FILOZOFICZNE KONCEPCJE CZŁOWIEKA- KOLOKWIUM ZALICZENIOWE
1. Czym jest ponowoczesność wg Z. Baumana?
To proces, czyli nieustanne zmiany (wartości, postaw, norm, obyczajów itp.) Termin stosowany od 1980r.To nowa formacja społeczno-kulturowa, wynika jąka z gwałtownych(wciąż trwających) przemian ostatnich lat. Nazwa ponowoczesność sugeruje, że pewne nowoczesne normy i wartości zniknęły i zostały zastąpione nowymi lub są w stanie kryzysu, czekając na nowy zestaw norm, wartości i zasad; nazwa sugeruje też, że pewna era mija, a teraz znajdujemy się w okresie przejściowym nadchodzącej nowej ery. Mimo odmienności świat współczesny(ponowoczesność) jest kontynuacją świata nowoczesnego. Ponowoczesność jest często mylona z postmodernizmem; jest to epoka która właśnie się rozpoczyna; charakteryzuje się brakiem stałych i ogólno panujących norm i idei życia społecznego.
Cechy ponowoczesności:
Rozluźnienie obyczajowe
Materializm i tożsamość człowieka.
Wartość chwili zmieniona na przyjemność (związane z konsumpcjonizmem)
Egoizm (realizacja własnych potrzeb)
Niestabilność i niepewność (owoc indywidualizmu)
Indywidualizm
Konsumpcjonizm
Przyjemność+ satysfakcja
Materializm
Dominacja mediów
Demokracja i równość
Samorealizacja
Kult zmian, niestabilność („innego dziś niż lepszego jutra”)
Autokreacja - stawanie się kimkolwiek, stan nie do określenia, „nie jest dobrze docierać do celu i spoczywać w zadowoleniu”
Brak jasno określonych reguł i norm społecznych (degradacja dawnych wartości)-> indywidualizm
Chęć nabywania dóbr, a nei ich gromadzenia
Niechęć podejmowania długoterminowych zobowiązań
Atmosfera niepewności (praca + stosunki społeczne) -> trudno planowac na dłuższą metę
Elastyczny rynek pracy
Czł. Sam wybiera swoje wartości -> niezbywalna odpowiedzialność
cecha: relatywizm
wolność jako najwyższa wartość
wielokulturowość
materializm - posiadanie przedmiotów zastępuje wartości duchowe - dochodzi do ich degradacji
społ odwraca się od dawnych wartości w celu poszukiwania nowych, lepszych
spol ponowoczesne jest zmienne przez co nie jest jednolite
2. Czym jest ponowoczesność wg Szahaja?
Nurt filozoficzny-szerzej kulturowy, który łączony jest z odrębną epoką w dziejach kultury zachodnie (lata 60- te). Termin wiąże się z powstawaniem społeczeństwa postindustrialnego:
-cywilizacja informatyczna-zastępuje cywilizacje węgla i stali.
-przemysł czysty zamiast przemysłu brudnego
-praca intelektualna zamiast pracy fizycznej
-klasa „białych kołnierzyków”
Rodzi się nowy typ ładu społecznego wyznaczony przez procesy:
-elastyczność zawodowa(dopasowanie się do potrzeb rynku)
-mobilność geograficzna
Przejawia się procesami o charakterze kulturowym:
1. Przejawia się odejściem od paradygmatu produkcji na rzecz paradygmatu konsumpcji:
dążenie do osiągnięcia życiowego zadowolenia na drodze gromadzenia dóbr, wyrażeń, doświadczeń i przeżywania satysfakcji wykraczającej poza poczucie dobrze wykonanych obowiązków zawodowych
2. Wzrastające zróżnicowanie stylów życia:
- pluralizm przekonań, światopoglądów- stają się prywatne, subiektywne
- synkretyzm akceptowanych przekonań religijnych i wiar, kształtuje się nowa duchowość
- pojawia się przekonanie o względnej wartości różnych wiar
3. Estetyzacja życia:
-własne życia jako obszar eksperymentów i autokreacji
- świadome manipulowanie własną wartością
- estetyzacja przestrzeni, otoczenia w którym żyjemy
4. Tolerancja dla odmienności
5. Wielokulturowość jako ideologia pielęgnująca odmienność
6. Dominująca pozycja mediów i kreowanie przez nie świata
-szybkość i zmienność komunikatów kulturowych docierających do ludzi
- kosmopolityzm
7. Niespójność wewnętrzna zachodniej kultury współczesnej: kultura pozbawiona standardu, jednoczącego i dominującego motywu
3. Ponowoczesność wobec nowożytności i podstawowe przemiany ponowoczesne:
Postmodernizm wyrasta z krytyki nowożytności. W nowożytności istotą człowieka jest rozum. Konsekwencje ujęcia człowieka jako rozumu: jeżeli człowiek jest rozumny, to znaczy że myśli racjonalnie i dzięki temu może stworzyć jeden obraz świata. Dominuje tu założenie, ze każdy człowiek ma ten sam rozum. Zatem można stworzyć koncepcję świata, która jest jednolita. W oparciu o nowożytną koncepcję świata można stworzyć jedność wiedzy. Można wyodrębnić jedną prawdę(domina nacja jednej teorii), jedno społeczeństwo, które akceptuje jeden obraz świata. W takich okolicznościach nie akceptuje się odmienności. Obowiązuje jeden cel człowieka, jedno określenie co jest dobre a co złe. W takiej wizji świata nie było miejsca dla indywidualizmu. Ponowoczesność zrywa z jednością nowoczesności. W ponowoczesności dominuje wielość. Nowożytna jedność przestaje być autorytetem. Prawa moralne są jedynie propozycjami , a człowiek akceptuje wielość wartości (pluralizm wartości). Nie ma jedynej prawdy. Każda teoria, idea, wiara jest równa, brak hierarchii. Wszystkie są równe.
Postmodernizm różni się od nowoczesności tym, że jest stanem, w którym nowoczesność nie musi być reklamowana bo jest właśnie realizowana.
po drugie: Gwałtowne przejście od idei jedności do pluralizmu. Przedmiotem nowoczesnej etyki było ustalenie jednolitego kodeksu postępowania. W epoce ponowożytnej nie ma jednolitego kodeksu postępowania
Szeroki zakres zmian, radykalne zmiany. Przemiany społeczne, ekonomiczne kulturalne.
Pewne idee stały się wszechobecne i dominujące :
-wolność
-konsumpcjonizm
-materializm
- odrzucenie myślenia systemowego
- egoizm jednostki
- ciągłe poszukiwanie czegoś nowego
- dużą rolę odgrywają potrzeby, popędy
- Bóg staje się mało istotny
Społeczeństwo ponowoczesne:
- tradycja, normy i wartości stają się ulotne
-niepewna tożsamość (ciągły przymus konstruowania własnej tożsamości)
- brak trwałych związków międzyludzkich
-nieustanny wybór, ciągłe alternatywy
-anonimowość
- zmiana funkcji rodziny
-wielość ról społecznych
- większa ruchliwość społeczna
- dyfuzja kulturowa
- rozwój nauki, techniki (nowe technologie)
-intensyfikacja procesu globalizacji
- pewne istotne normy i wartości regulujące byt ludzki znikły i zostały zastąpione innymi, albo jeśli nie zanikły całkowicie znajdują się w stanie zaawansowanego kryzysu.
Warto też zwrócić uwagę na zbiorowość indywidualnych konsumentów:
- wolność decyzji wyraża się w wyborze między ofertami
- wszystko co potrzebne do życia, staje się towarami do nabycia
- przedmioty nie są trwałe, są jednorazowego użytku, gdzie po zużyciu nabywamy następną
- shopping czyli sklepowanie a nie zakupy
4. Podstawowe wartości i zjawiska ponowoczesne: amoralizm, kryzys moralny, relatywizm, subiektywizm, pluralizm, wielokulturowość, konsumpcja, hedonizm, indywidualizm, kryzys tożsamości
Amoralizm- pogląd kwestionujący zasadność istnienia jakichkolwiek norm moralnych czy etycznych. A także możliwość i potrzebę oceniania postępowania człowieka według tychże norm. Konsekwentne zachowania neutralności w zakresie wartościowania ludzkich czynów, postaw, poglądów.
Kryzys moralny- ludzie są moralnie wieloznaczni. Każdy człowiek może być zarazem dobry i zły. Nie ma doskonałości. Moralność wymyka się ściśle określonym i normatywnym regułom etycznym. Nie da się ocenić strat i zysków. Każdy ma własne wartości moralne. Wiąże się to z indywidualnością, stąd też nie ma jednolitego systemu wartości. Nikt nie kieruje się ustalonymi zasadami przez innych, lecz własnymi. Ludzie mają poglądy nieuporządkowanie i wieloznaczne. Decyzje moralne są ambiwalentne. Związki między ludźmi są przelotne, luźne i sporadyczne. Nie ma między nimi dobrej integracji. Brak autorytetu jakiejkolwiek organizacji społecznej. Nie ma porządku moralnego. Brak też tożsamości zbiorowych. Masowa kultura i masowy rynek. Masowość kultury powoduje bierność konsumpcji masowej. Jednostka przez to jest bardzo podatna na manipulację. Wszystkie uczucia, potrzeby i pragnienia są wykrzywiane i eksploatowane w imię konsumpcji. Wg Baumana ponowoczesność nie oznacza zmierzchu dosłownie lecz mogą sugerować powstanie nowych refleksji etycznych. Takie terminy jak sprawiedliwość, tolerancja czy też dobro wspólne nie straciły na znaczeniu lecz należy się zajmować nimi w zupełnie nowy sposób. Dziś nie wymaga się od ludzi poświęcenia i moralnego samodoskonalenia się w imię obrony jakiś wartości moralnych. Żyjemy w epoce indywidualizmu i w pogoni za dobrym życiem.
Relatywizm- pogląd filozoficzny według którego prawdziwość wypowiedzi może oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Odmiana indywidualizmu.
Subiektywizm- kierowanie się w działaniu w ocenie faktów i zjawisk wyłącznie własnym sposobem widzenia.
Pluralizm- jest faktem empirycznym, głęboką postawą moralną, cechą społeczeństwa ponowoczesnego. Jest podstawą myślenia o współczesności. Charakteryzuje się:
- wielością, mnogością
-istnieniem równoległym (różnych, odległych poglądów)
-jest faktem nieodwracalnym
-uważany za szansę
-jest radykalny- sięga horyzontów, przebija się przez nie.
Cechy pluralistyczne w społeczeństwie ponowoczesnym:
- niezbywalność, wielość rozmaitych interesów
- jednostki mają różnorodne skłonności i tożsamości
- panuje przekonanie, że ludzie mogą osiągnąć samorealizację na wiele sposobów
-poszukiwanie najlepszego sposobu życia
- dobre życia w przypadkach różnych ludzi może być odmienne
-poszukiwanie rozwiązania
-wielość opcji światopoglądowych i przekonań
- konflikt między uniwersalnymi wartościami
-ciągłe eksperymenty kulturalne doprowadziły do stworzenia wielu nowych stylów życia.
Wielokulturowość- jest to idea i model społeczny, wg którego społeczeństwo powinno cechować się wystąpieniem grup o różnym pochodzeniu i wyznającym sprzeczne systemy normatywne. Jest to ideologia nawiązująca do pielęgnowania odmienności, pozytywnie waloryzuje różnice kulturowe
Konsumpcja- zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokajania ludzkich potrzeb.
Hedonizm- pogląd uznający przyjemność za najwyższe dobro, jest to unikanie bólu i cierpienia jest o n warunkiem osiągnięcia szczęścia, a szczęście według niego jest „etycznie dobre”
Indywidualizm- dobro własne jest najwyższym dobrem. Człowiek powinien żyć zgodnie z samym sobą, czynić wszystko we własnym interesie. Stawianie własnego „Ja” ponad innymi. Człowiek taki dobrze sobie radzi bez wspólnych wartości i uciążliwych dla niego więzi społecznych.
5. Na czym polega pluralizm radykalny wg Welscha?
Jest to koncepcja dotykająca każdej dziedziny życia, która:
Przebija się przez wiele horyzontów
Dotyczy prawdy która jest poza jednostkami
Sięga do korzeni (dlatego jest radykalny!)
Można go było dostrzec już wcześniej, obecnie jest stałą zasadą
Zaczyna określać pełnie otaczającej nas rzeczywistości
Pluralistyczne wzory są obowiązujące
Prawda, sprawiedliwość, człowieczeństwo występują w liczbie mnogiej
Związany ze zdobywanie wolności
Jest niezbywalny, nieuchronny
prawo do różnych form wiedzy, koncepcji życia, wzorców postępowania
mnogość prawd, sprawiedliwości, człowieczeństwa
wielość koncepcji, gier językowych i sposobów życia, form działania, typów myślenia, koncepcji społecznych, systemów orientacji i mniejszości
wielość konfliktowych i sprzecznych kryteriów
odrzucenie jedności
politeizm wartości - prawda, dobro, piękno i świętość zostają rozproszone, usamodzielniają się, a nawet wykluczają
wielość jako wyzwolenie i szansa, którą należy rozwijać
niezbywalna wielość rozmaitych interesów
odmienne interesy, skłonności
nie można powiedzieć, że coś jest lepsze, albo gorsze - są inne
równowartość wartości, brak hierarchii wartości i poglądów
Dotyczy:
1. Poglądów
2. Wartości
3. koncepcji dobra
4. Sposobów życia
5. Wiedzy
6.roszczeń
7. Grup społecznych
8. Instytucji, struktur społecznych
6. Na czym polega myślenie totalitarne i antytotalitarne wg Welscha
MYŚLENIE TOTALITARNE |
MYŚLENIE ANTYTOTALITARNE |
-ukształtowane wzorce życia osobistego
|
- obrona mnogości |
7. Na czym opiera się krytyka myślenia totalitarnego oraz wartości myślenia antytotalitarnego wg Welscha?
Welsh krytykuje myślenie totalitarne głównie przez pryzmat doświadczeń historycznych. Totalitaryzm niesie za sobą represyjność, która staje się przemocą. Jest próbą narzucenia wartości (przymus do podporządkowania). Konsekwencją totalitaryzmu jest nietolerancja czyli dyskryminacja wobec odrębności.
Natomiast wartości myślenia antytotalitarnego to „ukłon” w stronę wolnego świata. Welsh ceni w antytotalitaryzmie pozytywny stosunek do odmienności , ponieważ dzięki różnorodności świat staje się lepszy. Brak przymusu i pluralizm koncepcji życia daje człowiekowi poczucie wolności. Spory są rozwiązywane pokojowo i demokratycznie na drodze dialogu i argumentowania, co daje szanse na zabranie głosu przez każdemu pokrzywdzonemu. Pozwala również na niczym nieskrepowany rozwój osobisty ale i też wszelkich nauk.
8. Pozytywne i negatywne konsekwencje pluralizmu.
POZYTYWNE |
NEGATYWNE |
- brak przymusu, narzucania |
- przewartościowanie, zatracenie wartości |
9. Na czym polega pluralizm sposobów życia , wartości, koncepcji dobra wg Gray'a:
PLURALIZM SPOSOBÓW ŻYCIA |
PLURALIZM WARTOŚCI |
PLURALIZM KONCEPCJI DOBRA |
Dla każdego sposobu życia istnieją różne dobra, które mogą być sprzeczne. Powstają one z odmienności dóbr, którym się hołduje w ramach danego stylu życia. Wymogi odmiennych stylów życia są źródłem moralnych konfliktów. Istnieją różne sposoby łagodzenia konfliktów między wartościami w zależności od sposobu życia.
Ludzka natura sprawia, że istnieje taka mnogość sposobów życia |
Ludzie hołdujący różnym stylom życia mają inne wartości. Aby żyć w pokoju potrzebne są instytucje godzące różne style życia. Wielu wartości nie da się porównać, nie można powiedzieć, że jedne są dobre a inne złe. Możliwość odrzucenia niektórych sądów dot. dobra uznając je za błędne. Porzucenie koncepcji prawdy w etyce.
Przez niektóre wartości rodzą się konflikty, wobec których nie ma jednego słusznego rozwiązania. |
Dla różnych stylów życia pojęcie dobra jest różne. Dobro jest wielorakie. Dobro nie zawiera samo w sobie sprzeczności ale przedstawia się w sposobach życia które są nie do pogodzenia.
Istnieją pewne dobra powszechne jak pokój, sprawiedliwość. |
13. Na czym polega i jakie tezy o człowieku głosi indywidualizm? Jaki obraz człowieka, jakie wartości i jakie cele proponuje indywidualizm?
Indywidualizm - pojęcie określające zarówno pewnego typu postawę, sposoby życia, stosunek do wartości jak i jest nazwą dla określonych teorii.
Jako postawa
Skoncentrowanie na sobie
Budowanie własnej tożsamości
Opieranie się na własnych celach, wartościach
Niekoniecznie łączy się z egoizmem
Wartości często łączą się z perfekcjonizmem i samorealizacją
Niezależność wobec grupy, instytucji
Jako teoria
Polityczna, socjologiczna lub metafizyczna
Jednostka stanowi podstawową kategorię bytu, niezależną całość
Każda inna całość większa od jednostki jest zbiorem jednostek
Wielość teorii indywidualistycznych (jest prawie tak wiele teorii indywidualizmu co indywidualności, które wprowadziły lub opisały jakaś jego postać)
Obraz człowieka:
-Każdy obywatel izoluje się od zbiorowości
-Człowiek ogranicza się do najbliższego otoczenia (rodzina, przyjaciele)
-Zamierają cnoty publiczne
-jednostka wyzwala się ze społeczeństwa
-Cogito Ergo Sum
-Do indywidualizmu dochodzi przez badanie samego siebie celem odkrycia własnej tożsamości (powrót do Sokratesa)
-Człowiek tworzy dla siebie przestrzeń we własnym wewnętrznym świecie (indywidualizm wewnętrzny)
-Polityczne artykułowanie własnych postulatów, wyzwolona jednostka zaczyna zdobywać przestrzeń w życiu społecznym, domagając się praw gwarantujących jej niezależność (indywidualizm zewnętrzny)
-Wagę przywiązuje głównie do relacji rodzinnych i do różnych form zajęć domowych
-Intensyfikacja wartości życia prywatnego
-jednostka wywyższa własną odrębność
-Jednostka sama tworzy i decyduje o swoim życiu
Wartości:
- autentyczność - oryginalność -samorealizacja -nonkonformizm -równość -wolność -sprawiedliwość -niezależność - kreatywność - godność -prywatność
Cele:
- niesprowadzalnie się do abstrakcyjnych doktryn, inwencji teoretycznych
- spontaniczne i empiryczne rozwijanie się dzięki wyborom, decyzjom i czynom uczestników owej gry jaką jest życie
- wzmacnianie wewnętrznej sfery jednostki jako podmiotu poznania i działania, ku rozbudowywaniu „kultury siebie”, dążenie do odkrywania własnej oryginalności.
- niwelowanie zależności wspólnotowych opartych na hierarchii.
- dekomponowanie tradycyjnych form życia
- uwolnienie od historycznie danych społecznych form i więzi, rozumianych jako tradycyjne struktury władzy i ochrony bytu.
- pojawienie się nowego rodzaju więzi społecznych (reintegracja)
- kształtowanie się podmiotowości i samoświadomości
- krystalizowanie się argumentów i racji mających służyć ekspresji lub obronie „JA”
14. Model człowieka wg indywidualizmu.
CZŁOWIEK- jednostka wyłaniająca się przez wieki, na różne sposoby borykając się ze swoją tożsamością, świadomością, odrębnością, potrzebą prywatności, niezależności, chęcią ustanowienia własnego przeznaczenia. Wyemancypowana wewnętrznie jednostka zaczyna zdobywać przestrzeń w życiu społecznym, domagająca się praw gwarantujących jej niezależność. W obrazie człowieka zawiera się również „JA”, które jest nie tylko schronieniem czy ucieczką przed światem, ale te z punktem oparcia dla istnienia całego świata lub przynajmniej dla weryfikacji prawa o nim. Poznawcza i egzystencjalna samodzielność podmiotu nie zostaje zwieńczona faktem jego istnienia, lecz przeradza się w proces samoartykulacji.
15. Dobro i dobre życie wg indywidualizmu.
Koncepcja dobrego życia- jest niemożliwa bez pogwałcenia moralnych i politycznych fundamentów liberalnego społeczeństwa, opartego na podziale na sferę tego co prywatnego i tego co publiczne. Aby wieść dobre życie musimy mieć nie tylko przekonania dotyczące, co jest w życiu wartościowe, ale też dysponować swobodą zmiany tych przekonań oraz środkami, możliwościami i zasobami pozwalającymi nam wybrać i realizować nasze prywatne przekonania dotyczące dobrego życia. Jednostka musi swobodnie reżyserować swoje życie. Musi cały czas pracować nad swoim życiem, a własne pomysły nierzadko są uwikłane w obce, zapożyczone ujednolicenia i wpływy. Dobro jest indywidualne dla każdego, nie ma dobra uniwersalnego. Dobre życie to po prostu realizacja celów i planów, ma dawać satysfakcję, więc czynić życie dobrym.
16. Samorealizacja jako sens życia wg indywidualizmu.
Samorealizacja w perspektywie indywidualistycznej jest pojęciem centralnym, co jest rzeczą oczywistą z perspektywy założeń indywidualizmu ekspresyjnego.
Jednostka stawiając się w centrum , odbiera społeczeństwu prawo do zwierzchności. Żadna instytucja czy wspólnota nie jest w stanie określić, co jest dla nas rozwijające, złe czy dobre i dlatego też to sama jednostka staje się odpowiedzialna za nadanie sensu własnej egzystencji.
Odżegnując się od reszty podmiotów, jednostka staje się jedynym źródłem oceny wartości swojego życia i jego sensu, nie ma bowiem żadnych instytucji która byłaby w stanie zrobić to za nas samych.
jednostka sama musi „wyreżyserować” swoje życie, stworzyć projekt własnej egzystencji, wziąć na siebie całe ryzyko i odpowiedzialność.
Zanim jednakże stworzy model własnej egzystencji, człowiek samego siebie musi potraktować jako przedmiot badań , musi samego siebie odkryć na nowo, poznać prawdę o samym sobie.
Poznanie siebie to badania o bardzo szerokim obszarze, obejmując zarówno analizę aspektów psychologicznych, filozoficznych czy socjologicznych.
Dla niektórych samorealizacja nie oznacza o tyle poznania siebie, co „stworzenie” siebie jako w pełni świadomego podmiotu, w myśli filozofii nietzscheańskiej. Człowiek jest zarazem twórcą i tworzywem, składającym się na dzieło życia- życie.
17. Relacja jednostki i wspólnoty wg indywidualizmu.
Relacja jednostki i wspólnoty w indywidualizmie wyłania się autonomiczna, na sobie samej oparta indywidualność, dzięki której każdy człowiek urzeczywistniać swą wolność i podmiotowość, świadomie i celowo kształtować stosunki z innymi ludźmi, z drugiej strony zachodzi nieuchronne wykorzenienie „wolno puszczonych” jednostek, co prowadzi do utraty oparcia w pierwotnej więzi ze wspólnotą. Więź ze wspólnotą jest „pierwotna”, w pełni zaspokaja potrzebę jednostki do bezpieczeństwa i ochrony, indywidualizm prowadzi do zerwania tej więzi. Społeczeństwo indywidualistyczne przypisuje jednostkom swobodę w określaniu własnych aktywności i planów życiowych, społeczeństwa kolektywistyczne podporządkowuje jednostki grupowym celom i normom.
Jednostka ma prawo do własnej inicjatywy, wyboru swoich celów i poglądów i sposobów zachowania, nie powinna kierować się naciskami ze strony organizacji społecznych, w kolektywizmie jednostka ma obowiązek uczestniczenia w inicjatywach zespołu, nie jest wstanie znaleźć właściwej drogi do pozytywnego społecznie postępowania. Musi podporządkować się innym.
Samorealizacja i samorozumienie- subiektywność ludzka zostaje rozpoznana jako rozum jako aktywna i samoistna zasada kształtująca, która organizuje chaotyczna wielość przygodnych faktów i zdarzeń w racjonalny, przejrzysty ład ludzki. Podmiotowość zdobywa samowiedzę, swej suwerennej władzy.
- poznanie, stanowienie samego siebie wymaga wysiłku, dążenia, starań, interpretacji znaków, odszyfrowania dokumentów własnej historii.