Jontoforeza.

Jest to wprowadzenie przez skórę jonów leków do tkanek za pomocą prądu galwanicznego. Aby wprowadzić jony do tkanek, należy umieścić podkład z waty lub gazy nasyconej roztworem elektrolitu pod elektrodą czynną. Jony dodatnie wprowadza elektroda połączona z biegunem dodatnim źródła prądu stałego, jony ujemne — elektroda połączona z biegunem ujemnym. Jony o ładunku dodatnim mają metale (cynk, miedź) i większość alkaloidów, a jony o ładunku ujemnym takie pierwiastki, jak np. jod, chlor i reszty kwasowe. Na wynik jontoforezy składa się — oprócz działania wprowadzonego do tka­nek leku — również działanie samego prądu galwanicznego, będącego wielo­kierunkowym stymulatorem biologicznym. Wprowadzone jony mogą utrzymy­wać się dość długo w miejscu wprowadzenia (24-48 godzin) stopniowo wni­kając z prądem krwi szczelinami międzykomórkowymi oraz drogą wykazującą najmniejszy opór dla prądu elektrycznego, to znaczy przez ujścia i przewody wyprowadzające gruczołów potowych — do tkanek głębiej położonych. Różne jony wykazują różne właściwości wnikania i koncentracji w miej­scu wprowadzenia. Jedne z nich np. jony wapnia, utrzymują się dłużej w miejscu wprowadzenia, inne, np. jony jodu, szybko przenikają do układu krwionośnego, jony metali ciężkich (np. cynku) nie przenikają głębiej, ponieważ łączą się w związki z białkami tkanek na powierzchni skóry. Najwię­kszą szybkość ma jon wodoru. W miarę wzrostu napięcia prądu wzrasta szyb­kość przesuwania się jonów. Większość jonów lekowych jest wydalana z ustroju przez wątrobę i nerki, część zostaje pochłonięta przez naczynia podskórne i uniesiona do ogólnego krążenia, część zaś, tracąc swoje ładunki, tworzy związki chemiczne w pły­nach tkankowych, krwi i limfie. Koncentracja jonów w tkankach zależy od ilo­ści wprowadzonych jonów, wielkości powierzchni, przez którą jony wnikają, czasu przepływu prądu i jego natężenia. Stwierdzono lepsze wchłanianie się kationów niż anionów. Na skutek wchłaniania się jonów przez krew mogą wystąpić odczyny ogólne w ustroju. Dlatego zabiegi jontoforezy powinny być prowadzone pod kontrolą lekarską. Również wskazania do jontoforezy powinny być ustalone przez lekarza.

Wskazania do stosowania: rozszerzone naczynia włosowate, nerwice naczyniowe, odmrożenia, trądzik pospolity, zwiotczenie skóry i mięśni, blizny, bliznowce, uczulenia. Przeciwwskazania — podobnie jak przy galwa-nizacji; dodatkowo tylko należy uwzględnić możliwość ewentualnych uczu­leń na środki stosowane do jontoforezy.

Nie wolno również wykonywać jontoforezy po uprzednim nałożeniu masek, maści, kremów itp. Przed przystąpieniem do zabiegu wskazane jest ustalenie, czy dany związek podlega dysocjacji elektrolitycznej i sprawdzić, jakim ładunkiem obdarzony jest jon, który chce się wprowadzić do tkanek.

Technika wykonania.

Do wykonania jontoforezy potrzebne są następujące przedmioty: aparat do galwanizacji, elektrody, podkłady, roztwór leku, trzy nerki emaliowane lub szklane, serwetki z folii igelitowej i opaski elastyczne. Elektrody powinny być wykonane z cyny, ponieważ inne metale, np. cynk czy ołów, mogą w wypadku połączenia z anodą zostać wprowadzone jako jony do skóry. Elektrody mogą być owalne, okrągłe, kwadratowe, prostokątne, itp., przy czym te ostatnie muszą mieć zaokrąglone brzegi dla uniknięcia zagęszczeń ładunków elektrycznych. Elektrodę czynną umieszcza się nad tkanką, do której ma się wprowadzić jony, i łączy z biegunem dodatnim lub ujemnym, w zależności od rodzaju ładunku jonów (kationy — pod anodą, aniony — pod katodą). Elektroda bierna służy do zamknięcia obwodu. Naj­lepiej gdy jest ułożona przeciwległe, ale może być i odmiennie, zależy to od techniki zabiegu.

Podkłady pod elektrody najlepsze są z gazy opatrunkowej złożonej wielokrotnie. Grubość podkładu powinna wynosić około 2-3 cm, zaś jego powierzchnia powinna być taka, by wystawał on poza elektrodę około 2 cm ze wszystkich stron. Pod elektrodą czynną umieszcza się najpierw przesy­cony roztworem leku podkład grubości około 0,5 cm, a następnie podkład zwilżony ogrzaną wodą destylowaną (grubości około 2-3 cm). Warstwa wilgotna podkładu pośredniego zabezpiecza skórę przed elektrolitycznym działaniem prądu oraz chroni elektrodę przed zniszczeniem.

W razie stosowania kosztownego leku przepaja się roztworem tego leku tylko bibułę filtracyjną chemicznie czystą. Na bibułę przykłada się dopiero podkład pośredni. Większość roztworów, zwłaszcza ciał organicznych, powinna być przygotowana bezpośrednio przed zabiegiem. Jako rozpu­szczalnika używa się wody destylowanej. W celu ułatwienia przenikania leku do skóry można podgrzać roztwór (chociaż nie wszystkie wolno), jak również rozgrzać powierzchnię skóry przed zabiegiem lampą soluks lub podczerwoną. Pod elektrodą bierną umieszcza się podkład zwilżony wodą destylowaną. Przed zabiegiem należy sprawdzić powierzchnię skóry. Ubytki na skórze, wypryski, owrzodzenia przedstawiają mniejszy opór omowy niż skóra nieuszkodzona, na skutek czego gęstość prądu w tym miejscu zwięk­sza się i mogą powstać uszkodzenia tkanek. Jeżeli konieczne jest przepro­wadzenie zabiegu na skórze, na której znajduje się niewielki ubytek, należy odizolować go pokrywając warstwą gazy z wazeliną i folią plastikową. Takie zabezpieczenie pozwoli na zastosowanie jontoforezy na okolice nie uszkodzonej powierzchni skóry. Jeżeli na skórę stosowano przez pewien czas maści czy inne go rodzaju leki, należy się liczyć z możliwością wprowadzenia do skóry niepożądanych jonów, a nawet z powstaniem reakcji chemicznych z wprowadzonymi jonami. Należy wtedy zastosować dłuższą przerwę (5-10-dniową) między leczeniem farmakologicznym a jontoforezą. Jeżeli jontoforeza wykonywana jest na twarzy w miejscach obejmujących np. nos i policzki i nie chcemy, żeby leki przeniknęły do gałki ocznej, należy zabez­pieczyć oczodół wilgotnym tamponem waty lub gazy, a następnie przykryć go folią plastikową.

Natężenie prądu i dawkowanie. Dawkowanie natężenia prądu zależy od lokalizacji zabiegu (w obrębie twarzy daje się słabsze natężenie), wielkości elektrody i od rodzaju leku. Przy lekach silnie działających (jak nowokaina czy histamina) stosuje się słabsze dawki. W kosmetyce natężenie prądu stosuje się średnio w granicach 0,5-2 mA. O ilości wprowadzonych jonów decyduje wielkość powierzchni skóry pod elektrodą czynną, ilość i stężenie roztworu, czas trwania zabiegu, natężenie prądu i własności jonów.

Kolejność czynności. Przygotowanie skóry do zabiegu to zmycie jej naj­pierw spirytusem 45°, a następnie wodą destylowaną. W razie makijażu zmywa się najpierw skórę tłustym zmywaczem (cleansing, mleczko kosmety­czne), a potem jak wyżej. Następne czynności to:

• przygotowanie aparatu i elektrod,

• przygotowanie trzech naczyń emaliowanych —jednego

• z przeznaczeniem na podkłady z lekiem, drugiego na podkłady zwilżone gorącą wodą, trzeciego na podkład do elektrody biernej,

• ułożenie elektrody biernej wraz z podkładem i osłoną z folii,

• zwilżenie gazy roztworem leku,

• nałożenie jej na odcinek skóry poddany jontoforezie,

• przykrycie podkładem pośrednim,

• ułożenie elektrody czynnej,

• osłonięcie folią elektrody czynnej wraz z podkładem i umocowanie
  opaski,

• sprawdzenie, czy przełączniki prądu są wyłączone i potencjometr
  na zerze,

• podłączenie elektrody czynnej do odpowiedniego bieguna,

• połączenie elektrody biernej z przeciwległym biegunem,

• włączenie prądu — wolno, aż do uzyskania odpowiedniej dawki
  natężenia,

• nastawienie zegara alarmowego na określony czas.
  Po skończonym zabiegu:

• wyłączenie prądu — wolno — do punktu 0,

• zdjęcie elektrod i podkładów,

• złożenie podkładów do odpowiednich naczyń.

Podkłady lekowe powinny być po każdorazowym użyciu zalane wodą destylowaną w celu usunięcia leku, a następnie wypłukane w gorącej wodzie(podkłady pośrednie moczy się i płucze osobno). Mogą one być użyte powtór­nie, ale tylko do tego samego leku i u tego samego pacjenta. Podkłady użyte do elektrod biernych płucze się gorącą wodą. Podkładów nie wolno prać w proszkach, mydle ani wodzie chlorowanej. Należy je tylko wygotować w chemicznie czystej wodzie, osobno dla każdego leku. Po wygotowaniu suszy się je i składa do naczyń lub torebek z folii oznakowanych lekiem, do jakiego można je użyć. Folia powinna być umyta po każdym zabiegu i wysuszona. Elektrody po zabiegu myje się wodą z mydłem lub alkoholem, spłukuje staran­nie czystą wodą i osusza. Przy schorzeniach ropnych skóry można stosować jontoforezę z antybiotyków, ale tylko pod nadzorem lekarza. Zabieg ten musi być poprzedzony pobraniem wydzieliny ropnej do badania bakteriologicznego w celu ustalenia wrażliwości bakterii na określone anty­biotyki.

Przeciwwskazania do wykonania jontoforezy dotyczą głównie przeciwwskazań do stosowania prądu stałego:

- uczulenie na prąd galwaniczny,

- ropne procesy zapalne skóry,

- wypryski i uszkodzenia skóry,

- ostre stany zapalne skóry,

- stany gorączkowe,

- daleko posunięta miażdżyca,

- ubytki i skaleczenia skóry,

- porażenia spastyczne po ekstrakcji zęba,

- stany ropne okotozębowe,

- stany ropne migdałków,

- możliwość wystąpienia uczuleń na leki stosowane

do zabiegu,

- jednoczesne leczenie miejscowe obszarów skóry,

na których miałby być wykonywany zabieg jontoforezy,

- ciąża.

Nazwa leku	Roztwór leku w%	Biegun wprowa­dzenia	Działanie lecznicze	Zastosowanie	Uwagi
Chlorek wapnia (CaCl2) solutio calcii Chloratii	1	(+)	Przyspiesza regenera­cję tkanki nerwowej, przeciwzapalne, odczu­lające, uszczelniające naczynia krwionośne, resorpcyjne	Nerwice naczyniowe, uczulenia, nerwobóle, trądzik różowały, odmrożenia, po wyle­wach (we wczesnym okresie)
Jodek potasu KJ solutio kalii iodatu	0,5-1	(-)	Wywiera działanie zmiękczające na tkankę łączną	Blizny, bliznowce, zrosty i zgrubienia łącznotkankowe	Stosowanie powinno być ostrożne, gdyż jod może wywołać objawy jodzicy (kumulowanie się jodu w organizmie), jak również powodować nadczynność tarczycy (jod zwiększa podsta­wową przemianę mate­rii)
Kwas askorbinowy (C6H8O6) solutio acidi ascotbinica	2-5	Katoda H	Uelastycznieniające ścianki naczyń krwionośnych, przeciwzapalne, wzmaga dzia­łanie ciał, uodparniających organizm	Nerwice naczyniowe, trądzik różowaty, trądzik pospolity, odmrożenia, zwiotcze­nie skóry, przebarwie­nia skóry
Wodorowęglan sodowy —soda oczyszczona (NaHCO3) solutio natrii bicarbonici	1-2	Anoda W	Rozmiękczające, przeciwzapalne, bakteriobójcze	Łojotok, trądzik pospolity
Siarczan cynku (ZuSO4) solutio zinci sullunci	0,25-1	Anoda W	Przyżeganie tkanek	Trudno gojące się rany, drożdżyce paznokci
Siarczan miedzi (CuSO4) solutio cupri sullunci	1	Anoda (+)	Ściągające i odkażające	Grzybice dłoni i stóp
Salicylan sodu (NaC7H8O3) solutio natrii salicylici	1	Katoda (-)	Zwiększa przepuszczal­ność naczyń włosowa­tych, zmniejsza odczyny zapalne i objawy bólowe (zwłaszcza w cho­robach gośćcowych), bakteriobójcze	Trądzik pospolity, łojotok, odmrożenia	Stosowanie powinno być ostrożnie, salicyl obniża zawartość glikogenu w wątrobie. ma ujemny wpływ na narządy miąższowe, jest inhibitorem witaminy C w ustroju: jontoforezy sali­cylowe są niewskazane u osób z owrzodzeniem żołądka i dwunastnicy
Chlorowodorek procainy (geriocaina) solutio orocami hydrochlorici	0,5-1	Anoda (+)	Rozszerza naczynia włosowate, znosi napięcie ścian naczyń tętniczych, działa odżywczo i przeciwbólowo	Nerwobóle, zapalenie nerwów obwodowych, przeczulica skóry, zapalenie korzonków i splotów nerwowych, porażenia nerwu twa­rzowego, po półpaścu (w razie utrzymujących się bólów), skóra zwiot­czała, starcza	Stosowanie powinno być ostrożne ze względu na możliwość wystąpie­nia odczynu miejsco­wego i ogólnego przed zabiegiem należy wyko­nać próbę uczuleniową wstrzyknięcie 1 cm leku śródskórnie)

Darsonowalizacja.

Prądy wielkiej częstotliwości zostały wprowadzone do lecznictwa w 1895 r. przez J. d'Arsonvala. Aparaty do darsonwalizacji wytwarzają prąd o częstotliwości drgań od 300 do 500 kHz, niskim natęże­niu, (do 1 mA) i wysokim napięciu (do kilkuset tysięcy V). Działanie biologiczne darsonowalizacji polega na wytwarzaniu ciepła w tkankach w czasie ddziaływania energii elektromagnetycznej na ustrój. Wytworzone przez stosowanie darsonwalizacji ciepło jest słabe i powoduje bardzo niewielkie ogrzanie tkanek. Wynika to z nieciągłości drgań elektro­magnetycznych spowodowanych stosunkowo długimi przerwami pomiędzy okresami oscylacji.

Prądy te działają na zakończenia nerwów wegetatywnych układu nerwo­wego, co przejawia się zmienioną czynnością naczyń skóry. W obrębie tkanek poddanych zabiegowi ulegają one rozszerzeniu. Występuje również podrażnienie nerwów czuciowych skóry i mięśni, co wpływa, na drodze odruchów, na narządy wewnętrzne. W czasie zabiegu wytwarza się również działający bakteriobójczo ozon. Zabiegi wykonuje się przy zastosowaniu odpowiednich elektrod.

Reasumując: zabiegi darsonwalizacji przeprowadza się w celu:

• lepszego ukrwienia skóry i tkanek głębiej położonych,

• efektywniejszego wchłonięcia preparatów nałożonych na skórę,

• działania tonizującego na skórę i mięśnie,

• dezynfekcji skóry.

Technika wykonani a. W gabinecie kosmetycznym używa się małych aparatów z elektrodami szklanymi, wypełnionymi gazem szlachetnym (neo­nem). Podczas zabiegu przesuwa się wolno odpowiednią elektrodę po powierzchni skóry. Aby uniknąć nieprzyjemnego uczucia przy zetknięciu się elektrody ze skórą pacjenta należy najpierw elektrodę przyłożyć do skóry i dopiero potem włączyć dopływ prądu za pomocą przycisku znajdującego się na uchwycie elektrody. Przy oddaleniu elektrody od skóry pojawia się iskrze­nie (deszcz iskrowy) które jest postacią wyładowania elektrycznego. Stosując deszcz iskrowy należy— przy wyłączonym dopływie prądu zbliżyć elektrodę na odległość około 0, 5 cm od skóry i dopiero wtedy włączyć prąd. W czasie zabiegu przycisk włącza się kilkakrotnie w krótkich odstępach czasu. Masaż darsonwalizacji można również wykonać ręcznie, wtedy pacjent trzyma w ręku elektrodę metalową, prąd przepływa przez ciało pacjenta, w wyniku czego powstają między palcami masującego i skórą pacjenta wyła­dowania energii elektromagnetycznej. Za pomocą masażu wykonanego ręcznie można wprowadzić preparaty do skóry. Masaż taki wskazany jest nawet przy skórach wrażliwych, nerwicowych, ponieważ wykonany lekko ma działanie uspokajające. Darsonwalizację można stosować na:

• skórę tłustą zmytą i starannie osuszoną,

• tłustą odżywkę lub maskę (nie uwodnioną),

• maskę ziołową przykryto grubo ligniną, tak żeby miejsce styku
  elektrody z ligniną było zupełnie suche.

Elektrody powinny być przed każdym zabiegiem przemywane czystym alko­holem i starannie osuszone. Dezynfekować należy przynajmniej na 10 minut przed używaniem aparatu. Nawet minimalna pozostałość spirytusu na elektrodzie może spowodować jej pęknięcie, co grozi zranieniem zarówno pacjenta, jak i osoby obsługującej. Poza tym przy darsonwalizacji nie wolno stosować żadnych płynów i preparatów uwodnionych, ponieważ grozi to pęknięciem elektrody.

Nie wolno także stosować płynów alkoholowych tuż przed zabiegiem, bowiem grozi to zapaleniem się płynu, a nawet włosów — jeśli zastosujemy go na skórze owłosionej. Najczęściej spotykane kształty elektrod to:

• grzybkowa, do większych połaci skóry

• łukowa, do szyi, obłych części ciała, np. ramion

• grzebieniowa, do skóry owłosionej głowy

• iskrowa do dezynfekcji pojedynczych wykwitów przy trądziku pospolitym

• metalowa, do elektromasażu

Przeciwwskazania do zabiegu darsonwalizacji twarzy elektrodą próżniową:

- trądzik różowaty,

- teleangiektazja,

- stany alergiczne skóry,

- stany zapalne i zakaźne skóry.

---