“Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej”

Ustawa o służbie zagranicznej składa się z sześciu rozdziałów, kolejno zatytułowanych: 1) Przepisy ogólne, 2) Organizacja i funkcjonowanie służby zagranicznej, 3) Prawa i obowiązki członków służby zagranicznej 4) Przepisy szczególne, 5) Zmiany w przepisach obowiązujących, 6) Przepisy przejściowe i końcowe.

W realizacji stosunków dyplomatycznych bierze udział wiele czynników, inaczej mówiąc resortów. Wszystkie te czynniki nazywa się nierzadko zbiorczo “służba zagraniczną”. Stosunki dyplomatyczne, podobnie jak sama dyplomacja, wiążą się z realizacją polityki zagranicznej państwa w ramach prawa międzynarodowego. Główną zaś odpowiedzialność za jej realizację bądź koordynację w ramach centralnej administracji państwowej, łącznie z rządem, ma resort spraw zagranicznych, w skład którego obok centrali wchodzą także misje dyplomatyczne i urzędy konsularne, stanowiąc jako całość służbę dyplomatyczno-konsularną, czyli służbę zagraniczną. Na takim stanowisku stoją polskie przepisy a zwłaszcza Ustawa o służbie zagranicznej.

Ustawa o służbie zagranicznej określa zasady funkcjonowania i organizację służby zagranicznej. Według ustawy w skład polskiej służby zagranicznej zwanej “służbą dyplomatyczno-konsularną”, wchodzą: osoby będące członkami korpusu służby cywilnej, zatrudnione w MSZ oraz pełnomocni przedstawiciele Polski w innych państwach lub przy organizacjach międzynarodowych, (art. 2). Natomiast w art. 7 tejże ustawy stwierdza się, że zadania służby zagranicznej wykonują:

• personel dyplomatyczno-konsularny, który stanowią członkowie służby zagranicznej posiadający stopień dyplomatyczny,

• personel pomocniczy

• personel obsługi

Służbą zagraniczną kieruje minister do Spraw zagranicznych, działa ona w ministerstwie wyżej wymienionego ministra oraz w placówkach zagranicznych. Również tworzy się stanowisko dyrektora generalnego służby zagranicznej, który jest dyrektorem generalnym w rozumieniu przepisów o służbie cywilnej, wykonującym zadania zamieszczone w ustawie. Dyrektorem generalnym może zostać osoba, która otrzymała stopień dyplomatyczny. Dyrektor generalny służby zagranicznej jest upoważniony do nadawania stopni dyplomatycznych w służbie zagranicznej. Jedynie na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 marca 1983 roku tytuł ambasadora ad personam i ministra pełnomocnego nadaje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych. Poza tym dyrektor generalny, jak mówi o tym art. 24 ust.1 ustawy, wyznacza i odwołuje stanowiska w służbie zagranicznej, jeżeli wyznaczenie stanowiska powoduje zmianę miejsca pobytu członka służby zagranicznej, wyznaczenie następuje z wyprzedzeniem nie krótszym niż 3 miesiące. Art. 26 ust 1 ustawy pozwala dyrektorowi generalnemu służby zagranicznej, jeżeli jest to szczególną potrzebą służby, na przeniesienie członka personelu służby zagranicznej w stan nieczynny, o tym fakcie dyrektor generalny ma obowiązek poinformowania Szefa Służby Cywilnej. Dyrektor generalny pełni cały szereg bardzo ważnych funkcji i wykonuje wiele zadań. On prowadzi politykę kadrową i zatrudnienia i ustala kwalifikacje wymagane od osób zatrudnionych w resorcie spraw zagranicznych. Dyrektor generalny zatwierdza wewnętrzne regulaminy organizacyjne komórek organizacyjnych ministerstwa oraz jednostek organizacyjnych podległych ministrowi. Dyrektor generalny służby zagranicznej zapewnia sprawne funkcjonowanie tej służby poprzez stwarzanie odpowiednich warunków jej działania, głównie dzięki sprawnej organizacji pracy i realizacji polityki personalnej w służbie zagranicznej. Kolejną z kompetencji dyrektora generalnego jest możliwość powierzania, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, obowiązków członka personelu dyplomatyczno-konsularnego na czas określony osobie , która spełnia niżej wymienione wymagania:

1. złożyła egzamin dyplomatyczno-konsularny

2. zna co najmniej dwa języki obce

3. posiada tytuł magistra lub równorzędny

4. wykazuje się odpowiednim stanem zdrowia psychicznego i fizycznego

Warunki, które przed chwilą wymieniłam muszą być spełnione przez każdego kandydata na stopień dyplomatyczny. Poza tym, powyższe warunki muszą być spełnione także przez kandydatów na stanowiska obsadzane w konkursach. O te stanowiska mogą ubiegać się członkowie personelu dyplomatyczno-konsularnego. Zgodnie z art. 28 ust 2 i 3 konkursy na stanowiska przeprowadza dyrektor generalny służby zagranicznej, z wyłączeniem stanowiska dyrektora generalnego. Konkurs na to stanowisko przeprowadza Szef Służby Cywilnej z wyznaczonymi członkami personelu dyplomatyczno-konsularnego posiadających stopnie nie niższe niż radca. Dyrektor generalny służby zagranicznej powołuje zespół konkursowy w celu przeprowadzenia konkursu, w skład zespołu wchodzą:

• dyrektor generalny

• trzej członkowie personelu dyplomatyczno-konsularnego, (wytypowani przez dyrektora generalnego)

• trzej przedstawiciele Szefa Służby Cywilnej

Ustęp 4 art. 28 mówi, że konkursy są ogłaszane w Biuletynie Służby Cywilnej, w ministerstwie obsługującym ministra do spraw zagranicznych oraz w placówkach zagranicznych z uprzedzeniem jedno miesięcznym przed konkursem.

Ustawa ustanawia następujące stopnie dyplomatyczne w polskiej służbie zagranicznej:

• ambasador tytularny,

• radca-minister,

• I radca,

• radca,

• I sekretarz,

• II sekretarz,

• III sekretarz,

• attache.

W ustawie podkreśla się (art. 8 ust. 2), iż najniższym stopniem dyplomatycznym jest stopień attache.

Natomiast osobom wyznaczonym do wykonywania zadań Ministra Obrony Narodowej w placówce zagranicznej ustawa nadała następujące stopnie dyplomatyczne:

• attache obrony,

albo

• zastępcy attache obrony (wojskowego, morskiego, lotniczego).

W świetle art. 10 ustawy o służbie zagranicznej z 2001 roku, osobom wyznaczonym do wykonywania zadań Ministra Obrony Narodowej w przedstawicielstwie dyplomatycznym RP nadawany jest stopień dyplomatyczny - attache obrony (wojskowego, morskiego, lotniczego) albo zastępcy attache obrony (wojskowego, morskiego, lotniczego). Minister Spraw Zagranicznych i Minister Obrony Narodowej określają szczególne zasady wykonywania obowiązków służbowych przez attache obrony, a także organizację i funkcjonowanie w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych ataszatów obrony z uwzględnieniem przepisów o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.

Zgodnie z ustawą stopnie dyplomatyczne są jednocześnie stanowiskami pracy w MSZ, a w placówkach zagranicznych funkcjami, na których członek personelu dyplomatyczno-konsularnego wykonuje czynności służbowe. Członek personelu dyplomatyczno-konsularnego, przy otrzymaniu po raz pierwszy stopnia dyplomatyczego, składa ślubowanie. Według art. 13 ustawy nadanie kolejnego, wyższego stopnia dyplomatycznego członkowi personelu dyplomatyczno-konsularnego następuje stosownie do przebiegu służby, posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz oceny służbowej.

Przedstawicielstwem dyplomatycznym w innym państwie lub stałym przedstawicielstwem przy organizacji międzynarodowej kieruje ambasador, a do czasu objęcia placówki przez ambasadora, kierownik przedstawicielstwa. Kierownika przedstawicielstwa wyznacza i odwołuje z pośród personelu dyplomatyczno-konsularnego, Minister do Spraw Zagranicznych. Kierujący placówką zagraniczną oprócz tego, że jest przełożonym wszystkich członków służby zagranicznej w kierowanej przez niego placówce to także, odpowiada przed dyrektorem generalnym za prawidłowe gospodarowanie mieniem przestrzeganie dyscypliny finansów publicznych, przestrzeganie przepisów. Art. 23 ustawy mówi, że placówki zagraniczne podlegają okresowej inspekcji wykonywanej na polecenie dyrektora generalnego służby zagranicznej. Zakres i tryb kontroli określa minister właściwy do spraw zagranicznych, z uwzględnieniem służb kontrolnych.

Ambasador mianowany i odwoływany jest przez Prezydenta RP na wniosek ministra do spraw zagranicznych, zaakceptowany prze Prezesa Rady Ministrów. Art. 19 ustawy mówi, że ambasador w państwie przyjmującym:

1. reprezentuje Rzeczpospolitą Polską,

2. chroni interesy RP i jej obywateli, zgodnie z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego

3. uczestniczy w czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie prowadzonych przez nich negocjacji i podejmowanych działań

4. działa na rzecz promocji Polski, a zwłaszcza polskiej kultury, nauki i gospodarki.

5. prowadzi rokowania z państwem przyjmującym

6. nadzoruje działalność wszystkich placówek zagranicznych w państwie przyjmującym,

7. udziela pomocy i współdziała w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań przez członków służby zagranicznej oraz innych osób delegowanych do załatwienia określonych spraw w państwie przyjmującym,

8. popiera przyjazne stosunki między RP a państwem przyjmującym,

9. zaznajamia się z warunkami, wydarzeniami i działalnością prowadzoną przez państwo przyjmujące i przekazuje właściwym organom władzy publicznej RP informacje na ten temat.

Ambasador przy organizacji narodowej ma takie same obowiązki jak ambasador w państwie przyjmującym, tylko odwołują się one do organizacji międzynarodowej.

Zadania i funkcje konsula pełni wyznaczony przez dyrektora generalnego służby zagranicznej, członek personelu dyplomatyczno-konsularnego, który złożył egzamin konsularny. Konsul lub konsul honorowy kieruje urzędem konsularnym, wykonuje funkcje konsulów RP.

Wynagrodzenie członków służby zagranicznej składa się z:

• wynagrodzenia określonego dla członków korpusu służby cywilnej

z tym, że

• członkom personelu dyplomatyczno-konsularnego przysługuje dodatek do służby zagranicznej

• członkowi służby zagranicznej przysługuje dodatek zagraniczny na pokrycie zwiększonych kosztów związanych z wykonywaniem obowiązków służbowych, uwzględniający poziom kosztów utrzymania w państwie przyjmującym.

Członek służby zagranicznej może żądać, na swój pisemny wniosek, wynagrodzenie w walucie państwa przyjmującego, mówi o tym art. 29 ust. 2, poza tym ten sam artykuł z tymże ust. 4 stwierdza, że członkowi służby zagranicznej zapewnia się:

1. nieodpłatne korzystanie z lokalu mieszkalnego oraz częściowy zwrot kosztów eksploatacji

2. pokrycie kosztów podróży przesiedleniowej oraz raz na 2 lata , podróży urlopowej do kraju członka służby zagranicznej i członków jego rodziny

3. zwrot kosztów leczenia jego i jego rodziny

4. zwrot opłat za naukę dzieci ze względu na szczególne warunki państwa przyjmującego

5. zasiłek adaptacyjny

6. ryczałt z tytułu używania do celów służbowych samochodów i motocykli.

Poza tym ambasadorowi i konsulowi kierującemu urzędem konsularnym, którego małżonek przebywa wraz z nim na placówce zagranicznej i nie jest zatrudniony, ponieważ art. 31 ust 2 mówi że małżonek nie może podejmować zatrudnienia poza granicami kraju w czasie pełnienia funkcji współmałżonka, przysługuje dodatek na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania rodziny. Ustawa stwierdza, że jeżeli wymagają tego szczególne potrzeby, małżonkowie oraz osoby pozostające w stosunku pokrewieństwa mogą być za zgodą dyrektora generalnego zatrudnione w tej samej placówce. Art. 36 ust.1 zabrania członkowi służby zagranicznej podejmowania zatrudnienia lub wykonywania innych zajęć zarobkowych bez pisemnej zgody dyrektora generalnego. Oprócz tego ust. 2 tegoż artykułu stwierdza, że minister właściwy do spraw zagranicznych określi, w drodze rozporządzenia, warunki:

• ogłaszania przez członków służby prac naukowych, publicystycznych związanych ze stosunkami międzynarodowymi

• przyjmowania świadczeń i upominków o podobnym charakterze.

Według art. 32 ust. 1 ustawy o służbie zagranicznej członek służby zagranicznej, jeżeli wymagają tego potrzeby, ma obowiązek wykonywania pracy poza normalnymi godzinami pracy, a w wyjątkowych przypadkach także w niedziele i święta, bez wynagrodzenia. Tego przepisu ust. 1 nie stosuje do członków służby zagranicznej będącymi kobietami w ciąży oraz do członków służby zagranicznej sprawujących pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki lub opiekujących się dziećmi do lat 8, chyba że na taką pracę wyrażą oni zgodę. Tak samo, jeżeli wymagają tego szczególne potrzeby służby zagranicznej, członek służby zagranicznej obowiązany jest wykonywać polecenia kierującego placówką niezwiązane z pełnioną funkcją (art.33). Poza tym członek służby może zostać przeniesiony do innej placówki zagranicznej na czas nie dłuższy niż pół roku.

Według ustawy członkowi personelu dyplomatyczno-konsularnego przysługuje urlop dodatkowy - 6 dni po 10 latach pozostania w służbie zagranicznej, a po 20 latach 12 dni roboczych rocznie. W klimacie szczególnie szkodliwym dla zdrowia przysługuje 5 dni dodatkowego urlopu rocznie. O występowaniu szkodliwego klimatu decyduje minister właściwy do spraw zagranicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia. Jeżeli za tym przemawia interes służby zagranicznej jej członkowi może być, za jego zgodą, udzielony urlop wypoczynkowy łącznie za dwa lata, zamiast dwóch corocznych urlopów. Do urlopu nie wlicza się dni niebędących dniami pracy w państwie przyjmującym.

Art. 37 mówi, że za naruszenie obowiązków służbowych członek służby odpowiada dyscyplinarnie na zasadach określonych w przepisach o służbie cywilnej z zastrzeżeniem, że w służbie zagranicznej działa rzecznik dyscyplinarny w rozumieniu przepisów o służbie cywilnej. W placówce zagranicznej postępowanie wyjaśniające może prowadzić zamiast rzecznika dyscyplinarnego członek personelu dyplomatyczno-konsularnego, wyznaczony przez ów rzecznika.

Ustawa określa formę oraz przebieg aplikacji dyplomatyczno-konsularnej. Taką aplikację ustanawia się osobom nieposiadającym stopnia dyplomatycznego w celu przygotowania do służby zagranicznej. Aplikacja trwa rok i sześć miesięcy, obejmuje również służbę przygotowawczą, odbywa się ona w ministerstwie obsługującym ministra do spraw zagranicznych. Program aplikacji w części nieobejmującej służby przygotowawczej przygotowuje dyrektor generalny służby zagranicznej po zasięgnięciu opinii Szefa Służby Cywilnej, ta część trwa rok po odbyciu służby przygotowawczej. Aplikantem może zostać osoba będąca obywatelem polskim i spełniająca warunki, które obowiązują wszystkich kandydatów na stopień dyplomatyczny, wymieniałam je na samym początku referatu. Nabór na aplikację jest otwarty i odbywa się w drodze konkursu. Konkurs sprawdza znajomość języka obcego, poziomu wiedzy ogólnej, oraz predyspozycji do pracy w służbie zagranicznej. Dyrektor generalny zamieszcza w Biuletynie Służby Cywilnej ogłoszenie o konkursie, o jego formie, szczegółowe zasady i tryb przeprowadzenia konkursu. Również dyrektor generalny przeprowadza aplikację, może on skrócić czas aplikacji lub w ogóle z niej zwolnić osobę spełniającą warunki, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt. 3-5, czyli:

3) zna co najmniej dwa języki obce

4) posiada tytuł magistra lub równorzędny

5. wykazuje się odpowiednim stanem zdrowia psychicznego i fizycznego,

i doświadczenie zawodowe tej osoby w sferze stosunków międzynarodowych gwarantuje fachowe wykonywanie obowiązków. Aplikacja kończy się egzaminem dyplomatyczno konsularnym, który ma na celu sprawdzenie wiedzy, kwalifikacji i posiadania predyspozycji kandydata na stanowisko dyplomatyczne.

Art. 42 ustawy mówi o środkach specjalnych, czyli wsparcie finansowe inwestycji i utrzymania placówek zagranicznych oraz finansowania wydatków wynikających z art. 27 i 29 tejże ustawy. Środki specjalne tworzy się z następujących źródeł:

• wpływów ze składników majątkowych placówek zagranicznych

• opłat z tytułu zryczałtowanych kosztów rzeczywistych za wykonywanie czynności konsularnych

• przychodów uzyskiwanych z najmu pokoi gościnnych, mieszkań, lokali służbowych w placówkach zagranicznych

• zwrotów w państwie przyjmującym placówkom zagranicznym kwot podatku od towarów i usług

• odsetek z tytułu wkładów lokat na rachunkach bankowych placówek zagranicznych

• darowizn, spadków, zapisów.

Zgody dyrektora generalnego wymagają zamówienia publiczne składane przez placówkę zagraniczną o wartości ponad 3000 euro do 200000 euro na roboty budowlane, dostawy lub usługi wykonywane poza granicami kraju. Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia określi, jakim warunkom musi odpowiadać zamówienie oraz szczegółowy tryb wydawania i zakres zgody.

Rozdział 5 Ustawy o służbie zagranicznej omawia zmiany w przepisach obowiązujących i tak np.: w ustawie z dnia 25 lutego 1964 roku art.1 par. 4, mówi że kobieta i mężczyzna o obywatelstwie polskim przebywający zagranicą mogą zawrzeć małżeństwo przed konsulem. Art. 46 ustawy, przypomina, że ustawa z dnia 13 lutego 1984 roku o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej wprowadza następujące zmiany:

1. Art. 2 mówi nam, że: Konsulem może być mianowany ten kto:

• jest obywatelem polskim i korzysta z pełni praw publicznych

• ma pełną zdolność do czynności prawnych

• jest nieskazitelnego charakteru oraz ze względu na posiadane kwalifikacje i praktykę zawodową daję rękojmie należytego wykonywania obowiązków służbowych

• posiada tytuł magistra lub równorzędny, chyba że wymagania służby funkcje konsula można powierzyć osobie niespełniającej tego wymogu

• nie był karany za przestępstwo popełnione z winy umyślnej,

• spełnia wymogi określone w przepisach o pracownikach służby dyplomatyczno-konsularnej.

2. art. 12 pozwala konsulowi na podjęcie czynności niezbędnych dla ochrony praw i interesów obywateli polskich przed sądami i innymi organami państwa przyjmującego, o ile nie zabrania tego prawo tego państwa. O podjęciu tych czynności konsul zawiadamia niezwłocznie osobę zainteresowaną. Tak samo, jeżeli nie zabrania tego państwo przyjmujące, konsul może zastępować lub zapewniać zastępstwo obywateli polskich przed sądami i innymi organami w celu ochrony ich państw, oczywiście za zgodą ministra do spraw zagranicznych. Natomiast art. 14 zapewnia, że konsul czuwa aby obywatele Polscy aresztowani, zatrzymani lub w inny sposób pozbawieni wolności mieli zapewnioną ochronę prawną i traktowanie zgodne z prawem tego państwa i zwyczajami międzynarodowymi.

Oprócz tego konsul udziela wiz uprawniających do wjazdu do innych państw, wydaje oświadczenia w sprawie wyboru i odzyskania obywatelstwa polskiego, konsul także wydaje decyzje w sprawie uznania za osobę pochodzenia polskiego w rozumieniu ustawy z dnia 9 listopada 2000 roku o repatriacji. Art. 28 u funkcji konsulów RP mówi że, konsul wykonuje funkcje w odniesieniu do statków podnoszących polską banderę oraz ich załóg, pasażerów i ładunków, przeprowadza inspekcje statków, przedłuża termin ważności dokumentów statków itp.

Art. 48 mówi, że w ustawie z dnia 20 grudnia 1996 roku o Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych art. 3 stwierdza, że zakres działania i organizację Instytutu określa jego statut, nadany w drodze rozporządzenia, Przez Prezesa Rady Ministrów, oczywiście z uwzględnieniem służby zagranicznej.

Art. 50 ustawy o służbie zagranicznej dodaje, że dyrektor generalny powołuje 3 osoby z pośród członków personelu dyplomatyczno-konsularnego do składu Wyższej Komisji Dyscyplinarnej.

Przepisy przejściowe i końcowe ustawy, czyli rozdział 6 ustawy o służbie zagranicznej mówią nam, że z dniem wejścia ustawy w życie:

• członkowie korpusu służby cywilnej zatrudnieni w Ministerstwie Spraw Zagranicznych stają się członkami służby zagranicznej

• osoby zatrudnione w placówkach zagranicznych oprócz osób wymienionych w art. 2, które wymieniałam na początku mojego referatu, stają się członkami służby zagranicznej

• dyrektor generalny w Ministerstwie Spraw Zagranicznych staję się dyrektorem generalnym służby zagranicznej

• osoby wykonujące obowiązki służbowe w placówce zagranicznej wykonują je do czasu odwołania

• osobom zatrudnionym w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i w placówkach zagranicznych, które spełniają warunki, które są wymagane do otrzymania stopnia dyplomatycznego (art.12, ust.1 pkt 2-5) dyrektor generalny służby zagranicznej nadaje stopień dyplomatyczny.

Ustawa weszła w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, z tymże art. 42, w zakresie w jakim dotyczy utworzenie środka specjalnego oraz art. 43 o zamówieniach publicznych od 3000 euro do 200000 euro, weszły z dniem 1 stycznia 2002 roku. Ustawę podpisał Aleksander Kwaśniewski.

Patrycja Miśkowiec

Gr. 8

Zaoczne Studia Prawnicze

Rok II

Bibliografia:

“Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o służbie zagranicznej”, (Dz. U. z 2001 r. nr 128, poz. 1403)

“Prawo międzynarodowe publiczne” R.Bierzanek, J. Symonides

“Prawo dyplomatyczne i konsularne” J. Sutor

“ Prawo dyplomatyczne” J. Sutor

oraz, internet.

1

1

---