OCHRONA PRAW I WOLNOŚCI ZAGWARANTOWANYCH W KONSTYTUCJI NA PRZYKŁADZIE PRAW CZŁOWIEKA
W drugim rozdziale Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zostały zamieszczone zapisy gwarantujące następujące wolności każdemu obywatelowi polskiemu i osobom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych:
1) Wolności osobistej.
2) Wolności politycznej.
3) Wolności ekonomicznej a także socjalnej oraz kulturalnej.
Prawa człowieka jest to zbiór praw oraz wolności, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na: rasę, płeć, język, wyznawaną religię, orientację polityczną, narodowość czy też status społeczny i majątkowy itd. Mają one charakter moralno - etyczny. Skupiają w sobie wszelkie normy dotyczące zagwarantowania i poszanowania wartości najwyższych dla każdego człowieka, są to m. in.: prawo do życia, do godnego traktowania, do wolności jak również do swobody rozwoju. Pierwszy raz zostały zdefiniowane w 1948 roku przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Jednym z głównych czynników, który się do tego przyczynił, była konieczność osądzenia nazistowskich i faszystowskich zbrodniarzy z okresu II Wojny Światowej.
Wśród najistotniejszych aktów prawnych dotyczących praw człowieka należy wymienić przede wszystkim: "Deklarację Praw Człowieka i Obywatela", "Europejską Konwencję Praw Człowieka" a także inne europejskie konwencje: o zapobieganiu torturom, nieludzkiemu jak i poniżającemu traktowaniu, o ochronie praw mniejszości narodowych.
Poza wyżej wymienionymi aktami w naszym kraju "źródłem wolności i praw człowieka i obywatela" a zarazem fundamentem, w zakresie gwarancji i ochrony praw człowieka jest oczywiście Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (a dokładnie jej drugi rozdział). Zostały tam zawarte zapisy, mówiące m. in. O tym, że wszyscy mają prawo do: życia, do ochrony przed torturami i nieludzkim traktowaniem, do wolności i bezpieczeństwa, do sprawiedliwego procesu sądowego, do poszanowania prywatności, życia rodzinnego i korespondencji, do wolności wyrażania opinii - wraz z wolnością prasy - a także wolności myśli, sumienia i religii (lista praw człowieka i obywatela jest stosunkowo długa, stąd też nie widzę konieczności powielania treści zamieszczonych pomiędzy Artykułem 30 a Artykułem 86).
Na Starym Kontynencie organem zajmującym się rozpatrywaniem skarg z zakresu praw człowieka jest Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu. Nawet zwykły obywatel ma możliwość wniesienia pozwu, jeśli uzna, że któryś z organów państwa naruszył w stosunku do niego prawa człowieka. Orzecznictwo Trybunału jest wiążące i nie podlega odwołaniu.
W Europie działa także Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji. Jej priorytetowym celem jest zwalczanie we wszystkich państwach należących do Rady Europy wszelkich przejawów rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu i nietolerancji pod kątem ochrony praw człowieka. Przy Radzie Europy utworzono również Urząd Komisarza Praw Człowieka. Jego głównymi zadaniami są: promocja edukacji, świadomości i poszanowania praw człowieka, zapewnienie pełnego i efektywnego przestrzegania zobowiązań wynikających z dokumentów Rady. Pełni on rolę wspomagającą i prewencyjną, nie posiada jednak kompetencji prawnych.
Niezwykle istotną rolę w procesie obrony praw człowieka odgrywają organizacje międzynarodowe i pozarządowe.
Amnesty International - najbardziej znana na całym świecie, posiada swoje oddziały w większości krajów na kuli ziemskiej (także w Polsce). Jest ona apolityczna. Prowadzi bardzo intensywną działalność edukacyjną wśród młodzieży. Stara się bronić praw człowieka w państwach totalitarnych tj. Korea Północna czy chociażby Kuba. Wiele z jej projektów i akcji przynosi wymierne efekty. Jedna z takich akcji polega na tym, że poszczególni członkowi tej organizacji wybierają sobie jedną, konkretną osobę, w stosunku do której prawa człowieka są łamane. Informacje na temat takich osób gromadzone są w niezwykle zróżnicowany sposób z wykorzystaniem wielu źródeł informacji. Członek Amnesty International ze szczególnym zaangażowanie poświęca się, by pomóc wybranej osobie. Jest również taki zwyczaj, że "opiekun" koresponduje (na ile jest to oczywiście możliwe) z "podopiecznym". Jedne z najbardziej spektakularnych akcji tego typu, które zakończyły się powodzeniem, dotyczyły rosyjskich rekrutów w czasie konfliktu na terenie Czeczenii w połowie lat 90 - tych. Rosyjscy żołnierze pełnili tam służbę w warunkach uwłaczających ludzkiej godności. Liczba zgonów z powodu wychłodzenia i wycieńczenia organizmu wynosiła każdego roku ponad 500 osób każdego roku! Przykładów dobrej praktyki ze strony tej organizacji jest o wiele, wiele więcej.
Poza Amnesty International ważne role pełnią: Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Centrum Praw Kobiet, Stowarzyszenie Jeden Świat czy też Zespół ds. Odmawiających Służby wojskowej i inne.
Ochrona praw człowieka powinna (i z reguły jest) realizowana w ramach czterech głównych obszarach:
Skuteczna kontrola i ochrona podstawowych praw i wolności.
Identyfikowanie nowych zagrożeń dla praw człowieka i godności ludzkiej.
Rozwijanie społecznej świadomości i znaczenia praw człowieka.
Promowanie edukacji i szkolenia zawodowego w zakresie praw człowieka.
Mimo tego, że od czasu przemian ustrojowych w Polsce, zapoczątkowanych w 1989 roku, minęło już 17 lat, nadal zdarzają się przypadki łamania praw człowieka! W raporcie sporządzonym przez Amnesty International jako najpoważniejsze przejawy łamania praw człowieka w naszym kraju wymienia: maltretowanie osób przebywających w izbach wytrzeźwień, prześladowanie na tle rasowym przede wszystkim Romów a także bardzo liczne przypadki znęcania się nad rekrutami w siłach zbrojnych. W raporcie podkreślono, że władze państwowe bagatelizują lub nie chcą dostrzec tych niezwykle poważnych i groźnych zjawisk.
Pragnę nieco szerzej przedstawić problem przemocy w polskim wojsku. Określa się go jako tzw. "fala". W ciągu ostatnich dziesięciu lat stała się powszechna i dotyczyła zdecydowanej większości jednostek na terenie całego kraju. Proces fali jest ciągły. Polega on na tym, że starsze roczniki oraz wyżsi stopniem żołnierze (szczególnie w stopniu kaprala) maltretują zarówno psychicznie jak i fizycznie najmłodszych i najsłabszych rekrutów. Sposobów znęcania się jest bardzo, bardzo wiele. Do kanonu tortur (jeśli można tak powiedzieć ) weszły m. in.:
Tzw. "spłuczka", czyli natarcie głowy (np. wazeliną ), umieszczenie jej w misce klozetowej i uruchomieniu spłuczki.
Mierzenie korytarza zapałką.
Bieganie między piętrami po schodach do nieprzytomności, przerywane na każdym piętrze biciem pałką.
Wywracanie łóżka kilka razy w ciągu nocy do góry nogami.
To tylko niektóre z metod przemocy jaka jest obecna w wojsku. W zasadzie każdej z nich towarzyszy ogromna ilość obelg i wulgaryzmów, kradzieże, czytanie prywatnej korespondencji, niszczenie pamiątek (np. zdjęć). Niestety zdarzają się także bardzo drastyczne przypadki, kiedy to maltretowanie nie tylko fizyczne ale także psychiczne przyczynia się do śmierci ofiar prześladowań . Jednym z najtragiczniejszych tego typu zdarzeń była śmierć dwóch młodych żołnierzy, którzy mając przystawioną do skroni broń, zostali zmuszeni do wyskoczenia z pędzącego około 70 - 80 km/h dżipa ("Honkera") na asfalt - obaj zginęli na miejscu. Jednak najwięcej ofiar pochłania psychiczne znęcanie się. Jego wynikiem najczęściej są samobójstwa popełniane (niejednokrotnie podczas pełnienia nocnej warty ) przy użyciu broni palnej. Żołnierze, objęci problemem "fali" są w trudnej sytuacji. Teoretycznie wszelkie przypadki maltretowania mogą zgłosić swoim przełożony, lecz najczęściej albo nie chcą być donosicielami, boją, wstydzą się, nie mają zaufania do dowódcy, który nierzadko również jest oprawcą. Rodzina i znajomi także nic nie mogą zrobić. Pozostaje jeszcze psycholog. Każda jednostka ma a przynajmniej powinna go zatrudniać. Ma ona spory wpływ na losy poszczególnych żołnierzy. W bardzo wielu przypadkach jest to jedyna osoba, która może pomóc osobie represjonowanej.
Jedyne działania jakie zostały podjęte w celu wyeliminowania "fali" to odseparowanie przez pierwszych kilka miesięcy służby młodszych roczników od starszych. Ma to jednak miejsce w niewielkiej liczbie jednostek. Należy pamiętać, że za stosowanie przemocy podczas służby wojskowej grożą kary pozbawienia wolności! Problemy związane z ochroną praw człowieka w naszym kraju są możliwe do rozwiązania, wiele jednak w tej kwestii zależy od decyzji polskich władz.