7 PYTAŃ Z METODOLOGII NA EGZAMIN DYPLOMOWY MAGISTERSKI

opracowane na podstawie książki „Metodologia badań psychologicznych” J. Brzeziński

1. Poznanie psychologiczne jako poznanie naukowe - wiedza naukowa versus wiedza potoczna i wiedza nienaukowa - zasada racjonalności w ujęciu Kazimierza Ajdukiewicza.

Aby poznanie można było uznać za naukowe, musi ono realizować określone cele. Można wyróżnić dwa rodzaje celów:

1. cele zewnętrzne - wynikają z funkcji, jakie pełni nauka w społeczeństwie, w życiu ludzi, a więc „na zewnątrz”, gdy jest stosowana do realizacji pewnych zadań teoretycznych lub praktycznych,

2. cele wewnętrzne - to cele jakie sobie uczony zwykle stawia bezpośrednio w swej pracy badawczej, cele czysto poznawcze.

Każdy badacza zmierza do poznania prawdy, która cechuje się:

1. ogólnością,

2. ścisłością,

3. wysoką informatywną zawartością,

4. pewnością

5. prostotą

Wiedza naukowa, to wiedza, w której badacz dążąc do rezultatu badawczego, podąża racjonalną drogą:

1. efekty pracy badacza muszą poddawać się racjonalnej kontroli

2. nie można w celu ich zrozumienia odwoływać się do intuicji, czy mistycyzmu

3. reguła powtarzalności rezultatów badania przez innych badaczy, zachowujących te same procedury.

ZASADA RACJONALNOŚCI

SŁABA ZASADA MOCNA ZASADA

Zasada intersubiektywności Zasada racjonalnego

uznawania przekonań

intersubiektywna komunikowalność intersubiektywna sprawdzalność

Na zasadę racjonalności składają się: słaba zasada oraz mocna zasada racjonalności. Na słabą zaś: zasada intersubiektywności (słaba zasada racjonalności) - na tę zasadę składają się dwa aspekty, intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego - co oznacza, iż rezultat badawczy zostanie zakomunikowany w słowach rozumianych dosłownie, tj. bez przenośni, porównań i innych półśrodków przekazywania myśli, wraz z powszechnie przyjętym przez naukowców języku oraz:

Intersubiektywna sprawdzalność (kontrolowalność) rezultatu badawczego - co oznacza, że o słuszności (lub niesłuszności) danego twierdzenia możemy się przekonać w zasadzie każdy, kto tylko znajdzie się w odpowiednich warunkach zewnętrznych. Oznacza to, że badacz musi w sposób bardzo precyzyjny opisać w raporcie badań procedurę i warunki przeprowadzania eksperymentu.

Zasada racjonalnego uznawania przekonań (mocna zasada racjonalności) - mówi, iż powinniśmy uznawać twierdzenia na podstawie badań a nie dogmatów. Nie można twierdzić, że coś jest, bo tak myślę. Każde twierdzenie powinno być potwierdzone eksperymentalnie.

Poznanie naukowe jest wiec INTERSUBIEKTYWNE, POWTARZALNE oraz ma IDEALIZACYJNY CHARAKTER.

2. Struktura procesu badawczego w psychologii - scharakteryzuj 8 etapów wg Jerzego Brzezińskiego.

Etap 1. Sformułowanie problemu badawczego oraz hipotezy badawczej.

Badanie naukowe zaczyna się od zwerbalizowania przez badacza problemu naukowego w postaci pytania: „ Od jakiej zmiennej niezależnej X i jak, zależy dana zmienna zależna Y”.

Próbując udzielić odpowiedzi na pytanie badawcze (problem badawczy) psycholog stara się nie tylko wskazać zmienne, od których zależy interesująca go zmienna zależna Y, ale stara się też określić postać związku (zależności) łączącego zmienną zależną Y ze zmienną niezależną X lub z wieloma zmiennymi niezależnymi. Owa odpowiedź na pytanie badawcze to hipoteza badawcza.

Etap 2. Określenie obrazu przestrzeni zmiennych niezależnych istotnych dla zmiennej zależnej Y oraz obrazu struktury przestrzeni zmiennej Y.

Schemat procesu badawczego w drugiej fazie obejmuje problemy istotnościowe, hipotezy istotnościowe oraz hipotetyczne układy zmiennych niezależnych.

Proces badawczy zaczyna się tu od sformułowania problemu istotnościowego 1 ”Jakie zmienne niezależne są istotne dla zmiennej Y” a próbą odpowiedzi na to pytanie jest hipoteza istotnościowa 1 „ Zmienne niezależne X1,……Hη są istotne dla Y ”.Zbiór zmiennych niezależnych, uznanych przez badacza za istotne dla Y, tworzy obraz przestrzeni zmiennych istotnych dla Y.

Po utworzeniu obrazu przestrzeni badacz formułuje problem istotnościowy 2 „Jaki jest porządek istotnościowy w obrębie zmiennych zaliczonych do obrazu przestrzeni?” oraz hipotezę istotnościową 2, będącą próbą odpowiedzi badacza na ten problem „ Zmienne z obrazu przestrzeni uporządkowane są wg relacji „ bycia bardziej istotną dla Y niż…..”.Przyjęcie tej hipotezy daje w efekcie obraz struktury przestrzeni zmiennej Y. Zmienne wchodzące do struktury przestrzeni mogą oddziaływać niezależnie na Y- mamy wtedy do czynienia z obrazem izolowanej struktury przestrzeni zmiennej Y lub mogą też wchodzić ze sobą w interakcje i łącznie wpływać na zmienną Y- mamy wtedy do czynienia z obrazem interakcyjnym struktury przestrzeni zmiennej Y.

Trzeci problem istotnościowy dotyczy tego „Jaki jest rodzaj obrazu struktury przestrzennej zmiennej Y a trzeci hipoteza istotnościowa wskazuje nam czy obraz struktury przestrzennej jest interakcyjny czy tez izolowany. Po określeniu rodzaju obrazu struktury przestrzeni zmiennej Y badanie wchodzi w fazę 3.

Etap 3. Operacjonalizacja zmiennych.

Następuje tu nadanie zmiennym (które mają jeszcze status zmiennych teoretycznych) określonego sensu empirycznego czyli przekład z języka teoretycznego na język obserwacyjny.

Etap 4. Wybór modelu badawczego.

Przystępując do zaplanowania badania empirycznego nastawionego na sprawdzenie hipotezy badawczej psycholog musi odwołać się do modelu badawczego. Istnieją 2 klasy modeli badawczych:

Model eksperymentalny zakłada manipulację zmiennymi niezależnymi istotnymi dla Y

Model korelacyjny - regresyjny nie zakłada manipulacji zmiennymi.

Etap 5. Dobór próby z populacji.

Na próbie badacz przeprowadza określoną procedurę sprawdzania hipotez wyprowadzoną z modelu eksperymentalnego lub korelacyjnego. Tylko próba pobrana z populacji z w sposób losowy jest w pełni reprezentatywną.

Po zakończeniu badań empirycznych badacz porządkuje zebrane dane. Dokonuje ich tabelaryzacji, prezentacji graficznej oraz opisu w języku statystyki opisowej.

Etap6. Wybór modelu statystycznego.

Po uporządkowaniu danych badacz dokonuje wyboru modelu statystycznego w ramach którego testowane będą hipotezy.

Modelowi eksperymentalnemu odpowiadają modele statystyczne: model testu t, model ANOVA, model MANOVA.

Modelowi korelacyjnemu odpowiada model statystyczny wielokrotnej regresji/korelacji.

Etap 7. Akceptacja lub odrzucenie hipotezy.

Na tym etapie badacz podejmuje decyzję dotyczącą tego, czy sprawdzaną hipotezę można uznać za potwierdzoną czy niepotwierdzoną. W drugim przypadku badanie można uznać za zakończone niepowodzeniem.

Etap 8. Ocena, interpretacja i generalizacja rezultatu badawczego.

Badacz musi w tym etapie dokonać oceny jakości metodologicznej przeprowadzonego badania oraz odpowiedzieć na pytania: „Jakie jest znaczenie psychologiczne uzyskanego rezultatu badawczego?” oraz „Jaki jest zasięg wniosków, które badacz sformułował po zakończeniu badania?”.

3. Definicja zmiennej - klasyfikacja zmiennych niezależnych, istotnych dla danej zmiennej zależnej.

Zmienna jest to właściwość, która przyjmuje różne wartości (co najmniej dwie). Zmiennymi są na przykład: płeć, poziom wykształcenia, neurotyzm, lęk, poczucie winy.

Zmienna zależna Y - zmienna, która jest przedmiotem naszego badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy określić.

Zmienna niezależna X - zmienna od której zależy zmienna Y - oddziałuje na zmienną Y.

ZMIENNE NIEZALEŻNE ISTOTNE DLA Y

WAŻNE ZAKŁÓCAJĄCE

ZMIENNE NIEZALEŻNE ZMIENNE NIEZALEŻNE NIE SKORELOWANE SKORELOWANE

GŁÓWNE UBOCZNE Z AKTEM BADANIA Z AKTEM BADANIA

(KONTROLOWANE) słabo oddziaływają na Y EMPIRYCZNEGO EMPIRYCZNEGO

silnie oddziaływują na Y np. prawdopodobieństwo (NIE kONTROLOWANE) zmienne będące pochodną

np. poziom aktywacji subiektywne osiągnięcia celu, badacz ni e może ich przewidzieć wchodzenia badacza w

organizmu, poziom trudności wartość nagrody otrzymanej np. indywidualna tolerancja badanych interakcję z osobą badaną

zadania po wykonaniu zadania, pobudliwość na zmienne ciśnienie atmosferyczne np. oczekiwania

emocjonalna interpersonalne badacza,

lęk przed ocena, status

motywacyjny osoby badanej,

aprobata społeczna

KONTROLOWANE NIE KONTROLOWANE

UNIWERSALNE wystepują ilekroć występują inne zmienne OKAZJONALNE niezależne zmienne zakłócające

wpływające na Y - np. sposób odczytywania przyrządu pomiarowego które niekiedy występują a niekiedy nie - np.

zmęczenie osoby badanej

KONTROLOWANE NIE KONTROLOWANE KONTROLOWANE NIE KONTROLOWANE

Dodatkowo wszystkie zmienne (oprócz zewnętrznych względem badania empirycznego, która są zawsze nie kontrolowane) możemy podzielić na:

• kontrolowane - te których wpływ badacz jest w stanie uwzględnić w badaniu

• nie kontrolowane - te których wpływu badacz nie jest w stanie uwzględnić w badaniu

4. Charakterystyka modelu eksperymentalnego. Objaśnij 3 kluczowe terminy: „manipulacja”, „kontrola”, „pomiar”. Omów zalety i wady planu Solomona.

Model eksperymentalny (E) to taki model sprawdzania hipotez o zależnościach między zmienną (zmiennymi) zależną i zmienną (zmiennymi) niezależną - główną, który zakłada:

1. manipulację co najmniej jedną zmienną niezależną - główną - manipulowanie zmienną niezależną - główną polega na przydzielaniu poszczególnych jej wartości (ze zbioru liczącego co najmniej dwie wartości) osobom badanym z próby pobranej przez badacza z populacji tak, aby jednej osobie przypisywana była tylko jedna wartość zmiennej lub jedna kombinacja wartości zmiennych, gdy ich liczba jest większa. Przydzielanie to musi być losowe i wówczas nazywamy je randomizacją. Niespełnienie wymogu randomizacji czyni plan eksperymentalny quasi - eksperymentalnym.

W najprostszym wariancie Modelu Eksperymentalnego, badacz manipuluje jedną zmienną niezależną-główną, która - w sposób naturalny, albo wymuszony przez badacza - jest zmienną dwuwartościową („0-1”). Manipulacja w tym przypadku polega na tym, że badacz połowie osób (w sposób losowy) przydziela wartość „1”, a drugiej połowie - „0”.

2. kontrolę - mamy tu do czynienia z kontrolowaniem pozostałych zmiennych, ubocznych i zakłócających uznanych przez badacza za istotne dla zmiennej zależnej

3. pomiar - badacz dokonuje pomiaru zmienności zmiennej (zmiennych) zależnej, spowodowanej zamierzonym przez niego oddziaływaniem na nią (na nie) zmiennej (zmiennych) niezależnej - głównej.

ZALETY I WADY PLANU SOLOMONA

Plan Solomona to plan czterogrupowy z dwiema grupami eksperymentalnymi i dwiema grupami kontrolnymi - z pretestem i posttestem w czterech grupach.

Plan czterogrupowy opracowany przez Solomona uznaje się za najlepszy, z metodologicznego punktu widzenia. Stanowi on połączenie planów nr 1. i nr 2. Analiza danych może być dwojaka:

• tradycyjna - kombinacja porównań między- i wewnątrzgrupowych

• zaawansowana - z odwołaniem się do wielozmiennowych modeli statystycznych: analizy wariancji, analizy kowariancji i analizy regresji liniowej.

Etapy badania:

Etap 1. badacz przeprowadza w grupie 1 i 2 Pretest.

Etap 2. Do grup 1. i 3. badacz wprowadza postępowanie eksperymentalne.

Etap 3. We wszystkich czterech grupach badacz przeprowadza posttest.

ZALETY:

Jest to plan pozbawiony wad metodologicznych, zwłaszcza gdy występuje w połączeniu z zaawansowaną analizą danych (analiza wariancji czy analiza kowariancji).

WADY:

Jedynym ograniczeniem jest koszt badania. Korzyści uzasadniają jednak zwiększenie nakładów na badania.

5. Założenia modelu statystycznego ANOVA jako podstawa badania eksperymentalnego w psychologii (uwzględnienie w jednym badaniu wielu zmiennych niezależnych).

Aby zastosować test F ANOVA, badacz musi spełnić podstawowe założenia:

1. Zmienna zależna Y mierzona jest na poziomie co najmniej skali interwałowej.

2.Osoby zostały losowo pobrane z populacji do próby.

3. Osoby z próby zostały losowo przypisane do p grup porównawczych odpowiadających p poziomom czynnika A (gdy jest to eksperyment jednoczynnikowy) czy do pqr… grup porównawczych odpowiadających pqr… kombinacjom poziomów czynników ABC… (jeżeli jest to eksperyment wieloczynnikowy).

4.: Ponieważ w i-tej populacji średnia ogólna (μ_i.) i efekt i-tego poziomu czynnika A (α_i) są stałe dla wszystkich osób z tej populacji, więc jedyne, co je różni, to nie kontrolowane przez badacza zmienne uboczne i zakłócające, które określamy łącznie nazwą błędu eksperymentalnego (ε_ik). Rozkład ε_ik jest w i-tej populacji normalny ze średnią zero i wariancją σ²_ε. [α_i - to efekt eksperymentalny wywołany zmienną X. Zakładamy, że jest on stały dla całej populacji - co oznacza, iż na każdą osobę odpowiednia dawka np. kawy działa w taki sam sposób. ε_ik - to błąd eksperymentalny, spowodowany wariancją wewnątrzgrupową - pokazuje on wpływ czynników indywidualnych na osoby badane. Musi mieć rozkład normalny, ponieważ każda osoba jest zróżnicowana indywidualnie i na jednych czynniki zakłócające wpływają bardziej a na innych mniej]

5. Dwa błędy ε_ik i ε'_ik są od siebie niezależne w p populacjach. Mówiąc inaczej, chodzi o niezależność pomiarów zmiennej zależnej Y.[Jeżeli badacz zagwarantuje, że na wariancję wewnątrzgupową nie miał wpływu podział próby na grupy porównawcze, to może zapewnić, że niezależnie od ilości badań błędy ε_ik będą miały podobną wartość.]

6. Występujące w liczniku i w mianowniku stosunku F oszacowania wariancji międzygrupowej i wewnątrzgrupowej są niezależne.

7. Wariancje w p populacjach wprowadzone przez błąd eksperymentatora są jednorodne (homogeniczne): σ²_εi = … = σ²_εp. [ponieważ wariancja wewnątrzgrupowa = ε, to zakładając iż nasze próby były dobierane zgodnie z zasadą randomizacji - wariancja błędu eksperymentalnego powinna być taka sama w każdym niezależnym badaniu]

Spełnienie założenia IV i V jest możliwe gdy badacz respektuje zasady randomizacji:

Zasada randomizacji pierwszej - losowo pobiera próbę z populacji

Zasada randomizacji drugiej - losowo przydziela osoby z próby do p grup porównawczych.

6. Oczekiwania interpersonalne badacza, lęk przed oceną, wskazówki (zmienne) sugerujące hipotezę i status motywacyjny osoby badanej jako zmienne zakłócające w badaniach psychologicznych - wskaż środki zaradcze.

JAK SIĘ KOMUŚ CHCE NIECH TO OPRACUJE

BO WYMIĘKŁAM

7. Zasady: świadomej zgody, anonimowości, poufności, prywatności - omów ich znaczenie z punktu widzenia etyki badania naukowego.

1. Badacz przed przystąpieniem do przeprowadzenia badania musi dokonać jego całościowej oceny z etycznego punktu widzenia.

2. Badacz ponosi odpowiedzialność za etyczność całego badania, w tym także za postępowanie swych współpracowników.

3. Badacz zobowiązany jest do udzielenia pełnej i szczegółowej informacji osobie badanej o wszystkich aspektach badania, w którym bierze ona udział; do udzielania odpowiedzi na wszystkie jej pytania dotyczące badania, tak aby osoba badana mogła w pełni świadomie wyrazić zgodę na udział w badaniu lub odmówić takiej zgody.

4. Badacz powinien unikać utajnienia przed osobą badaną prawdziwego celu badania i posługiwać się tą procedurą tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach; badacz powinien zadbać o to, aby osobie badanej wyjaśnione zostały powody, dla których została ona wprowadzona w błąd.

5. Badacz powinien respektować prawo osoby badanej do odmowy udziału w badaniach albo wycofania się w trakcie badania. Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia wówczas, gdy osoba badana pozostaje w jakiejś zależności od badacza.

6. Udział osoby badanej musi opierać się na jasno określonym porozumieniu zawartym między badaczem i osobą badaną. Niedopuszczalne są różnorodne formy nacisku wywieranego przez badacza na osobę badaną. Badacz jest także zobowiązany w jakiś sposób honorować udział osoby badanej w badaniu.

7. Badacz musi chronić osobę badaną przed różnorakimi formami psychicznego i fizycznego dyskomfortu; nie może jej narażać na doznawanie lęku, wstydu, bólu itp.

8. Po skończeniu badania i opracowaniu jego rezultatów badacz musi wyjaśnić osobie badanej ich naturę oraz odpowiedzieć na wszystkie pytania i wątpliwości, jakie nasunęły się osobie badanej w trakcie jej udziału w badaniu. Jest to szczególnie ważne wówczas, gdy osoba badana została wprowadzona w błąd przez badacza w wyniku zastosowanej przez niego instrukcji maskującej prawdziwy cel badań.

9. Jeżeli udział w badaniu może za sobą pociągnąć wystąpienie niepożądanych dla osoby badanej skutków, to badacz jest zobowiązany do zrobienia wszystkiego, co w efekcie zniosłoby (albo wręcz zablokowało możliwość ich wystąpienia) owe przykre dla osoby badanej skutki udziału w badaniach.

Zasada 10. Żadne informacje o osobie badanej, które badacz uzyskał w trakcie badania, nie mogą być przez niego udostępniane osobom trzecim; musi być zachowana pełna dyskrecja, a osoby badane należy zapewnić o pełnej ochronie wszystkich informacji ich dotyczących, zebranych w trakcie prowadzenia badania

6

---