Agnostycyzm- odrzucenie boga i spraw ostatecznych jako rzeczy których poznanie ni jest możliwe wiec nie warto się nimi zajmowac Asymilacja mniejszości narodowych polscy pozytywiści głosili przede wszystkim haslo asymilacji zydow. Chodzilo o wlaczenie na rownych prawach społeczności żydowskiej do narodu polskiego. Determinizm-tworca był Hipolit Taine uważał ze interpretacja faktow jest możliwa tylko przy uwzględnieniu trzech czynnikow rasy środowiska i czynnikow zewnętrznych Emancypacja kobiet postulat równouprawnienia kobiet. W polskich warunkach szczegonie wazne było dopuszczenie ich do pracy ewolucjonizm poglad przeniesiony przez Herberta spencera teorii Charlesa Darwina do interpretacji zjawisk społecznych. Zgodnie z ta zasada społeczeństwo powoli małymi krokami dazy do doskonałości a jego rozwoj przyspieszaja wynalazki techniczne literatura tendencyjna- literatura z teza ktorej glowne zadanie polega na propagowaniu określonej idei. Postacie sa tu czarno-biale a narrator subiektywny - bezpośrednio zwraca się do czytelnika oceniając wydarzenia bohaterow monizm przyrodniczy jedność swiata natury i ludzi. Stad wniosek ze prawa przyrody można odnieść do społeczeństwa i na ich podstawie je badac obserwowac opisywac. Naturalizm-glownym teoretykiem nurtu był Emil Zola który domagal się by sztuka naśladowała metody naukowe. Postulowal rejestrowanie w dziele zjawisk zycia bez oceny i interpretacji z nagromadzeniem wielu szczegółów nawet brzydkich i wstydliwych by ukazywaly one swiat i prawa nim rządzące organicyzm-praca organiczna przekonanie ze społeczeństwo to jeden wielki organizm i tylko wzajemna wspolpraca organow -grup społecznych - może przyczynic się do jego rozwoju. Wszelkie animozje wystapienia konflikty traktowano jako choroby organizmu i podejmowano z nim walke praca u podstaw element programu polskich pozytywistow nawoływanie warstw oświeceniowych do podjecia nauczania klas najuboższych które stanowia podstawe społeczeństwa a sa najbardziej zaniedbane.Praktycyzm, jedna z podstawowych tendencji w filozoficznych teoriach poznania, zapoczątkowana przez sofistów i oznaczająca podporządkowanie czynności badawczych celom praktycznym. Pragmatyzm- rzeczowa ocena sytuacji podejmowanie tylko tych działań które przyniosa oczekiwany skutek realizm- metoda tworcza w sztuce charakterystyczna dla drugiej polowy XIXwieku ktorej celem było odzwierciedlenie zycia codziennego człowieka w jego środowisku odkrycie praw rządzących rzeczywistością scjentyzm- kult nauki zaufanie do wiedzy opartej na doświadczeniu i rozumowaniu utylitaryzm- tworca tego kierunku Stuart Mill glosil kult pozytku. Zgodnie z ta zasada uwazano ze tylko to jest dobre co przynosi pozytek społeczeństwu dlatego tez dzialania każdego człowieka powinny być skierowane w strone nauczania wychowywania propagowania wzorcow.
Akademizm-prąd w sztuce XVIII i XIX w. charakteryzujący się naśladownictwem estetyki antycznej; przekształcił się później w nadmierne naśladownictwo wzorów antycznych; widoczny również w literaturze. Pozytywizm(nazwa epoki pochodzi od tytulu wykald filozofii pozytywnej dziela filozofa augusta Comte”a.ksiazka taoglosila wartość nauki jako jednynego niezawodnego narzędzia poznania swiata a „pozytywny” oznaczal „realny praktyczny życiowy”) to epoka która trwala w europie w 2 pol XIXw. Z ustaleniem dat granicznych jest jednak problem. Przyjmuje się ze w europie sa to lata 1850-1880(od tego czasu dominacja naturalizmu) ale jest to podzial umowy. Latwiej te granice ustalic w literaturze polskiej. Data poczatkowa Bedze bez watpienia upadek powstania styczniowego w 1864r a wraz z nim zalamanie się idei romantycznych. Trudniej o wskazanie daty koncowej. Gdy tworzyli jeszcze wielcy pozytywiści publikowali już przedstawiciele modernizmu. Granica miedzy epokami jest wiec plynna. Najczęściej przyjmuje się ze koniec epoki nastapil w ostatnim dziesięcioleciu XIXw. Lalka społeczeństwo Prus przedstawia w Lalce społeczeństwo Warszawy, stolica jest jednak miniaturą całej Polski - powieść pokazuje nam wszystkie ówczesne warstwy społeczne 1. Arystokracja Do tej grupy możemy zaliczyć m.in. takie postaci: Tomasz Łęcki Izabela Łęcka Krzeszowscy hrabina Karolowa Arystokracji poświęca Prus w Lalce stosunkowo dużo miejsca. Warstwa ta jest przedstawiona w przeważającej większości negatywnie. Jest oderwana od reszty społeczeństwa, wyalienowana. Arystokraci uważają się za ludzi lepszych, za lepszą rasę. Są to próżniacy, ludzie, którzy utrzymują się z procentów od swoich wielkich majątków 2. Szlachta ziemiańska Jest to grupa najmniej dokładnie w powieści przedstawiona. Właściwie jedynym jej reprezentantem jest Wirski, niegdyś posiadacz ziemski, który jednak roztrwonił swój majątek i teraz pracuje jako rządca w kamienicy 3. Mieszczaństwo Warstwa ta jest bardzo podzielona pod względem wykształcenia, pochodzenia, pokoleń i zawodu. Znajdziemy tutaj: intelektualistów, Polaków, Żydów i Niemców, studentów, kupców. Jest to warstwa pozbawiona energii, niezdolna do przedsiębiorczości.4.Lud Chłopi są warstwą najuboższą, nie mającą możliwości rozwoju, wydźwignięcia się z trudnej sytuacji. Dzieje się im ogromna krzywda, są wyzyskiwani przez inne klasy. Przykładami postaci z tej grupy, które żyją w skrajnej nędzy są Wysoccy i prostytutka Maria.