OSOBA TALESA
Ten na pół legendarny Grek żył na przełomie VII i VI wieku, zapewne od 624 do 547, tj. za czasów Solona i Krezusa. Był wybitnym przedstawicielem ówczesnych umiejętności i mądrości życiowej; sądząc z wiadomości o nim skąpych i niepewnych, bo spisywanych wiele generacji później, był to w jednej osobie polityk (zasługi polityczne wyrobiły mu sławę „mędrca”), technik, inżynier, kupiec i podróżnik, który zarówno towary jak i umiejętności przywoził z obcych stron, a poza tym wszystkim był on wielce uczony.
POGLĄDY I ZNACZENIE
Przejście od umiejętności do nauki Tales znał sposób mierzenia wysokości piramid i odległości okrętów na morzu; wywołuje to wrażenie, iż był uczonym geometrą. Przepowiedział zaćmienie Słońca na 28 maja 585r wprowadzając tym w podziw swych rodaków, a to znów wywołuje wrażenie, że był uczonym astronomem. Jednakże obliczenia jego były robione sposobem raczej techników niż uczonych. Obliczał nie umiejąc poprawnie uzasadnić obliczeń i przepowiadał zjawiska nie znając ich przyczyn. W taki sam sposób postępowano w Egipcie z pomiarami i w Babilonii z przepowiedniami astronomicznymi. Jest podejrzenie, że może właśnie stamtąd Tales przywiózł swe umiejętności. Cel nauki jest odmienny niż cel umiejętności. Celem nauki są prawdy interesujące same przez się, podczas, gdy w umiejętności chodzi tylko o prawdy praktycznie cenne. Umiejętności wytworzyły się dla celów praktycznych i dla tych celów wystarczały. Gdy zaczęto się także interesować prawdami dla nich samych, wtedy powstał nowy cel i sposób ich dochodzenia - cel i sposób naukowy.
Tales zajmował się matematyką i astronomią w celach praktycznych, i na sposób praktyczny. Ale poza tym, jeśli wierzyć podaniom próbował dociekać prawdy w dziedzinie, gdzie nie mogło być mowy o praktycznych celach; tą dziedziną była FILOZOFIA. Tak więc skoro Tales był uczonym filozofem, to nic dziwnego by tu nie było gdyby pierwszą nauką jaka powstała była filozofia i ze względu na ogólność swego przedmiotu miała najmniejsze znaczenie praktyczne, natomiast była najbardziej pociągająca teoretycznie. I to właśnie przejście od praktycznej umiejętności do teoretycznej nauki dokonało się w Grecji między VII a VI wiekiem i najprawdopodobniej teoria filozoficzna Talesa była pierwszą teorią naukową, jaka pojawiła się w Europie, a może i w ogóle na ziemi.
Rozwiązanie Talesa nie znalazło oddźwięku bo inne rodzaje materii były początkiem świata; te inne rodzaje znalazły niebawem zwolenników. Jeden z następców Talesa twierdzi, że pierwotną postacią materii był ogień, inny, że powietrze. Ale pytanie stawiali tak jak Tales i właśnie przez to stali się jego następcami. Jego uczniem był Anaksymander, do Anaksymandra nawiązali Anaksymenes i Heraklit, a do nich dalsze pokolenia filozofów. Tales umiejętności swe zapożyczał zapewne z obcych krajów, przejście zaś od umiejętności do filozofii nie wymagało wielkiego umysłu, bo rzecz była już dostatecznie dojrzała.
PRZEJŚCIE OD MITOLOGII DO NAUKI
Ta teoria Talesa brzmiała „ wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa”. Tales mówił o wodzie, a jego poprzednicy o bóstwach wody; on mówił o realnym przedmiocie, oni - o fantastycznych postaciach. Kolejnym zagadnieniem Talesa było pochodzenie świata. Ale nie pytał już, kto świat zrobił, lecz jakim świat był od początku. Chodziło mu nie oto, co było przed światem, lecz co było własnym początkiem świata. W takim znaczeniu początek świata był pierwszym zagadnieniem filozofii. W tym, że takie było właśnie pierwsze jej zagadnienie, nie ma nic dziwnego, bo ludziom na ówczesnym poziomie umysłowym, nie tkniętym jeszcze krytyką naukową zdawało się, że przecież wiedzą, jakim jest świat; od mędrca zaś żądali czego innego, mianowicie by powiedział jakim świat był.
Przy tym zaranie myśli skłonne było uważać pierwotną postać rzeczy, za najważniejszą i Tales przypuszczał, że koniec końców po wszystkich przemianach świat powróci do tej pierwszej postaci, z której wyszedł. Pierwsza więc postać była w jego mniemaniu, nie tylko pierwszą ale także istotną. Była to filozofia zupełnie archaiczna, różna od mitologii, ale w zagadnieniach i odpowiedziach stojąca na pograniczu mitologii. Jeszcze się w niej niewiele objawiło cech umysłowości greckiej; wyjdą one na jaw dopiero w dalszym rozwoju, natomiast wczesna filozofia Greków niewiele się różniła od spekulacji innych ludów, stojących na tym samym poziomie cywilizacji.
Warto wspomnieć o twierdzeniu Talesa na temat natury wszechświata, które głosiło, że wszystkie rzeczy są pełne demonów. Ale nie jest całkiem jasne co dokładnie miał na myśli, powszechnie przyjmuje się jednak, że chodziło mu o to, iż świat przenika siła witalna, a wszystkie rzeczy są w jakimś sensie wyposażone w duszę, czy też mają udział na wspólnej jednoczącej energii. Nie wiadomo, czy widział zależność między wodą i „demonami we wszystkich rzeczach”, byłoby jednak trudno zupełnie zanegować związek między nimi przy przesłance, że woda jest źródłem wszystkiego.
Na pozór grecka filozofia zaczyna się od pewnego niedorzecznego pomysłu, od tezy, że woda jest źródłem i łonem wszystkich rzeczy. Czy naprawdę trzeba się tu zatrzymywać i postawić sprawę poważnie - myślę, że tak:
- pierwsza teza mówi coś o źródłach rzeczy
- druga, czyni to bez obrazów i baśni
- trzecia zawiera, choć pod inną postacią, myśl, że wszystko jest
jednym.
Pierwszy powód pozostawia jeszcze Talesa we wspólnocie religijnych zabobonów, drugi wyklucza go z niej i ukazuje nam jako badacza natury, a z mocy trzeciego powodu Tales staje się pierwszym greckim filozofem.
PLAN PRACY
Wstęp - osoba Talesa
Poglądy i znaczenie
Przejście od mitologii do nauki
Bibliografia.
BIBLIOGRAFIA
Władysław Tatarkiewicz „ Historia filozofii” Tom I, Warszawa 1970
Diane Collinson „ Pięćdziesięciu wielkich filozofów”.