Pedeutologia - (z gr. paidentes - nauczyciel, logos - słowa, wiedza.) - usamodzielniający się dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli, jak osobowość nauczyciela, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, kształcenie i doskonalenie nauczycieli, ich praca zawodowa

Pedeutologia zajmuje się:

• osobowościom nauczyciela

• poziomem i zakresem wykształcenia nauczyciela

• warunkami i efektami jego pracy

• doborem kandydatów do zawodu nauczyciela i ich kształceniem

• doskonaleniem i samokształceniem nauczycieli

• przemianami w strukturze, pozycji i funkcji społecznej zawodu nauczycielskiego.

Początek rozwoju pedeutologii przypada na przełom XIX i XX wieku.

Główni przedstawiciele:

1. J. Dawid - zapoczątkował naukowe podejście do problemu nauczyciela

• w swojej rozprawie „ O duszy nauczyciela” - rozpoczął refleksje nad osobowością nauczyciela

• rozpatrywał talent pedagogiczny

• według niego to osobowość nauczyciela wywiera na kierunek i pedagogiczne oddziaływanie nauczyciel - uczeń,

• uważał to za osobliwy stosunek emocjonalno - intelektualny do dziecka , nazwał to „miłością duszy ludzkiej”

2. Z. Mysłowski - widział trochę inaczej osobowość nauczyciela

• wychwycił zależność między sposobami i efektami oddziaływań wychowawczych nauczyciela na ucznia, a jego cechami osobowościowymi

• wprowadził pojęcie „talentu pedagogicznego”- uważał że jest to „wrodzona dyspozycja psychofizyczna”

3. S. Szuman- podważył szereg wcześniejszych ustaleń pedeutologii, prowadził badania nad istotą „ talentu pedagogicznego”,

• założył że składa się z szeregu cech fizycznych i psychicznych które są koordynowane

• podstawą talentu pedagogicznego są różne struktury psychiczne

• wyszedł z założenia że różne cechy osobowości mogą wyrażać się w różnych postaciach i różnym stopniu, że różne właściwości psychiczne mogą być różne i zależą od splotu okoliczności zewnętrznych i czynników osobowościowych

• wyrażał wątpliwość czy można w ogóle wyróżnić specjalny typ osobowości wychowawcy

4. M. Kreutz „ Osobowość nauczyciela - wychowawcy”

• niezbędnym warunkiem wychowawczego wpływu nauczyciela jest posiadanie przez niego „ miłości do ludzi i skłonności do społecznego oddziaływania”

• dużą wagę przypisywał „zdolności sugestywnej” - emocjonalnego oddziaływania na innych, uważał ją za zdolność wrodzoną , która kształtuje się we wczesnym rozwoju społecznym jednostki

5. S. Baley - analizował właściwości doskonałego nauczyciela,

• twierdził, że najistotniejszą jego cechą jest „ zdolność wychowawcza” tj. zbiór cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie drugiego człowieka

6. W. Dobrzycka - przeprowadzała badania empiryczne - ankieta

• doszła do przekonania, że podstawowymi właściwościami dobrego nauczyciela jest wczuwanie się w psychikę ucznia, optymizm, tkliwość, pamięć przeżyć i wzruszeń.

7. M. Grzegorzewska - prowadziła badania nad typologią osobowości, stosowała metodę obserwacji,

• wyróżniła dwa typy osobowości nauczyciela: wyzwalającego(oddziaływania poprzez miłość, sympatię chęć pomocy, stworzenie dobrego klimatu itp.) i hamującego (oddziaływanie za pomocą rozkazu, przymusu , sankcji)

• celem tych badań nie było tylko określenie wzoru wychowawcy, ale charakterów różnych typów osobowości.

8. S. Dobrowolski „ Struktura umysłu nauczyciela”

• prowadził badania nad intelektualnymi właściwościami nauczyciela,

• zastanawiał się nad tym jakie właściwości umysłu są przydatne nauczycielowi do spełniania jego czynności zawodowych, zwrócił uwagę na właściwości jego umysłu

• krytykował koncepcje o powołaniu i talencie pedagogicznym,

9. S. Kaczmarek „Kształtowanie twórczej postawy nauczyciela”

• zakładał że wiedza i umiejętności nauczyciela są wykształcone, badał więc proces przygotowań nauczycieli do zawodu, a w szczególności kształcenia twórczej postawy

• badał przygotowanie nauczycieli pod kątem pedagogicznym

• uważał że nauczyciele powinni obok teorii zdobywać umiejętności praktyczne

• podniósł znaczenie kształcenia praktycznego

Rys historyczny zawodu nauczyciela

Nauczyciel- to specjalność zawodowa, odpowiednio przygotowany specjalista do prowadzenia pracy dydaktyczno - wychowawczej w instytucjach oświatowo - wychowawczych.

Chiny

• Nauczycielem mógł zostać każdy, kto osiągnął najniższy stopień przy egzaminie państwowym (trójstopniowy egzamin)

• źle opłacany przez uczniów

• uczył recytacji, stosował kary cielesne

• Konfucjusz - „król nauczycieli”; promował nowy sposób myślenia, szerzył wiedze na temat kultu rodziny, promował zależność od rodzica, jak i władcy.

• Kobiety nie były poddawane nauce (kobieta wykształcona to kobieta niemoralna)

Egipt:

• nauczyciel dobre stanowisko to dobre stanowisko do awansu, mógł stać się urzędnikiem państwowym

• uczeń miał być wdrażany do życia

• nauczyciel był dozorcą, rózga - skutecznym środkiem dydaktycznym

Indie:

• nauczyciel - guru- bramini narzędziem boskiej potęgi

• kapłani nauczali w swoim domu.

• Księgi rytualno - teologiczne podstawą kształcenia braminów.

• Celem wychowania - asceta.

Grecja:

Wzorem i ideałem dla Greków był harmonijnie ukształtowany człowiek.

• nauczyciel pitagorejski - wychowuje młodzież ziemiańską, zachowawczy polityk, powiązany ze wschodem(Egiptem)

• n. spartański (pajdonos)- komendant koszarów, wychowanie wojskowe, nie dbano o wychowanie umysłowe.

• Arystoteles - ojciec dydaktyki

Ateny:

• pajdagogos - z pochodzenia niewolnik, troszczył się nie tylko o fizyczne wykształcenie ale również umysłowe- wychowanie dla państwa ,uczył indywidualnie.

• Sofiści - nauczyciele etyki, dobrze opłacany, wolno myślący liberał, wpajał po

• wpajał poczucie wyższości nad innymi - pogarda dla niewolników.

• nauczał wszystkiego, nie miał programu, sztuka nauczania jako dar.

• zadania n. helleńskiego: przygotowanie elementarne, ogólnoliterackie; wskaźnikiem efektywności nauczyciela były egzaminy jego ucznia - zależały od tego jego zarobki, aż w końcu staje się urzędnikiem gminnym

Rzym:

1 . N. rzymski

• nauczycielami byli greccy niewolnicy,

• zajmował się tylko przekazywaniem wiadomości

• musiał być srogi, rózga to podstawowy środek pedagogiczny,

• nauczyciel przygotowywał się do zawodu w specjalnych szkołach dla niewolników

• Literatorzy - nauczyciele pisania i czytania.

• Seneka uważał, że n. wychowuje własnym przykładem

• Kwintylian - uważał że nauczyciel powinien mieć ojcowskie serce dla uczniów.

• Cel kształcenia : stworzenie dobrego obywatela

• Nauczyciele zwolnieni z podatków, służby wojskowej.

2. N. chrześcijański - miał 3 zadania

• nauczanie w aspekcie doktrynalnym

• wychowywanie i czynne sposobienie uczniów

• kształcenie ucznia nie na obywatela lecz na bezkompromisowego wyznawcę nowego systemu instytucjonalnego

• korzystał z założeń pedagogicznych i środków metodycznych greków i rzymian

• zajmuje się postawą wyznaniową

• kateschekon - ideowy kierownik zarządzający człowiekiem dla chrześcijańskiej wspólnoty

Średniowiecze:

• Kościół decyduje kto ma nauczać i czego ,nauczyciel - duchowny,

• nauczyciel- dominus(pan), uczeń poddany.

• wypowiadał lekcje lub dyktował - nauczanie pamięciowe, uczono pisania i czytania;

• podstawą była książka w rękach nauczyciela, którą czytał i objaśniał gramatykę i sens zdań

• środkiem dydaktycznym były kary cielesne- w sobotę bito prewencyjnie

• Pierwsze uniwersytety- Paryż ok.1200, Akademia krakowska 1365.

• Szkolnictwo chrześcijańskie - szkoły katedralne i parafialne.

• Wychowanie rycerskie - u obcych.

Wiek XVI i XVII:

• wychowanie mieszczańskie, naturalne, gentelmena:

• realizm odrodzeniowy - zadaniem - kształtowanie człowieka wolnego żyjącego swoim życiem, życzliwego drugiemu - samodzielne myślenie

• nauczyciel miał postępować z uczniem jak z własnym synem- życzliwie,

• wych. oparte na etyce i psychologii wymagano znajomości psychiki młodego człowieka; jego potrzeb , zalet i wad

• nauczyciel wzorcem dla uczniów

• nauczyciel opłacany przez państwo.

• Szkoły innowiercze.

• J. A. Komeński - ojciec dydaktyki- kład nacisk na wiedzą praktyczną.

• kolegia jezuickie - miały umacniać wiarę chrześcijańską.

Nauczyciel nowożytny

• nauczyciel musi mieć powołanie

• umiał doceniać to co z natury

• czujny był na rozwój i postęp człowieka

• utylitaryzm klasowy - nauczyciel wczepia poczucie konieczności ładu i życiowej dyscypliny, umoralnia; najważniejszy w wychowaniu i nauczaniu jest posłuszeństwo i rygor w poszanowaniu zasad moralnych; przysługuje mu autonomia

Wiek XX

• Pajdocentryzm - (gr. país, paidós `dziecko', łac. centrum `środek'], pogląd, zgodnie z którym proces wychowania powinien być podporządkowany nieskrępowanemu rozwojowi dziecka, utożsamiający wychowanie z dostosowaniem się wychowawcy do toku tego rozwoju oraz opieką nad nim.

• Pajdokracja (z gr. país, paidós - dziecko oraz kratós - siła, władza) W pojęciu politycznym - najszerzej rozpowszechnionym - to rządy sprawowane przez osoby młode, niedoświadczone; także w znaczeniu grupy młodych osób sprawujących władzę. Jedyną historycznie znaną namiastką takiej władzy był Parlament Dziecięcy działający w domu dziecka prowadzonym przed II wojną światową przez Janusza Korczaka. Można jednak mówić o „pajdokratycznych” tendencjach, które ujawniają się w czasach współczesnych.

• Nauczyciel wykształcony pedagogicznie.Wykształcenie i przygotowanie do realizacji zadań dydaktyczno - wychowawczych (lata 60-te)Nauczyciel badacz (lata 90-te).

Rozwój zawodowy nauczyciela

Rozwój zawodowy - własne nie wspierane uczeniem się na podstawie doświadczenia, dzięki któremu większość nauczycieli dowiaduje się jak przetrwać. Stać się kompetentnym i doskonalić się w pracy szkolnej lub wszelkiego rodzaju bardziej lub mniej formalny dokształcaniu się w obrębie szkoły lub poza nią np. szkoleniach.

Sytuacje w których nauczyciele się uczą:

1. Nauka na specjalnych zajęciach (konferencje, kursy, warsztaty)

2. Uczenie się w szkole - poprzez wzajemne pomaganie sobie i wykazywanie błędów (obserwacja zajęć u innych nauczycieli)

3. Uczenie się poza szkołą( Ośrodki Kształcenia Zawodowego)

4. Uczenie się w czasie lekcji

5. Samokształcenie - przygotowania do lekcji

Etapy rozwoju zawodowego:

• wybór zawodu nauczyciela

• profesjonalny start(nauczyciel początkowy - stażysta)

• profesjonalna adaptacja( pierwsze lata wykonywania zawodu nauczyciela)

• profesjonalna stabilizacja

• wypalenie zawodowe

Rozwój zawodowy:

1. Stadium przed konwencjonalne - wchodzenie w rolę zawodową

2. Stadium konwencjonalne - pełna adaptacja roli zawodowej

3. Stadium postkonwencjonalne - twórcze przekraczanie roli zawodowej

Awans w zawodzie nauczyciela

Podstawy prawne:

• Rozdział 3a Karta Nauczyciela

• Artykuły 7-10 Ustawy z 18.02.2000 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 03.08.2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego

• Ustawa z dnia 15.07.2004 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela - weszło w życie 13.08.2004 r.

 Fazy osiągania rozwoju zawodowego:

1. Faza kształcenia zawodowego:

• praktyka w szkole

• studia nauczycielskiej

2. Faza adaptacji zawodowej:

• nauczyciel stażysta

• nauczyciel kontraktowy

3. Faza dojrzałości zawodowej:

• nauczyciel mianowany

4. Faza mistrzostwa zawodowego:

• nauczyciel dyplomowany

• profesor oświaty

1. Stażysta (9 miesięcy) - rozmowa kwalifikacyjna przed komisją, 2 lata pracy w szkole

2. Kontraktowy (2 lata 9 miesięcy) - egzamin przed komisją egzaminacyjną, 1 rok pracy w szkole

3. Mianowany (2 lata 9 miesięcy) - ocena dorobku, uzyskanie akceptacji komisji

4. Dyplomowany

5. Profesor oświaty (20 lat pracy, w tym co najmniej 10 lat jako dyplomowany

WYPALENIE ZAWODOWE

• skutek przewlekłego stresu, niezmodyfikowanego własna aktywnością zaradczą

• kryzys - gdy cele pozostają niespełnione przez długi czas

• konflikt osiągnięć - wysiłek sprzeczny sam w sobie, motywacja osiągnięć blokowana przez świadomość daremności działań

 

Przyczyny wypalenia: 

• naruszenie równowagi pomiędzy celami indywidualnymi a celami instytucji

• wysokie oczekiwania społeczne a niski status

• brak zrozumienia problemów osobistych przez dyrektorów szkół

• konflikty i „układy” w zespołach nauczycielskich

• konfrontacja ideałów z realiami

• poczucie niekompetencji

• efekty odsunięte w czasie

Zespół wypalenia zawodowego objawy:

• Wyczerpanie emocjonalne - jest wynikiem przeciążenia, zbyt częstych konfliktów interpersonalnych

• Depersonalizacja - polega na zmianie nastawienia do ludzi (obojętność, negatywny stosunek)

• Obniżenie potrzeby osobistych sukcesów - spadek satysfakcji zawodowej

• poczucie zniechęcenia, zmęczenia, choroby

• agresja

• zakłócone relacje w rodzinie

• izolacja od środowiska

• uzależnienia

• chęć odejścia z zawodu

Etapy wypalenia zawodowego:

• dostrzeganie ograniczeń płynących z wykonywanego zawodu

• fizyczne zmęczenie, emocjonalna pustka lub intensywny lęk

• zachowania obronne o charakterze dysfunkcjonalnym

---