PITAGORAS - 570 - 497
Urodził się na wyspie Samos. Dał początek religijnym, etycznym i politycznym ideom głoszonym przez PITAGOREJSKI ZWIĄZEK. Był on związkiem etycznym; przyłączył się do politycznej partii arystokratycznej w nadziei, że przez nią urzeczywistni swe surowe i konserwatywne hasła moralne. Po r. 440 związek polityczny pitagorejczyków został rozbity.
Był to związek o celach jeszcze religijnych. Właściwym podłożem związku były wierzenia religijne, do których pitagorejczycy dostosowali swe przepisy etyczne. Pitagoras, wtajemniczony w misteria apollińskie i orfickie, stworzył związek religijny dla ich kultywowania; wprowadził nie tylko pewien rodzaj nabożeństw, ale też reguły życia, tak iż związek stał się związkiem etycznym; chcąc zaś zrealizować swe idee utworzył obóz polityczny. Kładł nacisk na życie ascetyczne i pracę badawczą. Przez to związek pitagorejski stał się ośrodkiem badań naukowych. W V w. dokonał się w związku rozłam: na AKUZMATYKÓW i MATEMATYKÓW. Pierwsi chcieli pielęgnować w związku ducha orfickiego i przylgnęli do jego tradycji mistycznych i sakramentalnych; drudzy, nie porzucając związku ani wiary akuzmatyków, chcieli jednakże być przede wszystkim ludźmi nauki i na tym polu służyć związkowi. U pierwszych wzięły górę mistyczne tajemnice, u drugich - dążność do racjonalnych wyjaśnień. Ci przetworzyli związek religijny w szkołę naukową.
Sprowadzały się do kilku dogmatów: 1) dusza istnieje oddzielnie od ciała; 2) dusza może łączyć się z dowolnym ciałem; 3) dusza jest trwalsza od ciała. Trwa nawet wtedy gdy ciało ginie; 4) ciało jest dla duszy więzieniem; 5) dusza jest więziona w ciele za popełnione przez nie winy; 6) dusza będzie wyzwolona z ciała, gdy się oczyści, a oczyści się , gdy odpokutuje za winy. Pokutą dla duszy jest właśnie wcielenie się; będzie wolna, gdy przejdzie KOŁO WCIELEŃ; 7) życie cielesne ma zatem cel: służy wyzwoleniu duszy. 8) nieszczęściu, jakim jest wcielenie, można zapobiegać przez praktyki religijne. Takimi praktykami były misteria. Służyły na to, by przyśpieszyć zwolnienie duszy lub by na czas jakiś zwolnić ją z więzów ciała i dać jej chwilową ulgę.
W geometrii odkryli 2 najważniejsze twierdzenia elementarne: 1) o sumie kątów w trójkącie i twierdzenie noszące imię Pitagorasa.. Stawiali sobie również zadania konstrukcyjne, przy których rozwiązaniu powstały terminy :PARABOLA, ELIPSA, HIPERBOLA. W arytmetyce zajmowali się klasyfikacją liczb - rozróżnili parzyste i nieparzyste, będące kwadratami i nie, doskonałe i nie, odróżnili liczby niewymierne.
W przyrodzie według nich istnieją 2 czynniki: kształtujący i kształtowany, ograniczający i ograniczany. Czynnikiem kształtującym i ograniczającym była dla pitagorejczyków LICZBA.
Zasadniczą swą koncepcję filozoficzną liczby pitagorejczycy rozwijali i stosowali na 2 bardzo różne sposoby: 1) spekulacyjnie 2) w empirycznych naukowych dociekaniach. W pierwszej dziedzinie przewagę miała fantazja i symboliczne pojmowanie liczb. Starożytną symbolikę liczb ułożyli systematycznie, tworząc jakby schemat coraz bardziej skomplikowanych własności: 1—oznaczała im punkt, 2—linię, 3—figurę geometryczną płaską, 4 - ciało geometryczne, 5 - właściwości ciał fizycznych, zwłaszcza barwę, 6—życie, 7 - ducha, 8 - miłość, 9 - roztropność, sprawiedliwość, 10 - doskonałość wszechświata. Za ciało najdoskonalsze, bo posiadające najprostszą budowę uważali kulę i na tej podstawie pojmowali świat jako kulę.
ZIEMIA JEST WYPUKŁA. Ta hipoteza była dziełem pitagorejskich uczonych. Poznania kulistości Ziemi było pierwotnym odkryciem: zakładało, że horyzont jest perspektywicznym złudzeniem i że prawdziwy kształt Ziemi z natury rzeczy nie może być oglądany. Twierdzili, że powietrze okala tylko Ziemię, zaś przestrzeń wszechświata wypełniona jest eterem. Zatem gwiazdy poruszające się w próżni poruszają się tylko przez tkwiącą w nich samych siłę. Uświadomiwszy sobie kulistość Ziemi wpadli na myśl, że ziemia może krążyć dookoła własnej osi. Wszelako przeważała wśród pitagorejczyków inna: że Ziemia krąży dookoła idealnego ośrodka systemu planetarnego; jest to tzw. SYSTEM PITAGOREJSKI. Byli przekonani, że ruchem Ziemi tłumaczą się zjawiska astronomiczne, że ruch Słońca od wschodu do zachodu jest pozorny.
Ustaliwszy mianowicie, że przyczyną dźwięków jest ruch, twierdzili, że również sfery gwiezdne, krążące dookoła środka świata, ruchem swym wydając dźwięk. Dawali tym twierdzeniem wyraz swemu przekonaniu o doskonałej HARMONIJNOŚCI ŚWIATA.
SOFIŚCI - ich przedstawicielem był PROTAGORAS.
Pierwsi dali w filozofii wyraz nowym prądom, nie stanowili szkoły filozoficznej i w ogóle nie byli filozofami z zawodu. Z zawodu byli nauczycielami i wychowawcami przygotowującymi do życia publicznego. Uczyli nie tylko młodzież, ale też dorosłych. Uczyli ich mówić i działać - a sami występowali jako mówcy i działacze. Sofista był „ na wpół dziennikarzem, na wpół profesorem” . Zawód ich wymagał, aby byli ludźmi współczesnymi, aby uczyli zgodnie z duchem czasu.
PROTAGORAS - 481— 411 Pochodził z Abdery. Sformułował filozoficzne zasady, w imię których występowali sofiści. Był pierwszym filozofem nowego stylu: mniej badaczem, więcej nauczycielem, mówcą, popularyzatorem.
Naukowe badania jakie prowadzili sofiści, były nowego typu, i to zarówno pod względem przedmiotu i metody, jak też zadań jakie sobie stawiali.
PRZEDMIOT BADAŃ - głównym, jako nauczycieli życia publicznego, były dialektyka, retoryka, etyka
Dialektyka- zespół sposobów i metod dowodzenia oraz przekonywania. Stanowiła ona metodę dowodzenia, polegającą na sprowadzeniu do absurdu tezy sprzecznej z tezą bronioną.
Etyka - praktyczna filozofia rozpatrująca zachowania człowieka z punktu widzenia zasad moralnych
ZADANIA STAWIANE NAUCE - podporządkowali czynność badawczą celom praktycznym, zbliżyli z powrotem naukę do umiejętności praktycznych.
3) METODA BADAŃ - posługiwali się dialektyką, ale była ona dla nich metodą nie badania, ale prowadzenia sporów. Jeśli prowadzili badania, to przeważnie empirycznie
Sofiści wprowadzili również nowe a typowe dla swojej epoki poglądy na naturę poznania. Teorie sofistów były wyrazem nieufności do wiedzy, opinia ich o zdolnościach poznawczych człowieka była ujemna, uważali, że wiedza zaledwie może spełniać minimalne wymagania.
I doszli do czworakiego poglądu na poznanie: 1) prawdę poznajemy tylko przy pomocy zmysłów; dawali tym wyraz SENSUALIZMOWI, 2) nie ma prawdy powszechnej, bo prawda dla każdego jest inna - RELATYWIZM, 3) prawda jednego człowieka ma wyższość nad prawdą drugiego o tyle tylko, o ile posiada większą użyteczność praktyczną - PRAKTYCTZM, 4) jest to wynikiem umowy, iż pewne prawdy uchodzą za obowiązujące powszechnie - KONWENCJONALIZM. Inicjatorem tej „ minimalistycznej” teorii poznania był Protagoras.
Protagoras pozostał wierny greckiemu przekonaniu, że wszystkie poznanie jest bierne i że umysł może zawierać jedynie odbicie przedmiotów zewnętrznych. Postrzeżenia są odbiciem rzeczywistości. Relatywizm zapoczątkowany przez Protagorasa miał zabarwienie ANTROPOLOGICZNE. Hasłem było: „WSZYSYKICH RZECZY MIARĄ JEST CZŁOWIEK” ; tzn. jaka w każdej sprawie odpowiedź jest trafna, to zależy od człowieka, który ją daje. Dlatego też w każdej sprawie może się zdarzyć, że będą zdania ze sobą sprzeczne.
Wobec przekonania, że przeciwne opinie mogą być równie prawdziwe, było naturalne, że sofiści dawali pierwszeństwo prawom życiowo dogodnym. Przy uznawaniu i odrzucaniu opinii miarodajnym był dla nich PRAKTYCZNY PUNKT WIDZENIA. Twierdzenia są równie prawdziwe, ale skoro jedne z nich są lepsze, to należy trzymać się lepszych. A kto uległ gorszym, powinien tak pokierować umysłem, aby je zmienić na lepsze.
Za prawo natury uważali na ogół tylko prawo silniejszego. Protagoras dążył do zreformowania prawa obowiązującego tak, aby było racjonalne, aby kara nie była zemsta za przestępstwo, lecz odstraszeniem od dalszych przestępstw; do zracjonalizowania ustroju politycznego, aby był ludziom nie przeszkodą, lecz pomocą w ich walce o byt.
Sofiści byli pierwszymi, którzy na większą skale zajmowali się ESTETYKĄ, czyli ściślej mówiąc TEORIĄ SZTUKI. Jednak nie miała ona tak szerokiego zakresu, jak nowożytna: nie mieli pojęcia, które by obejmowało zarówno poezję jak plastykę, jeszcze nie widzieli ich łączności. Malarstwo , rzeźbę, architekturę uważali za umiejętności czy kunszty takie same jak tkactwo czy budowanie okrętów: cechą ich wszystkich jest, że wytwarzają realne przedmioty. Poezja zaś ma inny charakter, nic nie wytwarza poza słowami, podobna jest raczej do wieszczenia.
Estetyka wytworzona przez sofistów inspirowana była przez poezję sceniczna. Operowała 3 pojęciami: naśladownictwa, iluzji, oczyszczenia. Miała 3 główne tezy: 1) poezja nie wytwarza przedmiotów realnych, lecz tylko ich słowne podobieństwa, „naśladownictwa”, 2) w umysłach słuchaczy wzbudza iluzję; słuchacze słysząc ze sceny o cierpieniu doznają uczuć takich, jakby to były prawdziwe cierpienia bohatera sztuki, 3) poezja wywołuje w nich gwałtowna reakcje, wyładowuje ich uczucia i to wyładowywanie, oczyszczenie daje im ulgę radość.
Cynicy - nurt filozoficzny zapoczątkowany w IV w. p. n. Zainteresowania cyników skupiały się wokół praktyki życiowej, odrzucającej reguły i konwencje życia społecznego, opartego umownej a pozornej zgodzie. Zerwanie z życiem społecznym przejawiało się z jednej strony w braku przyzwoitości i w bezwstydzie, pogardzie dla stabilności życiowej i swobodzie wypowiedzi, a z drugiej e prostocie, niezależności, wewnętrznej sile, pozwalającej przystosować się do wszystkich okoliczności. Refleksję zredukowali do kilku podstawowych zasad i norm partych na poglądzie, ze jedynym dobrem jest cnota. Cynicka postawa- podejmuje ćwiczenia i trud wyrzeczenia się dóbr zewnętrznych imię doskonalenia duszy.
Cyrenaicy - szkoła filozoficzna, założona w Cyrenie. Cyrenaicy skupiali swe zainteresowania wokół zagadnień etycznych, sadząc, że tylko one są dostępne i pożyteczne dla człowieka. Odmówili wartości badaniom z dziedzin filozofii przyrody, matematyki i dialektyki. Podważali ich wiarygodność przyjmując subiektywną i ograniczoną, bowiem zdaną na zmysły, zdolność poznawcza. Przedmiotem ich rozważań stały się rodzaje doznań zmysłowych, ich celem zaś poszukiwanie „tego co w rzeczach jest dobre, a co złe”. Tylko taka aktywność człowieka jest słuszna, która daje doraźną przyjemność i w przyszłości nie powoduje cierpienia.