3 Filary Metodologii:
Metajęzyk (zawsze jest hermetyczny) - to słownik, którego używamy, im bardziej hermetyczny tym bardziej naukowy. Porządki badawcze bronią swojej autonomii [jak Śląsk!]
metody badawcze - może ich być bardzo wiele, nie można się wikłać w antagonizmy (sprzeczności), Metody badawcze żyją, ewoluują, ale w określonych ramach. Metodologia to rodzaj wiary naukowej, którą akurat wyznajemy
strategia postępowania badawczego - zależy od dojrzałości badawczej, cwiczy się ją w pisaniu i czytaniu.
Strukturalizm: Porządkowanie elementów - na podstawie jakiejś hierarchii
Nie chodzi tylko o gromadzenie, ale ustalenie porządku, czyli struktury. Synchronia, a nie diachronia. Zorientowanie na harmonię.
Włączanie w obręb struktury porządku hierarchicznego.
Ważne jest jak coś funkcjonuje, a nie skąd się wzięło (odrzucanie historyzmu, zawieszenie zainteresowania historią). Strukturalizm nie jest anty-historyczny, lecz ahistoryczny (nie odrzuca jej, tylko jej nie uznaje).
Strukturalizm jest ?stosowany immanentnie?, strukturalistów interesuje to co wewnątrz i z tego wywodzą tezy, które są uniwersalne.
Próba znalezienia form uniwersalnych i generalnych.
Obowiązywanie tez wykracza poza jednostkę. Nie można poprzestać na cechach jednego obiektu - trzeba znaleźć cechę ogólną dla całości. Czyli poznanie „pars prostoto”, np. kiedy mówimy o filmie mówimy jednocześnie o kinie
Ważne dla strukturalisty są formalizacje. Strukturalista tworzy obiekt idealny. Dokonuje tego w ten sposób, że opisuje coś co istnieje i wysuwa wnioski, do czegoś, co nie istnieje (generalizuje).
Odkrywanie wariantów i niezmienników. Odchodzi od jednostkowego faktu/egzemplarza na rzecz całej klasy zjawisk. O tym co ogólne, a nie szczególne.
Struktura i System
Język to pewien system, który składa się z elementów wzajemnie na siebie wpływających.
System - to całość złożona z elementów, które pozostają w stosunku do siebie w takiej zależności, że zmiana położenia jednego pociąga za sobą zmianę reszty elementów.
Struktura - system powiązania elementów, sposób w jaki coś jest zbudowane, relacje, porządek
System jest ramą struktury. Struktura bez systemu nie istnieje i vice versa. Struktury samej nie ma w ogóle - jest zawsze 'czegoś'.
Praska szkoła strukturalna (Roman Jacobson, Jan Mukarovsky) - formułowali hipotezy dotyczące ontologii literatury ze względu na system językowy, który tworzy tę literatury (podłożem każdej literatury jest język - system językowy).
Teoria literatury jako fakt językowy. Członkowie szkoły wyodrębnili w dziele literackim strukturę (hierarchię różnych funkcji). Dominującą funkcją jest funkcja estetyczna i poznawcza - są one nadbudowane na języku. Każdy utwór literacki odwołuje się do literatury jako systemu.
Strukturalizm
Nie jest zainteresowany odbiorcą. Wyklucza wszystko co żywe, np. autora. Wyklucza także dzieło jako element biografii autora.
Interesują go mechanizmy sensotwórcze; zimny i obiektywny system (film, sztuka, dzieło). Dzieło jest realizacją mechanizmów istniejących w systemie, a nie realizacją psyche autora.
Skreślenie indywidualności, oryginalności. Odrzuca proces na rzecz fazy procesu.
Struktura ma 3 cechy:
charakter całościowy - sprzężenie między elementami systemu, dostrzeżenie dynamiki w statyce, całość nie może być identyczna z żadnym z elementów i nie może być ich sumą (jest właśnie efektem napięć i sprzężeń)
przekształcenia - zmiana 1 elementu zmienia cały układ
samosterowność - energię system czerpie ze środka
Semiotyka :
Synonimem semiotyki jest semiologia (nazwa z kręgów romańskich).
Dawniej uważana za 'królową metodologii'. Dziś straciła na popularności. Ranga semiotyki jest inna niż strukturalizmu. Jest samodzielną dyscypliną naukową.
Semiotyka była związana z naukami ścisłymi (dawała jednak iluzję zbliżenia się nauk ścisłych i humanistycznych). Opiera się na logice.
Nauka o znakach. W kulturze znak językowy jest fundamentalnym (związek między słowem a tym co oznacza).
Znak językowy - matryca znaku w ogóle.
3 kryteria znaku:
funkcjonuje na zasadzie umowy społecznej - jest konwencjonalny, umowny. Nawet onomatopeja (słowo naśladujące dźwięk, np. miau) jest do pewnego stopnia konwencjonalna. Sankcja tej konwencji jest bardzo trwała.
Żeby go odczytać trzeba posiadać kompetencje - trzeba się go po prostu nauczyć [koń jaki jest każdy widzi, lecz ten kto go ni razu nie widział temu 'koń' nic nie pomoże (nawet zakładając, że mógłby)]
trzeba ulokować znak w pewnym kodzie - gdy idzie o słowa to kodem będzie konkretny język. Brak znaczeń obiektywnych, słowo „kotek” kodować można w różnych kodach, np. w intymnym - do partnera. Mocny jest prywatny wpływ na kodowanie, np. w rodzinie można kod zmienić)
Klasyfikacja znaków wq. Pierce'a:
znak ikoniczny - wizualny, znak właściwy, wyraża chęć zakomunikowania czegoś komuś (czyli posiada intencję), np. mrugnięcie okiem
indeks - oznaki, znak naturalny, nie ma charakteru intencjonalnego - wynika z sytuacji wewnętrznej, może on awansować do rangi ikony/symbolu (szczególnie w sztuce, np. dym z komina w filmie konotuje ciepło rodzinnego domu), w sztuce czyste indeksy są rzadkością - np. w filmach szuka się zawsze dodatkowego znaczenia.
symbol - umowny, najbardziej skonwencjonalizowany, zmiana w tej konwencji nie jest zwykle możliwa, przykład: sowa = mądrość
Cecha wspólna wszystkich definicji:
Znak zastępuje coś, zamiast czegoś.
Znak widziany odsyła, jest czymś obiektywnie widzianym. Główne funkcje znaku - zastępuje, reprezentuje, substytuuje
de Saussure:
Znak ma swój awers i rewers, pojęcie i obraz akustyczny, znaczące i znaczone [w wielkim i brzydko brzmiącym skrócie: znaczone to „to co się oznacza”, a znaczące to „czym oznaczamy” np. znaczące=krzesło a znaczone=tron; w języku to będzie tak, znaczące=ciąg surowych głosek, znaczone=słowo, które mamy na myśli]
Różnica między strukturalizmem a semiotyką:
Strukturalizm - z góry narzucony układ, który należało odkryć
Semiotyka - chodzi o przekaz energii między nadawcą i odbiorcą
3 porządki semiotyki:
semantyka -nauka oznaczeniu
syntaktyka - bada relacje między znakami w tekście
pragmatyka - nauka o efektach stosowania znaków w przestrzeni społecznej
Łotman:
Kultura to niedziedziczna pamięć społeczna
Znak istnieje jako materia komunikacyjna. Znak by być sobą musi funkcjonować. Semiotyka jest nauką o komunikowaniu za pomocą znaków, jest nauką o transferze znaczeń. Język jest wzorcem narzucającym kanony, a absolutnie najważniejszy jest język naturalny (dlatego wszystkie inne systemy badane są jak język, np. w filmie szuka się morfemów). Ambicją semiotyki jest opisanie wszystkiego kategoriami językowymi.
Kulturę można zdefiniować poprzez znak. Jest systemem znakowym.
Kultura to coś wytworzonego intencjonalnie, w celu zakomunikowania nam czegoś. Jest wytworzona, zatem nie obejmuje przyrody (przyroda=nie-kultura). To zorganizowany, uporządkowany podzbiór.
Kultura matrycuje wszystko, jest ramą. Jest semiotyczna - w jej ramach są teksty, pozwalające się komunikować.
Komunikat entropiczny - posiada nadmiar znaków, wielorakie możliwości odczytu i konieczność dokonywania selekcji
SZAFF
socjalizacja - umiejętność wytwarzania znaków
Kultura hybrydyzuje różne systemy/ porządki znakowe. Istnieje w niej to umiejętność tworzenia komunikatów (są zawsze złożone) hybrydyzujących różne porządki (mimetyczny, językowy, ikoniczny itp.). Porządków semiotycznych (kodów) jest nieskończenie wiele. Kody wyłonić możemy dzięki kompetencji (pochodną ilości kodów jakie wydobędziemy jest właśnie poziom kompetencji)
Odczytywanie kodów to proces jaki uruchamiamy głównie przy czytaniu tekstów kultury.
Kod jest matrycą sensu, znaczenia.
Przekaz artystyczny to tekst nadbudowany - ma więcej znaczeń niż potrzeba aby go zrozumieć
Większość przekazów jest nadbudowana - np. gdy mówimy to często gestykulujemy
Nic nie dzieje się poza kulturą.
Tekst- przekaz złożony z wielu znaków
Megatekst - wiele tekstów
W każdym znaku jest coś rzeczowego i semiotycznego,
Przykład krzesło (rozumiane jako tekst przemysłu meblarskiego):
jest w nim zawarty komunikat
służy do użytkowania
nie służy do oglądania, dumania nad nim
ława zakłada kolektywność
w muzeum semiotycznie, lecz w życiu rzeczowo
Kultura semiotyzuje niemal wszystko. W każdej rzeczy zawarty jest potencjał semiotyczny (?czas działa na zwiększenie ładunku semiotycznego?). W przekazach artystycznych funkcja semiotyczna pełni główną rolę (np. rekwizyt, kostium), jest jej tam więcej niż w codziennym życiu.
Fenomenologia : Nazwa paradygmatu filozoficznego. Składa się na nią cała filozofia. Nie do końca spójny system.
W naukach humanistycznych wtórnie.
Także: dziedzina wiedzy
Fenomenologii jest tyle ilu badaczy ją uprawiających. Fenomenolog = filozof.
Przyjęcie pewnych założeń filozoficznych.
Ingarden:
filozof, znany jako językoznawca ( w sumie „filozof literatury”). Jest autorem 2 tekstów filmowych (ważne - jeden z nich to „Widowisko kinematograficzne”).
Postrzegany często jako autor niepolski (gdyż pisał teksty po francusku i niemiecku).
Filozofia fenomenologiczna - wyrosła na gruncie niemieckojęzycznym (Austro-Węgry)
główni twórcy:
-Brentano i ?Meinong? - obaj żyli tak na przełomie XIX i XX w.
Sprzeciwiali się idealizmowi absolutnemu, tj. teorii, że nic nie jest obiektywne, do tego stopnia, iż nie ma rzeczy, przedmiotów, jedynie to co doświadczamy.
Fenomenologia była więc z początku sprzeciwem wobec tak przyjętym założeniom idealizmu.
Brentano:
Rzeczy istnieją pod postacią fizycznych właściwości. Poznajemy je wychylając świadomość interesownie ku poznaniu.
Intencja - akt poznawczy, dążenie świadomości do poznania przedmiotu (jako fizycznie istniejącego)
Istnieje świat obiektywny, ale istnieje dla siebie. Nasza świadomość nie ma dostępu do przedmioty, lecz do właściwości przedmiotu - np. patrzę na krzesło, ale nie je widzę, tylko kształt, kolor itd. Istotne dla naszego poznania przedmiotu są tylko cechy.
Idealizm - wg niego przedmiot nie istnieje poza naszym umysłem.
Fenomenologia nie kwestionuje ontologicznego bytu, ale zostawia go z boku. Nie jest on przedmiotem poznania, są nim części z których tworzy on wizerunek świadomości
Meinong:
Liczy się dążenie do poznania, nie samo poznanie.
Przedmiotem nauki jest każde 'coś', niezależnie czy istnieje czy nie. Badanie naukowe abstrahuje od faktycznej obecności przedmiotu. Różnica między fikcją a prawdą jest innym ?zasobnikiem? Cech, które postrzegamy. Na ten przykład kino: postrzegamy w nim przedmiot, chociaż on w rzeczywistości nie istnieje.
Świadomość przyswaja sobie pewne zjawiska świata zewnętrznego, ale nie rzeczy.
Husserl:
Impresjonizm - malarz rejestruje własne doznania, nie stara się odtworzyć rzeczy. Nie odtwarza ontologii tylko przetwarza to na zjawiska. Technika malowania punktami (później obrazu kineskopowego). Fenomenolog robi dokładnie to samo.
Wychylenie świadomości ku temu co określa rzecz. Dotykamy cech, ale nie mamy wglądu w ontologię przedmiotu.
Fenomen - coś co nasza świadomość widzi bezpośrednio jako określone dane (barwy, dźwięki, smaki). Fenomenu nie odrywamy od przedmiotu i zachowujemy dla siebie. Nie jest prawdą, że im więcej się na coś patrzy tym jest tego mniej (np. fotografia u ludzi pierwotnych)
Sama rzecz jest jednostką przypadkową, w której mieści się esencja.
Malarz nie maluje jabłka pojętego ontologicznie, ale pewne cechy postrzegane. Wskutek interesowności naszej świadomości istnieją różne oblicza jabłka, lecz wszystkie składają się na esencję jabłka, np. jego okrągłość. Próżno szukać istoty jabłka, bo nie ma do niej dostępu. Empiryczny dowód to nie dowód (ugryzienie jabłka), tylko dalej postrzeganie cechy jabłka.
PSYCHOANALIZA
teoria powstawania zaburzeń psychicznych. Freudyzm XIX/XX wiek - diagnozy i leczenie defektów psychicznych (psychozy,neurozy)
podstawa koncepcji człowieka - teoria kultury. Głównym mechanizmem kierującym ludzką działalnością są popędy skumulowane w naszej nieświadomości
Psychoanaliza narodziła się równolegle z filmem, rentgenem. Zarówno rentgen jak i psychoanaliza są wglądem w niewidoczne, tabu niewidzialnego. Koniec XIX wieku szał przełamywania tabu niewidzialnego. Film pokazuje to co na zewnątrz, sztuka widzialnego. Wizualizacja medyczne, kino z mózgu, z rentgena.
Człowiek cierpi, jest skazany na cierpienie, ale można mu pomóc na seansie psychoanalitycznym (seans - odniesienie do teorii kina).
Cierpienie wywodzi się z zakazów w dzieciństwie
Ego nabywane przez socjalizację zabrania nam tego co chcemy
Sztuka sublimacji popędów nad którymi musimy zapanować
Noworodek wszystkie popędy ma nakierowane na siebie - narcyzm pierwotny, interesuje się tylko sobą
W trakcie procesu zaspokajania potrzeb dziecko kieruje swoje potrzeby na innych - klocki
Szał ID - zachłystanie się sobą. Dziecko:
Faza oralna - pierś matki najważniejsza dla dziecka. Zaspokajanie sfer oralnych.
Faza analna - dziecko czerpie przyjemność z drażnienia błony śluzowej odbytu i muskulatury. Zaczyna być świadome swojej biologii.
Faza falliczna - dominują zewnętrzne narządy płciowe, lęk kastracyjny, kompleks Edypa
Faza genitalna -związana z okresem dojrzewania. Dziecko czerpie przyjemność seksualną z narzędzi rozrodczych. Potem ego i super ego to sublimuje w cele rozrodcze. Skulturyzowanie tego.
Struktura osobowości zawiera 3 momenty:
ID - on, nieświadome popędy, instynkty, treści biologiczne, odziedziczone. Poza świadomością. Główne źródło energii i osobowości.
EGO - świadoma część umysłu, ta część osobowości, którą staramy się zaprezentować światu. Ego zamienia zasadę rozkoszy na rzeczywistości. Sublimacja naszych popędów do świata. Musi sprostać naciskom SUPEREGO.
SUPEREGO - nad-Ja, nadjaźń. Instancja psychiczna, która wykształciła się w skutek zależności dziecka od rodziców, potem przez np. szkołę. Zbiór zasad wyznawanych i wpajanych przez różne instytucje. Superego - sumienie. Bariera psychiczna, której nie przekraczamy będąc świadomi konsekwencji. Hamuje nasze instynkty. Jesteśmy znakowani i hodowani przez normy społeczne, cenzura psychiki. Ciśnienie się kumuluje - poprzez np. pisanie uchodzi z nas cierpienie.
Walka ID - EGO - SUPEREGO - dzięki temu utrzymujemy kulturę.
Człowiek kłębowiskiem popędów - bomba z opóźnionym zapłonem.
Sen - naturalny sposób sublimacji naszych psychoz. Sny wizualizują pojęcia. Wracamy do fazy przed socjalizacją. Sen to zdrowie - im więcej śnimy, tym większa nasza kondycja psychiczna.
Gwałt - sublimacja popędów
To co teraz nam się podoba jest zdeterminowane przez to co zdarzyło nam się w dzieciństwie.
Kultura - to wszystko co sprawiło, że życie ludzkie wniosło się ponad zwierzęce uwarunkowanie
Przyjemność skumulowana w ID to rzeczywistość.
Kultura represjonuje popędy i powołuje instytucje, które się tym zajmują.