Ruchy rewolucyjne, intensywna industrializacja a na tle tego ruchy nacjonalistyczne - oto obraz XIX -wiecznej Europy. Jak rozumieć tu pojęcie XIX - wieczna? Otóż wielu historyków mówiąc o Europie XIX-wiecznej świadomie i celowo zaburza klasyczną chronologię datując wiek XIX niekoniecznie od roku 1801. Ze względu na istotne przemiany często spotyka się datę 1791 lub1789 dla Europy, dla Polski 1795 - jako umowną datę początkową wieku XIX. Za umownie końcową datę dziewiętnastego stulecia uznaje się rok 1914 lub 1918r. Ze względu na specyfikę opisywanych przemian w niniejszej pracy rozpatrzę okres od kongresu wiedeńskiego (1815) do roku 1918. W tym okresie bardzo istotną rolę odgrywały ruch nacjonalistyczne. Tu znów pojawia się rozdźwięk między polskim a anglosaskim rozumieniem słowa nacjonalizm. Przez słowniki i encyklopedie nacjonalizm jest definiowany jako postawa i ideologia, w której uznaje się interes własnego narodu za wartość najwyższą, a suwerenne państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji danej społeczności złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. Należy jednak dostrzec pewne znaczące różnice w rozumieniu pojęcia nacjonalizm w Polsce i krajach anglosaskich. Polska kultura wyraźnie oddziela nacjonalizm i patriotyzm temu pierwszamu przypisując konotacje pejoratywne. Natomiast w kulturze anglosaskiej nacjonalizm jest pojęciem neutralnym,, bez zabarwienia wartościującego ujemnie. Poza tą różnicą należy się też zastanowić na pojęciem narodu. Jest to wspólnota ludzi o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Naród niewątpliwe wyróżnia się na tle innych zbiorowości, ale doprecyzowanie tego pojęcia nie jest możliwe. Konstytutywną cechą narodu jest także poczucie świadomości narodowej, które to nie jest obecne w przypadku grup etnicznych. Tak więc ruchy nacjonalistyczne w Europie dotyczyły wspólnot, które prócz wspólnego podłoża etnicznego, kulturowego etc. Posiadały również wykształconą świadomość narodową, ale niemożliwa była realizacja ich interesów w obrębie wielkich mocarstwa lub tworów państwowych w jakich zostały umieszczone.
Te oto narody bez włansego państwa, przez Hegla nazywane „narodami niehistorycznymi”, przez Stołypina „tubylcami”, a przez Andruchowycza „nieszczęśliwymi wspolnotami” w początkach XIX wieku są stłoczone w granicach wielkich imperiów jak monarchia habsburska, albo podzielone na wiele małych państwek (jak Włochy czy Niemcy) albo znajdowały się w niekorzystnym związku z innym narodem (Belgia, Holandia)
Kongers wiedeński, który nastąpił by przywrócić ład w Europie po 100 dniach Napoleona, miał wyregulować wszystkie kwestie polityczne, gospodarcze i narodowościowe. Oto w zasadzie piątka mocarstw europejskich : Rosja, Austria Prysy Francja i Wielka Brytania mialy zadecydować o dalszym losie całego kontynentu. Wprowadzone zasady legitymizmu i równowagi europejskiej doskonale motywowały i uprawomacniały decyzje kongresu. Postanowienie Kongresu wiedeńwsekigo miały wyregulować sytuację zarówno Niemiec, narodów pod władaniem habsburgów jak i małych państewek Belgii, Grecji, Holandii
Dążenia nacjonalistyczne poszczególnych narodów były wyraźnie widoczne w XIX wieu.
Jeżeli chodzi o narodowy ruch niemiecki to wojna wyzowleńcza przeciw Napoleonowi zawiodła nadzieje burżuazji. Nie nastąpiłoa ani osłabienie monarszego absolutyzmu ani zjednoczenie. QWielu tych którzy walczyli wróciło do twardych feudlanych stounków , nie mogąc się z nimi pogodzić.Tym bardziej że w 1815 roku Niemcy przechodzii krysys ekonomiczny spowodowany ogromnym zalewem rynku przez towary angielskie. Dzięki zakończeniu prowadzenia blokady kontynentealej w Niemczech pojawiały się znacznir tańsze od rodzimych produkty. Burżuazja zarządała więc wprowadzenia ceł ochronnych. Nim to jesnak nastąpiło kryzys 1815 zancznie przyczynił się do rozwoju świadomości narodowej. Krzewiła się ona głównie wśród młodzieży uniwerstycekiej i intlektulaistów. Oczywiście wpływ na jej rozówj miała także ideologia romantyczna, podkreślająca rolę narodu i jednostki, a nade wszytsko gloryfikująca ludzi młodych. Działalność związków studenckich stała się pretekstem do zaostrzenia cenzury i sprawowania solidnej pieczy nad unierwstytetami i profesorami. Policyjny terror przyczynił się do zmniejszenia janego ruchu nardowego, ożył on natomiast pod wrażeniem rewoluci lipcowej we Frnacji, chcpciaż ruch zejdnoczenia oddolnego nie miał jeszcze w Niemczech wilu zwolenników. Tp hasło propagoanwe był jedynie przez cześć burżuazji, ale po powstaniu Zwiąkui celnego jej zapał znacznie osłabł. Obok zwolenników federacji, byli i tacy kótrzy chcieli stowrzyć jednolite cersastywo. Porbleme było jendak zwierzchnictów w takim tworze. Jedni chcieli Prus na czele ( koncepcja małych Niemiec) drudzy zaś cesarza Austrii na tronie nieieckiem (konxcepcja dużych Niemiec)Zwolennicy koncepcji małych niemiec chcieli także wyłączyć Austrię z przyszłego cesarstwa, obawial się bowiem zbyt dużej roli Słowian i Węgrów. Wśród nich zaczął się nawet ujawniac szownizm narodaoy.
Niemcy - były podzielona na kilkanaście drobnych państewek Sprawa podziału i ustroju Niemiec była jedną z bardziej skomplikowanych w trakcie obrad kongresu. Znaczny odłam burżuazji spodzodziewał się, że po „wojnie o oswobodzenie” Niemiec nastąpi zjednoczenie wszystkich państewek w jedno państwo, choć nie było zgody na temat ustroju przyszłego państwa. Na kongresie utworzono Związek Niemiecki złożony z 35 państw i 4 wolnych miast. Podtswowym celem związku było „ zachowanie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa” oraz niezależności i nienaruszalności państw niemieckich. Wszytskie państwa zobowiązane były do wystawiania armii, a na czas wojny obierano wspólnego dowódcę jednak wspolny atak nie był możliwy ponieważ poszczególne państwa miały zakaz jednoczenia się.
Przewodnictwo w Związku należało do Austrii. Choć było to przewodnictwo jedynie formalne. W praktyce w Związku wciąż ścierąły się wpływy Austrii i Prus. To te dwa państwa narzycały najcześciej swoją politykę i własne interesy mniejszym państwekom. Polityka konserwatyzmu ktorą wyznała za metrmichem rząd pruski kłóciła się z umiarkowanym liberalizmem który zaczęła wynzwać część brżuazji uświadomionej narodowo. Wstąpienie Prus do Związku Celnego dało byrżuazji jeszcze większy wpływ na ekonomię, nadal pozostawiając w rękach wielkich właścicieli ziemskich politykę, która miała zanczący wpływ na rozwój gospodarki. Wszelkie opozycje wobec rządu tłumiono przy pomocy cenzury i policji. Mimo to nie udało się odebrać burżuazji wyskoeij pozycji zdobytej w czasach kryzysu i wcześniej za Napoleona. W 1830 echem odbiła się Niemczech rewwolucja lipcowa. Brużuazja w wielu [aństwach związku urządzała masoqwe zebrania z róznych okazji, na których otwarcie mówiono o potrzebie wolności i jedności Niemiec oraz powtsaniu Polski. Tym wstąpieniom towarzyszło stałe zwiększanie się roli burzuazji, ze względu na intensywny okres rewolucji przesyłaowj na któtrej drogę kraje niemieckie weszły w latach 30 XIX wieku.. Towrzyszył temu stały wyzysk robotników oraz upadek rzemiosła. Kryzys społeczny był nieunikniony. Dodatkowo konflikt zaogniał fakt instnienia reliktów przywilejów fedalnych, przeciw którym nieustaannie wrzało w warstwie chłopskiej. Opór chłopski miał jednak charakter doraźny i nie było w nim elementów antymonarchicznych. Sytuacja robotników niemeickich była tak samo trudna jak francuskich czy angielskich ale w momencie rozpoczęcia reowlucji przemysłwej byli oni bardziej dojrzali niż francuscy czy angielscy przedstawiciele tej klasy. Dlatego też to w niemczech swój pierwotny grunt znajduje socjalizm nukowy . Ruch niemiecki natrafia jednek na silniejsze trudności bo w nieczwech siilnjsze było stanowisko kościoła namwiające do rezygancji. , a silne absolutystyczne państwo każe buntowników surowo. Wpływ na bunty i nacjonalizm miała też negatywna ądu pruskiego wobec kościła katolickego i protesnatnckiego.
Ważnym momentem wyzowolenia narodu niemiexkiego spod absolutcystycznych rządów i dążenia do swtorzenia wolnego państwa było powstanie w Berlinie .. Burżuazja dązyła oto do całkowietej likidacji resztek systemu feudalnego by łatwiej zdobyc siłę roboczą i ograniczyć wpływ na poliotykę feydałów, którzy wsprieali głównie rolnictwo, co z oczywstich względów było nie na rękę właścicielom ziemskim. Na tę ogólną przyczynę wsdzystkich ruchów europejskiej wiosny ludów nałożył się w Prusach i ogólnie w krajach niemiecki także przyczyny specjalne, właściwe tylko tym krajom: kryzys rzemiosła, sprawa chłopska i sprawa zjednoczenia narodowego. W marcu 1848 roku mieszkańcy Berlina wywoałi powstanie. Domagano się powszechnych praw wyborczych wolności prasy, a także zjednoczenia Niemiec. Król zgodził się na zwołanie sejmu i zmniejszczenie cenzury. Manifestacja, która miała wyerazić podziękowanie władcy zamieniła się w powatanie, gdy niepoacznie zainterweniowała wojsko. W maju 1848 we Frankfurcie nad Menem zwołano ogólnoniemiecki pralament, który uchwalił konstytucję(1849) a także proklamowął zjednoczenie Niemiec. Koronę zjendopczonego państwa chciano ofiarować Fryderykowi Wilhelmowi, ten jednak odrzucił ją a samo zgromadzenie rozpędził przy pomocy wojska. Ideę zjednoczenie probowane realizować jeszcze przy pomocy innych władców, ale na przeszkodzie stanęły protesty Austrii i groźba 6hją Rosji
Już 1848 król ponownie oktrojowął kontytucję z znacznym ograniczeniem swóbód obywalteksich a 1 851 przywrócnoa Związek Niemicki. Koncecja oddlnego zjendoczenia Niemiec zakńczyła się klęską