1. Budowa i funkcja oka.

a. Budowa oka:
Narząd wzroku składa się z gałki ocznej, mięśni oka i aparatu ochronnego.
Rogówka - przezroczysta błona zewnętrzna, znajdująca się z przodu gałki ocznej, przepuszcza
i zatrzymuje światło.
Twardówka - to nieprzezroczysta błona otaczająca wewnętrzną część gałki ocznej, znajdującej się
w oczodole. Chroni gałkę przed urazami.
Naczyniówka - to wielowarstwowa błona, zawierająca pigment oraz liczne naczynia krwionośne.
Tęczówka - to przednia część błony naczyniowej zawierająca liczne naczynia krwionośne, mięśnie źrenicy oraz komórki barwnikowe. Nadaje oczom charakterystyczna barwę, chroni przed nadmierną ilością światła.
Siatkówka - to cienka błona wyścielająca wewnętrzną powierzchnie gałki ocznej. Zawiera czopki
i pręciki (fotoreceptory).
Czopki - odbierają bodźce świetlne o dużym natężeniu, umożliwiają rozróżnianie barw, różnią się: miejscami, ilością i natężeniem światła.
Pręciki - obierają bodźce świetlne o małym natężeniu i odpowiadają za widzenie niebarwne.
Plamka żółta - to miejsce o największym skupieniu czopków, jest rejonem najostrzejszego widzenia.
Plamka ślepa - to pozbawiony komórek światłoczułych obszar, w którym nerw wzrokowy wychodzi
z gałki ocznej.
Źrenica - to otwór w tęczówce przez który światło wpada do wnętrza oka.
Soczewka - to dwuwypukła, przezroczysta, elastyczna struktura umożliwiająca ostre widzenie.
Ciało szkliste - półpłynna, przezroczysta substancja, wypełniająca gałkę oczną.

b. Funkcje oka:
- odbieranie fal świetlnych,
- przekształcanie fal świetlnych w impulsy elektryczne, które są scalone i analizowane w ośrodku wzrokowym kresomózgowia, w wyniku czego powstaje trójwymiarowy obraz.

2. Wady wzroku.
a. Zez - oczy nie są ustawione prosto i patrzą w różnych kierunkach.
- ukryty - niewielkie odchylenie ustawienia gałek ocznych jest korygowane przez mechanizm widzenia obuocznego. Niewidoczny w życiu codziennym, do wykrycia przez specjalne badania. Występuje u większości ludzi, może powodować bóle głowy i oczu, podwójne widzenie, problemy
z koncentracją uwagi i niechęć do czytania.
- jawny - stałe nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych. Istniejąca u dziecka nieskorygowana wada wzroku i związane z tym zaburzenia rozwoju widzenia obuocznego pojawia się przed 7 rokiem życia.
- porażenny - powstaje w wyniku porażenie mięsni zewnątrz gałkowych nerwów i ośrodków mózgowych odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych (rzadki).

b. Daltonizm:
- niezdolność do rozróżniania niektórych barw (głównie czerwonej i zielonej, rzadziej niebieskiej
i żółtej) z powodu braku jednego z barwników wzrokowych w czopkach.
- ma podłoże genetyczne (częściej u chłopców).
- można wykryć na pomocą specjalnych tablic pseudoizochmatycznych, zbudowanych z różnorodnych kropek na tle których występuje cyfra lub liczba złożona z kropek jednej barwy (monodramatyczna).

c. Dalekowzroczność - promienie świetlne przecinają się poza siatkówką.
Przyczyna:
- zbyt mała długość gałki ocznej ale czasami zbyt mała moc układu optycznego oka,
- najczęściej wrodzona,
- nie ma możliwości całkowitego zlikwidowania wady, możliwa korekcja,

Jeśli dalekowzroczno jest mała, wada może ulec samoistnemu cofaniu się w miarę rozwoju dziecka.

d. Krótkowzroczność - polega na tym, że promienie świetlne przecinają się przed siatkówką.
- osiowa (najczęściej) - zbyt duża długość gałki ocznej w stosunki do siły łamiącej układu oka.

Uważa się, że zmiany te są uwarunkowane genetycznie, nie można całkowicie wyleczyć ale tylko korygować.

- akomodacyjna (szkolna) - długość gałki ocznej prawidłowe, lecz soczewka ma zbyt dużą moc
i dlatego promienie świetlne są załamywane przed siatkówką.

Występuje zazwyczaj w 7-10 roku życia. Można ją wyleczyć stosując u dzieci specjalne ćwiczenia
w celu zlikwidowania przykurczu mięśnia rzęskowego.

e. Astygmatyzm (niezborność) - siła łamiąca układu optycznego oka jest różna w różnych południkach. Punkt świetlny widziany jako linia.
Najczęściej wrodzone zaburzenia symetrii krzywizny rogówki, o wiele rzadziej rogówki. Możliwe tylko skorygowanie.
- regularny (najczęściej spotykany) dziedziczny (oku przypisuje się 2 prostopadle osie optyczne). Przyczyną jest nieprawidłowo zakrzywiona regularnie rogówka. Wszystkie padające promienie nie mogą spotkać się w jednym miejscu w siatkówce.
- nieregularny - powierzchnia rogówki nie posiada równego sklepienia co powoduje, że nieprawidłowa krzywizna jest nierówna (oko posiada osie optyczne nieprostopadłe). Pojawia się
w późniejszym wieku życia. Przyczyną jest uszkodzenie rogówki, na której widać blizny, tzw. stożek rogówki.

f. Wady refrakcji:
Refrakcja - zdolność załamywania promieni świetlnych, mierzona w dioptriach.
Wada refrakcji - to stan, w którym układ optyczny okna nie skupia równoległej wiązki promieni na siatkówce.

2. Budowa i funkcja ucha.
Ucho ludzkie dzieli się na trzy części: ucho zewnętrzne, ucho środkowe i ucho wewnętrzne.

a. Budowa ucha.
Ucho zbudowane jest z:
-ucha zewnętrznego,
- ucha środkowego,
- ucha wewnętrznego.

Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej, która kieruje fale dźwiękowe w głąb ucha, oraz
z przewodu słuchowego.

Ucho środkowe składa się z jamy bębenkowej, kosteczek słuchowych i trąbki Eustachiusza.
Ucho środkowe- umiejscowione jest w kości skroniowej w jego skład wchodzą:
- jama bębenkowa,
- trąbka słuchowa,
- jamy powietrzne.

Ucho wewnętrzne składa się z przedsionka, kanałów półkolistych i ślimaka.
Ucho wewnętrzne (błędnik) to skomplikowana, trzyczęśc iowa komora kostna, zawierająca błoniaste elementy wypełnione śródchłonką (endolimfą).

W błędniku wyróżniono: błędnik kostny i błędnik błoniasty. Błędnik błoniasty znajduje się wewnątrz błędnika kostnego. Między tymi dwoma błędnikami znajduje się przestrzeń, którą wypełnia perylimfa; wnętrze błędnika błoniastego wypełnione jest endolimfą.

b. Narząd równowagi - umożliwia czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni. Mieści się
w błędniku błoniastym, w uchu wewnętrznym. Tworzą go 3 kanały półkoliste wypełnione endolimfą,
w których wnętrzu znajdują się komórki zmysłowe wrażliwe na ruch płynów, oraz zbudowane
z węglanu wapnia kamyki słuchowe. Przy odchyleniu głowy kamyki te pobudzają różne grupy komórek czuciowych.  

Błędnik zbudowany jest ze ślimaka we wnętrzu, którego znajduje się aparat słuchu, przedsionek, a także kanały półkoliste ( w liczbie 3), które wyposażone są w aparat zmysłu równowagi.

c. Części ucha:
- małżowina uszna - Skupia fale dźwiękowe i umożliwia zlokalizowanie źródła dźwięku.
- kanał słuchowy - zawiera liczne gruczoły łojowe i woskowe. Fala dźwiękowa przechodzi przez przewód słuchowy i wprawia w drgania błonę bębenkową.
- błona bębenkowa- cienka i elastyczna błona łącznotkankowa. Przekazuje drgania na kosteczki słuchowe.
- kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Kosteczki przekazują drgania z błony bębenkowej na okienka przedsionka.
- przewody (kanały) półkoliste - 3 przewody wypełnione endolimfą. Ruch endolimfy (spowodowany ruchem głowy) podrażnia komórki zmysłowe, co umożliwia m.in. odbieranie wrażeń o ruchach obrotowych czy przyśpieszonych,(dlatego gdy np. schodzimy z karuzeli kręci się nam w głowach).
- woreczek i łagiewka (przedsionek)- w woreczku i łagiewce znajdują się plamki urzęsionych nabłonków pokrytych galaretowatą błoną z otolitami (kamykami błędnikowymi), których przemieszczanie się umożliwia odczuwanie przyśpieszeń liniowych.
- trąbka słuchowa(Eustachiusza)- jej zadaniem jest wyrównywanie ciśnień po obu stronach błony bębenkowej.
- ślimak - skręcony potrójnie kanał wypełniony endolimfą, zawierający narząd spiralny (Cortiego)
z receptorami słuchu .
- nerw przedsionkowo-ślimakowy - przewodzi impulsy nerwowe z komórek zmysłowych do kory mózgowej.

d. Niedosłuch możemy podzielić na:
* przewodzeniowy dotyczy uszkodzeń ucha zewnętrznego i środkowego,
* odbiorczy, który można podzielić na:
- niedosłuch ślimakowy, wynika z uszkodzenia komórek zmysłowych ślimaka,
- niedosłuch nerwowy, powodowany uszkodzeniami włókien nerwowych nerwu VIII,
- niedosłuch centralny, może wystąpić na skutek uszkodzeń drogi słuchowej mózgu.

Niedosłuch ślimakowy i nerwowy może dotyczyć jedynie jednego ucha, w odróżnieniu od niedosłuchu centralnego, który zawsze dotyka oboje uszu wynika to z krzyżowania się włókien nerwowych na drodze słuchowej.

e. Funkcje ucha:
Ucho służy do odbierania wrażeń słuchowy, jak również odpowiada za utrzymanie równowagi.
Ucho ludzkie odbiera dźwięki z zakresu częstotliwości: od 16 Hz do 16 kHz ( drgań na sekundę), o natężeniu od 0 do 120 dB. Ucho zewnętrzne i środkowe odpowiedzialne są za przewodzenie dźwięku natomiast ucho wewnętrzne odbiera dźwięki. Dalej dźwięk biegnie przez nerw słuchowy oraz drogę słuchową, aż do ośrodka słuchu który znajduje się w korze mózgowej w płacie skroniowym.

3.Dojrzałość i gotowość szkolna.

a. Dojrzałość szkolna.
- osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego
i społecznego, który pozwala mu sprostać wymaganiom szkoły.

Według H. Moroza w dwóch aspektach:
- rozwojowym - moment równowagi między wymaganiami szkoły, a możliwościami rozwojowymi dziecka.
- wychowania i nauczania - proces przemian psychologicznych, który umożliwia przystosowanie się dziecka do szkolnego systemu nauczania.

b. Gotowość szkolna.
- E.B Hurlock - moment w rozwoju dziecka, w którym jest ono zainteresowane uczeniem się - ma chęć bycia uczonym i samodzielnego uczenia się.
- A. Brzezińska - stadium rozwoju dziecka, w którym jest ono najbardziej wrażliwe na specyficzne rodzaje bodźców oraz najbardziej podatne na okresowy sposób nauczania.
- sprzyjający moment rozwojowy, który pozwala wypełniać zadania wynikające z roli ucznia.
- „wrażliwość lub podatność edukacyjna” - dziecko nie jest w pełni gotowe do świadomego konstruowania wiedzy szkolnej ale reaguje na sygnały pedagogiczne co przejawia się w efektywnym poznaniu, zachowaniach, czynnościach i wypełnianiu podstawowym zadań (w odniesieniu do dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, które nie wykazują dojrzałości (gotowości) szkolnej).

c. Dojrzałość (gotowość) szkolna wiąże się z:
* właściwościami dziecka - które są wynikiem:
- naturalnego (spontanicznego) zaprogramowanego genetycznie rozwoju,
- uczenia się, zdobywania doświadczeń oraz zorganizowanego przygotowania dziecka do szkoły. Zależy ono od miejsca zamieszkania, wykształcenia i zawodu rodziców, warunków materialnych rodziny, uczęszczania do przedszkolna oraz zaburzeń somatycznych dziecka.

Podstawowym warunkiem osiągnięcia przez dziecko dojrzałości szkolnej wg B. Wilgockiej - Okoń jest jego dojrzałość życiowa.

* Wymaganiami szkoły - zależnymi od systemu oświaty (wiek rozpoczynania nauki, kompetencje nauczycieli itd.) warunków organizacji pracy szkoły oraz wymaganiami i aspiracjami rodziców dziecka.

d. Biomedyczne aspekty dojrzałości szkolnej:

Poziom (zaawansowanie) rozwoju fizycznego i motorycznego oraz stanu zdrowia należą do podstawowych elementów dojrzałości szkolnej.
Lekarz dokonujący oceny dojrzałości szkolnej powinien brać pod uwagę trzy grupy czynników ryzyka:
- ze strony dziecka (wady rodzone, zaburzenia narządów zmysłu, choroby przewlekłe, nadpobudliwość, otyłość itd.)
- ze strony szkoły (przeładowany program nauczania, przeludnienie klasy i szkoły, kwalifikacje nauczyciela.)
- ze strony rodziców (dążenie do wcześniejszego rozpoczęcia nauki przez dziecko, niezrozumienie potrzeb dziecka, postawy nadopiekuńcze rodziców.)
Badanie każdego dziecka 6-letniego w Polsce.

4.Zaburzenia wzrastania:

a. Niskorosłość - za niskorosłe uznaje się dziecko, którego wysokość ciała odpowiada wartości poniżej 3 centyl lub poniżej dwóch odchyleń standardowych od średniej wysokości ciała dla wieku.
Przyczyny:
- uwarunkowania genetyczne (konstytucjonalna),
- uwarunkowana prostym niedoborem masy ciała.

Problemy psychologiczne:
niskorosłość - najczęściej chłopcy, nasila się z wiekiem szczególnie w okresie pokwitania.
Dzieci przeżywają wiele frustracji, mają poczucie mniejszej wartości, mają miej przyjaciół i mniejsze zainteresowanie płcią przeciwną. W przystosowaniu społecznym dominuje typ bierno-defensywny (wycofanie się i uległość).

Ograniczenia związane z edukacją:
- trudności w wykonywaniu ćwiczeń na wf oraz wyboru zawodu.

Uczniowie z niedoborem wysokości ciała wymagają opieki medycznej i często psychologicznej (redukowanie lęku i negatywnych emocji u dziecka i rodziny).

Przyczyny: genetyczne, hormonalne, psychospołeczne i inne.

b. Wysokorosłość - dziecko, którego wysokość ciała przekracza 98 centyli lub dwa odchylenia standardowe od średniej wieku.
Przyczyny:
- najczęściej uwarunkowanie genetyczne (konstytucjonalna),
- zespoły endokrynologiczne (gigantyzm),
- uwarunkowanie genetyczne (zespół Marfana),
- zespoły metaboliczne (homocystynuria).

U dzieci z wysokorosłością konstytucjonalną przyspieszenie wzrastania rozpoczyna się ok. 3-5 r.ż
i osiągają one znacznie większy od przeciętnego wzrost ostateczny. Proporcje ciała są prawidłowe, wiek kostny zgodny z wiekiem kalendarzowym.

Problemy pedagogiczne:
- u dziewcząt może być przyczyną dysmorfofobii.

c. Nieograniczony zespół opóźnienia wzrastania.

Inne określenia: opóźnienie lub niedomaganie rozwoju, niskorosłość lub karłowatość psychospołeczna, zaniedbana ze strony matki, zespół odrzucenia emocjonalnego lub reaktywne zaburzenia więzi, odwracalna niedoczynność przysadki.

Przyczyny pierwotne:
- nieprawidłowości w środowisku psychospołecznym dziecka i zaburzenia relacji matka - dziecko,
- brak odpowiedniej opieki na dzieckiem,
- nieprawidłowości w funkcjonowaniu rodziny.

przyczyny wtórne:
- niekorzystne czynniki środowiskowe, w tym nieprawidłowe żywienie.

U dzieci tych stwierdza się czynnościową niedoczynność przysadki (okresowo małe stężenie hormonu wzrostu, niedostateczne jego wydzielanie w testach prowokacyjnych.)

Objawy:
* u dzieci w wieku szkolnym:
- zaburzenia łaknienia, pragnienia i zachowań związanych z jedzeniem (brak apetytu, selekcja potraw, nadmierny apetyt)
- zaburzenia snu,
- zaburzona kontrola zwieraczy,
- zaburzenia zachowania np. izolowanie się, agresja.
- opóźnienie rozwoju umysłowego i mowy (u części dzieci).

Leczenie to proces długotrwały. Główne elementy terapii to realimentacja, terapia wychowawcza
i stymulacja rozwoju dziecka oraz terapia rodziny.

---