Rewolucja naukowo-techniczna XIX wieku.
Rola nauki, a zwłaszcza nauk ścisłych wzrosła znacznie w XIX w. Prestiż uczonych i naukowców wzrósł niepomiernie. Wyrazem uznania społeczeństwa dla ich osiągnięć było m.in. rozpoczęcie przyznawania nagród za wybitne osiągnięcia w dążeniu do odkrywania tajemnic świata. Za jedną z najważniejszych i prestiżowych nagród, uważano, przyznawaną do dziś dzień nagrodę Nobla (od 1901 r.). Corocznie z fundacji Nobla założonej przez Alfreda Bernharda Nobla (1833-96) Szwedzkiego chemika i przemysłowca. Wynalazcę m.in. dynamitu (1866), który opracował i udoskonalił metody jego otrzymywania, a także metody otrzymywania innych materiałów wybuchowych. W wielu krajach zakładano akademie, nowe uczelnie oraz towarzystwa naukowe, które pomagały nawiązywać kontakty pomiędzy naukowcami z poszczególnych krajów oraz ułatwiały im wymianę informacji, doświadczeń oraz sprzętu doświadczalnego.
Najbardziej charakterystyczną cechą wieku XIX jest chyba wynalazek kolei. Linie kolejowe w Europie najwcześniej powstały w Anglii. Poniższe tabele przedstawiają daty zakładania linii kolejowych w poszczególnych krajach, oraz ich szacowaną długość. Warto zwrócić tutaj uwagę na innowacyjne zastosowania w przewozie pasażerów i oferowanych usług.
Powstanie linii kolejowych :
Anglia 1828
Francja 1833
Rosja 1834
Niemcy 1835
Powstanie linii kolejowych na ziemiach polskich
Wrocław - Oława 1842
Warszawa - Częstochowa 1845
Linie kolejowych w latach 90 XIX w.
Niemcy 47.000 km
Francja 37.000 km
Rosja część europejska 36.000 km
Wielka Brytania 34.000 km
Austro - Węgry 31.400 km
Włochy 15.000 km
Hiszpania 12.000 km
Inne wynalazki
Wagon sypialny 1858
Wagon restauracyjny 1868
Lokomotywa elektryczna 1879
Największy rozkwit przeżywały chemia i fizyka. Wiek XIX a właściwie jego koniec obfitował w wiele niezmiernie ważnych osiągnięć i odkryć, które wpłynęły na dalsze losy ludzkości. W 1887 fizyk niemiecki roku Heinrich Rudolf Hertz (1857-94) odkrył fale elektromagnetyczne i zbadał ich własności. Zapoczątkowało to rozwój radiotechniki i w konsekwencji umożliwiło ludziom sprawnie komunikować się na znaczne odległości bez konieczności używania kosztownego okablowania. 10 czerwca 1876 roku Alexander Graham Bell (1847-1922), amerykański fizyk, fizjolog i nauczyciel głuchoniemych, profesor uniwersytetu w Bostonie udoskonala opatentowany wcześniej telefon. Jego słowa, które wypowiedział przez telefon do swojego współpracownika Thomasa A. Watsona „Watson, proszę przyjść tutaj, pilnie pana potrzebuję” rozpoczęły nowy rozdział na kartach historii. Dziś nie potrafimy wyobrazić sobie życia bez telefonii. Telekomunikacja umożliwiła przesyłanie na odległość wiadomości (dźwięków mowy) między dwoma abonentami znosząc dotychczasowe ograniczenia stawiane przez telegraf. 8 listopada 1895 roku Wilhelm Konrad Roentgen (1845-1923) niemiecki fizyk, profesor na uniwersytecie w Wurzburgu odkrywa niewidoczne, elektromagnetyczne promieniowanie posiadające zdolność przenikania przez ciała stałe. Nazywa je promieniami X (obecnie zwane promieniowaniem rentgenowskim). Roentgen wskazał sposób wykorzystania promieni X w medycynie. Skonstruował również pierwszą lampę rentgenowską. Za swoje wybitne osiągnięcia w dziedzinie fizyki otrzymuje w 1901 roku Nagroda Nobla. 28 grudnia 1895 roku bracia Louis Jean i Auguste Lumiere organizują w Paryżu pierwszy komercyjny pokaz filmowy. Ich wynalazek kinematografu przynosi wkrótce pokaźne zyski.
Z pośród największych badaczy zajmujących się chemią, należałoby wymienić Dymitra Mendelejewa. Odkryte przez niego prawo okresowości mówiące, że właściwości chemiczne i fizyczne pierwiastków chemicznych powtarzają się okresowo (periodycznie) ze wzrostem liczby atomowej i zależą od budowy atomu, pozwoliło na ich sklasyfikowanie i wprowadzenie w 1869 roku układu okresowego pierwiastków, co z kolei zapoczątkowało nowoczesne badanie chemiczne. Właśnie wiek XIX zapoczątkował badania nad dotychczasowo nieznanym zjawiskiem promieniotwórczości. Odkryte w 1897 roku przez Antoine Henri Becquerela (1852-1908), francuskiego fizyka, promieniowanie radioaktywne i późniejsze badanie tego zjawiska przez Marię Skłodowska-Curie (1867-1934) i jej męża Pierre'a Curie, doprowadza m.in. do odkrycia dwóch nowych pierwiastków chemicznych, radu i polonu, za których to odkrycie wybitna polska uczona otrzymuje nagrodę Nobla z dziedziny chemii w 1913 roku. Wcześniej w 1905 roku otrzymuje też nagrodę z dziedziny fizyki, za wybitne osiągnięcia w badaniu promieniotwórczości.
W XIX wieku nastąpiła rewolucyjna zmiana poglądów w przyrodoznawstwie a to za sprawą Karola Darwina, który to w swoich pracach pt. „O pochodzeniu gatunków” (1859) i późniejszej „O pochodzeniu człowieka” (1871) rzuca zupełnie nowe światło na tą dziedzinę nauki. Jego teoria ewolucji nieraz wzbudzała liczne kontrowersje i była przyczyną wielu ożywionych dyskusji w kręgach badaczy XIX wieku. W końcu jednak została powszechnie zaaprobowana, a kontynuatorzy Darwina próbowali dotrzeć do korzeni gatunku ludzkiego i ułożyć drzewo genealogiczne człowieka.
Rozwój przyrodoznawstwa znacznie wpłynął i przyspieszył rozwój medycyny. Z pośród jej największych osiągnięć warto tu wymienić odkrycie bakterii jako czynników chorobotwórczych, witamin jako ważnych biologicznie związków umożliwiających sprawne przeprowadzanie reakcji biochemicznych w organizmach żywych. Wiek XIX jest również początkiem antyseptyki i troski podjętej w celu zapobiegania chorobom. Zaczęto zwracać większą uwagę na higienę i czystość, zaczęto używać sterylnie czystych opatrunków i narzędzi chirurgicznych. Do największych uczonych tamtego okresu możemy zaliczyć Louis Pasteura (1822-95), francuskiego chemika i mikrobiologa, profesora Sorbony członka francuskiej Akademii Nauk, francuskiej Akademii Medycyny oraz Akademii Francuskiej.
Był on twórcą podstaw mikrobiologii i immunologii, udowodnił wywoływanie chorób zakaźnych przez zarazki i opracował metody szczepień ochronnych. Roberta Kocha (1843-1910) lekarza niemieckiego. Będącego współtwórcą nowoczesnej bakteriologii i epidemiologii, profesora uniwersytetu w Berlinie i dyrektora tamtejszego Instytutu Chorób Zakaźnych, odkrywcę w 1876 roku laseczki wąglika, prątka gruźlicy (1882), przecinkowca cholery (1883), który za swoje wybitne osiągnięcia otrzymał w 1905 roku Nagrodę Nobla. Ich dokonania przyczyniły się do znacznego ograniczenia epidemii, które tak wiele razy atakowały Europę. Sprzyjał temu również znaczny wzrost liczby lekarzy i osób zajmujących się na co dzień medycyną. W 1864 roku utworzono międzynarodową organizację Czerwonego Krzyża opartą na konwencji genewskiej z 22 VIII 1864 i mającą na celu niesienie pomocy ofiarom wojny, klęsk żywiołowych, prześladowań politycznych, szerzenie oświaty sanitarnej, szkolenie personelu pomocniczo-lekarskiego i organizowanie krwiodawstwa itp. Każde państwo miało autonomiczne władze Czerwonego Krzyża a siedzibą Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża została Genewa.
Wiek XIX obfitował w wielkie osiągnięcia z dziedziny inżynierii i budownictwa. Do największych osiągnięć tamtego okresu możemy zaliczyć oddanie 17 listopada 1869 roku do użytku Kanału Sueskiego, łączącego Może Śródziemne z Morzem Czerwonym. Kanał ten od długości 161 km skrócił drogę morską z Europy do Azji, w stosunku do dotychczasowej trasy wokół Przylądka Dobrej Nadziei o ponad 4500 mil morskich. Mimo, iż początkowo kanał nie spełniał oczekiwań, szybko jednak zamortyzował się i stał się jednym z najważniejszych szlaków morskich. Kolejnym ważnym osiągnięciem było położenie 5 sierpnia 1858 roku pierwszego kabla podmorskiego o długości 3745 km łączącego Anglię z Ameryką. Pomimo, że połączenie to działało bardzo krótko - tylko do 1 września tego samego roku - pozwoliło na zebranie doświadczeń i umożliwiło w przyszłości utworzenie stałych połączeń pomiędzy Europą a „Nowym Światem”. Pierwszy telegram jaki został nadany do Ameryki brzmiał: „Europa i Ameryka zostały połączone telegraficznie. Chwała Bogu na wysokościach; pokój na Ziemi ludziom dobrej woli”.
Rozwój komunikacji i ułatwienie wymiany informacji przyczyniły się do wielu nowych odkryć geograficznych. Dotarto do serca Afryki i odkryto źródła Nilu, rozpoczęły się badania Syberii i obszarów okołobiegunowych. Polski geograf, geolog i podróżnik Edmund Strzelecki zdobył najwyższy szczyt Australii, który nazwał Górą Kościuszki. Odkrył również pokaźne złoża złota na kontynencie australijskim.
Osiągnięcia te stanowią jedynie cząstkę tego co dokonano w wieku XIX. Wymienienie tylko ważniejszych osiągnięć mogłoby zapełnić pokaźną książkę. Można by tutaj wspomnieć o jeszcze wielu innych osiągnięciach jak, np. udoskonalenie silnika spalinowego, wynalezienie opony pneumatycznej przez Dunlopa, wynalazek płyty gramofonowej, produkcję tanich żarówek przez Edisona, udoskonalenie mikroskopów przez Zeissa, udoskonalenie budowy armat i dział przez Kruppa, będące wynikiem wprowadzenia ciężkich i doskonalszych maszyn do obrabiania stali. Udoskonalenie procesów technologicznych wytwarzania stali - konwertor Bessemera.
Sterowce
Wbrew temu co się przypuszcza, ojcem sterowców nie jest kojarzony z nimi ściśle Ferdynand von Zeppelin, a Henri Giffard, który w 1852 roku skonstruował pierwszy załogowy sterowiec. Jego konstrukcja rozwijała prędkość około 8 km/h.
Natomiast von Zeppelin jako pierwszy skontruował sterowiec we współczesnej formie, czyli z metalowym szkieletem w środku. Opatentował on go już w 1895 roku, natomiast uroczysty pierwszy przelot odbył się nad jeziorem Bodeńskim 2 lipca 1900 roku. Metalowa konstrukcja o średnicy około 12 m i pokryta jedwabiem i płótnem, odbyła 20 minutowy lot z maksymalną prędkością 12 km na godzinę na maksymalnej wysokości 440 metrów. Parametry jednak szybko poprawiono i wydawało się, że właśnie rozpoczęła się nowa karta historii w dziedzinie lotnictwa. Nie brakowało jednak momentów niebezpiecznych. 30 listopada 1905 roku, podczas oblatywania drugiej wersji sterowca (nazwanej LZ2) z powodu problemów z silnikami istniało niebiezpieczeństwo katastrofy, jednak udało się jej w porę zaradzić.
19 lat od pierwszego lotu sterowcem Zeppelina 2 lipca 1919 roku rozpoczął się lot brytyjskiego sterowca r-34 dowodzonego przez brytyjskiego oficera - G.H. Scott'a. Cel lotu wówczas wydawał się niesamowicie odległy - wschodni brzeg Stanów Zjednoczonych. Osiągnięto go jednak bez większych problemów już po 108 godzinach lotu.
Na tym jednak wyczyny dokonywane za pomocą sterowców się nie skończyły. 11 maja 1926 roki 116 metrowy włoski sterowiec, na którego pokładzie znajdował się Roald Amundsen, słynny norweski podróżnik. Celem wyprawy był biegun północny, nad którym przeleciano po kilkudniowej podróży, a następnie skierowano się na Alaskę.
W dwa lata później inny włoski sterowiec próbował również dotrzeć na biegun północny - miało to być zaznaczenie włoskiej obecności w tym rejonie świata. Udało sie wprawdzie zrzucić flagę Włoch na biegunie, natomiast wkrótce potem sterowiec rozbił się 32 kilometry od Spitsbergenu.
Metro
W 1845 został otwarty podziemny tunel kolejowy, ciągnący się ok. 500 m pod ulicami Brooklynu (obecnie Nowy Jork). Pierwsza prawdziwa linia podziemna, z podziemnymi stacjami została otwarta w Londynie już 10 stycznia 1863. Zbudowana płytko metodą odkrywkową, łączyła ulice Bishop's Road (Paddington) i Farringdon i miała długość 6 kilometrów. Londyńskie metro szybko się rozrastało i powstawały kolejne linie. W 1890 otwarta została pierwsza zelektryfikowana linia na świecie obsługiwana przez City & South London Railway, jednak na większości linii do 1905 wagony ciągnięte były przez lokomotywy parowe, co wymagało zastosowania wiatraków i szybów dla wentylacji tuneli z dymu węglowego. Pierwszym tunelem pod wodą był tunel pod Tamizą wybudowany przez sir Marca Brunela i jego syna Isambarda. Początkowo projektowany dla ruchu konnego stał się częścią metra w roku 1869.
W 1870 otwarto eksperymentalną linię w Nowym Jorku, zamkniętą po trzech latach. Pierwsza kolej podziemna w kontynentalnej Europie pojawiła się w Budapeszcie w 1896 po zaledwie dwóch latach budowy. Łączyła Vörösmarty tér w centrum miasta z Széchenyi fürdő i była obsługiwana przez składy elektryczne. W tym samym roku oddano do użytku linię w Glasgow, w której wagony ciągnięte były po kablu do elektryfikacji w 1935.
W 1900 zostało otwarte metro w Paryżu. Jego pełna nazwa - Chemin de Fer Métropolitain (pl. Metropolitalna kolej żelazna) - była wiernym tłumaczeniem angielskiego London Metropolitan Railway. W języku francuskim nazwa została skrócona do pojedynczego słowa - métro - przejętego następnie przez wiele innych języków, w tym polski. Najstarszym systemem kolei podziemnej w Stanach Zjednoczonych jest Green Line (Zielona Linia) oddana w Bostonie w 1897 r. Pierwsza regularna podziemna linia w Nowym Jorku została oddana w 1904, choć pierwsze pociągi miejskie kursowały nad ziemią już prawie 35 lat wcześniej (nieistniejąca już Ninth Avenue Line otwarta w 1868 a zamknięta ostatecznie w 1958).
Pierwsza linia półkuli południowej została zbudowana w Buenos Aires (Argentyna) w 1913 r. Najstarszą linią Azji jest otwarta 30 grudnia 1927 r. tokijska linia Ginza. Jedynym systemem metra w Afryce jest metro w Kairze (1987).
Początki kina
Najwcześniejsze urządzenia będące przodkami kinematograficznych to camera obscura i laterna magica (latarnia czarnoksięska). Ta ostatnia jest prapradziadkiem projektorów do slajdów. Istniały też różnego rodzaju aparaty optyczne do pokazywania ruchomych obrazków - stroboskop, zoetrop, praksinoskop, fenakistiskop.
Pierwszy aparat do utrwalania scen ruchomych (tzw. kinetoskop) zbudował w 1892 roku Thomas Alva Edison. Podobne urządzenie (kinematograf - patent z 13 lutego 1894) skonstruowali bracia Auguste i Louis Lumière. Upowszechniło się ono na początku XX wieku, ściągając na projekcje objazdowe i szybko powstających kinoteatrów wielkie rzesze sympatyków nowej, X muzy. Pierwsza publiczna projekcja wykonanego kinematografem filmu odbyła się 28 grudnia 1895 roku w paryskim Salonie Indyjskim Grand Cafe, gdy wyświetlono dwuminutowy obraz pt. Wyjście robotnic z fabryki w Lyonie, a później m.in.: Śniadanie, Polewacz polany i Wjazd pociągu na stację w La Ciotat. Data ta oficjalnie uznawana jest za moment narodzin kina. Nie były to narodziny bezbolesne. W maju 1897 roku doszło w Paryżu do tragicznego w skutkach pożaru spowodowanego zapaleniem się taśmy filmowej. Taśma nitrocelulozowa (nitroceluloza) jest bowiem tak łatwopalna i wybuchowa, że nawet chwilowe zatrzymanie posuwu taśmy mogło spowodować jej zapalenie. Mimo to nowinka przyjęła się zarówno w Europie jak i za oceanem.
Pomimo faktu, iż pierwszy był Edison, to jednak lepiej opracowany wynalazek braci Lumière szybko znalazł wielu zwolenników. Początkowo rejestrowano wydarzenia dokumentalne (Wjazd pociągu na stację, Śniadanie dziecka - braci Lumiere). I chociaż za pierwszy, inscenizowany film fabularny uznaje się Polanego ogrodnika z roku 1895, to dopiero na początku XX wieku zaczęto tworzyć filmy opowiadające jakieś historie, nie zaś tylko odtwarzające realne wydarzenia. Pionierem takich filmów był Georges Melies, autor Podróży na księżyc z 1902 roku. Melies wykorzystał po raz pierwszy triki i efekty specjalne. Lata przed I wojną światową to okres supremacji kina francuskiego. Kinoteatry zatrudniają wieloosobowe orkiestry, K. Pathe zakłada towarzystwo, które nie sprzedaje filmów, ale je wypożycza. W 1910 roku wyświetlony zostaje we Francji jeden z pierwszych "nowoczesnych" filmów, w którym grają aktorzy Komedii Francuskiej. Jest to początek końca anonimowości wykonawców i reżyserów. Wśród pionierów kina nie brakuje Polaków. Pierwszymi polskimi realizatorami filmowymi na przełomie XIX i XX wieku byli: Kazimierz Prószyński - konstruktor i wynalazca pleografu - kamery i projektora nowocześniejszego niż kinematograf, filmujący krótkie scenki rodzajowe z życia codziennego Warszawy (Ślizgawka w Łazienkach) oraz Bolesław Matuszewski, który realizował krótkie filmy dokumentalne (m.in. z wizyty cesarza Wilhelma II w Peterhofie w 1897), jako operator firmy Lumiere. W 1910 r. w Kownie Władysław Starewicz zrealizował pierwszy w świecie film lalkowy z animacją poklatkową (Piękna Lukanida - premiera w Moskwie w 1912 r.).