Pojęcie prawa cywilnego.
Prawo cywilne - zespół przepisów regulujących dane stosunki społeczne a więc majątkowe i nie majątkowe we właściwy sposób określone. Polega to na tzw. równorzędności stron.
Prawo cywilne (II) - uprawnienie, które przysługuje określonemu podmiotowi. Prawo cywilne wyróżnia szereg cech o różnej doniosłości oprócz równorzędności podmiotów.
Cechy prawa cywilnego można określić używając słów:
liberalizm - podmioty prawa mogą kształtować stosunki za pomocą samodzielnych działań. Oznacza to wolność kształtowania umów przez równorzędne strony. Ograniczenia zawarte są w art.353 index 1 (granice obejmują obowiązujące przepisy prawa, zasady współżycia społecznego właściwości stosunku prawnego)
autonomizm - żaden podmiot nie ma prawa do 1 stronnego kształtowania sytuacji prawnej innych. Autonomiczność oznacza, że strona aby zaspokoić swoje potrzeby musi być aktywna.
Odszkodowawczość - typowym sposobem ochrony jest odszkodowanie, które służy wzajemnej autonomii gospodarczej stron.
Skodyfikowanie - posiada akt, który odgrywa szczególną rolę wchodzących w skład prawa cywilnego. Jest zakres regulacji, technika regulacji obejmuje trzon całej gałęzi prawa cywilnego
Struktura prawa cywilnego.
Struktura ta jest zgodna z podziałem na księgi:
I część, ogólna, reguluje ona instytucje wspólne dla całego prawa cywilnego,
II część, prawo rzeczowe, określa w szczegółowy sposób zasady korzystania z mienia,
II cześć, zobowiązania, reguluje zasady dotyczące praw podmiotów prawa cywilnego związane z obrotem gospodarczym. Reguluje odpowiedzialność za szkodę o kwestię bezpośredniego wzbogacenia,
Kodeks prawa rodzinnego, reguluje stosunki wyznaczone poprzez więzy krwi i prawne a więc rodzinne,
Prawo spadkowe reguluje zagadnienia związane z nabywaniem praw majątkowych po osobach zmarłych,
Zasady prawa cywilnego.
Podstawową zasadą jest zasada jednolitości prawa. Reguluje ją art. 1, mówi on, że prawo cywilne reguluje stosunki pomiędzy podmiotami prawa cywilnego.
II zasada dotyczy swobody umów. Jest sformułowana w art. 353 index 1. jest to wymóg dla istnienia gospodarki rynkowej.
III zasada to zasada ochrony i nienaruszalności własności.
IV zasada to zasada kształtowania praw podmiotowych z uwzględnieniem ich społeczno - gospodarczego przeznaczenia oraz zasadami współżycia społecznego. Ustawodawca postanawia, ze nie można czynić ze swego prawa użytku w sposób sprzeczny z społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa.
V zasada ochrony dobrej winy uczestników obrotu.
VI zasada ochrony dóbr osobistych.
VII nie działania prawa wstecz i zachowanie praw nabytych.
Źródła prawa cywilnego.
prawo stanowione - przepisy zawarte w obowiązujących aktach prawnych, wydane przez odpowiednie organy. Podstawowym jest kodeks cywilny (1964), ustawy regulujące poszczególne kwestie, rozporządzenia, akty międzynarodowe.
Prawo zwyczajowe (zwyczajne) - powołanie na zwyczaj w ustawach np. zwyczaje ustalone przyjęte zwyczajem, oznacza to, że nie wskazuje się jednorazowo zwyczajów jako konkretnych. Istotną rolę w prawie cywilnym odgrywają fakty powszechnie znane jako dowód w przyjmowanym procesie np. zeznanie świadków, opinie biegłych - jako zwyczaj. W Polsce zwyczaj nie jest źródłem prawa, stanowi szczegółowe kryterium kwalifikacji i faktycznego stanu prawnego, a więc ma on znaczenie pomocnicze. Zwyczaj oby mógł być stosowany w danych stosunkach społecznych na danym obszarze musi zostać ustalony w praktyce. Osoby, których dotyczy zwyczaj nie muszą tego zwyczaju znać, ale w grupie do której należą powinny być dość znane. Zwyczaj aby mógł być podstawą do stosunków prawnych nie może być sprzeczny z prawem i nie może być sprzeczny z zasadami etyki.
Zasady współżycia społecznego - są to powszechnie akceptowane pozaprawne normy regulujące stosunki międzyludzkie w społeczeństwie. Stają się one zasadami współżycia społecznego w momencie uznania, ze powinni się nimi kierować wszyscy stosujący prawo. Opierają się one na uznaniu wartości powszechnie uznanych (życzliwość, humanitaryzm)
Rola zasad współżycia:
czynniki kształtowania treści stosunków prawnych (art.56)
są czynnikiem precyzującym instytucji prawa cywilnego
wyznaczają normatywny skutek (art.5 który dotyczy nadużycia prawa, tj. nie można czynić z prawa użytku, który byłby sprzeczny z społ - gosp. przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia. )
Nie ważna jest czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art.58 par 2)
Orzecznictwo - (sądu najwyższego) ma ono znaczenie w jednej dziedzinie: sąd najwyższy ma prawo ustalania treści obowiązującego prawa.
Normy i przepisy prawa cywilnego.
Normy i przepisy bezwzględnie obowiązujące - kształtujące prawa nie mogące podlegać zmianie zgodnie z wolą stron np. terminy płatności roszczeń.
Normy i przepisy względnie obowiązujące - (w prawie zobowiązań). Mają zastosowanie gdy strony nie postanowiłyby inaczej.
Normy semiimperatywne - łączą w sobie cechy obu powyższych np. można odstąpić od sprzedaży na raty jeśli jest to korzystne dla kupującego.
Sankcja - ma charakter ochronny interesów osoby uprawnionej. Podstawową sankcją jest odszkodowanie tj. ochrona interesów majątkowych. Odszkodowanie następuje na wniosek uprawnionego. Obok sankcji odszkodowawczej jest sankcja nieważności danej czynności. Wyjątkowo stosuje się grzywnę, która ma na celu przymuszenie do spełnienia świadczenia i może być zamieniona na karę pozbawienia wolności.
Domniemania.
Są to sposoby wnioskowania o zaistnieniu faktów spornych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Jest to sposób pośredni polegający na tym, że inny niż fakt sporny pozwala na uprawdopodobnienie faktu spornego. W procesie mamy domniemania:
faktyczne - są sposobem wnioskowania w oparciu o wiedzę logiczną i zasady doświadczenia życiowego. Pozwala uprawdopodobnić fakty.
prawne - są ustalone przez normy prawne i wiążą sąd. Mogą być obalone jeśli ustawa tego nie zabrania. Składają się z podstawy i wniosku.
Dobra wiara - przyjmuje się, ze oznacza ona w subiektywnym znaczeniu stan psychiczny osoby, w ramach którego jej osąd co do przekonania o istnieniu prawa jest usprawiedliwiony np. nabywa od osoby nie uprawnionej nie będzie musiał udowadniać dobrej wiary tylko będzie musiał udowodnić fakt zawarcia umowy i objęcie rzeczy w posiadanie. Powód będzie musiał obalić dobrą wiarę.
Podmioty prawa cywilnego.
Podmiotowość prawna oznacza posiadanie przez podmioty prawa lub praw i \ lub obowiązków o charakterze cywilno - prawnym. W prawie cywilnym wyróżnia się 2 atrybuty:
zdolność prawna - jest atrybutem bytu
zdolność wykonywania czynności prawnych - nie posiadają jej osoby ubezwłasnowolnione oraz osoby poniżej 13 roku życia.
Skutkiem braku zdolności jest nieważność czynności podjętych przez osobę. Wyjątkiem są drobne zakupy.
Zobowiązania - (księga III kodeksu) składa się z ogólnych regulacji i szczegółowych tzw. umów
Umowy służą do zaspokojenia określonych potrzeb i interesów. Zawarcie umowy polega na zgodnym oświadczeniu woli co najmniej 2 stron, wywołania i zrealizowania tych skutków, które wynikają z umowy. Posiadanie zdolności do czynności prawnych jest drugim warunkiem.
Podział umów ze względu na charakter:
zobowiązania - skutkiem jest to, że 1 strona jest zobowiązana do podjęcia czynności a 2 strona jest upoważniona do żądania tych zachowań. W razie niespełnienia pojawiają się roszczenia. Mogą być 2 stronne i 1 stronne obowiązujące
Rozporządzenia - przenoszą one określone obciążenie z 1 strony umowy na drugą.
Art.56 - charakter zobowiązania zależy od zasad współżycia społecznego i przyjętych zasad moralnych (zwyczajów)
2 podział umów
nazwane - w rozumieniu prawa cywilnego wymienione w nim
nie nazwane - pozakodeksowe np. lising
inny podział umów
umowy odpłatne
umowy nieodpłatne
umowy losowe - związane z ubezpieczeniami, skutki są określone od zajścia i zależą od zdarzeń losowych
umowy realne - wykonanie jest związane z przekazaniem rzeczy
dokonywanie płatności wbrew wskazaniom kodeksu jest naruszeniem prawa.
Zasady swobody umów
swoboda decyzji o zawarciu kontraktu (swoboda woli)
swoboda kształtowania treści umowy (obustronne negocjacje)
swoboda wyboru kontrahenta (wybór z kim zawierać)
swoboda wyboru treści (akceptacja lub nie gotowej umowy)
Ograniczenia zasad swobody umów (art.535 ind.1)
właściwość stosunku prawnego
przepisy prawa (treść umowy nie może być sprzeczna z prawem art.385)
zasady współżycia społecznego
Wady oświadczenia woli art. 82-88
Brak świadomości lub swobody w wyrażaniu własnej woli
pozorność - ukrywanie faktów
błąd - strony biorą coś za pewne lub niepewne
podstęp
świadome wywołanie błędu. Podstęp dokonany przez osobę trzecią beż wiedzy strony nie obciąż strony
Groźba - niedozwolona presja jako skutek wywołania lęku lub obawy. Zawsze skutkuje dla stron umowy nawet przez osobę trzecią.
Pojęcia czynności prawnej
Nie ma definicji czynności prawnej w kodeksie! Nie definiuje się jej tylko podaje cechy:
jest działaniem podmiotów prawa cywilnego
towarzyszą jej oświadczenia woli
ma na celu wywołanie skutków prawnych
może ona być związana z innymi elementami np. wydaniem rzeczy
wywołuje ona skutki w niej wyrażone, ale równocześnie czynność prawna sprzeczna z ustawą lub mająca na celu obejście ustawy jest nieważna
art. 56 - skutki prawne czynności. Czynność wywołuje nie tylko skutki prawne w niej wyrażone, ale też wynikające z ustawy oraz zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów
Oświadczenia woli - jest przejawem woli osoby
Art. 60 Oświadczenie woli może być wyrażone przez każde zachowanie się osoby, które wyraża jej wolę w sposób dostateczny. Musi być na tyle zrozumiałe, żeby choćby w drodze wykładni ustalić jego sens. Musi być swobodne, złożone „na serio”
Wykładnia art. 65 par 2 - bierze się pod uwagę zamiar stron zgodnie z intencją uczestniczących co do skutków umowy i cele umowy a nie opiera się tylko na dosłownym brzmieniu.
Formy czynności prawnych
Problemy z interpretacją oświadczeń woli, dlatego są formy czynności.
zwykła forma pisemna - wymóg własnoręcznego podpisu. Jeśli jest to osoba nie umiejąca czytać wtedy jest wymagana forma aktu notarialnego, a jeśli nie umie pisać to odcisk palca
forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu - np. pełnomocnictwo do zakupu urządzeń. Poświadczenia dokonuje notariusz lub urząd gminy, bank w przypadku finansów
forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty - gdy stronom potrzebna jest tzw. data pewna. Poświadczenia dokonuje notariusz lub organ państwowy umieszczając jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie
forma aktu notarialnego - sporządza notariusz i odczytuje go stronom, strony go podpisują wraz z notariuszem. Notariusz na oryginał.
Skutki nie zachowania formy szczególnej
forma pod rygorem nieważności np. dla ustanowienia pełnomocnictwa.
Forma dla celów dowodowych np. czynność jest ważna, ale ograniczona możliwość korzystania ze środków dowodowych. Art. 75 każda czynność prawna powyżej 2 tyś zł. wymaga formy pisemnej dla celu dowodowego
Forma dla wywołania skutków prawnych. Jeżeli strony nie zastosują się do formy nie osiągną zamierzonego skutku
Składniki czynności prawnych (warunek, termin, zadatek)
warunek - zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego spełnienia strona dokonująca czynność prawną uzależnia powstanie lub ustanie skutków prawnych (warunek zawieszający i warunek rozwiązujący)
Termin - Zdarzenie przyszłe, pewne, od którego wystąpienia strona dokonująca czynności uzależnia wystąpienie skutków prawnych. Art. 110, 116 - obliczanie terminów.
Termin w dniach rozpoczyna się od pierwszego dnia umowy i kończy ostatniego o 24.
Termin w miesiącach, tygodniach, latach upływa dnia lub miesiąca, który swoją datą lub nazwą odpowiada podanemu terminowi.
Termin w latach 365 dni
zadatek - suma pieniędzy, którą daje 1 osoba 2 przed świadczeniem. Jest elementem, który ma zabezpieczyć wykonanie zadania. W celu wzmocnienia zobowiązania 1 osoba daje 2 osobie kwotę pieniężną na podst. art. 394. Jeżeli osoba otrzymała zadatek a nie wykonała zobowiązania to może osoba dająca żądać 2 razy takiej kwoty. Strona przyjmująca nie może odstąpić od terminu bez wyraźnego powodu i zatrzymać zadatek gdy strona dająca nie wywiąże się z umowy.
Zaliczka - jest to kwota, którą daj się na poczet sumy wykonania
Wadliwość czynności prawnych
Wadliwość bezwzględna - jest wadliwa od momentu powstania. Może to być czynność prawna dokonana z osobą pozbawioną lub ograniczoną do czynności prawnych, nie zachowano formy pod rygorem nieważności, dokonanie czynności prawnej sprzecznej z prawem.
Wadliwość względna - większość wad oświadczenia woli nie powoduje sama przez siebie nieważności. Po powołaniu się na błąd czynność staje się nieważna od początku. Sąd uwzględnia na wniosek stron a podważenie następuje przez oświadczenie woli drugiej osobie. Może to być spowodowane błędem, podstępem groźbą wyzyskiem
Niezupełność czynności - gdy prawo wymaga zgody osoby trzeciej np. w formie potwierdzenia.
Względna bezskuteczność - czynność prawna jest ważna, ale nie wywołuje ona skutków względem osób prawnych
Przedawnienie roszczeń
Przedawnienie - charakteryzuje się tym, że w skutek upływu czasu nie można uprawnienia skarżyć. Samo uprawnienie istnieje nadal.
Dotyczy tylko roszczeń majątkowych. Inne roszczenia, które są przedmiotem prawa cywilnego nie ulegają przedawnieniu poza roszczeniem windykacyjnym (10 lat)
4 zasadnicze grupy terminów
3 lata, który obowiązuje dla świadczeń okresowych (czynsz, renty, alimenty)
3 letni okres dla związanych z działalnością gospodarczą
do roszczeń stwierdzonych wyrokiem sądu - 10 lat (sąd powszechny, polubowny)
inne sprawy 10 lat
Domyślny termin wskazany jest w przepisach
Zawieszenie przedawnienia powodują okoliczności, które utrudniają dochodzenie roszczeń w skutek siły wyższej (klęska, zakładnik, itp.)
Przerwanie biegu przedawnienia - w skutek pewnych okoliczności (np. uznanie roszczenia). Przerywa się bieg i liczy na nowo.
Wykonywanie zobowiązań
przepisy ogólne o zobowiązaniach
przepisy dotyczące wykonywania zobowiązań z umów (art. 87, 488)
przepisy szczegółowe dotyczące wyodrębnionych typów umów.
Dłużnik musi wykonywać zgodnie z treścią umowy, celem społeczno - gospodarczym, zasadami współżycia i zwyczajami. Identyczne wymogi stosuje się do wierzyciela. Wierzyciel oprócz tego powinien powstrzymać się od zachowań utrudniających spełnienie świadczenia i współdziałać.
Dowody wykonania zobowiązania:
Dokumenty, świadkowie, oględziny, dłużnik ma prawo żądać pokwitowania, może żądać np. zwrotu weksla.
Wysokość odszkodowania nie może wynosić więcej niż 5x średnie przeciętne wynagrodzenie.