Pojęcia
estetyka jak nauka o poznaniu zmysłowym- wg Burke'a estetyka pojawia się wtedy, kiedy piękno pozbawione jest żądzy
władza sądzenia, refleksyjna i determinująca władza sądzenia- władza sądzenia jest stosowaniem ogólnych teorii do szczegółowości faktów empirycznych. DWS korzysta z pojęć i odnosi się do sądów koniecznych, możliwych do udowodnienia. Pozwala ona dotrzeć do zjawiska za pomocą gotowych pojęć. RWS zaś poszukuje pojęć w zjawiskach. Do RWS odnoszą się piękno i życie.
różnica pomiędzy sądem i upodobaniem- upodobanie jest jakością subiektywną, czysto zmysłową, istnieje tylko w odniesieniu do przedmiotu (zjawiska). Każde upodobanie jest prawdziwe. Sąd zaś jest obiektywny, powszechny i odnosi się do rozumu, nie zaś zmysłów. Istnieje tylko jeden słuszny sąd.
sprawiedliwy krytyk (Hume)- wyzbycie się uprzedzeń, zdrowe narządy zmysłów, subtelna wyobraźnia, bogate doświadczenie
smak naturalny i wyuczony (Burke)- smak naturalny to zespół cech, z którymi się rodzimy, które są charakterystyczne dla każdego zdrowego człowieka. Powoduje on, że podobnie reagujemy na dane bodźce, jest też źródłem powstawania obiegowych metafor łączących cechy ludzi, zjawisk z odczuciami zmysłów(gorzka prawda). Smak wyuczony zaś to smak wykształcony na drodze nawyku. Powoduje, że to, co wcześniejbyło dla nas nieprzyjemne, przez nawyk może stać się przyjemne (kawa)
celowość obiektywna (życie) i subiektywna (estetyczna) - celowość obiektywna wiąże się z celowością żywego organizmu- piękno stworzone jest „po coś”, jego istnienie znajduje racjonalne uzasadnienie. W przypadku dzieł sztuki zaś celowość obiektywna charakteryzuje się tym, że istnieje jego twórca, zamiar oraz realizacja, której przejawem jest owo dzieło. Celowość subiektywna (celowość bez celu) łączy się z ludzką wyobraźnią i intelektem- człowiek ma zdolność do poszukiwania celowości tam, gdzie jej w istocie nie ma (płatek śniegu)
smak estetyczny- jest to zdolność oceniania wartości estetycznych.
piękno- Burke pkt I
wzniosłość, wzniosłość matematyczna i dynamiczna- (Kant) WM-doświadczamy jej wówczas, gdy nasza wyobraźnia nie jest w stanie scalić w jedno pewnej ilości. Ta niemożność ogarnięcia wielkości wywołuje strach. Jednocześnie obcowanie z ideą wielkości wywołuje przyjemność. Wielkość ta nie jest bezwzględna, doświadczamy jej w odniesieniu do nas samych, naszej małości. Wielkość dynamiczna zaś wiąże się zaś ze zjawiskami przyrody, opiera się na przemocy (siła ograniczająca naszą wolność) i potędze (siła, która mogłaby spowodować przemoc). Oglądanie potęgi z pewnej odległości sprawia nam przyjemność-idea wolności od przyrody, niezależności od siły.
geniusz- (Kant) talent przyrody, potrafi porządkować doświadczenia w sposób, którego nikt przed nim nie uczynił. Nie potrafi wyjaśnić reguł tworzenia, posługuje się refleksyjną władzą sądzenia. Tworzy idee estetyczne
komizm- jest rzeczą czysto ludzką, a śmieszne mogą być wszystkie zjawiska odnoszące się do świata ludzkiego. Komizm powstaje poprzez przeciwstawienie mechaniczności i ludzkiej wolności. Jest tym większy, im większe jest owo przeciwstawienie. Komizm znieczula uczucia, wymaga odłożenia uczuć(miłość, nienawiść) na bok. Śmiech ma charakter społeczny- śmiejemy się zawsze wespół z grupą-śmiech społeczny jest przyzwoleniem dla komizmu. Komizm jest uwarunkowany kulturowo. Zdaniem Bergsona komizm leży pomiędzy sztuką i życiem- nie jest kategorią ściśle estetyczną, gdyż dąży do utylitarności (doskonalenie ogółu), z drugiej jednak strony rodzi się dopiero wówczas, gdy człowiek i społeczeństwo, zaspokoiwszy troskę o swoje istnienie, potrafią spojrzeć na siebie jak na dzieło sztuki.
Tragizm- pojawia się w momencie zaistnienia konfliktu dwóch równorzędnych wartosci. Ów konflikt prowadzi do zniszczenia. Z tragizmem związane jest pojęcie węzła tragicznego- uwikłana weń jednostka opowiada się za pewną wartością i prowadzi do zguby. W tragizmie pojawia się rozdzwięk pomiędzy światem faktów (jaki jest) i wartości (jaki być powinien)
godność- wg Schillera jest zjawiskiem estetycznym a nie moralnym i polega na przezwyciężeniu witalnej natury człowieka przez jego naturę moralną
mimesis-
wdzięk- wg Schillera jest zgodnością charakteru i ruchu człowieka. Schiller wyróżnia 2 rodzaje ruchów- celowe (człowiek jako istota rozumna) i mimowolne (człowiek jako istota witalna). Wdzięk jest wyrazem zgodności wnętrza człowieka z człowiekiem jako zjawiskiem.
idea estetyczna- nieokreślone, transcendentalne pojęcie intelektu stworzone przez wyobraźnię przedstawienie, które wypływa z konglomeratu wszystkich doświadczeń. Do idei estetycznej można dotrzeć za pomocą pojęć, obrazów i rzeczy,
antynomia smaku- (Kant) Antynomia to konstrukcja logiczna posiadająca tezę i antytezą, z których żadnej nie możemy zaprzeczyć ani oddać pierwszeństwa. W przypadku antynomii smaku teza i antyteza wyglądają następująco T:Ss nie opiera się na pojęciach, każdy ma swój własny smak, ss jest subiektywny, nie dotyczy przedmiotu A:ss opiera się na pojęciach, inaczej nie można by o nim dyskutować. Zarówno T jak i A są prawdziwe. Zasady nie gwarantują piękna, ale muszą być, bo inaczej sąd byłby tylko prywatnym odczuciem i nie można byłoby go skonfrontować z innymi
węzeł tragiczny- pkt.12
bezinteresowność estetyczna- pojęcie wprowadzone przez Shaftesbury'ego, dotyczy samej formy zjawiska, bez jego funkcji. Patrzeć bezinteresownie to odciąć od znaczenia.
różnica pomiędzy władzą sądzenia i władzą pożądania- władza sądzenia nie dotyczy istnienia przedmiotu, nie odnosi się do przyjemności czysto zmysłowej, piękno dotyczy raczej wyobrażenia. Władza pożądania zaś jest ściśle związana z istnieniem przedmiotu i dotyczy przyjemności czysto zmysłowej.
czystość sądu smaku- smak pozbawiony pożądania
sprawdzian smaku- Hume- Indukcja doświadczenia w poszczególnych czasach, uwarunkowanie kulturowe i psychologiczne sądów o pięknie
dehumanizacja sztuki- koncepcję sztuki zdehumanizowanej przedstawia Jose Ortega y Gasset. Jest to „sztuka dla sztuki” niemająca odbicia w życiu codziennym a także odchodząca od przeżywania świata. Brak sztuce zdehumanizowanej znaczenia transcendentalnego, nie liczy się jej treść, ale forma. Dzieło sztuki nie jest w żaden sposób funkcjonalne, Sztuka jest rozumiana jako zabawa. Źródeł tej sztuki doszukiwać się można w kantowskiej teorii geniuszu jako twórcy nowych idei estetycznych, a także pojęcia nowości jako odrębnej wartości estetycznej (A. Gerard). Kolejnym wyznacznikiem sztuki zdehumanizowanej jest, to, że jest ona zrozumiała tylko i wyłącznie dla „ludzi sztuki”. To z kolei może być przejawem pojawienia się w XX wieku sztuki masowej, która jest dostępna każdemu-każdy człowiek może sobie rościć prawo do bycia krytykiem sztuki. Hans Georg Gadamer broni z kolei tradycyjnego pojmowania sztuki. Za cechę sztuki uważa nadal komunikatywność, a sztuka może być zrozumiana wyłącznie w kontekście historycznym. Sztuka i piękno nadal odwołują się do przeżyć człowieka, nie mogą uciec od bazy humanistycznej. Owej bazy Gadamer poszukuje w powinowactwie sztuki z pojęciami: gry- nieutylitarność, samodyscyplina, znajomość reguł, gracz (odbiorca) pełni aktywną rolę, a więc przełamuje dystans; święta- istnieniespołeczności kierującej się pewnymi wartościami, unaocznienie czasu świętego jako przeciwstawienie czasowi linearnemu (czas sakralny a czas ludzkich przeżyć w sztuce-powtarzalny, cykliczny); symbolu- odsyła do pewnej treści, ale pozwala na swobodę interpretacji- sztuka odzwierciedla rzeczywistość, ale i ją tworzy.
model zredukowany
bricolage- Levi-Strauss metoda tworzenia polegająca na formowaniu dzieła z gromadzonych przez pewien czas materiałów. Bricoler nie jest pewien efektu końcowego swojego działania. Bricolage przypomina akt twórczy, w którym artysta ze zgromadzonych doświadczeń, przeżyć, umiejętności tworzy dzieło sztuki
sztuki mechaniczne i piękne (Batteux)
koło hermeneutyczne- teoria koła hermeneutycznego mówi o tym, że dzieło jako całość przedstawia pewną ideę, a interpretacja jego części (szczegółu) pozwala lepiej ową ideę zrozumieć. Z drugiej strony zrozumienie całości pozwala zrozumieć szczegół. Proces przechodzenia od całości do szczegółu jest ciągły. Również przekształcanie życia w ideę estetyczną (zadanie dzieła sztuki) i rozumienie, poznanie idei, życia poprzez dzieło sztuki.
Przed-rozumienie- przed-sądy-(hermeneutyka Gadamera) idea, którą człowiek zna jeszcze przed poznaniem. Przed-sądy są potrzebne do rozumienia świata-żeby zrozumieć dzieło sztuki, trzeba znać wcześniej pewną ideę
Koncepcje
piękno (Shaftesbury, Burke, Kant, Schiller)- Wg Burke'a piekno tkwi w zjawisku. Najpierw oddziela Burke piękno od stosowności, proporcji, doskonałości, cnoty. Piękno nie jest jakością zmysłową, gdyż nie można stworzyć „katalogu” cech (kolor, wielkość, dźwięk, zapach), które mogłyby zapewnić piękno danego przedmiotu. Burke rozróżnia 2 rodzaje piękna-wolne i zależne. Piękno zależne jest utylitarne, piękno wolne jest niezależne. Zdaniem Burke'a dzieło sztuki może tylko i wyłącznie powielać piękno przyrody. Shaftesbury postrzega piękno jako jedyne zmysłowe przejawianie się celowości. Piękno objawia się w zjawiskach, których przyczyną jest duch będący wzorcem celowym, zasadą, która w celowy sposób łączy ze soba pewne zjawiska. Przedmiot posiada więc formę zewnętrzną będącą przejawem formy wewnętrznej- charakteru, ducha. Piękno prowadzi do prawdy, kształtuje wnętrze i jest warunkiem czynienia dobra. Według teorii Kanta z kolei świat zjawisk istnieje po to, by móc dotrzeć do idei estetycznej. Piękno jest cechą przedmiotu Dla Schillera piękno jest jednoznaczne z wolnością w zjawisku. Natura jest piękna wówczas, gdy przypomina wytwór człowieka, zaś wytwór człowieka jest piękny, gdy przypomina twór natury. Przedmiot, dzieło sztuki, wyraża pewną ideę, której nie potrafimy nazwać, określić.
przeciwstawienie piękna i wzniosłości (Shaftesbury, Burke, Kant)- Burke- wzniosłość jest uczciem małości człowieka wobec potęgi Boga, łączy dwa proste doznania zmysłowe-przyjemność(miłość->instynkt społeczny)i przykrość (strach->instynkt samozachowawczy). Przykrość mija, zadowolenie,ulga zostają. Wzniosłość jest więc jakością zmysłową, piękno nią nie jest. Wg Kanta piękno odnosi się do przedmiotu, wzniosłość zaś do idei. Ponadto piękno możemy dostrzec już w dzieciństwie, wzniosłość zaś wymaga doświadczenia, pojawia się dopiero na pewnym etapie rozwoju. Shaftesbury wzniosłością nazywa uczucie, które zaburza równowagę uczuciową, którego doznać można najsilniej. Wywołuje ją coś, co łączy się z niebezpieczeństwem, zagrożeniem życia, tajemnicą, siłą, której nie możemy zahamować, brakiem, pustką, ciemnością. Piękno i wzniosłość nie są pojęciami tożsamymi, ale się uzupełniają- kumulując się tworzą kallos.
obiektywność sądów smaku (Hume, Burke, Kant)- Hume-obiektywny sąd smaku może być wydany tylko przez „sprawiedliwego krytyka”, podobnie Burke uważa, że obiektywny sąd smaku jest możliwy, jeżeli wyda go kompetentna osoba. Jego zdaniem istnieją jakieś trwałe zasady smaku. Wg Kanta zaś sąd smaku nie posiada charakteru logicznego, nie odnosi się do niczego, co istnieje poza osądzającym, jest więc subiektywny. Z drugiej strony musi posiadać pewne niepodważalne zasady (antynomia smaku)
sztuka, sztuki piękne (Ch. Batteux, I. Kant)- Batteux- sztuka jest umiejętnością, zbiorem zasad potrzebnych do wykonania czegoś, co może być wykonane dobrze lub źle. Sztuka nie jest umiejętnością przypadkową, rodzi się z potrzeby (architektura). Sztukę formuje się na podstawie doświadczeń. Sztuka naśladuje naturę, jest zarazem umiejętnością wyboru, gdyż przedstawia i akcentuje to, co konieczne. Zdaniem Batteux geniusz nie może wyjść poza naturę, ponieważ wszystko, czego doświadczył z niej się bierze. Batteux wyróżnia 3 rodzaje sztuk-piękne, pośrednie i użytkowe. Sztuki piękne charakteryzują się tym, że nie naśladują biernie natury, ale ja twórczo przetwarzają, a ponadto ich źródłem są potrzeby duchowe. Kant oddziela sztukę od nauki i rzemiosła. Sztukę uważa za tworzenie pewnych rzeczy, którym brak logicznego charakteru i konieczności. Sztuka tworzona jest według pewnych reguł, które się wymyśla. Sztuki dzieli Kant na mechaniczne i estetyczne. Sztuki piękne należą do tych ostatnich. Charakteryzuje je oryginalność a także geniusz, który jest twórcą dzieła sztuki.
piękno naturalne i piękno sztuki
idea i ideał (Hegel)
warunki pojawienia się komizmu (Bergson i Plessner)- Bergson przedmiot komizmu musi posiadać pierwiastek ludzki; „obserwator” musi być obojętny wobec przedmiotu (przykrość); społeczność- komizm rodzi się w grupie osób, z niej wypływa, zacieśnia w niej więzi; przeciwstawienie mechaniczności ludzkiej wolności. Plessner zdolność dystansu, umiejętność zrozumienia cielesności, wyznaczenie granicy pomiędzy „ja” a światem zewnętrznym; Naturalna nienaturalność człowieka-ciągłe odkrywanie jakichś ról.
rola sztuki wg Freuda i Junga- wg Freuda sztuka jest ujściem ludzkich instynktów, oodzwierciedla psychikę, to, co tłumione; Jung-dwa rodzaje sztuki - psychologiczna (symptomatyczna dot. tego co świadome) i wizjonerska(sięga do nieświadom, archetypów),różnica między znakiem (symptomem) i symbolem,odbiór dzieła sztuki(emocje, zmysły, intelekt, intuicja), różnica między bezpośrednim doświadczeniem i poznaniem, racjonalizacja jako wtórny sposób odbioru dzieła, różnica pomiędzy przeżyciem i zrozumieniem dzieła sztuki,cztery wartości realizowane przez dzieło sztuki (emocjonalna, poznawcza, wychowawcza, artystyczna), przeciwstawienie wartości estetycznej i artystycznej, udział wszystkich funkcji psychicznych w odbiorze dzieła sztuki,funkcje sztuki: kompensacyjna, komunikacyjna, pośrednicząca pomiędzy świadomością i teściami nieświadomości, integrująca całość psychiki.zadania krytyki artystycznej: ustalenie rodzaju dzieła sztuki, ustalenie archetypu pozwalającego zrozumieć dzieło, analiza i interpretacja symboliki.
sztuka „ludzka” i zdehumanizowana- sztuka ludzka: Schaftesburry- „sztuka jest częścią naszego życia”, Gadamer, zdehumanizowana-pkt 23
hermeneutyka- (Biblijna, prawnicza,filologiczna), metoda badań estetycznych, jej współtwórcami byli m.in. Schleiermacher, Dithley, Gadamer. Hermeneutyka zajmuje się objaśnianiem dzieła sztuki. Wg Schleiermachera, dzieło sztuki traktować należy jako swobodny akt twórczy. Przez pryzmat twórczości możemy zrozumieć twórcę. Jest ono pośrednikiem między twórcą i odbiorcą. Dithley przeciwstawia proces wyjaśniania (odnoszący się do przyrody) procesowi rozumienia(humanistyka). Gadamer uważa, że interpretacja dzieła uwarunkowana jest historycznie. Potrzebne są również przed-sądy. Kolejną zasadą jest całościowe interpretowanie dzieła jako tworu autonomicznego. Dzieło należy również „zaaplikować” do życia odbiorcy. Wg Gadamera ideę można rozjaśnić za pomocą rozumienia, a interpretacja jest prawidłowa jeśli pozwala coś zrozumieć w życiu. Koło hermeneut.
kultura (Freud, Schiller) Freud:kultura spełniające trojakie cele(źródła cierpień): obrona przed naturą-technika(świat zewnętrzny), regulacja stosunków między ludźmi-prawo(inni ludzie),Cierpienia ciała)-medycyna; zaspokojenie potrzeb wyższych (piękna, porządku),kultura jako źródło cierpień (rola superego, sumienia, uwewnętrznionych norm i nakazów społecznych); bezpieczeństwo okupione lękiem i poczuciem winy,