I grupa

1. Zmienne graficzne, nazywane też wizualnymi, są wykorzystywane przez kartografów do nadawania mapom odpowiedniej formy graficznej w zależności od przeznaczenia, skali, nośnika upowszechniania.

Rodzaje zmiennych:

- Zmienna kształtu (zarys koła, kwadratu, trójkąta, figur symbolicznych i obrazkowych) - pozwala przede wszystkim na rozróżnienie znaków o odniesieniu punktowym.

- Orientacja - zmienna określana niekiedy jako kierunek,

- Zmienna ziarnistości - określa grubość elementów składowych desenia: punktowego (wielkość punktów), kreskowego (grubość linii) lub innych kształtów

- Kolor - ma właściwości selekcjonujących i różnicujących wrażenia barwne.

- Jasność (walor) - pozwala ocenić, czy dana powierzchnia wydaje się bardziej lub mniej jasna. Wzorcem jest tzw. skala szarości.

Wielkość - najskuteczniejsza pod względem przekazu danych ilościowych, jest najczęściej stosowana do przedstawiania zagadnień odnoszących się do punktu lub powierzchni.

Najczęściej stosuje się kilka zmiennych graficznych jednocześnie. Celem łączenia zmiennych jest wzmocnienie ich agresji graficznej i ułatwienie czytania mapy.

2. Generalizacja kartograficzna to przeprowadzone w sposób celowy: wybór, uproszczenie i uogólnienie przedstawianych na mapie obiektów i zjawisk odpowiednio do jej przeznaczenia, tematyki i skali oraz właściwości przedstawianego obszaru. Istotnym celem generalizacji jest przedstawienie na mapie najważniejszych, typowych cech prezentowanego obszaru oraz występujących na nim obiektów i zjawisk, a także pokazanie wzajemnych powiązań między poszczególnymi elementami treści mapy.

3. Izolinie to linie na mapie łączące punkty o jednakowej wartości liczbowej prezentowanego zjawiska.

Izolinie można podzielić na cztery zasadnicze grupy:

- linie izometryczne,

-- izohipsy - linie jednakowej wysokości, ilustrujące ukształtowanie lądów,

-- izobaty - linie jednakowej głębokości wód, prezentujące ukształtowanie dna mórz i oceanów.

- izarytmy rzeczywiste,

-- izotermy - linie jednakowej temperatury powietrza

-- izobary - linie jednakowego ciśnienia atmosferycznego

-- izohiety - linie jednakowych opadów atmosferycznych

- izolinie odległości i ruchu,

-- izochrona - linie jednakowej odległości czasowej

-- ekwidystanta - linie jednakowej odległości od punktu lub linii

- izarytmy teoretyczne (izoplety).

-- izodensa - linie jednakowej gęstości zaludnienia

-- izohyla - linie jednakowej lesistości

4. Atrybuty barw

Kolor - inaczej ton lub odcień - to różnica jakościowa barwy np: żółty, zielony, brązowy, itp.

Nasycenie (intensywność) - określa stopień czystości barwy, czyli zawartość w niej czystego koloru np.: purpura 10%, 30% itp.

Jasność - to wielkość pozwalająca ocenić czy dana powierzchnia wydaje się bardziej lub mniej jasna.

5. Ilościowe metody prezentacji:

- kropkowa,

Jest metodycznie zbliżona do metody sygnatur. O ile sygnatura określa jeden obiekt, to kropka odpowiada pewnej ich liczbie lub pewnej wartości. Znakami graficznymi najczęściej są kropki, ale stosuje się również kwadraty, trójkąty, a ponadto mogą mieć one różne barwy.

- kartogramu,

Na mapie wyróżnione są pola pokryte barwą lub odcieniami szarości zgodnie z legendą umieszczoną obok mapy.

- izolinii, Izolinie to linie na mapie łączące punkty o jednakowej wartości liczbowej prezentowanego zjawiska.

- kartodiagramu.

Kartodiagramy to metody prezentacji przedstawiające strukturę zjawiska za pomocą wykresów lub diagramów. Zarówno wykresy, jak i diagramy mogą być odnoszone do punktu, powierzchni oraz do linii.

6. Rodzaje sygnatury:

- geometryczne, proste figury geometryczne: koła, kwadraty, prostokąty, romby itp.

- literowe, są pierwszymi literami nazw przedstawianych zjawisk czy obiektów

- symboliczne, kojarzące się z przed stawianym obiektem, np. skrzyżowane rakiety tenisowe to symbol kortów.

- obrazkowe, które przypominają swym wyglądem prezentowane obiekty np. rysunek traktora symbolizuje zakład produkcji ciągników. Są one jednak mniej dogodne do porównywania wielkości oraz położenia obiektów.

Do sygnatur zaliczamy również strzałki ruchu.

7. Ze względu na przeznaczenie wyróżniamy mapy:

- ogólnoinformacyjne,

- szkolne,

- planistyczne.

8. Mapy tematyczne można klasyfikować według różnych kryteriów, np. :

- podziału nauk, w tym nauk geograficznych,

- skali map,

- przeznaczenia,

- innych (np. obszaru, odwzorowania, metody prezentacji).

9. Podstawowym sposobem pozyskiwania danych do opracowania map przyrodniczych jest kartowanie, czyli terenowe badanie i inwentaryzacja poszczególnych komponentów środowiska.

Zasadniczym rodzajem kartowania było do niedawna wykonywane w terenie zdjęcie topograficzne. Obecnie powszechnie stosuje się fotografie lotnicze, których interpretacja w dużym stopniu zastępuje prace terenowe. Zaniechanie kartowania terenowego nie jest możliwa, ponieważ większość cech środowiska przyrodniczego nie może być odczytana za pomocą metod teledetekcyjnych.

10. Zalety i wady stosowania metody poziomic:

Zalety

- możliwość wiernego i dokładnego przedstawiania na mapie ukształtowania terenu,

- obraz rzeźby terenu jest przejrzysty,

- istnieje możliwość określenia wysokości punktów,

- łatwość określenia z mapy charakteru rzeźby terenu,

- możliwość określenia kątów nachylenia terenu,

- możliwość sporządzania profilów terenu z mapy.

Wady:

- daje niezbyt poglądowy i mało plastyczny obraz rzeźby,

- czytanie i poprawna interpretacja rysunku poziomic wymaga pewnej wprawy

i doświadczenia.

II grupa

1. Podstawowe rodzaje generalizacji:

- wybór obiektów,

Wybór albo selekcja prowadzi do ograniczenia treści mapy do elementów treści niezbędnych z punktu widzenia przeznaczenia, tematu i skali mapy oraz tych, które uwzględniają charakter przedstawianego obszaru.

- uogólnienie charakterystyk (atrybutów) ilościowych i jakościowych,

Ten rodzaj generalizacji powoduje zmniejszenie stopnia zróżnicowania przedstawianych obiektów i zjawisk.

- zmiana formy prezentacji,

W miarę zmniejszania skali mapy rośnie liczba obiektów geograficznych, których nie można czytelnie przedstawić na mapie za pomocą znaków powierzchniowych.

- uproszczenie linii i konturów.

Uogólnienia linii i konturów dokonuje się przez przemyślane uproszczenie przebiegu znaków liniowych oraz konturów przedstawianych powierzchni.

2. Wyróżniamy trzy zasadnicze rodzaje napisów na mapach:

- nazwy własne obiektów geograficznych pozwalające na identyfikację przedstawianych za pomocą znaków obiektów i zjawisk,

- napisy objaśniające dotyczące jakościowych cech obiektów, które nie są przedstawione za pomocą znaków umownych, występujące najczęściej na mapach topograficznych w postaci skrótów,

(np. elw. - elewator, kop. - kopalnia, itd.)

- liczbowe charakterystyki obiektów, np. wysokości szczytów, liczba mieszkańców pod nazwami miejscowości.

3. Kartograficzne środki wyrazu (rodzaje wyrazów na mapie)

- Dane na poziomie jakościowym - ten sposób przyporządkowuje jednemu znakowi jeden obiekt i odwrotnie. Zastosowany znak ma znaczenie odróżniające. Można policzyć prezentowane obiekty lub zjawiska. Nie wiadomo nic o kolejności ani ważności poszczególnych obiektów. Dane wyrażone na poziomie jakościowym stosujemy do przedstawiania na mapach np. kolei, dróg, rzek, użytków itp.

- Dane na poziomie porządkowym - pomiar pozwala na uporządkowanie przedstawianych na mapie obiektów. Można stwierdzić, że poszczególne obiekty są „większe” lub „mniejsze”, bardziej lub mniej „ważne”, ale nie można określić ich konkretnych wartości. Przykładami mogą być: klasyfikacja granic, bonitacja gleb itp.

- Dane na poziomie ilościowym - pomiar sprowadza się do określenia wskaźnika będącego najlepszą charakterystyką danego obiektu. Jest to najwyższy poziom pomiaru, który pozwala na najszerszy zakres operacji matematycznych. Na tym poziomie można nie tylko rozróżnić i uporządkować poszczególne obiekty, ale też określić „odległości” miedzy nimi.

4. Barwa jest wrażeniem zmysłowym, które wytwarzane jest w mózgu przy udziale światła,

Barwy dzielimy na:

- achromatyczne (niekolorowe - biel, czerń i odcienie szarości), różniące się tylko jasnością,

- chromatyczne (kolorowe).

5. Jakościowe metody prezentacji:

- sygnatur, stosuje się jako metodę położenia obiektów niemożliwych do przedstawienia w skali mapy. Stosuje się je do przekazywania zjawisk o charakterze punktowym lub liniowym.

- chorochromatyczna, zwana też powierzchniową, każdy obszar objęty mapą ma określoną cechę np. na mapie administracyjnej kraju, każdy obszar należy do innego województwa.

- zasięgów, jeżeli na mapie prezentowane są obszary „nakładające się”, wówczas stosując odpowiednie środki graficzne mówimy o metodzie zasięgów.

6. Rodzajów zasięgów w metodzie zasięgów:

• zasięg liniowy,

• zasięg sygnaturowy,

• zasięg plamowy,

• zasięg opisowy.

7. Mapy poświęcone środowisku przyrodniczemu można podzielić na siedem grup tematycznych dotyczących:

- geologii,

- gleb,

- geomorfologii,

- hydrografii,

- roślinności,

- klimatologii,

- sozologii.

8. Ze względu na skalę wyróżniamy mapy:

- wielkoskalowe w skalach większych od 1:200 000,

- średnioskalowe w skalach od 1:200 000 do 1:1 000 000,

- małoskalowe w skalach mniejszych od 1:1 000 000.

9. Metody przedstawiania rzeźby terenu

- cieniowanie, ma na celu uzyskanie wrażenia przestrzeni trójwymiarowej, poprzez wykorzystanie światła i cienia.

- metoda poziomicowa poziomicami przedstawia się w zasadzie formy terenu o spadkach do 45°,

- znaki umowne np. skarpa, urwisko, kopiec

- hipsometryczna - polega na przedstawianiu stopni wysokościowych ustalonymi dla nich barwami

- profilu,

- blokdiagramów, przedstawienie powierzchni ziemi, przy nachylonym kącie widzenia, związane z przekrojami (profilami) tej powierzchni.

- widoków perspektywicznych,

- map panoramicznych.

W tego rodzaju mapach trzeci wymiar nie jest rzutowany ortogonalnie na płaszczyznę mapy.

Obecnie stosuje się metody cyfrowe umożliwiające uzyskiwanie cieniowania i obrazów perspektywicznych rzeźby z numerycznego modelu terenu.

10. Mapa tematyczna - mapa eksponująca wybrane elementy środowiska geograficznego i określone procesy lub zjawiska przyrodnicze i społeczno-gospodarcze.

Mapy tematyczne eksponują kilka lub jeden wybrany element środowiska przyrodniczego lub określoną dziedzinę życia społeczno-gospodarczego. Zbiorem map tematycznych jest każdy geograficzny atlas szkolny.

---