Pojęcie i cel działalności przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej

System gospodarczy każdego państwa obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane i uzależnione od swojej działalności podmioty gospodarcze. Podmiotami tymi są: przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, działające w sferze produkcji, wymiany i konsumpcji. Państwo jako trzeci podmiot prowadzi działalność regulacyjną, obejmującą mechanizmy wymuszające określone zachowania pozostałych podmiotów w procesach gospodarczych.

Przedsiębiorstwo określane jest jako najmniejsza kombinacja jednostek prawnych. Czyli jest jednostką organizacyjną produkującą wyroby lub świadczącą usługi, która osiąga korzyści z samodzielnego podejmowania decyzji w granicach wyznaczonych przez prawo. Autonomia podejmowania decyzji dotyczy przede wszystkim alokacji bieżących zasobów. Cechą wyróżniającą przedsiębiorstwo jest fakt produkcji i wytwarzania dochodu narodowego.

W literaturze możemy znaleźć dwa spojrzenia na przedsiębiorstwo, jedno od strony ekonomiczno - finansowej, drugie od strony techniczno - organizacyjnej. Przedsiębiorstwo w ujęciu ekonomiczno - finansowym określane jest jako zbiór czynników wytwórczych, czyli zasobów przyjmujących postać materialną bądź niematerialną, rzeczową, osobową lub finansową, zgromadzonych w odpowiednich proporcjach i w racjonalny sposób wykorzystywanych. Celem takiej działalności jest wytworzenie i sprzedaż dóbr lub usług i osiągnięcie w ten sposób przez właścicieli wymiernych korzyści finansowych. Przedsiębiorstwo definiowane w ujęciu techniczno - organizacyjnym, czyli właściwym zorganizowaniu i dopasowaniu różnych postaci czynników produkcyjnych. Czynniki te, stanowią pewna dynamiczna całość, wspólnie przyczyniają się do prowadzenia przedsiębiorstwa i pozytywnej oceny z punktu widzenia przyjętych kryteriów. Racjonalne dopasowanie ich do siebie jest warunkiem sukcesu, racjonalności i funkcjonalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo - działalności. Elementami każdego przedsiębiorstwa są kapitał i technologie oraz odbiorcy, region i państwo. Pierwsze dwa elementy stanowią wewnętrzną konstrukcje przedsiębiorstwa, pozostałe stanowią zewnętrzne warunki działalności.

Kapitał będący podstawą funkcjonowania każdego przedsiębiorstwa i wyznaczający jego istotę w gospodarce, umożliwia wyposażenie go w niezbędne składniki majątku rzeczowego i finansowego, jak również materialnego i niematerialnego. We współczesnych przedsiębiorstwach jednymi z najważniejszych elementów są posiadane prawa, patenty i wiedza. Wszystkie one są związane z technicznymi i technologicznymi uwarunkowaniami organizacji i przebiegu procesów produkcyjnych.

Odbiorcy należący do zewnętrznych elementów konstrukcji przedsiębiorstwa przejmują efekty jego działalności. Dzięki temu umożliwiają istnienie i funkcjonowanie przedsiębiorstwa, które wytwarza produkty i usługi dla osób lub podmiotów z zewnątrz. Region jako kolejny element konstrukcji, będący bezpośrednim otoczeniem przedsiębiorstwa stwarzający przestrzeń geograficzną, w której funkcjonuje przedsiębiorstwo. Otoczenie to jako środowisko naturalne razem ze swoimi zasobami naturalnymi, infrastrukturą zasobami siły roboczej. itp.. Stwarzają przedsiębiorstwu określone wymogi i ograniczenia będąc równocześnie w zasięgu jego aktywnego i efektywnego oddziaływania. Odzwierciedleniem tego może być fakt tworzenia przez przedsiębiorstwo miejsc pracy lub zasilanie budżetu opłatami i podatkami. Państwo jako ostatni element otoczenia zewnętrznego spełnia wiele istotnych funkcji i ma najistotniejszy wpływ na warunki działalności przedsiębiorstw.

Każde przedsiębiorstwo, posiada cechy, które wyróżniają je z pośród wszystkich jednostek działających w gospodarce. Podstawowe z nich to:

• Przedsiębiorstwo jest systemem składającym się z zasobów oraz procesów zachodzących między nimi. Jest to system otwarty, czyli pozostający w ciągłej relacji z różnymi składnikami swojego otoczenia, zaspokajając swoją działalnością potrzeby innych podmiotów, instytucji i osób fizycznych będących jego klientami,

• Jest powoływane do życia nie dla realizacji określonego jednorazowego przedsięwzięcia, ale prowadzenia działalności gospodarczej w sposób trwały,

• Przedsiębiorstwo jako system jest wyodrębniony ekonomicznie, co oznacza wydzielenie zasobów pochodzących od właściciela do realizacji założonych celów oraz niezależność i samodzielność w warunkach gospodarki rynkowej,

• Następstwem odrębności ekonomicznej jest posiadanie osobowości prawnej, czyli zdolności do czynności prawnych, zaciągania zobowiązań, występowania jako odrębny podmiot w obrocie towarami. W tym względzie możliwe są następujące rozwiązania:

• przedsiębiorstwo posiada osobowość prawną (np. spółka kapitałowa, spółdzielnia);

• przedsiębiorstwo nie posiada osobowości prawnej, lecz m~ zdolność prawną i sądową (np. spółka jawna);

• nie przedsiębiorstwo, lecz osoby fizyczne, dla których przedsiębiorstwo jest podmiotem ich praw (np. osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą), i występują jako podmioty skutków prawnych.

• Jest wyodrębnione pod względem organizacyjnym i terytorialnym. Ma własną, dostosowaną do zmieniających się warunków wewnętrznych i otoczenia strukturę, której graficznym wyrazem jest schemat organizacyjny. Przedsiębiorstwo może działać na rynku lokalnym, regionalnym, krajowym lub międzynarodowym.

• Działa zgodnie z zasadą gospodarności, tzn. maksymalizuje cele przy określonych środkach poprzez maksymalizację wydajności lub też minimalizację środków dla założonego stopnia realizacji celu poprzez oszczędność środków. Przedsiębiorstwo dąży do samofinansowania swojej działalności, 1m. pokrywa koszty z uzyskanych przychodów. Poziom rentowności określa stopień realizacji zasady gospodarności.

• Prowadzi działalność na swoje ryzyko, co oznacza, że liczy się z możliwością poniesienia strat, zmniejszenia, a nawet utraty kapitału własnego. Każde gospodarowanie związane jest z ryzykiem. Przed różnymi typami ryzyka można się ubezpieczyć, jednak ryzyka rynkowego nie można przenieść na nikogo.

Przedsiębiorstwo jako system otwarty i jednostka gospodarcza pozostająca w stałej interakcji ze swoim otoczeniem charakteryzuje się dużym dynamizmem. Dlatego powinno być nastawione na uczenie się, przyjmowanie, gromadzenie nowej wiedzy oraz wykorzystywanie jej swojej działalności. Poprzez te działania przedsiębiorstwa chcą sprostać wyzwaniom współczesności. Każde przedsiębiorstwo powinno posiadać zdefiniowaną misję działania, która stanowi ogólny cel organizacji oparty na przesłankach planistycznych uzasadniających istnienie przedsiębiorstwa.

Misja przedsiębiorstwa interpretowana jest jako podstawowy sens istnienia, który odróżnia go od innych instytucji gospodarczych. Jest to opis tego, co zarząd przedsiębiorstwa chce osiągnąć w długim okresie czasu. Misja, określana jest przez produkty lub usługi, potencjalnych klientów, obszar działania, metody działania we wszystkich zakresach funkcjonalnych i okresie, w którym działania te będą prowadzone. Misja powinna jednak być na tyle ogólna, aby nie trzeba było jej zmieniać zbyt często, lecz na tyle precyzyjna by jednoznacznie definiować przedsiębiorstwo. Dlatego opracowywane są w przedsiębiorstwie cele, stanowiące uszczegółowienie misji. W praktyce osiągnięcie celu może być równoznaczne z osiągnięciem wyznaczonej misji. Cele określane są w perspektywie pięciu lat, roku lub kwartału. W praktyce przedsiębiorstwa posługują się celami obejmującymi okres jednego roku. Cele przedsiębiorstwa muszą dotyczyć pojedynczej działalności, konkretnego tematu, dotyczyć rezultatów a nie działań; musza być zrozumiałe, motywujące i atrakcyjne, ale tez osiągalne a przede wszystkim być zgodne z misją przedsiębiorstwa.

W literaturze spotykamy wiele klasyfikacji celów przedsiębiorstwa. Przeważnie wyróżnione zostają takie cele jak: maksymalizacja zysku, rozwój przedsiębiorstwa, osiągnięcie zakładanego udziału w rynku, przetrwanie firmy, osiągnięcie równowagi finansowej, wzrost sprzedaży, maksymalizacje przychodów właścicieli. Przyjęte cele wyznaczają sposób prowadzenia działalności, wybór dróg dystrybucji towarów, intensywności reklamy czy promocji. Jednocześnie można realizować kilka celów powiązanych ze sobą w niektórych przypadkach, przez co realizacja ich musi być poprzedzona osiągnięciem poprzedzającego celu.

W zależności od wielkości, formy własności, formy prawno - organizacyjnej przedsiębiorstwa posiadają zróżnicowane cele. Najczęściej grupowane są one w następujący sposób:

• jako konfiguracja celów przedsiębiorstwa zhierarchizowanych w zależności od typu własności środków produkcji, wielkości oraz formy organizacyjno - prawnej przedsiębiorstwa,

• jako cele ekonomiczno - finansowe np. maksymalizacja zysków, rentowności czy zapewnienie płynności finansowej i zdolności kredytowej; oraz cele pozostałe - rynkowe, socjalne, związane z władza i prestiżem np. zapewnienie stabilności, wzmocnionej pozycji rynkowej, prestiżu, zapewnienie socjalnej stabilności i bezpieczeństwa pracownikom.

• jako cele krótkookresowe czyli bieżące i cele długookresowe,

• jako cele różnych grup interesów umiejscowionych w "wewnątrz" przedsiębiorstwa, jak i poza nim,

• jako cele ujmowane z punktu widzenia różnych teorii przedsiębiorstwa formułowanych przez naukę ekonomii.

Cele mogą być ustalane na różnych szczeblach i odrębnie ustalane dla poszczególnych szczebli zarządzania w przedsiębiorstwie. Cel główny, ostateczny i podstawowy nazywany misją powinien być niepowtarzalny, odróżniający przedsiębiorstwo od innych, wskazujący na zakres działania przedsiębiorstwa i filozofię jego działania. Cele realizowane przez przedsiębiorstwo muszą obejmować różne elementy jego działalności, m.in. rynki docelowe, najważniejsze technologie, koncepcje działania, stosunki z konsumentami, czy problemy ekologiczne.

Określanie i hierarchizacja celów odbywa się na wszystkich szczeblach decyzyjnych przedsiębiorstwa. Wyróżnić można trzy podstawowe szczeble i zakres podlegających im celów:

• kierownictwo przedsiębiorstwa - cele strategiczne,

• średni szczebel kierowniczy - cele taktyczne,

• niższy szczebel kierowniczy - cele operacyjne.

Na wyższych szczeblach zarządzania dzięki posiadanym przez personel kompetencjom, cele ogólne mogą być dekomponowane. Wybór celów ogólnych i szczegółowych dla kadry kierowniczej jest bardzo trudny. W formułowanie celów ogólnych, zaangażowani są zawsze właściciele przedsiębiorstwa i kadra kierownicza. Ważny jest też udział w tym procesie kierowników poszczególnych szczebli i pozostałych pracowników. Przyjęte cele ukierunkowują całkowicie działalność przedsiębiorstwa.

Współczesne teorie rynkowe poddają krytyce koncepcję jednego celu i przyjmują założenie, że przedsiębiorstwa realizują równolegle pewien ich zbiór, wiązkę celów. Wiązka celów powinna mieć charakter postulatywny, czyli powinna być realizacją tych celów, które zapewniają przedsiębiorstwu trwały i wszechstronny rozwój. Zestaw celów składających się na wiązkę celów może się zmieniać, zależnie od sytuacji przedsiębiorstwa. Pozwala to na dostosowanie się przedsiębiorstwa do zmieniającego się ciągle otoczenia i warunków funkcjonowania. W długim okresie czasu pozwala przede wszystkim na przetrwanie i osiągnięcie określonej misji.

Tablica 1 Rodzaje celów przedsiębiorstwa

Rodzaje celów	Podstawowe kategorie celów
Cele rynkowe	Udział w rynku Obrót Znaczenie rynkowe Nowe rynki
Cele ekonomiczne	Zysk Rentowność sprzedaży Rentowność kapitału ogółem Rentowność kapitału własnego
Cele finansowe	Płynność finansowa Zdolność kredytowa Samofinansowanie Struktura kapitału
Cele socjalne	Zadowolenie z pracy Bezpieczeństwo socjalne Integracja społeczna Rozwój kadr
Cele związane z wiedzą i prestiżem	Niezależność Wizerunek i prestiż Wpływy społeczne Wpływy polityczne

Pojęcie zarządzania

KIEROWANIE jest sztuką pracowania poprzez innych ludzi.

KIEROWANIE to spełnianie z góry określonych zadań poprzez wysiłek innych ludzi.

KIEROWANIE polega na osiąganiu celów poprzez organizowanie pracy podporządkowanych ludzi.

KIEROWANIE ludźmi polega na działaniu zmierzającym do spowodowania działania innych ludzi (kierowanych podwładnych) zgodnego z celem, tego kto nimi kieruje

KIEROWANIE to oddziaływanie jednego obiektu (kierującego) na inny obiekt (kierowany) w taki sposób, aby zachowanie się, działanie lub funkcjonowanie obiektu kierowanego zmierzało do osiągnięcia postawionych przed nim celów

ZARZĄDZANIE to działanie zmierzające do spowodowania funkcjonowania rzeczy, organizacji lub osób podległych, zgodnego z celem zarządzającego.

Definiowanie zarządzania (kierowania) poprzez określanie jego funkcji, pozwala na przyjęcie następującej konwencji terminologicznej:

1. kierowanie i zarządzanie to synonimy z punktu widzenia funkcji, które są w tych procesach spełniane,

2. zarządzanie jest pojęciem, które w sensie rzeczowym odnosi się do jednostek organizacyjnych oraz stanowisk kierowniczych., a także do organów doradczych, które łącznie tworzą sferę zarządzania,

3. kierowanie to proces oddziaływania podmiotu kierującego na obiekt kierowany, powodujący osiąganie założonych celów.

Funkcje zarządzanie to działania pojedyncze lub zbiorowe (spełniane przez jednostki zarządzania i stanowiska kierownicze), których ogólny sens związany jest z postępowaniem normującym i dyspozycyjnym, uzależniającym zachowanie się podporządkowanego członu (jednostek organizacyjnych, poszczególnych podwładnych).

Proces zarządzania do ciąg działań będących funkcjami planowania, pobudzania, organizowania i kontroli, które uporządkowane są w określonych układach przebiegów organizacyjnych (zwykle układach informacyjno-decyzyjnych) i spełniane są przez jednostki zarządzania oraz stanowiska kierownicze.

Istota podejmowania decyzji w zarządzaniu

Podejmowanie decyzji jest terminem, występującym w dwóch znaczeniach.

W pierwszym - szerokim, jest to cały złożony proces informacyjno- decyzyjny, na który składają się:

1. Identyfikacja sytuacji decyzyjnej (rozpoznanie i opisanie sytuacji decyzyjnej, zebranie informacji, ustalenie przyczyn sytuacji decyzyjnej),

2. Przygotowanie decyzji (klasyfikacja problemu, ustalenie warunków jego rozwiązania i ich ocena oraz opracowanie wariantów rozwiązań),

3. Podjęcie decyzji (ocena wariantów rozwiązań wg przyjętych kryteriów oceny, wybór wariantów i ewentualne jego wstępne sprawdzenie, przyjęcie rozwiązania tj. podjęcie decyzji i jej sformułowanie w formie operacji),

4. Realizacja decyzji (wyznaczenie realizatora, ustalenie środków na realizację decyzji, kontrola skutków po jej wprowadzeniu).

W drugim - węższym, podejmowanie decyzji jest tylko jednym z kroków całego procesu decyzyjnego i oznacza akt nielosowego wyboru w działaniu. Jest zatem świadomym aktem woli decydenta, który w sposób nielosowy dokonuje wyboru jednego ze zbioru możliwych wariantów rozwiązania problemu decyzyjnego.

Podejmowanie decyzji utożsamia się, więc z rozwiązywaniem problemów decyzyjnych. Rozwiązanie problemu decyzyjnego to wprowadzenie decyzji w życie.

Sytuacja decyzyjna to zachwianie równowagi między organizacją lub jej składnikami, a otoczeniem.

Podstawowymi przyczynami powstania sytuacji decyzyjnej mogą być:

1. Zanik wzajemnych związków pomiędzy poszczególnymi składnikami organizacji,

2. Zmiany relacji w układzie organizacja - otoczenie na skutek zmian w otoczeniu,

3. Percepcja sytuacji w organizacji jako niezadowalającej i wymagającej zmian,

4. Percepcja sytuacji w otoczeniu jako niezadowalającej i wymagającej zmian.

Podstawową przesłanką rozpoczęcia każdego procesu decyzyjnego jest stwierdzenie przez decydenta problemu, którego rozwiązanie jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania organizacji.

Problem decyzyjny to odchylenie (dodatnie lub ujemne) między rzeczywistym stanem rzeczy, a stanem pożądanym konkretyzowanym w postaci celu, planu czy wzorca.

Proces decyzyjny rozpoczyna identyfikacja sytuacji decyzyjnej. Trzeba zdawać sobie sprawę, że każda sytuacja decyzyjna charakter podmiotowy, co oznacza że dotyczy konkretnego kierownika. Posiada on określoną wiedzę i w oparciu o nią stwierdza, czy jest ona wystarczająca do eliminacji sytuacji decyzyjnej. Jeśli tak jest, wówczas następuje rozwiązanie sytuacji decyzyjnej poprzez podjęcie decyzji. bez uciekania się do wykorzystania schematu podejmowania decyzji.

Jeśli decydent, w toku rozpoznania sytuacji decyzyjnej stwierdza, że nie posiada wystarczającej wiedzy by ją wyeliminować, to wówczas powinien ją wzbogacić poprzez zebranie dodatkowych informacji. Będzie to mógł uczynić w sposób racjonalny posługując się schematem podejmowania decyzji. Jego pierwszy etap sprowadza się właśnie do zebrania i uporządkowania informacji dla rozpoznania i opisania problemu decyzyjnego oraz ustalenia przyczyn, które stworzyły sytuację decyzyjną.

Klasyfikacja decyzji

1. Rodzaj problemów: operacyjne, taktyczne, strategiczne,

2. Źródła powstania: inicjowane przez podmioty zewnętrzne w stosunku do przedsiębiorstwa, inicjowane przez kierownika, inicjowane przez pracowników,

3. Zakres posiadanych informacji: Podejmowane w warunkach pewności, podejmowane w warunkach ryzyka, podejmowane w warunkach niepewności,

4. Czynności, których dotyczą: regulacyjne, sterujące, innowacyjne, badawcze, alokacyjne, wykonawcze, oceniające,

5. Możliwości kwantyfikacji: Możliwe do skwantyfikowania, trudne do skwantyfikowania, niemożliwe do skwantyfikowania,

6. Powiązane z funkcjami zarządzania: planistyczne organizatorskie, motywacyjne, kontrolne,

7. Formy decydowania; indywidualne, kolegialne, kolektywne,

8. Okres podejmowania decyzji: bieżące, krótkookresowe, długookresowe, perspektywiczne,

9. Wagę rozwiązywanego problemu: kluczowe, standardowe, marginalne,

10. Stopień powtarzalności: zrutynizowane, niezrutynizowane, nowatorskie,

11. strukturę sytuacji decyzyjnej: programowane (podejmowane zgodnie ze zwyczajem lub ustalonymi zasadami), nieprogramowane (podejmowane w sytuacji nowych lub nadzwyczajnych i wymagających twórczego myślenia oraz racjonalnego rozważenia).

Z punktu widzenia zakresu posiadanych informacji, możemy ogół problemów, ująć w trzy następujące grupy:

1. Problemy podejmowane w warunkach pewności, a więc takich, przy których wiadomo, że każde działanie prowadzi niezmiennie do określonego wyniku,

2. Problemy podejmowane w warunkach ryzyka, przy których każde działanie prowadzi do wyniku z pewnego określonego zbioru możliwych wyników, z których każdy ma znane prawdopodobieństwo wystąpienia; zakłada się, że prawdopodobieństwa te (ewentualnie ich rozkłady) znane są podejmującemu decyzję,

3. Problemy podejmowane w warunkach niepewności, dla których nawet dla jednego działania ze zbioru wyników tego działania, nie są znane ich prawdopodobieństwa, albo też nie ma sensu mówić o ich prawdopodobieństwie.

Z punktu widzenia możliwości kwantyfikacji, problemy decyzyjne możemy podzielić na następujące grupy:

1. Możliwe do skwantyfikowania, a więc dobrze ustrukturyzowane, sformułowane ilościowo, w których istotne zależności wyrażone są za pomocą liczb i symboli,

2. Trudne do skwantyfikowania, a więc słabo ustrukturyzowanie, mieszane, zawierające zarówno elementy jakościowe oraz ilościowe, przy czym dominują elementy jakościowe, mało rozpoznane, o nie określonych relacjach,

3. Niemożliwe do skwantyfikowania, nieustrukturyzowane, wyrażone jakościowo, w których brak jest ilościowych zależności między elementami.

1

Współczesne kierowanie wymaga nie autokracji i dominacji, lecz demokracji współdziałania, otwartej i pełnej komunikacji, otwartych i swobodnych dyskusji, wspólnego ustalania celów i środków ich realizacji.

Współczesne zarządzanie jest przede wszystkim oparte na obserwacji praktyki (ściślej zaś tych rozwiązań, które „sprawdzają się”), nie zaś na abstrakcyjnych formułach, cybernetycznych modelach i matematycznych wzorach, pretendujących do miana prawd uniwersalnych. Baczna obserwacja praktyki prowadzi, bowiem do odkrycia bogactwa rozwiązań i bogactwa uwarunkowań.

Zarządzanie jest działalnością kierowniczą polegającą na ustalaniu celów i powodowaniu ich realizacji dzięki wykorzystaniu przez organizację zasobów, procesów i informacji w istniejących warunkach zewnętrznych jej działania (prawnych, społecznych, ekonomicznych itp.) w sposób sprawny i skuteczny oraz zgodny ze społeczną racjonalnością działań gospodarczych.

---