Bezpieczeństwo - brak zagrożeń w postaci użycia siły, groźby bądź prawdopodobieństwa jej użycia; siły zagrażającej istnieniu państw bądź żywotnym interesom narodowym.
[wojna, interwencja, okupacja, szantaż]
- konstytutywne i nadrzędne zadanie państwa -> warunkuje inne cele
Interesy egzystencjalne:
- istnienie
- integralność teryt.
- niepodległość
- suwerenność
Interesy koegzystencjalne:
- rozwój
- dobrobyt
- tożsamość
- podmiotowość
Ewolucja pojęcia „bezpieczeństwa”:
„bezpieczeństwo” -> „wyzwania i ryzyka” - przesunięcie akcentu ze sfery militarnej na gospodarczą, ogólnocywilizacyjną
comprehensive security - bezpieczeństwo całościowe
powiązanie bezpieczeństwa narodowego z m/n
bezpieczeństwo kooperatywne - wspólne kształtowanie środowiska m/n
conflict management - opanowywanie kryzysów, zapobieganie konfliktom
Sfery bezpieczeństwa
militarne
- istotne w czasie zimnej wojny
- wojna, konflikt zbrojny, groźba
- wyścig zbrojeń - asymetria
- kontrola i redukcja zbrojeń
polityczne
- współpraca w ramach instytucji wielostr
- dialog polit
- dyplomacja prewencyjna
- respektowanie prawa m/n
- standardy demokratyczne - demokracja, praworządność, prawa człowieka
gospodarcze
- procesy makroekon.
- struktura gosp. i społ.
- uzależnienie od korporacji, od dostaw surowców
- zadłużenie
społeczne
- społ. akceptacja syt. polit. i gosp.
- spoistość narodowościowa (rola mniejszości nar.), rel., kult., rasowa
- problemy migracyjne
demograficzne
- regres lub eksplozja demograficzna
- struktura wiekowa społ.
ekologiczne
- wpływ na przetrwanie ludzkości
- katastrofy zawinione (Czarnobyl) i naturalne (tsunami)
- efekt cieplarniany
human security - wszelkie aspekty bezpieczeństwa od high do low politics
Bezpieczeństwo jako dynamiczny proces
- zmienność zagrożeń
- zimna wojna -> konflikty narodowościowe (Jugosławia) -> terroryzm global war on terror
- zmiana czasu, rodzaju, miejsca (Europa -> świat islamu)
- aspekt subiektywny (zależności hist., kult.) - Europa a USA
*security dilemma - w wyniki mispercepcji zagrożeń i dążenia do absolutnego bezpieczeństwa -> naruszanie równowagi lub agresywne zachowania, wywołujące reakcje w otoczeniu m/n
Uczestnicy stosunków m/n w aspekcie bezpieczeństwa:
- państwa - prowadzą (strategia bezp. narodowego)
- korporacje m/n
- grupy terrorystyczne i przestępcze
OBWE
- kontynuatorka KBWE 1975 -> regionalny system bezp. zbiorowego
początkowo proces utrwalanie odprężenia Wschód - Zachód poprzez normalizację stos. dwustr., dialog i rozwiązywanie problemów, w celu budowania zaufania i zapobiegania napięciom
nie system bezp. zbiorowego - bo istniało NATO i Ukł. W-wski
1 VIII 1975, Helsinki - Akt Końcowy KBWE (tzw. dekalog helsiński) -> tylko konferencje
1 I 1995 - KBWE -> OBWE (zinstytucjonalizowana już od 1990)
dzięki temu zgłoszona do ONZ jako organ. region. (rozdz. VIII)
- zdefiniowany katalog zasad -> stabilizacja strefy euroatlant.
- instytucjonalizacja (sekretariat we Wiedniu)
Działanie:
brak możliwości użycia siły zbrojnej i brak sił zbrojnych!!!
prewencja nie militarna
- standardy życia polit. - demokracja, prawa człowieka -> stabilność, obliczalność
- dyplomacja prewencyjna - misje długoterminowe i ad hoc
- rozbrojenie i budowa zaufania -> najwyższa na świecie przejrzystość potencjałów i aktywności milit.
Ewolucja roli KBWE / OBWE:
stabilizacja Wschód - Zachód w zimnej wojnie
popieranie rozwoju demokracji i praw człowieka w państwach postsowieckich
w/w rola przejęta przez UE i NATO
od pocz. XXI w. marginalizacja - niechętna OBWE także Rosja
OGRANICZANIE, KONTROLA ZBROJEŃ, ROZBROJENIE
działania mające na celu wzrost stabilności, umocnienie bezp., pokoju
- rozbrojenie sensu stricto
- granice ilościowe i jakościowe
- zakaz upowszechniania pewnych kategorii broni
- kontrola rozwoju i upowszechniania technologii
- zakazy i ograniczenia w handlu bronią
- przejrzystość, stabilność, zaufanie
„I przekują swe miecze na lemiesze” - księga proroka Izajasza
konferencje haskie 1899, 1907
- początki kodyfikacji prawa wojennego
Liga Narodów
- zapowiedź zlikwidowania zbrojeń do minimum (art.8), przy uwzględnieniu bezp. nar, położenia geopolit.
- 1922, Waszyngton - porozumienie o ograniczeniu zbrojeń morskich
- 1932, Genewa - Konf. Rozbrojeniowa LN
po II WŚ centralna część dialogu m/n
- rozwój dyplomacji
- powstanie instytucji badawczych: SIPRI (Sztokholmski M/n Instytut Badań Pokojowych)
zimna wojna
- zatrzymanie wyścigu zbrojeń niezbędne dla utrzymania pokoju
- rozwój rokowań rozbrojeniowych (w i poza ONZ)
ONZ
- rozbrojenie częścią systemu bezp. zbior.
- gen. Konf. Rozbroj. ONZ - organ negocjujący
- Komitet Rozbrojeniowy w ZO - organ deliberujący
- projekt powszechnego rozbrojenia - lata 50./60.
- arms control - kontrola zbrojeń
Broń masowego rażenia:
broń jądrowa (atomowa) + biologiczna + chemiczna = ABC lub BMR (ang. WMD)
broń jądrowa
VIII 1963 - Traktat o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą
- po kryzysie kubańskim X 1962
- pocz. USA, ZSRR i WB
1 VII 1968 - Układ o nierozprzestrzenianiu b.j. (NPT - Nucl. Non - Proliferation Treaty)
- stali członkowie ONZ (państwa nuklearne P-5, tzw. klub nuklearny), nast. inni
- nieprzekazywalnie i nie ubieganie się o b.j.
- nadzorowany przez MAEA
- poł. lat 90. - Indie, Pakistan, Izrael + Korea Płn., Iran
- niechęć P-5 do ograniczania potencjału
- zagrożenie - b.j. w rękach pozarządowych
- reguła domina!!
1974, 1976 - traktaty ograniczające moc próbnych wybuchów z b.j. do 150 kiloton
24 IX 1996 - Traktat o całkowitym zakazie prób z b.j.
- wynegocjowany przez Konf. Rozb. NZ
- odrzucony przez Senat USA
regionalne strefy nienuklearne:
- Ameryka Łac.
- płd. - wsch. Pacyfik
- płd. - wsch. Azja
- Afryka
- Antarktyka - 1959 Układ o zakazie wszelkich przedsięwzięć wojskowych
- przestrzeń kosmiczna - 1967
- dno mórz i oceanów oraz pod nimi - 1971
broń biologiczna i chemiczna
1972 - Konw. o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni biologicznej i toksyn oraz o ich zniszczeniu
1993 - Konw. o zakazie i zniszczeniu broni chemicznej
ok. 150 państw stronami konwencji
OPCW - czuwa nad realizacją konw. z 1993
Porozumienia nieformalne oparte na uzgodnieniach wielostr.:
1985 Grupa Australijska - broń chem.
1987 MTCR - poroz. o Kontroli Technologii Rakietowych
1995 Porozumienie z Wassenaar - przejrzystość wymiany informacji dot. broni konw.
1978 Grupa Dostawców Nuklearnych - przestrzeganie NPT
Kraków 2003 PSI (Proliferation Security Initiative)
autorem USA
związana z terroryzmem
niedopuszczanie do uzyskania BMR przez podm. pozarząd. i nieodpowiedzialne (of concern) - także przechwytywanie
rezolucja 1540 RB ONZ (2003, rozdz. VII K. NZ) - wezwanie do nieprzekazywania itp. BMR
Broń konwencjonalna:
1990, Paryż - Traktat CFE
podpisany przez państwa obu bloków
ograniczenia dot.:
- czołgów
- opanc. wozów boj.
- artylerii pow. 100 mm
- samolotów
- helikopterów
uzupełniony 1992 Traktatem CFE 1A - redukcje stanów osobowych armii
CSBM (Confidence and Security Building Measures)
zwiększenie przejrzystości i zaufania
- manewry i ruchy wojsk
- zapraszanie obserwatorów
- inspekcje wojsk.
- informacje o sile, strukturze itp. siły zbrojnych
Porozumienia rozbrojeniowe:
1986 Dokument końcowy CSBM
1992, 1994 Wiedeń - rozszerzenie CSBM
1992 Ottawa - Traktat o otwartych przestworzach
- prowadzenie inspekcji z powietrza
1992 Rejestr Zbrojeń Konwencjonalnych ONZ
reakcja na gromadzenie na świecie broni konw. (bez small, light weapons)
gromadzenie info na temat m/n handlu ciężką bronią konw.
możliwość wprowadzenia przez RB embarga na sprzedaż broni do m-sca konfliktu
1997 Ottawa, Konwencja o zakazie użycia, gromadzenia itp. min przeciwpiechotnych
- poprzedzona kampanią z udziałem NGO's
- stronami 150 państw
Negocjacje zimnowojenne między USA a ZSRR
utrzymanie równowagi zbrojeń strateg. Wschód - Zachód
powstrzymanie wyścigu zbrojeń
1972 Moskwa, SALT I
- negocjacje Nixon - Breżniew
- ograniczenie liczby głowic n. i środków przenoszenia
- układ ABM - dot. systemów antyrakietowych (odejście USA w 2002)
1979 SALT II
- dalsze ograniczenie zbrojeń strateg. - jądr.
1991 START I, 1993 START II
- duże redukcje zbrojeń
1987 INF
- eliminacja rakiet średniego zasięgu (wymierzone przeciw Europie)
„czerwona linia”
2002 SORT
- Układ o ogran. strateg. zbrojeń ofens.
obecnie kryzys i brak porozumienia w kwestii rozbrojeń
- wynika m.in. z asymetrii sił
NOWE PROBLEMY BEZPIECZEŃSTWA M/N
Po zakończeniu zimnej wojny:
pojawienie się konfliktów „zamrożonych” przez bipolarny podział świata -> nacjonalizmy, mniejszości narodowe
wyczerpanie form pomocy państw wysoko rozwiniętych dla postkolonialnych
ogromna liczba małych, słabych i niestabilnych państw (niepodległość po 1960)
zmiana układu sił:
- wzrost potęgi USA
- osłabienie Rosji
- rozwój Chin - czy zastąpią ZSRR?
- Azja w roli lokomotywy globalnego rozwoju?
- proces globalizacji - nowe zagrożenia
Nowe zagrożenia po-zimnowojenne:
w wyniku rozpadu ZSRR - Bałkany, Kaukaz
rogue states - Irak, Libia
walki w Afryce - Tutsi i Hutu 1994
ataki terrorystyczne - 9/11
zagrożenia wg Kofiego Anana 2005:
- wojny i konflikty wewn.
- zorgan. przestępczość
- terroryzm catastrophic terrorism
- BMR
- nędza
- choroby - AIDS
- degradacja środ. nat.
zagrożenia wg UE (strategia bezp. 2003):
- terroryzm
- BMR
- upadek państw
- przestępczość zorgan.
* „bardziej zróżnicowane, mniej widoczne i mniej przewidywalne”
mniejsza liczba konfliktów m/państw.
failed states
- nie istnieją lub nie działają służby lub instytucje państw.
- partyzantka, terroryści, mafia
- stwarzają możliwość funkcjonowania terroryzmu (vide Osama)
Asymetria potencjałów zbrojnych
USA = wszystkie państwa razem wzięte
RMA Revolution in Military Affairs - information led revolution
- projekcja siły wojskowej w odległe rejony geogr.
- wysoka technologia - dostępna nie dla wszystkich
- NMD - ilustracja RMA
dialektyka siły i słabości - państwa wysoko i słabo rozwinięte
lęk i niepewność społ. m/n
Transformacja pojęcia „bezpieczeństwo” -> charakterystyka zagrożeń:
generatorem podmioty pozapaństw.
nie zagrażają niepodległości lub integralności, lecz obywatelom i infrastrukturze
przenikają granice, materializując się wewn.
szersze spektrum sytuacji wymagających reakcji:
- humanitarne
- zagrożenia terrorystyczne
- proliferacja BMR
- bezpieczeństwo dostaw surowców
adekwatne reagowanie
- rola prawa m/n
- globalne czy partykularne?
- uderzenia wyprzedzające (USA)