ma kłamstwo czcigodnym uczynić, są zawsze podejrzane, jeśli dobra sprawa jest po prostu naszym prywatnym interesem (Kołakowski)

KARA ŚMIERCI

KARA ŚMIERCI

• Filozoficzne pytania związane z karą śmierci

• Amnesty International o karze śmierci

• Filozofowie o karze śmierci

• pierwsze próby zniesienia kary śmierci

• Materiał audiowizualny: http://etykapraktyczna.pl/filmy/zobacz-film/84/kara-mierci/czy-popierasz-kar-mierci-sonda-uliczna-2007

• Filozoficzne koncepcje kary

• kara śmierci a 1) spór o normę moralności; 2) etyku skutku i etyka intencji

• racje za wprowadzeniem kary śmierci

• racje przeciwko karze śmierci

• za co może grozić kara śmierci

FILOZOFICZNE PYTANIA ZWIĄZANE Z KARĄ ŚMIERCI

• Jeżeli karać śmiercią, to dlaczego?

• Czy kara śmierci przyczynia się do naprawienia zła pewnym dobrem czy jeszcze większym złem?

AMNESTY INTERNATIONAL

• 137 krajów zniosło karę śmierci w prawie lub w praktyce;

• 60 krajów utrzymuje i stosuje karę śmierci, najczęściej w stosunku do skazanych za morderstwo;

• Oficjalnie wiadomo o co najmniej 1252 osobach, które zostały stracone w 24 krajach w 2007 roku. Prawdziwe dane są z pewnością wyższe;

• 88% wszystkich egzekucji miało miejsce w 2007 roku tylko w następujących krajach: Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Pakistanie i USA.

FILOZOFOWIE O KARZE ŚMIERCI

• Platon: nie ma lepszego sposobu na ukrócenie ludzi pozbawionych wstydu i poczucia sprawiedliwości, jak obłożyć ich wyrokiem śmierci (Protagoras, 322D).

• Tomasz z Akwinu (XIII w.) analizował racje za i przeciw karze śmierci, ale bez oporów widział w karze śmierci środek wymierzania sprawiedliwości wobec tych, którzy przez swoje wykroczenia okazują się szkodliwymi dla dobra ogółu (S. Th. 2.2q64 a2)

• Joseph de Maistre (1753-1821): Zabierzcie światu ten niepojęty czynnik, a w jednej chwili ład ustąpi miejsca chaosowi, trony upadną, a społeczeństwo zniknie.

• Georg Hegel (1770-1831): czyn bezprawnie odpokutowany przez sprawcę, drogą sprawiedliwej kary zostaje unieważniony.

PIERWSZE PRÓBY ZNIESIENIA KARY ŚMIERCI

• Leopold II Toskański (Habsburski) - w kodeksie karnym nazywanym Leopoldinum (1786);

• Józef II w kodeksie karnym nazywanym Józefinum (1787).

KONCEPCJE KARY:

• Retrybucyjna - kara to odpłata za popełnione zło;

• Prewencyjna - kara służy odstraszeniu potencjalnych złoczyńców;

• Restytucyjna - karze się, by jednostki przywrócić społeczeństwu;

• Utylitarystyczna - karze się, by społeczeństwo uchroni przed jednostkami szkodliwymi.

RETRYBUCYJNA KONCEPCJA KARY

• Kto z zimną krwią topi bezbronne dziecko, albo utopienie go zleca, ten sam pozbawia się prawa do życia.” (J. Wolniewicz, Rzeczpospolita 7.02.01).

• Hegel: czyn bezprawny odpokutowany drogą sprawiedliwej kary zostaje unieważniony. Kara służy sprawiedliwości, sprawiedliwość zaś niczemu nie służy.

• Wacław Makowski (1926,współtwórca przedwojennego kodeksu karnego): Istotą kary jest, że musi ona być konsekwencją czynu przestępczego, zawierającego w sobie cechy potępienia dla jego sprawcy i zaspokojenia gniewu.

PREWENCYJNA KONCEPCJA KARY

Kara (śmierci) powoduje, że wiemy, gdzie leży granica tolerancji dla najcięższych zbrodni. Każda kara jest złem. Ale czasem konieczne jest takie właśnie zło, żeby móc chronić dobro (Janusz Kochanowski, Rzeczpospolita 2004)

RESTYTUCYJNA KARA ŚMIERCI

Z człowiekiem występującym przeciwko dobru innych powinno się postępować tak, by dalej nie niszczył dobra innych, by w miarę możliwości naprawił to, co zniszczył, ale postępowanie wobec niego powinno być nastawione na jego moralne dobro, powinno wypływać z zasady nie zadawania cierpień i z zasady poszanowania godności ludzkiej (A. Grześkowiak, Kara śmierci w polskim prawie karnym, 1982, s. 20)

KATECHIZM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO

2264:Jest zatem uprawnione domaganie się przestrzegania własnego prawa do życia. Kto broni swojego życia, nie jest winny zabójstwa, nawet jeśli jest zmuszony zadać swemu napastnikowi śmiertelny cios.

2265: Uprawniona obrona może być nie tylko prawem, ale poważnym obowiązkiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie drugiej osoby, za wspólne dobro rodziny lub państwa.

2266: Ochrona wspólnego dobra społeczeństwa domaga się unieszkodliwienia napastnika. Z tej racji tradycyjne nauczanie Kościoła uznało za uzasadnione prawo i obowiązek prawowitej władzy publicznej do wymierzania kar odpowiednich do ciężaru przestępstwa, nie wykluczając kary śmierci w przypadkach najwyższej wagi

BIOETYKA

BIOETYKA

• B. Chyrowicz, O sytuacjach bez wyjścia w etyce. Kraków 2008.

• R. Fenigsen, Eutanazja: śmierć z wyboru? Poznań 1997

• B. Mepham, Bioetyka. Warszawa 2008..

• M. Nowacka, Etyka a transplantacje. Warszawa 2003.

• T. Pietrzykowski, Spór o eutanazję. Katowice 2007.

• K. Szewczyk, Bioetyka. Medycyna na granicach życia. Warszawa 2009.

• Akty prawne: http://www.incet.uj.edu.pl/dzialy.php

• wyspecjalizowaną część filozoficznej etyki szczegółowej, która ustala oceny i normy moralne w związku z ingerencją w życie ludzkie w granicznych sytuacjach jego powstawania, trwania lub śmierci.

POWSTANIE BIOETYKI

• w wyniku potrzeby publicznej debaty na początku lat 60-tych nad dostępnością nowych, bardzo kosztownych technik dializy dla uboższej części społeczeństwa.

• W wyniku doświadczeń II wojny, kiedy to wykorzystywano rozwój medycyny do eksperymentów medycznych na rasach innych niż biała i ludziach pochodzących z niższych warstw społecznych.

DYLEMAT

• Potocznie: trudny wybór pomiędzy dwoma alternatywnymi możliwościami. Obie opcje wyboru mają charakter atrakcyjny.

• coś więcej niż problem (ten można np. odłożyć na później

• nie jest sytuacją, gdzie łatwo można wskazać strategię jej rozwiązania, to sytuacja bez wyjścia, patowa.

• dylematy moralne są nasycone dramatem: broniąc jednej wartości, przekreślam drugą; powstają wtedy, gdy zdaję sobie sprawę, że nie da się uratować wszystkiego, a płacona cena jest wysoka.

SPOSOBY UPRAWIANIA BIOETYKI

• pryncypializm - odwoływanie się do zasad;

• Kazuistyka - odwoływanie się do przypadku wzorcowego;

• feministyczna etyka opiekuńczości

• bioetyka kulturowa

J.F. CHILDRESS, ZASADY ETYKI MEDYCZNEJ, WARSZAWA 1996.

• autonomii; działanie autonomiczne to takie, które jest podjęte przez każdego, kto działa ze zrozumieniem i bez wpływu czynników zewnętrznych

• nieszkodzenia: nie powinno się wyrządzać zła ani krzywdy, która jest złem

• Dobroczynności - powinno się: zapobiegać złu lub krzywdzie, eliminować zło lub krzywdę, powiększać dobro.

• Sprawiedliwości

• każda z powyższych zasad zachowuje absolutną wartość, dopóki nie wejdzie w konflikt z inną

GRANICE AUTONOMII

• Brak pewności lekarza co do autonomicznej decyzji pacjenta

• Państwo ingerujące w tą autonomie;

• Pacjent zagrażający społeczeństwu;

• Niepoczytalność pacjenta;

• Autonomia dzieci;

• Unicestwienie samego siebie

PROBLEMY ZWIĄZANE Z ZASADĄ SPRAWIEDLIWOŚCI

• Wszystkim równo?

• Według zasług?

• Według potrzeb?

• Wg możliwości finansowych?

INNA WERSJA PRYNCYPIALIZMU

• Zasada równi pochyłej

• Zasada mniejszego zła: wybieramy dobro, które stoi wyżej

• Zasada koniecznego zła: nie istnieje wyższa aksjologicznie całość od indywidualnej osoby i świadomy wybór tego rodzaju zachowania godzącego w osobę jest zawsze wyborem zła moralnego.

• Zasada podwójnego skutku: zły skutek nie jest wprost zamierzony, lecz jedynie dopuszczony jako ewentualne następstwo czynu dobrego.

WOLNO SPEŁNIĆ CZYNNOŚĆ, Z KTÓREJ WYNIKA PODWÓJNY SKUTEK: DOBRY I ZŁY, O ILE SĄ SPEŁNIONE NASTĘPUJĄCE WARUNKI:

• sama czynność jest dobra lub obojętna, a przynajmniej nie jest zakazana, aby przeszkodzić spełnieniu złego skutku; np. obrona własna

• skutek dobry nie wynika za pośrednictwem skutku złego, ale równocześnie z nim, albo wcześniej od niego

• skutek zły, chociaż przewidziany, nie jest jednak zamierzony, ale tolerowany, dopuszczony przez sprawcę

• zachodzi odpowiednio ważna przyczyna, proporcjonalnie wielka w porównaniu ze złym skutkiem

FEMINISTYCZNA ETYKA OPIEKUŃCZOŚCI

• Dotychczasowi etycy, w większości mężczyźni, mówili „głosem sprawiedliwości”, a należy mówić „głosem opieki”, skierowanym ku konkretnej jednostce w konkretnej sytuacji;

• Sprzeciw wobec paternalizmu w opiece zdrowotnej: pracownik służby zdrowia ma się identyfikować z pacjentem, „wchodzić w jego buty”;

• W podejmowaniu decyzji moralnych uwzględnienie sieci związków, w które wchodzi każdy z nas.

• Zalety: rehabilitacja uczucia i obowiązków moralnych

• Wady: marginalizacja osób znajdujących się poza systemem relacji; brak filozoficznego uzasadnienia tego stanowiska

BIOETYKA KULTUROWA

• U jej podstaw leżą 3 tezy mocno zakorzenione w naszej kulturze:

• 1) człowiek jest zdolny do rozwoju, a zarazem podatny na cierpienie i kruchość

• 2) społeczeństwo jest moralnie dobre

• 3) grecki prometeizm i zgoda na pewną nieredukowalną sumę cierpień

INNE WYRÓŻNIKI KULTURY ZACHODNIEJ

• Medykalizacja życia

• strach przed śmiercią

• pogłębiające się osamotnienie ludzi

• konfrontacja dwóch modeli uprawiania medycyny: walka o pacjenta i model opiekuńczy

KONSEKWENCJE UPRAWIANIA MEDYCYNY W TAKIM MODELU

• Wzmacnia się lęk przed śmiercią

• rozbudza się nadzieję na technologiczną nieśmiertelność, co powoduje wzrost osamotnienia i poczucia winy

• nastawienie roszczeniowe lekceważące rachunek ekonomiczny

EUTANAZJA

EUTANAZJA:

• Eugenika - koncepcja rozwoju ludzkości przez odpowiedni dobór i selekcję „pozytywnych” cech dziedzicznych, jakimi charakteryzują się „zdrowe” i „silne” osoby (I poł. XX wieku).

• rozwój medycyny w latach 70-tych

• prawo pacjenta do odmowy leczenia

• rachunek ekonomiczny

• „testament życia”

• dekryminalizacja eutanazji

TERMINY ZWIĄZANE Z EUTANAZJĄ:

• Wspomagane samobójstwo (pacjent sam podejmuje decyzję i wprowadza ją w czyn oraz korzysta z pomocy lekarza)

• kryptonazja

• uporczywa terapia

• zabójstwo z litości

RODZAJE EUTANAZJI

• Bierna (przez zaniechanie lub zaprzestanie działania) i czynna (pośrednia, przez podanie np. środka przeciwbólowego i bezpośrednia, przez podanie środka powodującego śmierć);

• dobrowolna, niedobrowolna (pacjent się nie zgadza), przymusowa (nikt się pacjenta o zgodę nie pyta).

• Dyskusje dotyczą przypadku eutanazji czynnej bezpośredniej dobrowolnej.

CZU OPOWIADAM SIĘ ZA EUTANAZJĄ W PRZYPADKU

• Osób beznadziejnie chorych na chorobę nieuleczalną lub osób krańcowo zdegenerowanych

• chcących zakończyć swe życie

• na ich wyraźną prośbę

• formułowaną wielokrotnie

• przy czynnym udziale personelu medycznego

• działającego z upoważnienia władzy państwowej?

SYTUACJA PRAWNA EUTANAZJI W POLSCE

• Zabójstwo z litości: kto zabija człowieka „na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego” podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”. W wyjątkowych sytuacjach sąd może odstąpić od wykonania kary.

• Brak jednoznaczności co do osób małoletnich i o jakiego rodzaju cierpienia tu chodzi.

• Gdy chory świadomie odmawia zgody na dalsze leczenie, lekarz nie ponosi odpowiedzialności karnej za to zakończenie (ponosiłby odpowiedzialność za jej kontynuowanie wbrew woli pacjenta).

• Kodeks Etyki Lekarskiej: lekarz nie ma obowiązku prowadzenia uporczywej terapii ani stosowania środków nadzwyczajnych wobec pacjentów znajdujących się w stanie krytycznym.

• polskie prawo nie ma żadnych uregulowań dotyczących dopuszczalności (lub zakazu) tzw. testamentów życia.

• pomoc w samobójstwie jest zakazana, tu się nie przewiduje nadzwyczajnego złagodzenia kary.

TRANSPLANTACJE

ODRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE RODZAJE TRANSPLANTACJI:

• Autotransplantacje,

allotransplantacje,

ksenotransplantacje

• ex mortuo, ex vivo

PROBLEMY ETYCZNE:

• Traktowanie ludzkich zwłok

• określenie momentu śmierci

• handel ludzkimi organami

• granice transplantacji

• przeszczepy jako forma reinkarnacji

• podejmowanie decyzji za osoby niepełnosprawne umysłowo i nieletnie

• zabijanie zwierząt wyższych w celu pozyskania ich organów

Z JEDNYCH LUDZKICH ZWŁOK MOŻNA POBRAĆ:

• dwie nerki, serce, wątrobę, trzustkę, płuca, a więc uratować 6 osób, ponadto dwie następne mogą rozpocząć dializę (razem - uratować 8 osób!);

• rogówkę i jądra w przypadku mężczyzn, dzięki czemu można komuś poprawić jakość życia;

• fragment jelita, szpik kostny, tchawica, skóra, mięśnie, nerwy, usta, dłonie wraz z przedramieniem;

• Ludzkie zwłoki są także używane do testowania bezpieczeństwa poduszek samochodowych, a zwłoki dzieci do testowania bezpieczeństwa fotelików samochodowych.

SYTUACJA PRAWNA W POLSCE:

• nie wymaga się zgody rodziny na obranie organu, ale zawsze o tą zgodę zespół transplantacyjny się pyta.

• Ustawa z 30.08. 1991 o zakładach opieki zdrowotnej, art. 24, us.1, “Dopuszcza się pobranie ze zwłok narządów lub tkanek dla celów leczniczych, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu”.

• Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r.o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411): Art. 5

• 1. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu.

• 2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy.

• 3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu sprzeciw może wyrazić również ten małoletni.

KOLEJNE RODZĄCE SIĘ PYTANIA:

• Czy pozostawienie zwłok w ziemi lub ich spalenie można traktować jako nierozsądne marnotrawienie?

• Czy nakaz ratowania życia nie stoi wyżej od nakazu respektowania prawa człowieka do świadomej decyzji o sobie?

CZY TRANSPLANTACJE TO WSPÓŁCZESNY KANIBALIZM?

• w wyniku transplantacji następuje wchłonięcie części organizmu jednego człowieka przez innego człowieka, czyli swoiste “zjadanie”. A więc czy przeszczep organu różni się istotnie od zjedzenia go?

• Wolniewicz: “Wbrew tendencji naszej epoki trzeba rzeczy nazwać po imieniu: transplantacja jest to żerowanie na trupach, nowoczesne ludożerstwo, neokanibalizm”.

KSENOTRANSPLANTACJE

• silniejsza reakcja odrzuceniowa

• groźba zakażenia biorcy chorobą odzwierzęcą

• dawcy filogenetyczni bliscy - szympans i pawian;

• dawcy filogenetyczni odlegli - świni

• potrzeby transplantologii doprowadzą do opracowania metod hodowli genetycznie przystosowanych zwierząt jako żywych pojemników przechowywania organów i tkanek do przeszczepów

SPÓR O STATUS EMBRIONU LUDZKIEGO

• Czy wszystko, co fizycznie możliwe, jest zarazem moralnie dobre?

• Niszcząc ludzki embrion niszczymy coś, czy kogoś?

• Czy status osoby ludzkiej należy przyznać na każdym szczeblu rozwoju człowieka?

ZWOLENNICY BADAŃ NAD EMBRIONEM

Embrion nie jest istotą ludzką, bo nie ma biologicznego powodu do przyznania pełnego statusu osobowego kilku komórkowemu organizmowi tylko dlatego, że w interakcji z organizmem matki może stać się osobą.

PRZECIWNICY NAD EMBRIONEM

Jeżeli nie ma powodu do przyznania statusu osoby ludzkiej embrionowi ludzkiemu, to nie ma także podstaw, by tą godność mu odebrać.

„Wyobraźmy sobie mur, zza którego słychać bawiące się dzieci. Mamy pewne przesłani, by sądzić, że to nagranie i dzieci tam jeszcze nie ma. Mur jest wysoki, nie możemy sprawdzić naszych podejrzeń. W tych okolicznościach wymogiem elementarnej ostrożności jest powstrzymanie się od działań, które mogłyby zagrozić życiu lub zdrowiu dzieci.” (Szewczyk, Bioetyka, s. 237)

OD JAKIEGO MOMENTU MAMY DOCZYNIENIA Z OSOBĄ LUDZKA?

• Moment połączenia komórki jajowej z plemnikiem (wtedy określa się kod genetyczny) - zygota i noworodek są tymi samymi, bytami, choć nie takimi samymi;

• osiągnięcie takiego stadium rozwoju, w którym nie będzie już mogły powstać bliźniaki jednojajowe (do 14 dni);

• pojawienie się zaczątków układu nerwowego (6-26 tydzień);

• zdolność do samodzielnego ruchu (13-20 tydzień);

• możliwość życia poza organizmem matki (w Polsce 25-27 tydzień);

• moment narodzin.

KODEKS ETYKI LEKARSKIEJ.

ART. 45

• 1. Lekarz uczestniczący w eksperymentach medycznych musi je przeprowadzać zgodnie z zasadami badań naukowych. Eksperymenty z udziałem człowieka powinny być poprzedzone badaniami in vitro oraz in vivo na zwierzętach. Zwierzęta poddawane eksperymentom należy odpowiednio traktować i w miarę możliwości chronić przed cierpieniem.

• 2. Lekarzowi nie wolno przeprowadzać eksperymentów badawczych z udziałem człowieka w stadium embrionalnym.

• 3. Lekarz może przeprowadzać eksperymenty lecznicze z udziałem człowieka w stadium embrionalnym tylko wtedy, gdy spodziewane korzyści zdrowotne w sposób istotny przekraczają ryzyko zdrowotne embrionów nie poddanych eksperymentowi leczniczemu.

ART. 46

• Projekt każdego eksperymentu z udziałem człowieka powinien być jasno określony i przedłożony do oceny niezależnej komisji etycznej w celu uzyskania jej akceptacji.

ART. 47

• Eksperyment medyczny z udziałem człowieka może być przeprowadzony wyłącznie pod nadzorem lekarza posiadającego odpowiednio wysokie kwalifikacje.

PRAWA ZWIERZĄT

NASZ STOSUNEK DO STWORZEŃ INNYCH NIŻ MY SAMI. PRAWA ZWIERZĄT

Dziś, zabijanie i zjadanie zwierząt, kiedy wiadomo, jak jesteśmy z nimi blisko spokrewnienie genetycznie, wymaga uzasadnienia filozoficznego.

USTALENIA TERMINOLOGICZNE:

• "zwierzę" - w języku potocznym; niektóre zwierzęta w rozumieniu biologicznym są szkodnikami, np. szczury, ale jak zdefiniować szkodnika?

• współczesna genetyka potwierdza ciągłość genetyczną pomiędzy ludźmi i zwierzętami, ludzie mają 96 genów wspólnych z wyższymi naczelnymi;

• Chodzi więc o istoty „zdolne do cierpienia”?

• zdaniem niektórych zwierzęta nie mogą mieć praw, bo nie są w stanie ich zrozumieć;

• Szowinizm gatunkowy - odmienne traktowanie innych istot tylko dlatego, że nie są ludźmi;

HITORIA ZAGADNIENIA

• Biblijny nakaz: czyńcie sobie ziemię poddaną;

• Grecka tradycja nauki o trzech rodzajach dusz: roślinnej, zwierzęcej i rozumnej;

• Kartezjusz (1596-1650) zwierzęta, to bezmyślne automaty, maszyny pozbawione ducha

JEREMY BENTHAM (1748 - 1832) - ANGLIA:

Oby nadszedł dzień, w którym wszyscy uznają, iż liczba nóg, włochatość skóry[...] nie są argumentami przekonującymi, aby było wolno doznającą uczuć istotę wydać na męczarnie. Ze wzglĘdu na co można wyznaczyć nieprzekraczalną granicę? Czyż ze względu na zdolność rozumowania lub może dar mowy? Jednakże dorosły koń lub pies jest bez porównania rozumniejszym i zdolniejszym do porozumiewania się zwierzęciem od dziecka mającego dzień, tydzień, czy nawet miesiąc. Przypuśćmy jednak, że jest inaczej. Co by to pomogło? Należy pytać nie o to, czy zwierzęta mogą rozumować ani czy mogą mówić, lecz czy mogą cierpieć (Wprowadzenie do zasad moralności i prawoznawstwa, s. 419)

KAROL DARWIN - 1859

O pochodzeniu gatunków; zaciera się granica pomiędzy człowiekiem i zwierzęciem, a wspólczesna genetyka potwierdza ciągłość genetyczną pomiędzy ludzmi i zwierzętami, ludzie mają 96 genów wspólnych z wyższymi naczelnymi

PETER SINGER - 1975

• publikuje książkę „Animal Liberation”

• (ta książka to drastyczny opis hodowli zwierząt plus argumentacja filozoficzna)

• formułuje tezę, iż los zwierząt zależy od nas i tym samym daje podstawy „nowej etyki stosunku człowieka zwierząt”;

• ta książka zapoczątkowuje ruch na rzecz wyzwolenia zwierząt i praw zwierząt

• definiują zwierzę jako istotę zdolną do cierpienia, w konsekwencji, że (niepotrzebna) śmierć zwierząt i cierpienie zwierząt jest nie do zaakceptowania;

TOM REGAN

The Case for Animal Rights,1983: prawa dotyczą tylko istot, którym przypisujemy wewnętrzną wartość; „zwierzęta mają swe własne życie, które jest ważne dla nich, niezależnie od ich przydatności dla nas. Mają nie tylko biologię, ale i biografię. Nie tylko istnieją w świecie, ale go doświadczają. Są kimś, a nie czymś.

M.A. FOX

• The Case for Animal Experimentation 1986

• zwierzęta nie są członkami wspólnoty moralnej, nie oceniają własnego postępowania ani nie są podmiotami moralnymi, więc ludzie nie mają wobec nich żadnych zobowiązań. Nonsensem byłoby twierdzić, że lew odpowiada moralnie za śmierć antylopy, czy nawet człowieka. Ale niemowlęta, osoby chore, upośledzone też nie są zdolne do podejmowania decyzji moralnych;

• 1987 Fox, Animal Experimentation, Tu zmienia swe poglądy i pisze: Jestem ewentualnie w stanie przystać na to, że podstawowy obowiązek moralny niekrzywdzenia innych ludzi powinniśmy rozciągnąć na zwierzęta: ponieważ nie potrafię usprawiedliwić czerpania korzyści z ludzkiej krzywdy, gotów jestem sądzić, że równym złem jest korzystanie z cierpienia zwierząt”.

KONSTYTUCKA FEDERALNEJ KONFEDERACJI SZWAJCARSKIEJ, 1992:

• należy okazywać szacunek dla „godności stworzenia” wszystkich istot żywych, niezależnie od konieczności chronienia ich przed cierpieniem; a więc mamy zobowiązania także w stosunku do istot pozbawionych świadomości.

RELACJA CZŁOWIEK - ZWIERZĘ:

• 1. Podejście kartezjańskie - zwierzę, to maszyna bez duszy;

• 2. Podejście tradycyjne - zwierzęta stoją bytowo niżej niż człowiek, dlatego, człowiek ma prawo do ich zabijania; tu: Schweitzer - nie niszcz bezmyślnie innego życia; zwierzę przyjacielem człowieka;

• 3. Peter Singer - mówi o równym traktowaniu interesów, ludzi i zwierząt, a nie praw;

• 4. nie ma istotnej różnicy bytowej pomiędzy zwierzętami i ludźmi, a więc człowiek nie ma prawa do ich zabijania, co najwyżej może korzystać z ich produktów (jaja, mleko, wełna) nie zabijając ich;

• 5. jednakowo traktujmy zdolność do cierpienia wszystkich istot; Jeśli jakaś istota cierpi, to nie ma moralnego powodu, by nie brać tego powodu pod uwagę. Nieważne, kim jest ta istota: zasada równości wymaga, by jej cierpienie było traktowane jak każde inne, o ile oczywiście dają się one ze sobą porównać.

• 6. Prof. Andrzej Elżanowski (zoolog i bioetyk)- niektórym zwierzętom dać ochronę ich praw jako podmiotom nieosobowym , na podstawie zdolności do patrzenia na siebie jako na aktora swych działań; podmiotem jest ten byt, który ma doznania czyli interesy (unikanie bodźców szkodliwych a poszukiwania pożytecznych); rośliny nie mają czym doznawać;

• 7. Podejście radykalne: zwierzę stoi bytowo wyżej niż człowiek, a więc człowiek ma obowiązki względem zwierząt, a nie prawa. Zabronione jest więc utylitarne traktowanie zwierząt, więc nie hodujmy ich po to, by spożywać ich jaja i mleko.

WIELKA BRYTANIA, KOMISJA DOBROSTANU ZWIERZĄT, PIĘĆ WOLNOŚCI

• Wolność od głodu i pragnienia

• Wolność od dyskomfortu (odpowiednie schronienie)

• Wolność od bólu, ran i chorób

• Wolność wyrażania naturalnego zachowania

• Wolność od stresu i strachu

NIE ULEGA WĄTPLIWOŚCI

• od niepamiętnych czasów człowiek traktował zwierzęta instrumentalnie;

• w 1988 w USA opatentowano onkomysz z Harward, stworzona jako model ludzkiej choroby nowotworowej

• Zwierzęta podtrzymują populacje ludzi na terenach, gdzie człowiek nie utrzymałby się z upraw ziemi

• Zwierząt nie traktuje się okrutnie, skraca się życie zranionym i nieuleczalnie chorym;

• Niektóre zwierzęta skorzystały na kontakcie z człowiekiem;

• Większość osiągnięć medycyny, począwszy od XIX w. została osiągnięta bezpośrednio lub pośrednio dzięki badaniom na zwierzętach.

---