Finanse publiczne

Dn. 23.02.2003

Warunki zaliczenia

1. kartkówki

2. test wielokrotnego wyboru w sesji

Literatura:

1. W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, wydaw. Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2002

2. S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, wyd. PWN, W-wa 1999

3. Malinowska i Masiąg, Finanse Puliczne w Polsce, Przewodnik 2002, ODDKK, Gdańsk 2002

System społeczny składa się z systemów:

• ekonomicznego

• edukacyjnego

System ekonomiczny składa się z 2 warstw:

• realnej (obejmuje ruch materii)

• regulacyjnej (obejmuje informacji i decyzje)

Podmioty niefinansowe to: gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa.

System finansowy ma 2 podsystemy:

• publiczny

• rynkowy

Oba realizują cel: dostarczają gospodarce zasobów (dóbr i usług sprzyjających rozwojowi) za pomocą pieniądza.

Podsystem rynkowy - wykorzystuje mechanizm rynkowy do realizacji celu tzn. dostarcza zasobów gospodarce potrzebnych do rozwoju, dotyczy to prywatnych podmiotów.

Podsystem publiczny - wykorzystuje do realizacji celu mechanizmy tworzenia i przepływu środków pieniężnych w trybie publicznym. W związku z działalnością szeroko rozumianego państwa.

Państwo - obejmuje władzę szczebla centralnego i samorządowego, które realizują zadania publiczne oraz inne podmioty, które realizują zadania publiczne.

W państwie istnieją regulacje prawne, które dotyczą finansów publicznych. Jest to Ustawa o finansach publicznych z dnia 01.01.1999r.

Przez finanse publiczne ustawa rozumie procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowanie.

Procesy:

• pobieranie, gromadzenie dochodów

• wydatkowanie środków publicznych

• finansowanie deficytu

• zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

• zarządzanie środkami publicznymi

• zarządzanie długiem publicznym

System rynkowy nie realizuje tych zadań.

Zasady przy analizie procesów pieniężnych:

1. Państwa mają swoją wyodrębnioną państwowość

2. Państwo, elementy państwa są obecnie we wszystkich podsystemach, bo państwo ustala reguły istnienia tych podsystemów

3. Państwo oddziałuje z różną intensywnością na publiczny i rynkowy system finansów, jak i na niefinansowe podmioty (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa) za pomocą podatków na niepubliczne podmioty. Oddziaływanie jest uwarunkowane politycznie (doktryna polityczna).

4. Aktywność państwa dotyczy sfery regulacyjnej i realnej. W sferze realnej dot. dostarczania dóbr i usług publicznych.

Zadania publiczne wyznaczają zachowanie, formę, zakres działalności podmiotów. Nakładają obowiązki i dają uprawnienia. Obowiązek to nakaz lub zakaz albo zaniechanie danego zachowania.

Specyfikacja zadań publicznych:

1. Zadania publiczne mają formę (norm) regulacji prawnych: norm ogólnych prawa finansowego lub szczegółowych zadań, które wynikają z ustaw szczebla centralnego lub uchwał samorządu terytorialnego, bądź też pochodzą z innych planów finansowych

2. Uprawnienia i obowiązki stanowiące przedmiot tych zadań mogą mieć charakter realny (materialny) lub regulacyjny. W szczególnych przypadkach charakter proceduralny.

Charakterystyka zadań publicznych.

Szczebel struktur organizacji państwa ze związku z pełnieniem określonych funkcji dzieli się na:

1. Zadania państw związane z istnieniem struktur organizacyjnych tego państwa, administracji państwa, szczebla centralnego.

2. Zadania jednostek samorządu terytorialnego.

Funkcje państwa:

1. Publiczna

2. Społeczna

3. Gospodarcza

Ad 1. Funkcja publiczna państwa jest realizowana w administracji, obronie narodowej, wymiarze sprawiedliwości poprzez zaspakajanie potrzeb zbiorowych i indywidualnych.

Potrzeby zbiorowe nie są zaspakajane za pomocą rynku, bo przedsiębiorstwa nie są zainteresowane zaspokajaniem potrzeb zbiorowych.

Natomiast potrzeby indywidualne zaspokaja mechanizm rynkowy.

Podatki ograniczają konsumpcję i oszczędności. Podatki działają na zasadzie ex post - po nastąpieniu pewnego zdarzenia.

Ad 2. Funkcja społeczna państwa opiera się na modelach polityki społecznej, określających działalność i rolę państwa, rynku i rodziny.

Wyróżniamy następujące modele polityki społecznej:

1. Welfare Reżim - reżim dobrobytu:

1. Liberalny - ograniczenie roli państwa, tylko do działania przeciw ubóstwie. Ważną rolę odgrywają naturalne kanały - rodzina. Jeśli ich nie ma to wtedy występuje ubóstwo.

2. Motywacyjny - utrzymuje równowagę między pracą a płacą, spokój społeczny. Edukacja jest ważna. Państwo mało ingeruje.

Model Korporacyjny - ważne są ubezpieczenia, gdy rodzi się ryzyko społeczne.

3. Redystrybucyjny (opiekuńczy) - oparty na zasadach egalitaryzmu i uniwersalizmu. Obie te zasady mówią:

• każdy człowiek jest chroniony przed ryzykiem utraty wartości materialnych

• występuje równy dostęp do usług społecznych

• państwo musi ściągać duże podatki

• następuje redystrybucja dochodów poprzez dystrybucję dochodu na podstawie wkładu pracy, a później redystrybucję dochodu

Położenie geograficzne modeli polityki społecznej:

1. Liberalny: USA, Kanada

2. Motywacyjny: Francja, Niemcy, Austria

3. Redystrybucyjny: kraje Skandynawskie

Ad 3 Funkcja gospodarcza państwa opiera się na art. 20 Konstytucji z 1997 r., który mówi: „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę systemu gospodarczego.”

Koncepcja niemiecka opierała się na:

• wspieraniu przedsiębiorczości

• upowszechnianiu własności i majątku własnego

• tworzeniu warunków i bodźców do podejmowania pracy

Współczesna koncepcja odrzucała:

• egalitaryzm - równość wszystkich obywateli

• świadczenia socjalne

Neokapitalizm kontra opiekuńczość.

Dn. 02.03.2003

Funkcje społeczne państwa były nadmiernie rozbudowane w krajach socjalistycznych. Odejście od modelu socjalistycznego (opiekuńczego) nie doprowadziło do powstania nowego modelu.

W większości państw jest obecnie III model państwa mieszanego (opiekuńczo-liberalnego).

Kolebką gospodarki rynkowej są Niemcy. Polega to na:

• wspieraniu ludzi, od których zależy dobrobyt państwa

• tworzeniu warunków do podejmowania pracy

• odrzucaniu egalitaryzmu - równość i świadomość społeczną

Negatywne skutki, które dalej trapią rozwinięte gospodarki:

• bezrobocie

• ubóstwo

• bezdomność

Ani państwo liberalne, ani opiekuńcze, ani społeczne nie rozwiązało problemów społecznych gospodarek tych mniej i więcej rozwiniętych.

Funkcje społeczne nie mają charakteru obiektywnego w porównaniu do funkcji publicznych. Funkcje publiczne lepiej zaspakajają potrzeby.

Ograniczanie funkcji społecznej, zadań państwa polega na tym, że państwo nie wytwarza dochodów i musi sięgać do dochodów przedsiębiorstw i ludności.

Ad 3. Funkcje społeczne wiążą się z funkcją gospodarczą.

Mechanizm udziału państwa w celu realizacji funkcji gospodarczej dokonuje się poprzez alokację zasobów płac i kapitału oraz poprzez redystrybucję dochodów.

Przymusowy mechanizm poboru gromadzi fundusze niezbędne do realizacji funkcji państwa.

Mechanizm współzależności między aktywnością państwa, a gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami w związku z ponoszeniem danin publicznych.

Zbyt duże obciążenia powodują:

• zubożenie dochodów

• zmiany w rynkach pracy

• obniżenie aktywności

• kapitał będzie wędrował tam, gdzie są mniejsze podatki

• hamuje tempo wzrostu gospodarczego

Podstawowe źródło dochodów państwa stanowią instrumenty podatkowe, które mogą deformować:

• preferencje przedsiębiorstw i ludności

• alokację czynników produkcji

Podatki determinują funkcjonowanie rynków poprzez wpływanie na ich uczestników.

Zadania publiczne mają wyznaczone ekonomiczne granice, które mogą się kurczyć tylko w wyniku liberalizacji.

Przy realizacji zadań państwa ma miejsce:

• alokacja zasobów

• redystrybucja dochodów (wtórny podział wytworzonego dochodu) - państwo ściąga daniny i dokonuje redystrybucji tych dochodów za pomocą transferów:

• redystrybucja społeczne - realizowana przy pomocy instrumentów publicznych, np. zasiłki

• redystrybucja gospodarcza - realizowana dzięki dotacjom, subwencjom, gwarancjom i poręczeniom (np. kredytów), zwolnieniom i ulgom podatkowym. Redystrybucja gospodarcza to Pomoc Publiczna skierowana do przedsiębiorców.

Alokacja zasobów i redystrybucja dochodów jest wykorzystywana przez państwo w celu stabilizowania gospodarki i niwelowania wahań koniunkturalnych, hamuje nadmierną ekspansję wzrostu lub przyczynia się do wzrostu gospodarczego.

Balcerowicz skutecznie schłodził gospodarkę.

Z gospodarczą funkcją państwa powiązana jest Funkcja stabilizowania gospodarki.

Instrumenty finansowe stabilizacji gospodarki są o charakterze podatkowym i wydatkowym.

Dużą rolę odgrywają podatki dochodowe, które pozwalają na szybkie pobudzanie i ograniczanie wzrostu cyklu gospodarczego gospodarki.

Dwa rodzaje działań państwa w celu stabilizacji gosp.:

1. Aktywna polityka Fiskalna

2. Pasywna polityka państwa

Ad 1) Aktywna (dystrykcjonalna) polityka fiskalna, gromadzenia i wydatkowania środków budżetu. Wpływa ona na cykl koniunkturalny, stopy procentowe, stopę bezrobocia inflację i oszczędności.

Instrumenty działania Aktywnej Polityki:

• zmiana stawek podatkowych

• zmian wydatków budżetowych (strukturalne, inwestycyjne, np. poprzez inwestycje publiczne państwo pobudza popyt globalny

• działania związane z korektą budżetu państwa

Aby uruchomić Aktywną politykę to trzeba zauważyć zmiany w gospodarce, np. spadek inflacji, wzrost bezrobocia. To powoduje opóźnienie czasowe Aktywnej Polityki.

Ad 2) Pasywna Polityka Państwa

Instrumenty te cechuje wysoka elastyczność, tzn. że szybko się dopasowują do potrzeb. Są to np. podatki progresywne, zasiłki.

Automatyczne stabilizatory gospodarki działają niezależnie od decyzji rządowych. Włączają się same w wyniku zaistnienia pewnych okoliczności.

Tendencje państwa w gospodarce określa ekonomia, gdyż brakuje odpowiednich modeli. Wyróżniamy następujące rodzaje ekonomi:

1. Ekonomia Monetarystów (noblista Fridman) „Państwo nie powinno wtrącać się do gospodarki”

2. Ekonomia liberalizmu (noblista Stedbnic) „Polityczny liberalizm ni rozwiązuje problemów gospodarki. Niewidzialna ręka rynku nie istnieje”

3. Ekonomia mieszana (w Polsce) spełnia 2 funkcje:

• przewodnią - mechanizm rynkowy

• korygującą - mechanizmy oddziaływania państwa (interwencjonizm państwa)

Państwo jako podmiot:

• w sferze regulacyjnej - państwo wykonuje politykę fiskalną, społeczną

• w sferze realnej - państwo jako właściciel ziemi, kapitału. Państwo prowadzi politykę ochrony konkurencji, określa zasady prywatyzacji.

Funkcje gospodarcze ukazane są w:

1. Polityce Makroekonomicznej państwa - wpływ na całą gospodarkę

2. Polityce Mikroekonomicznej państwa - wpływ na indywidualne podmioty.

Ad 1) Państwo prowadzi politykę makroekonomiczną by wpływać na tempo i siłę rozwoju gospodarczego. Stosuje się w tym celu następujące instrumenty:

• polityki fiskalnej: podatki, subwencje, gwarancje ze środków publicznych, dotacje dla przedsiębiorców, dopłaty do oprocentowania

• narzędzia polityki monetarnej (pieniężnej): stopy procentowe, kursy walutowe

• narzędzia administracyjnego przymusu: kontyngenty importowe, zakazy, nakazy, ceny regulowane (urzędowe)

Elastyczne instrumenty: monetarne i fiskalne pozwalają na dopasowanie ich do potrzeb.

Administracyjne nie są elastyczne, gdyż np. zakazu lub nakazu nie da się obejść.

Ad 2) Polityka mikroekonomiczna państwa związana jest z oddziaływaniem na przedsiębiorstwa za pomocą:

• parametrów finansowych podaż pieniądza i stopy procentowe

• instrumentów fiskalnych: podatki, dotacje - jest to Pomoc Publiczna.

Państwo wykonując trzy funkcje państwa wykazuje różne aktywności państwa w sferze gospodarki:

1. Aktywność związana jest z oddziaływaniem na gospodarkę - Polityka makro-, mikro- społeczno-ekonomiczna.

Aktywność związana z realizacją polityki ekonom-społecznej dotyczy sfery regulacyjnej gospodarki, bo wiąże się z planowaniem, przetwarzaniem informacji.

2. Aktywność w ramach funkcji społecznej i gospodarczej jest związana z sektorem publicznym.

Aktywność związana z istnieniem sektora publicznego dotyczy realnej sfery gospodarki. Ten sektor gromadzi podmioty publicznoprawne, które realizują funkcję publiczną, społeczną, gospodarczą. Tę funkcję realizuje też samorząd terytorialny.

Podsumowanie:

1. Zadania publiczne można ujmować:

• w szerszym znaczeniu (sensu largo), obejmują obecnie 3 grupy zadań publicznych:

• zadania publiczne w węższym znaczeniu (sensu stricte publiczne) w ścisłym znaczeniu, związane z realizacją publicznych funkcji państwa

• zadania społeczne

• zadania gospodarcze

2. Funkcje społeczne, publiczne, gospodarcze są immonentną cechą państwa ale każde państwo indywidualnie określa jakie zadania publiczne będzie realizowała w danym czasie, zgodnie z dana doktryną polityczną, zgodnie z potrzebami danego społeczeństwa.

3. Sprawowanie funkcji publicznych wymaga alokacji zasobów w celu wykonywania danych zadań publicznych sensu stricte - szczegółowych.

Sprawowanie funkcji społecznych wymaga głównie redystrybucji dochodów i co za tym idzie pośrednio alokacji.

Sprawowanie funkcji gospodarczych opiera się na działaniach stabilizacyjnych związanych z alokacją zasobów i redystrybucją dochodów w celu realizacji zadań o charakterze gospodarczym.

4. Funkcje państwa:

• publiczna

• społeczna

• gospodarcza

Dwu szczeblowy system zarządzania środkami budżetowymi:

• szczebel centralny

• szczebel samorządu terytorialnego

Kryteria podziału zadań na zadania państwa lub szczebla samorządu terytorialnego:

1. możliwości wykonywania tych zadań

2. skuteczność zarządzania środkami publicznymi na terenie całego kraju bądź na szczeblu samorządu terytorialnego

3. koszty realizacji zadań przez dany szczebel

4. możliwość najlepszego zaspokojenia potrzeb globalnych, regionalnych

Ważne są 3 i 4 dla samorządów terytorialnych.

Przesłanka rozbudowy samorządności lokalnej: „usługa publiczna i urząd powinny być blisko obywatela"”

5. niezależność państwa i samorządu terytorialnego

6. samodzielność finansowa szczebli i samodzielność poszczególnych jednostek danego szczebla: gminy, powiaty. Samodzielność gospodarowania własnym majątkiem, wykorzystywanie swoich środków i środków przydzielonych przez szczebel centralny.

7. zasada równowagi dochodów do realizowanych zadań. Wynika z Karty Europejskiej.

8. akty prawne regulujące podział zadań publicznych. Konstytucja - reguluje ogólne sprawy szczebla centralnego. Ustawy zwykłe i akty wykonawcze o finansach publicznych, ustawa o dochodach samorządu terytorialnego - reguluje szczegółowe sprawy szczebla samorządu terytorialnego.

9. podział zadań jest ugruntowany też historycznymi, geograficznymi i społecznymi uwarunkowaniami.

Podstawowe charakterystyki zadań przydzielonych samorządom terytorialnym:

1. Zadania komunalne - oparte na tradycji państwa, samorząd może sam je rozszerzyć, ale tylko w celu zaspokojenia swoich potrzeb

2. Zadania poszerzane na świecie o znaczeniu gospodarczym (powstają przedsiębiorstwa komunalne)

3. Zadania tworzone w formie związków międzyregionalnych, przedsiębiorstw obejmujących swoim zasięgiem coraz szerszy zasięg terytorialny

4. Samorząd realizuje zadania własne oraz zadania zlecone przez rząd na szczeblu samorządowym

Dn. 09.03.03

5. Kierunki rozwoju szczebla samorządowego wg standardów międzynarodowych

Przyznanie jednostkom samorządu osobowości prawnej dało im:

• rozszerzenie zakresu czynności prawnych, sami podpisują umowy, mają udziały w spółkach

• jednostki ponoszą odpowiedzialność za szkody i straty jakie wyrządzą

• ma uprawnienia decyzyjne do stanowienia prawa miejscowego - sami tworzą ustawy, nawet zmiany w podatkach

• jednostki mają dzięki temu zabezpieczoną autonomię

• uprawnienia gospodarcze

Proces decentralizacji - oznacza decentralizację zadań ze szczebla centralnego do szczebla samorządu terytorialnego.

Decentralizacja odnosi się do utworzonego podziału regionalnego na wskutek transformacji geograficznej w 1990 roku oraz do przełomu decentralizacji, który miał miejsce w 1999 roku i ustalił trójszczeblowy system realizacji zadań państwa:

• dwie jednostki samorządu lokalnego: gminy i powiaty

• województwa - są to regiony rządowo-samorządowe. Województwo jako podmiot samorządu regionalnego, publicznego dokonuje zadania na własny rachunek i odpowiedzialność.

Zadania władz lokalnych - obejmują zadania w zakresie gospodarki komunalnej w dziedzinach związanych z dostarczaniem wody, energii, wywozem odpadów, komunikacją lokalną utrzymaniem oświetlenia ulic i utrzymaniem parków publicznych, cmentarzy, prowadzeniem targowisk.

Gospodarka komunalna działa w oparciu o ustawę z 1996 r o gospodarce komunalnej, która mówi:

„wykonywanie zadań mające na celu zaspakajanie potrzeb zbiorowych ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych.” Ustawa weszła w życie w 1997, do tego czasu gmina nie wykraczała poza zadania użyteczności publicznej. Teraz tylko gminy mogą wykraczać poza rejon swojego działania. Zadania gospodarki komunalnej mogą być realizowane w formie jednostek i zakładów komunalnych oraz spółek prawa handlowego.

Jednostki samorządu lokalnego realizują zadania gospodarki komunalnej oraz zlecone przez szczebel centralny. Jednostki też mogą same zlecać zadania w ramie gospodarki komunalnej , np. prace budowlano-remontowe w formie zamówień publicznych lub kontraktów publicznych z prywatnymi firmami.

Rozszerza się zasięg realizacji zadań przez samorządy lokalne.

Jednostki mogą realizować większe zadania poprzez zrzeszanie regionalne i współpracę wewnątrz kraju, np. Związek Powiatów Polskich) i z zagranicą.

6. Samorząd w Polsce wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone ustawicznie.

Samorządy dysponują własnym majątkiem i uzyskują dochody współmierne do potrzeb.

Dochody samorządu terytorialnego:

1. dochody własne samorządów terytorialnych

2. subwencje ogólne ze szczebla centralnego

3. dotacje celowe ze szczebla centralnego

Samorząd nie jest do końca finansowo autonomiczny, ponieważ jest finansowo powiązany z budżetem. Ale istnieją wyjątki: niektóre gminy z własnych środków wykonują swoje zadania oraz dodatkowo finansują zadania szczebla centralnego.

W 2000 roku 60% kosztów zadań własnych województwa pokrywały z własnych dochodów. Powiaty potrzebowały jednak więcej dotacji.

Układ terytorialny, samorządowy powoduje, że są zbyt duże odległości między regionami biednymi i bogatymi i dlatego państwo musi interweniować i wyrównywać nierówności społeczne.

Przejrzystym odwzorowaniem struktury zadań publicznych jest odniesienie zadań do wydatków samorządów terytorialnych. Wydatki są przeznaczane na realizację:

1. Zadania własne realizowane ze środków samorządów zgodnie z ustawą.

2. Wydatki samorządu lokalnego mogą być przeznaczone na realizację zadań administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami.

3. Wydatki samorządu terytorialnego przeznaczone na zadania przyjęte w drodze umowy lub porozumienia

4. Zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego.

5. Środki z budżetów samorządu przeznaczone na pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek.

Ad 1. Zadania własne są realizowane na zasadzie domniemania kompetencji, tzn. że zadania własne są wykonywane przez określone jednostki, które nie należą do zadań administracji rządowej albo nie są zadaniami wykonywanymi na podstawie umów, porozumień. Są realizowane z 3 dochodów: własnych, subwencji i dotacji.

Charakter zadań własnych:

• obligatoryjne - obowiązkowe - określone ustawami

• fakultatywne - wynikają z uchwał jakie podejmują rady jednostek samorządu terytorialnego.

Obszar zadań własnych dotyczy zadań komunalnych, oświatowych, usług socjalnych.

Ad 2. Zadania zlecone mają charakter doraźny (chwilowy) o zakresie inwestycyjnym. Ich realizacjom służą dotacje z budżetu państwa. Nad tymi zadaniami sprawowana jest kontrola.

Charakter zadań zleconych:

• obligatoryjne - dotyczą np. ewidencji ludności, spisu powszechnego, ewidencji gospodarczej

• fakultatywne - za porozumieniem samorządu z budżetem

Ad 3. Zadania realizowane na podstawie umów, porozumień mają charakter fakultatywny.

Ad 4. Zadania realizowane wspólnie mają charakter fakultatywny.

Samorząd terytorialny ma osobowość prawną podobnie jak samorząd publiczny. Sami obsługują dług, emitują własne instrumenty lokalne, akcje komunalne i podpisują umowy.

Samorząd w Polsce:

• ma prawo do tworzenia prawa miejscowego tylko na obszarze swojego powiatu

• wojewodowie mają prawo do stanowienia prawa miejscowego

• samorządy lokalne maja uprawienia w sprawie podatków związane z ustalaniem stawek podatkowych, ulgami podatkowymi.

• granice władztwa podatkowego wyznacza konstytucja.

Szczegółowa charakterystyka zadań samorządu terytorialnego (która realizuje 3 funkcje: publiczną, społeczną i gospodarczą):

I Gmina realizuje zadania związane z:

1. Ładem przestrzennym, gospodarką terenami, ochroną środowiska

2. Gospodarka stricte komunalna

3. Gminne drogi i lokalny transport zbiorowy

4. Ochrona zdrowia i opieka społeczna

5. Oświata

6. W gminach rolniczych - hodowla zwierząt, ochrona gruntów i roślin

7. Porządek i bezpieczeństwo publiczne, zwalczenie klęsk żywiołowych, straż przeciw pożarna

8. Kultura (biblioteki)

9. Sport, wypoczynek

10. Sprawy osobowe mieszkańców

11. Tworzenie i utrzymywanie targowisk, cmentarzy

12. Ewidencja działalności gospodarczej

13. Utrzymanie gminnych, administracyjnych obiektów (urządzeń, budynków) związanych z działalnością gmin.

II Powiat realizuje zadania o charakterze:

1. ponadgminnym - przekraczają możliwości pojedynczej gminy (np. komunikacja publiczna między gminami)

2. uzupełniającym - mogą być realizowane przez gminy, ale są bardziej efektywnie wykonywane przez powiat (bo koncentrują więcej środków)

3. wyrównawczym - wyrównują szansy obywateli w ramach funkcji społecznych, np. Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie

Zadania ponadgminne:

• edukacja publiczna (średnie szkoły, podstawowe specjalistyczne np. plastyczne)

• ochrona zdrowia i opieka społeczne

• ochrona dóbr kultury

• kultura społeczna i sport

• transport

• geodezja i kartografia

• gospodarka nieruchomościami

• zagospodarowanie przestrzenne

• nadzór budowlany

• ochrona środowiska

• leśnictwo, rybactwo, rolnictwo śródlądowe

• ochrona pożarna i inspekcje

• przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy

• ochrona praw konsumenta

• utrzymanie powiatowych urządzeń, obiektów administracyjnej użyteczności

Funkcje społeczne koncentracja w powiecie

Funkcje gospodarcze koncentracja w gminie. Gmina realizuje zadania gospodarcze przekraczające obszar gminy. Powiaty nie.

III Województwo - jest to specyficzna jednostka samorządowa, największa jednostka podziału administracyjnego, terytorialnego, rządowego. Realizuje zadania regionalne jako jednostka samorządowa w obrębie terenu województwa.

Zadania województwa:

1. określające strategię rozwoju województwa:

• pobudzają aktywność gospodarczą obszaru

• podnoszą poziom konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa

• zachowanie walorów środowiska kulturowego i przyrodniczego z uwzględnieniem potrzeb przyszłych pokoleń

• kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego

2. z prowadzeniem polityki wewnątrzregionalnej (wewnątrz województwa):

• tworzenie warunków dla rozwoju gospodarczego

• utrzymanie i rozwój infrastruktury społecznej, ekonomicznej

• pozyskiwanie środków publicznych i łączenie ich z prywatnymi w ramach działalności non profit (użyteczności publicznej)

• kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

3. publiczne związane z samorządowym charakterem województwa, nie realizowane przez powiaty i gminy:

• promocja i ochrona zdrowia

• pomoc społeczna

• drogi wojewódzkie i transport

• ład przestrzenny

• zagospodarowanie przestrzenne

dn. 16.03.2003

Zależności między funkcjami państwa.

Państwo poprzez Funkcje publiczne, społeczne i gospodarcze zaspakaja potrzeby zbiorowe i potrzeby indywidualne poprzez realizację zadań państwa i samorządu terytorialnego. Polega to na gromadzeniu (dochodów i przychodów publicznych) i rozdysponowaniu (wydatków i rozchodów publicznych) środków publicznych, na które składają się fundusze publiczne (zasoby środków publicznych): fundusze celowe, fundusze statutowe podmiotów sektora publicznego, budżet państwa i budżet JST.

Funkcje państwa: publiczna, społeczna, gospodarcza.

Zadania realizowane przez państwo i samorząd terytorialny.

Zadania publiczne wyznaczają zachowanie, formę aktywności podmiotów w obszarze naszego zainteresowania.

Funkcje publiczne: wymiar sprawiedliwości, obrona narodowa. Na realizację zadań potrzebne są środki gromadzone jako dochody i przychody. Im więcej zadań tym więcej trzeba danin publicznych i podatków.

Funkcje społeczne: edukacja, zatrudnienie, ochrona zdrowia. 3 modele funkcji społecznej: liberalny, motywacyjny, redystrybucyjny. W Polsce jest to Społeczna Gospodarka Rynkowa.

Funkcje gospodarcze związane z aktywnościami: alokacja zasobów, redystrybucja dochodów (społeczna i gospodarcza), stabilizacja gospodarki (2 rodzaje polityki fiskalnej: aktywna polityka fiskalna obejmująca podatki, gwarancje i pasywna polityka fiskalna).

2 skrajne modele obecności państwa: 1. Fridman - nurt monetarny - ważne państwo; 2. Staubnic - nurt liberalny - ważny rynek.

2 rodzaje polityka państwa: makroekonomiczna - 2 instrumenty polityki finansowej i monetarnej; mikroekonomiczna.

Państwo pełni funkcję społeczno-ekonomiczną.

Klasyfikacja zadań publicznych (sensu largo):

1. w wąskim znaczeniu (sensu stricte) związane z funkcjami publicznymi

2. zadania społeczne

3. zadania gospodarcze

Funkcje publiczne wymagają alokacji.

Funkcje społeczne wymagają redystrybucji dochodów w celu wykonywania zadań społecznych.

Funkcje gospodarcze wymagają stabilizacji gospodarki, alokacji i redystrybucji jednocześnie. Ważna jest polityka fiskalna i monetarna.

Zadania samorządu terytorialnego

Przesłanki podziału zadań:

• koszty realizacji zadań, są niższe gdy są realizowane bliżej potrzebującego obiektu

• konstytucja reguluje podział zadań publicznych

• podział zadań jest umowny

• decentralizacja zadań.

Kierunki decentralizacji gospodarki światowej:

• zadania komunalne właściwość każdego samorządu (oświata, drogi)

• zadania państwa i samorządu wynikają z ustawy zasadniczej opierają się na samodzielności

Zadania samorządu jakie wykonują są to zadania nie zastrzeżone przez ustawy dla innych organów.

Źródła środków do realizacji zadań: dochody własne i dotacje celowe i subwencje ogólne.

Samorząd realizuje zadnia własne, zlecone, w ramach umów, porozumień, zadania wspólne.

Charakterystyka zadań: zadania mają charakter fakultatywny lub obligatoryjny.

Posiadanie osobowości prawnej przez samorząd uprawnia do:

• dysponowania majątkiem

• zaciągania zobowiązań i wywiązywania się z nich

• posługiwania się instrumentami finansowymi

Zadania są realizowane przez:

• gminę - najwięcej zadań

• powiat - funkcje publiczni i społeczne, walka z bezrobociem

• województwo- polityka regionalna, ochrona przyrody

Gromadzenie (wpływy) środków publicznych:

Rodzaje źródeł środków publicznych:

1. Dochody publiczne

2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych ale nie podlegające zwrotowi

3. Przychody jednostek prowadzących działalność

4. Przychody budżetu

Podział w formie regulacji prawnej, ustawa o finansach publicznych.

Źródła środków publicznych według ustawy o finansach publicznych.

Ad 1. Dochody publiczne:

1. daniny publiczne (wynikające z władztwa państwa):

• podatki

• cła

• inne świadczenia

2. pozostałe dochody (uzyskane przez jednostki budżetowe z tytułu):

• opłaty

• dochody z mienia (dzierżawa, najem, dywidendy od wniesionego kapitału, dochody z odsetek od udzielonych pożyczek ze środków publicznych)

• dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, które nie stanowią przychodów (jak 4a i 4b) oraz dochody ze świadczenia usług

• spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej na rzecz skarbu państwa

• inne dochody: z tytułu odrębnych przepisów, kary, grzywny orzeczone

Ad 2. Środki pochodzące ze środków zagranicznych nie podlegające zwrotowi. Bezzwrotne środki z zagranicy nie pochodzące ze strukturalnych funduszy europejskich. Są to fundusze pomocowe (Sapard, Phare), są gromadzone na odrębnych rachunkach i wykorzystywane maksymalnie do kwoty zgromadzonej na koncie danego programu.

Ad 3. Przychody jednostek zaliczonych do sektora finansów publicznych uzyskane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

Ad 4. Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego:

1. z prywatyzacji majątku

2. ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych (emisja pap. wart.)

3. ze spłat udzielonych pożyczek

4. z otrzymanych pożyczek i kredytów

Specyfika (właściwość) „1,2,3” - pobranie tych dochodów, przychodów zwiększa zasoby majątkowe (finansowe) i nie powoduje zmian w ich strukturze. Przeznaczone na rozwój.

Specyfika „4” - przychody są wykorzystywane do deficytu budżetu. Środki o charakterze bezzwrotnych. Charakter tych przychodów jest odmienny od „1,2,3”, ponieważ nie idzie na rozwój, inwestycje, tylko na pokrycie deficytu. Do pokrycia deficytu wykorzystuje się też nadwyżki z lat ubiegłych.

Zasada ogólnego przeznaczenia (jedności budżetu) środki publiczne nie powinny być przeznaczone na imiennie określone wydatki. Dotyczy to głównie dochodów. Nie dotyczy ot środków z kredytów i ze środków z zagranicy i przychodów jednostek prowadzących działalność.

Wpływy do budżetu mają charakter:

• bezzwrotny (ostateczny, definitywny) zwiększają dochody: daniny publiczne, dochody z majątków (podatki, spadki)

• zwrotny (czasowy) „4” - emisja pap. wart., kredyty.

Klasyfikacja ekonomiczna wpływów:

• zwyczajne - pobierane regularnie przez państwo, wpływy przy użyciu władztwa państwa i samorządu terytorialnego (podatki dochody z majątku)

• nadzwyczajne - nie pobierane regularnie (kredyty bankowe, emisja pap. wart.)

Podział dochodów (dochody + przychody) z szerokim znaczeniu:

1. z własności publicznej (bezzwrotne)

2. z podatków i opłat (bezzwrotne)

3. z pożyczek publicznych (zwrotne)

Ad a) W sektorze publicznym można wyodrębnić majątki:

1. służące administracji publicznej, władzom publicznym, majątki o charakterze publicznoprawnym

2. publicznych instytucji o charakterze społecznym

3. zainwestowane w infrastrukturę (drogi państwowe, gminne, mosty)

4. zaangażowane w zarobkową działalność gospodarczą

1,2) nie przynosi dochodu ani państwie ani samorządowi, wymaga ponoszenia kosztów

3) może przynosić dochody jeśli jest dokonywana odpłatność za ich wykorzystywanie, pokrywające koszty i przyszłe inwestycje (wodociągi i kanalizacja w gminach)

4) zaangażowanie państwa ma charakter: bezpośredni - państwo wnosi majątek; pośredni - państwo oddziałuje za pośrednictwem instrumentów fiskalnych.

Ad b) Publiczne instrumenty:

1. Podatki - przymusowe (daniny publiczne) nieodpłatne, bezzwrotne świadczenia pieniężne nakładane przez państwo na osoby fizyczne i prawne w celu zgromadzenia dochodów do realizacji zadań publicznych w szerokim znaczeniu. Podatek jest atrybutem władzy państwa i samorządu terytorialnego. Ma charakter obligatoryjny.

2. Opłaty - nakładane na te podmioty, które korzystają z pewnych usług i ma w związku z tym obowiązek uiszczenia pewnej odpłaty. Opłata ma charakter formalno-prawny.

3. Cła - specyficzny podatek (danina publiczna) o charakterze para budżetowym.

Ad c) Głównym źródłem inwestowania w infrastrukturę są pożyczki. Pożyczki dostarczają środków publicznych, ale to nie wiąże się jak w przypadku podatków i ceł z definitywnym rozwiązaniem stosunku po ich uiszczeniu. Trzeba spłacić pożyczkę i odsetki.

Krzywa Laffera ( amerykański ekonomista Arthur Laffer zasygnalizował pod koniec lat 70 XX wieku, zależność między stawkami podatkowymi a dochodami wpływającymi do budżetu).

OL - niska skala presji podatkowej, dochody państwa rosną szybko

LK - podnoszenie stawki podatkowej powoduje wzrost dochodów ale już wyraźnie wolniejszy

KH - podniesienie stawki daje bardzo powolny wzrost dochodów

H - najwyższy dochód z tyt. podatków (50%)

HP - dalszy wzrost stawki podatkowej wywołuje ograniczenie działalności gospodarczej i spadek dochodów państwa

Przy stawce 100% dochody zupełnie zanikają

PH - zmniejszenie stawki podatkowej powoduje wzrost dochodów państwa z tytułu podatków

A priori - granica danin publicznych. Zbyt duże daniny publiczne powodują spadek dochodów i całkowite zahamowanie wpływów gdy podatek równa się 100% dochodów podatników.

Symptomy, szkodliwości zwiększenia danin publicznych:

• zmniejszenie aktywności gospodarczej

• ucieczka kapitału za granicę

• rośnie sfera ubóstwa, szara sfera

• spadają inwestycje

• rośnie bezrobocie.

Rzeczywisty kształt krzywej Laffera (oparta na analizie amerykańskich danych statystycznych przedstawiona w pracy dla Journal of Public Economics, October 1982)

Efektywne stawki PIT w Polsce w 2001 roku

Wytrzymałość jest bo jest jeszcze trochę różnicy między wartością nominalną, a realną.

2 możliwości co do wysokości danin publicznych:

• zakres zadań - im rośnie zakres zadań tym rosną daniny

• efektywność realizacji zadań - starać się trzeba o obniżenie kosztów jeśli chce się płacić mniej danin publicznych

Zakres zadań zmniejsza się o funkcje społeczne, a zwiększa dzięki efektywności poprzez zwiększanie dyscypliny realizacji zadań i decentralizację zadań.

Dn 30.03.2003

Dochody publiczne obok przychodów publicznych i środków z zagranicy nie podlegających zwrotowi stanowią dochody gromadzone przez państwo.

Dług publiczny powstaje w wyniku zaciągania pożyczek.

Rozdysponowanie środków publicznych.

Musimy dążyć do zbilansowania strony dochodowej z wydatkową. Na ten bilans może składać się nadwyżka lub niedobór środków publicznych.

dochody publiczne

+ środki pochodzące ze źródeł zagranicznych

- wydatki publiczne

= nadwyżka lub niedobór sektora finansów publicznych

Przeznaczenie środków publicznych:

1. wydatki publiczne

2. rozchody publiczne:

• spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów

• wykup papierów wartościowych i inne operacje finansowe

• udzielone pożyczki

Klasyfikacja wydatków budżetu państwa (3 podstawowe kategorie wydatków budżetu państwa):

1. Wydatki bieżące

2. Wydatki na obsługę długu publicznego

3. Wydatki majątkowe

Ad 1. Wydatki bieżące są związane z funkcjonowaniem podmiotów sektora publicznego (policja):

• osobowe - wynagrodzenia, uposażenia i składki na ubezpieczenia społeczne

• rzeczowe - zakup materiałów, oprogramowanie

• inne wydatki - składki do Funduszu Międzynarodowego

Wydatki bieżące w szerszym ujęciu ważne od 1999 (wg ustawy o finansach publicznych):

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego (zasilenia jednostek)

• subwencje dla partii politycznych

• wynagrodzenia, uposażenia i składki od wynagrodzeń i uposażeń

• dotacje - specyficzne źródła zasilania np. dla przedsiębiorców

• inne świadczenia z budżetu państwa, które nie są wynagrodzeniami za wykonaną pracę

• zakup środków trwałych

• wydatki inne, związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich zadań statutowych

Ad 2. Wydatki na obsługę długu publicznego (2 grupy):

1. spłata odsetek od zaciągniętych pożyczek i wyemitowanych papierów wartościowych (państwowych, skarbowych, komunalnych, samorządowych)

2. wypłaty z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń

Ad 3. Wydatki majątkowe (3 grupy):

1. wydatki inwestycyjne podmiotów sektora publicznego na budowę obiektów tego sektora, zakup aparatury. Wydatki na inwestycje własne podmiotów.

2. dotacje inwestycyjne udzielane podmiotom spoza sektora finansów publicznych dla prywatnych firm uczestniczących w działaniach infrastrukturalnych.

3. Wydatki kapitałowe ponoszone przez państwo na zakup akcji, udziałów w spółkach, wnoszeniu wkładów w nowe spółki.

Bardzo ważne są wydatki o charakterze infrastrukturalnym. Państwo może wpływać na rozwój, popyt globalny dzięki udzieleniu pomocy publicznej.

Podział wydatków wg podmiotu, które je realizuje. Są to wydatki realizowane przez:

• szczebel państwowy - państwo

• szczebel lokalny - samorządy terytorialne

W wydatkach rządowych zaobserwowano spadek ich udziału w Produkcie Krajowym Brutto. Z 43% w 1999 r do 31% w 2000r. Natomiast udział wydatków lokalnych w PKB podwoiły się. Z 6% w 1999r do 12% w 2000r. Wzrost znaczenia wydatków lokalnych wynikał z decentralizacji zadań publicznych oraz z faktu, że z czasem coraz nowe podmioty były zaliczane do sektora lokalnego.

Podział wydatków z punktu wykorzystania PKB, określonej fazy podziału PKB (2 grupy):

1. Wydatki rzeczywiste (nabywcze, finalne, definitywne)

2. Wydatki redystrybucyjne (transferowe)

Ad 1. Wydatki rzeczywiste obejmują:

• wydatki bieżące

• wydatki inwestycyjne

Ponoszenie wydatków rzeczywistych jest związane z wykorzystywaniem części dochodu narodowego. Związane jest to z pobieraniem danin publicznych poprzez co uszczuplamy dochody osób które te daniny ponoszą.

Wydatki przeznaczamy na konsumpcję i inwestycje. Charakter nabywczy oznacza bieżące wydatkowanie śr publicznych, np. wynagrodzenia. Pośrednio formują popyt globalny. Obywatele mogą oszczędzać lub konsumować.

Charakter finalny oznacza zakupienie i przeznaczenie do konsumpcji np. zakup środka trwałego oddanego do eksploatacji.

Ad 2. Wydatki redystrybucyjne wiążą się z transferem środków publicznych dokonywanymi jako:

1. transfery wewnętrzne - ponoszenie wydatków przez określone podmioty na rzecz innych podmiotów należących do tego samego sektora finansów publicznych. Przemieszczanie (dystrybucja - podział) śr. publicznych wewnątrz sektora finansów publicznych, np. subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego. Te transfery nie zmieniają wielkości tylko strukturę tych środków publicznych

2. transfery zewnętrzne - charakter redystrybucyjny w ścisłym znaczeniu. Część dochodów jest przejęta przez jednostki w formie danin i jest ponownie redystrybuowana na zewnątrz finansów publicznych. Transfery zewnętrzne dzieli się na:

* związane z redystrybucją społeczną - transfery społeczne w ramach zabezpieczenia społecznego poprzez:

• ubezpieczenia społeczne - mają zapewnić minimum socjalne. Wymagają dodatkowych oszczędności w formie składek ZUS.

• inne transfery na rzecz ludności w postaci:

• transferów zastępujących dochody: renty, zasiłki. Te transfery podtrzymują poziom życia, zapewniają minimum socjalne

• transferów uzupełniających dochody - związana z uwzględnieniem potrzeb, zależnie od sytuacji materialnej, zasiłki rodzinne. Te transfery niwelują rozpiętości w dochodach.

* związane z redystrybucją gospodarczą - transfery gospodarcze, realizowane głównie przy pomocy wydatków finansowych do podmiotów gospodarujących. Wykorzystane są tu instrumenty:

• pomocy publicznej, np. gwarancje udzielane przedsiębiorstwom chcącym zaciągnąć kredyt, dopłaty do kredytów preferencyjnych dla rolnictwa, ryboóstwo

• operacje na podatkach (zwolnienia i ulgi -nie są one już transferami, bo zmniejszają wpływy, odnoszą się do dochodów)

Obok redystrybucji bezpośredniej dokonywanej za pomocą wydatków i dochodów ważna jest redystrybucja pośrednia realizowana przez odpłatne i bezpłatne realizowanie potrzeb zbiorowych i indywidualnych. Oznacza to, że nie wszyscy z nich korzystają, np. zasiłek rodzinny mogą pobierać rodziny, a nie jedna samotna osoba bezrobotna. Redystrybucja odbywa się w czasie i przestrzeni - z jednej strony dochody, z drugiej wydatki.

Wydatki w sensie ekonomicznym oznaczają redystrybucję i alokację dóbr i usług składającą się na PKB.

Granice ponoszenia wydatków publicznych:

• muszą być zgromadzone środki pieniężne z danin publicznych

• konieczne jest określenie dopuszczalnego limitu podporządkowanego zasadzie racjonalności gospodarowania.

Zasada racjonalności dokonywana jest następująco:

najpierw są realizowane zadania uznane za najważniejsze w jakimś okresie (zazwyczaj 1 rok), a następnie wg hierarchii zadań. Kolejność jest dobrze ustalona gdy są spełnione 2 warunki: najpierw muszą być wyznaczone zadania, ich wielkość, a dopiero później wydatki związane z realizacją tych zadań. Bo w innym przypadku nie mielibyśmy podstaw do zbilansowania dochodów i wydatków. Ważne jest podanie źródeł finansowania wydatków nie ujętych, tzn. wydatków niedoboru.

Racjonalność gospodarowania określa zakres i strukturę wydatków publicznych.

Wg racjonalności gospodarowania sposób wykorzystania środków publicznych jako wydatków publicznych dokonywana jest w skali:

• makroekonomicznej - w której porównuje się wydatki i efekty z tych wydatków, tzn porównanie kosztów i korzyści. Efekty są niemierzalne i odległe w czasie. Ważna jest zatem trafność prognozowania dochodów i wydatków w celu osiągnięcia racjonalnego gospodarowania śr publicznych.

• mikroekonomicznej - racjonalność oznacz tu zapewnienie podmiotom sektora publicznego realizacji zadań wg hierarchii ważności przyjętej w budżecie państwa i samorządu terytorialnego. Z góry są określeni dysponenci środków publicznych.

Wydatki publiczne wg ustawy o finansach publicznych powinny być dokonywane w sposób oszczędny i celowy z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych dochodów, powinny umożliwiać terminową realizację zadań, wydatki dokonywane w wysokości i terminach wcześniej ustalonych. (np. wg harmonogramu prac przyjętego od jednostek nadrzędnych).

Z wydatkami publicznymi wiąże się:

1 kontrola wewnętrzna, audytu wewnętrznego

2 zobowiązanie jednostek do dokonywania zakupu robót na zasadach zamówień publicznych

Dn 06.04.2003

Dochody

Dochody sektora finansów publicznych w Polsce i w krajach Unii Gospodarczej i Walutowej (EUR-zone) w procentach PKB

Lata	Polska	EUR-zone
1995	46,7	46,7
1996	45,9	47,4
1997	42,6	47,7
1998	41,4	47,3
1999	41,3	47,8
2000	39,7	47,4
2001	40,1	46,8

Dane oczyszczone z transferów wewnętrznych sektora po przeprowadzeniu procesu konsolidacji. Dochody obejmują tylko wpływy z poza sektora i wydatki też poza sektor.

Tabela ukazuje dynamikę (tempo wzrostu) w latach 1995-2001.

Dochody publiczne wzrastały do 1998, po czym nastąpił spadek tempa wzrostu. Później na zmianę.

Wpływy z prywatyzacji do 1998 traktowane jako przychody, a po 1998 jako dochody. Spadek dochodów realnych, choć nominalny wzrósł. 2001 niewielki wzrost dochodów sektora publicznego. Rozszerzenie sektora o nowe grupy podmiotów.

Przyczyny spadku dochodów w 1998 :

• spadek tempa wzrostu gospodarczego = spadek PKB

• spadek dochodów podatkowych (pośrednich i bezpośrednich)

Dochody związane są z redystrybucją dochodów, ozn. przemieszczenia się danin publicznych z sektora prywatnego do publicznego - redystrybucja dochodów, z sektora publicznego do prywatnego - redystrybucja wydatkowa.

46,5% PKB - wędrowało do sektora publicznego jako daniny publiczne. Ta stopa redystrybucji ma charakter malejący w 2001 r. = ok. 40% PKB.

W 2001 Europa 46%, Polska 40%, tzn w Polsce następuje odciążenie sektora publicznego. W 2001 rozszerzenie sektora o nowe podmioty, spowodował niewielki wzrost dochodów.

Struktura dochodów na sektory (8 segmentów):

• budżet państwa

• fundusze celowe

• budżety jednostek samorządu terytorialnego

• kasy chorych do 01.04.2003 (likwidacja)

• podmioty w sektorze pozabudżetowym

• pozostałe podmioty

Ogólny wzrost dochodów sektora z 134,2 mld do 289,2 mld. Podwojenie dochodów sektora publicznego. W 2001 największe dochody ma budżet państwa, fundusze celowe i budżety jednostek samorządów terytorialnych.

Dochody w 2001:

139 mld - budżet państwa

70 mld - fund. celowe

32 mld - budż jedn sam teryt.

Udział budżetu państwa w dochodach w ciągu 6 lat uległ zmianie. Spadek udziału państwa o 10%, ale w dalszym ciągu jest dominujący 48%. Udział funduszy celowych 24%, wzrósł minimalnie i jest podobny. Udział budżet jedn sam teryt wzrósł z 9% do 11% wzrost niewielki. Ok. ¼ sektora przejmowana przez fundusze celowe wykorzystywane wg reguł poza parlamentarnych.

Pozostałe segmenty gromadzą 16% wpływów z czego 8,2% przypada na Kasy Chorych. Środki z Kas Chorych przejdą do Funduszy celowych.

Będzie wtedy widoczny podział na 3 główne segmenty: budżet pań, fund. cel, budżety jedn sam ter.

Przyczyny przekształceń strukturalnych dochodów:

• zmiany można odnieść do roku 1999, sektor finansów publicznych został powiększony o kilka podmiotów i kilka nowych funduszy celowych powstałych z Kasy Rolniczej, włączanie instytucji kulturowych

• 1999 - reforma ustawy o finansach publicznych

• 1999 - przekazane dochody od Funduszu Świadczeń Społecznych do II sektora ubezpieczeń - wypływ dochodów poza sektor

• 2000 - zmiana ustawy o finansowaniu jednostek kultury. Te instytucje przestały należeć do sektora pozabudżetowego, wchodzą w skład sektora budżetowego

• 2001 - zmiana ustawy o finansach publicznych - nowe podmioty, państwowe agencje rządowe, jednostki rozwojowe

Struktura (redystrybucji) dochodów: w relacji do produktu krajowego brutto

- budżet państwa - 24% PKB

- fundusze celowe - 10% PKB

- budżety jed sam teryt - 4,5%PKB

Spadek udziałów dochodów w PKB o 6% - budżet pań, wzrost dochodów budż jed sam teryt. o 1%.

Ta decentralizacja ma charakter pozorny:

• zdecentralizowano zadania publiczne

• nie zdecentralizowano dochodów własnych

Wydatki

Wydatki sektora finansów publicznych w Polsce i w krajach Unii Gospodarczej i Walutowej
(EUR-zone) w procentach PKB

Lata	Polska	EUR-zone
1995	49,2	51,5
1996	49,3	51,6
1997	45,5	50,3
1998	44	49,3
1999	44,5	49
2000	42,8	47,2
2001	45,4	48

Wzrost do 45% PKB, redystrybucja wydatków przez fundusze celowe.

Zestawienie dochodów i wydatków

Stopa redystrybucji wydatków była wyższa niż stopa redystrybucji dochodów ozn. iż większą część PKB wydatkowano niż zgromadzono. W 2001 r istotnie ta różnica wzrosła. Wydatki 45% PKB, dochody 40% PKB. Rozpiętość między dochodami a wydatkami jest większa niż w Europie. W Polsce 5% w Europie 2%. Stopień znierównoważenia jest głębszy niż w krajach europejskich.

Wartości nominalne wydatki sektora publicznego wzosły. A tempo wzrostu ujemne 2000-2001.

Przyczyny zmian - okres schładzania gospodarki:

• zmniejszanie wpływów podatkowych z danin publicznych

• gwałtowny wzrost wydatków

• wydatki socjalne - publiczne przeznaczone na zasiłki i renty wynosiły ok. 40% łącznych wydatków sektora publicznego, bardzo dużo, chciano to zmienić ale mało się obniżyło w 2001. Wydatki socjalne powodują problemy przy równoważeniu wydatków. Zwiększają popyt konsumpcyjny, nie przyczyniają się bezpośrednio do zmian w gospodarce, bo nie wpływają na inwestycje.

• Redystrybucja gospodarcza przeznaczona na rozwój gospodarczy

Zmiany wydatków w latach 1995-2001:

• Ogółem wydatki wzrosły z 140 do 330 mld zl w tym:

• wydatki budżetu państwa wzrosły z 62 do 80 mld

• wydatki państwowych funduszy celowych bardzo wzrosły z 54 do 118 mld

• wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego wzrosły 3 razy z 15,6 do ok. 45 mld, ael był to wzrost wydatków bez połączenia ze wzrostem dochodów własnych - zła decentralizacja

Struktura wydatków w 2001

Poza budżet państwa w formie funduszy celowych obraca się bardzo dużymi wydatkami.

• 24,5% - budżet państwa w 2001 zmniejszył wydatki o połowę w porównaniu do roku 1995

• 36% - państwowe fundusze celowe

• 22% - budżety jednostek samorządów terytorialnych, udział tych wydatków wzrósł dwukrotnie w latach 1995-2001. Wydatki pochodziły ze środków własnych w małym stopniu, a subwencje i dotacje z budżetu miały duży udział w wydatkach.

Udział wydatków w dochodach:

48,3% w dochodach - wydatki budżetu państwa

24,5% - wydatki funduszy celowych

11,2% - wydatki jednost samorz teryt

Udział dochodów w wydatkach:

24,2% w wydatkach - dochody budżetu państwa

36,1% - dochody funduszy celowych

22,7% - dochody jednost samorz teryt

Ruch środków publicznych (2001) wewnątrz sektora publicznego (transfery wewnętrzne).

Transfery z budżetu centralnego do:

42 mld do funduszy celowych

38 mld do budżetów jednostek samorządu terytorialnego

93 mld łącznie najważniejsze transfery

Transfery przekazane ogółem:

• przez budżet państwa 93 mld na 109 mld wszystkich transferów wewnętrznych

• przez fundusze celowe, budżety jedno. sam. teryt i inne podmioty 16 mld. W tym 8 mld to transfery budżetów jedno. sam teryt.

Stopień zrównoważenia dochodów i wydatków:

Wynik sektora finansów publicznych ( po konsolidacji = wydatki + transfery)

38 mld ogółem budżet państwa, 32 mld deficyt budżetu państwa 48 mld deficyt tunduszy celowych.

Bez konsolidacji (tzn. bez transferów wewnętrznych) mamy 59 mld nadwyżki.

Wnioski:

1. Zestawienia wiodących segmentów sektora finansów publicznych wykazują, że powinny podlegać rewizji dochody budżetów jednostek samorz. teruyt oraz że dochody własne tych budżetów powinny wzrosnąć

2. Problem funduszy celowych - ich gromadzenie i wydajność źródeł gospodarowania, czy zadania przez nie realizowane są słuszne? Trzeba je zrewidować i śledzić projekty zmian.

Data 13.04.2003

Produkty sektora publicznego.

Dobra sektora publicznego sensu largo (dobra i usługi publiczne) podlegają podziałowi wg sektorów do których należą. Sektory dzielą się na prywatny - dostarczający dobra prywatne i publiczny - dostarczający dobra publiczne.

Dobra prywatne - są dostarczane przez rynek w transakcji kupna- sprzedaży za jednakową cenę wyznaczoną przez rynek na zasadzie popyt-podaż na dane dobro. Konsumpcja tych dóbr ma charakter indywidualny. Doba te są wyłączane z użytkowania. Mogą tylko wrócić na rynek jako produkty zmodyfikowane.

Dobra publiczne - świadczone towary i usługi przez państwo na zasadach powszechnej dostępności ale nie o jednakowej cenie. Są dostarczane odpłatnie w formie danin publicznych lub bezpłatnie. Nie ma przełożenia bezpośredniego danin publicznych na dobra, nie ma przeniesienia własności i wyłączenia z rynku. Dobra są użytkowane przez innych członków społeczeństwa w przeciwieństwie do dóbr prywatnych. Konsumpcja oparta o indywidualne potrzeby. Ale niektóre ponoszą za sobą przymus do skorzystania z nich, np. badania profilaktyczne, szkoła podstawowa. Nie ma tu konkurencji w korzystaniu z dóbr, poprzez co nie są ujawniane preferencje społeczeństwa. Jak to się dzieje w przypadku dóbr prywatnych, kiedy to popyt nakręca podaż na te dobra. Te dobra mają charakter protestów, ponieważ poprzez protesty państwo może się dowiedzieć co jest potrzebne społeczeństwu.

Cecha czystych (klasycznych) dóbr publicznych:

• brak wyłączenia (niewykluczalność) podlega elitarnej konsumpcji

• powszechna dostępność (nieodmawialność) dla każdej osoby zainteresowanej dobrem

• brak konkurencyjności, współzawodnictwa (niekonkurencyjność) między konsumentami dóbr, brak ujawniania preferencji co do dóbr

• uniezależność udostępnienia dóbr od partycypacji kosztów ich utrzymania

• zaspakajanie potrzeb o charakterze zbiorowym (wynika z niepodzielności dóbr)

Partycypacja kosztów - ciężar danin publicznych nie jest równomiernie rozłożony na wszystkich członków społeczeństwa, biorąc pod uwagę że wszyscy mogą korzystać z dóbr. Część społeczeństwa płaci daniny, część nie, a korzystać mogą wszyscy. Jest to zjawisko pasażer na gapę.

Dobra publiczne nie są grupa jednorodną.

Obok czystych dóbr publicznych występują dobra społeczne (nieklasyczne, prywatne dostarczane na zasadach publicznych). Nie jest jasno określona. Tu ważny jest sposób finansowania.

Czyste dobra publiczne zawsze są finansowane z środków publicznych. A społeczne (nieklasyczne) są też finansowane ze środków publicznych oraz dodatkowo z prywatnych, przez co tracą swój publiczny charakter.

Granica między dobrami prywatnymi, a publicznymi jest płynna. Ta granica zależy od polityki władz państwa, to one decydują które dobra są bezpłatne, a które płatne.

Dobra publiczne mają dwojaki charakter:

• naturalny - na które ponoszone są koszty związane z ich utrzymaniem

• powstałe z pracy człowieka, np. drogi, teatry

Wg skali korzyści dobra dzieli się na dobra :

• o zasięgu lokalnym - na terenie danego regionu, powiatu, np. baseny

• o zasięgu narodowym - z których korzystają obywatele danego państwa, np. obrona kraju, służby konsularne

• o zasięgu ponadnarodowym - przynoszące globalne korzyści o charakterze naturalnym, np. puszcza amazońska ,oceany jako szlaki wodne powszechnie dostępne

Cechy dóbr społecznych (nieklasycznych):

• brak potrzeby współzawodniczenia (niekonkurencyjność)

• niewykluczalność, Dobra społeczne mają zerowe współzawodnictwo.

Obszar sektora publicznego jest szerszy od obszaru dóbr społecznych.

Struktura sektora publicznego. Podmioty sektora publicznego:

1. Organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy trybunały oraz związki

2. Jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

3. Fundusze celowe

4. Państwowe szkoły wyższe

5. Jednostki badawczo-rozwojowe

6. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

7. Państwowe lub samorządowe instytucje kultury

8. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzanie przez nie fundusze

9. Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych

10. Polska Akademia Nauk i tworzenie przez nią jednostki organizacyjne

11. Państwowe lub samorządowe osoby prywatne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego

W tej chwili jest 10, ponieważ zlikwidowano Kasy Chorych i przeniesiono ten podmiot do Funduszy celowych.

Podmioty te podlegają dyscyplinie zawartej w ustawie o finansach publicznych oraz o ustawie o zamówieniach publicznych.

Kryterium wyróżniające podmioty nie posiadające osobowości prawnej, które gromadzą dochody i wydatkują środki publiczne i rozliczają się z budżetem na zasadach brutto i netto.:

1. Podmioty funkcjonujące w oparciu o budżet - rozliczenie na zasadach gospodarowania brutto

2. Podmioty gospodarki pozabudżetowe (parabudżetowej) - rozliczenie na zasadach netto

Ad 1. Podmioty budżetowe.

Są to jednostki budżetowe, które czerpią środki na wydatki z budżetu i pobrane dochody odprowadzają do budżetu. Wysokość wydatków nie jest skorelowana z pobieranymi dochodami. Nie jest to racjonalne gospodarowanie. Nie mają charakteru motywacyjnego.

Podstawowym parametrem finansowym jest limit wydatków jaki uzyskały. Jednostki świadczą usługi bezpłatnie, lub częściowo odpłatnie, ale nie pokrywające kosztów ich utrzymania. Są to urzędy, sądy, policja, jednostki straży pożarnej, szkoły, domy pomocy społecznej, parki narodowe. Państwowe jednostki budżetowe tworzą Ministrowi lub wojewodowie, ale mogą też inne podmioty na zasadach wynikających z ustaw o finansach publicznych, np. Pady Gmin i Powiatów na zasadach planów zagospodarowania.

Jest ot wielostopniowy system rozdysponowania środków publicznych.

Ad 2. Podmioty pozabudżetowe.

Są to zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i rachunki finansowe (środki specjalne). Te jednostki mają prawo do finansowania wydatków z własnych dochodów.

Podstawowym parametrem finansowym jest saldo rozliczeń (saldo wypłat i otrzymanych zasileń w formie dotacji). Rozliczenia netto poprzez wynik finansowy. Dotacje odgrywają rolę w finansowaniu gospodarek pozabudżetowych. Zakres gospodarki pozabudżetowej jest szeroki. Formy finansowani różnorodne.

Zakład budżetowy - samodzielna jednostka organizacyjna powołana w celu realizacji zadań na zasadach samofinansowania. Może korzystać z dotacji budżetowej oraz z dotacji podmiotowych, celowych oraz z dotacji na rozpoczęcie działalności. Łączna kwota dotacji nie może przekroczyć połowy wydatków (z wyłączeniem zadań inwestycyjnych). To jest limit na dotacje. Zakład może dostać dotacje na pokrycie straty finansowej. Jeśli nie uzyska dotacji to podlega w stan likwidacji. Nadwyżka zysk jest odprowadzany do budżetu. Majątek trwały zakładu budżetowego nie podlega amortyzacji. Wysokość opłat za świadczone usługi na rzecz innych podmiotów stanowi formę ukrytego dofinansowania. Status prawny: nie mają osobowości prawnej, działają w imieniu państwa lub samorządów terytorialnych, a nie własnym. Są to ośrodki szkoleniowe, domy pracy twórczej, a na terenie gmin przedszkola, oczyszczalnie.

Gospodarstwa pomocnicze - są bezpośrednio powiązane z jednostką budżetową podobnie jest w przypadku środków specjalnych. Obejmuje działalność uboczną jednostek budżetowych. Może otrzymywać dotacje przedmiotowe na organizację gospodarstw pomocniczych. Gospodarstwa pomocnicze wpłaca do jednostki macierzystej połowę zysku netto, sprzedaje usługi na rzecz jednostki macierzystej wg kosztów własnych, finansuje wydatki z własnej działalności i z nie limitowanych dotacji. Jest to korzystne rozwiązanie dla jednostek budżetowych, bo może ona zlecić wykonanie pewnych usług. Są to usługi biurowe, warsztaty szkół, stołówki.

Środki specjalne - są gromadzone przez jednostki bankowe na odrębnych rachunkach finansowych na podstawie ustaw, uchwał samorządów terytorialnych, spadków, darowizn, z tytułu odszkodowań. Są to środki pochodzące ze sprzedaży produktów budowlanych. Może też być na podstawie woli darczyńcy (spadki). Te środki były przeznaczane na premie dla ministerstw (funkcja motywacyjna, którą źle wykorzystywano).

Absorpcja środków unijnych wymaga udziału własnego. Absorpcja - jest to korzystanie ze środków, których nie wytworzyliśmy.

Data 27.04.2003

Dochody z tyt

Podatków

Skala podatkowa %

Dochody z tyt

Podatków

Stawka podatkowa PIT %

% 40,0

nominalna

30,0

19,0 29,1 realna

13,3 17,4

15,6

I przedział II przedział III przedział IV przedział

---