PRAWO ADMINISTRACYJNE PROCEDURALNE

1. Normy proceduralne w systemie norm prawa administracyjnego.

W skład systemu norm pr. administracyjnego wchodzą normy ustrojowego prawa administracyjnego, materialnego pr. administracyjnego i proceduralnego pr. administracyjnego.

Normy ustrojowego prawa administracyjnego regulują stosunki wewnątrz organów administracji publicznej i systemu tych organów oraz między organami administracji publicznej a podległymi im organizacyjnie instytucjami i jednostkami. Przedmiotem norm ustrojowych są zagadnienia tworzenia (powoływania) organów administracji publicznej, ich struktury organizacyjnej, zakresu działania oraz procesów kierowania, kontroli i nadzoru w systemie organów administracji publicznej.

Normy materialnego prawa administracyjnego ustalają kompetencje organów administracji oraz określają sposób zachowania się obywateli i podmiotów niepodporządkowanych organizacyjnie (służbowo) organom administracji publicznej. Nakazany (zakazany) sposób może wynikać:

1. bezpośrednio z mocy prawa,

2. pośrednio z upoważnienia do wydania aktu administracyjnego konkretyzującego normy prawa materialnego,

3. poprzez określenie uprawnienia czy obowiązku adresata niewymagających konkretyzacji w formie akty administracyjnego, lecz poprzez dokonanie określonych działań faktycznych względnie organizatorskich, przez organ administracji.

Normy proceduralne prawa administracyjnego regulują tryb i zasady stosowania norm materialnego prawa administracyjnego. Celem procesu stosowania pr. administracyjnego jest określenie sytuacji prawnej adresata w postaci udzielenia względnie odmowy udzielenia uprawnienia albo w postaci nałożenia obowiązku.

Do podstawowych elementów stosowania prawa należy:

1. ustalenia, jaka norma obowiązuje w znaczeniu dostatecznie określonym dla potrzeb rozstrzygnięcia,

2. uznanie za udowodniony faktu, na podstawie określonych materiałów i przyjętej teorii dowodowej, oraz ujęcie tego faktu w języku stosowanej formy prawnej,

3. subsumcja faktu uznanego za udowodniony pod stosowaną normę prawną,

4. wiążące ustalenie konsekwencji prawnych faktu, uznanego za udowodniony na podstawie stosowanej normy prawnej. Niektóre elementy procesu stanowienia prawa są określane wyczerpująco w normach proceduralnych (b), inne częściowo (a i d),jeszcze inne pozostają poza zakresem regulacji prawnej (c).

Normy proceduralnego pr. administracyjnego pozostają w pewnych relacjach z normami pr. ustrojowego i materialnego, w szczególności pełnią funkcję instrumentalną wobec tych dwóch grup norm pr. administracyjnego. Instrumentalna (służebna) funkcja norm proceduralnych wyraża się w tym, iż służą one urzeczywistnieniu norm materialnoprawnych, określają proces transpozycji treści tych norm w sferę rzeczywistości społecznej w drodze stanowienia przez organy administracji publicznej aktów administracyjnych. Podstawę prawną aktów administracyjnych stanowią normy pr. materialnego, natomiast sposób postępowania organów administracyjnych w celu wydania tych aktów określają normy proceduralne.

2. System proceduralnego prawa administracyjnego.

Normy proceduralnego prawa administracyjnego charakteryzują się następującymi właściwościami:

1. ustalają reguły wydawania aktów administracyjnych w sytuacji sporu lub nieustalenia prawa,

2. dotyczą decyzji stosowania prawa w sprawach indywidualnych, tj. sprawach administracyjnych podwójnie konkretnych (zindywidualizowany podmiot i konkretny przedmiot sprawy),

3. są połączone wspólnym założeniem aksjologicznym, tj. wartościami przyjętymi w danej ideologii stosowania prawa,

4. są stosowane przez organy administracji w znaczeniu ustrojowym lub funkcjonalnym,

5. tworzą stałe wzorce podejmowania aktów administracyjnych,

6. ustanawiają reguły podejmowania aktów administracyjnych zapewniające standard wydawania decyzji stosowania prawa, który w różnym zakresie jest porównywalny z przyjętym w innych gałęziach prawa, np. postępowaniu sądowym.

Można wyodrębnić dwie grupy norm proceduralnych:

1. zawarte w k.p.a.,

2. zawarte w innych aktach prawnych, przy czym ich stosunek do norm k.p.a. jest określony przez przepisy k.p.a. względnie przez nie same.

Kodeks postępowania administracyjnego jest regulacją kompleksową w tym sensie, że zwiera nie tylko normy należące funkcjonalnie do norm regulujących postępowanie administracyjne. Przedmiotem norm k.p.a. są bowiem zarówno postępowania administracyjne, jak i postępowania sadowe. Do postępowań administracyjnych uregulowanych w k.p.a. należy zaliczyć:

1. ogólne postępowanie administracyjne, zwane również jurysdykcyjnym,

2. postępowanie w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między:

1. organami samorządu terytorialnego i (terenowymi) organami administracji rządowej,

2. organami administracji publicznej należącymi do systemu administracji samorządowej,

3. organami administracji publicznej a sądami powszechnymi

3. postępowanie w sprawach skarg i wniosków,

4. postępowanie w sprawach wydania zaświadczeń,

5. postępowanie w sprawach ubezpieczeń społecznych.

Celem ogólnego ( jurysdykcyjnego ) postępowania administracyjnego jest wiążące ustalenie konsekwencji norm prawa materialnego administracyjnego w odniesieniu do zindywidualizowanego adresata i w konkretnie oznaczonej sprawie przez organ administracji publicznej w formie decyzji.

Postępowanie w sprawach skarg i wniosków realizuje inne cele oraz dokonuje się w odrębnym trybie i na odrębnych zasadach niż ogólne postępowanie administracyjne.

Z kolei postępowanie w sprawach ubezpieczeń społecznych podlega wprawdzie regułom ogólnego postępowania administracyjnego, lecz odnosi się do wyraźnie określonego podmiotowo katalogu spraw administracyjnych i stosuje się do niego przepisy działu III k.p.a., a w zakresie w tym dziale nieuregulowanym przepisy działu I i II.

Postępowanie w sprawie wydania zaświadczeń zbliża się do ogólnego postępowania administracyjnego ze względu na to, iż toczy się ono przed organami administracji publicznej i dotyczy konkretnie określonej sprawy i zindywidualizowanego podmiotu.

Postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym jest postępowaniem sądowym, w którym współstosuje się przepisy ustawy z dnia 11 maja 1995 r. O Naczelnym Sądzie Administracyjnym, Kodeks postępowania administracyjnego i przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

Z kolei w postępowaniu przed Kolegium Kompetencyjnym przy Sądzie Najwyższym rozstrzygane są spory o właściwości miedzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi. Kolegium Kompetencyjne jest, zatem właściwe do wiążącego ustalenia tzw. drogi sądowej lub drogi administracyjnej przy rozpatrywaniu przez organy publiczne spraw, które nie mogą być jednocześnie zakwalifikowane do kategorii spraw administracyjnych względnie spraw cywilnych.

Normy proceduralnego pr. administracyjnego zawarte w innych niż Kodeks postępowania administracyjnego aktach prawnych można podzielić ze względu na ich stosunek do k.p.a. na następujące grupy:

1. normy regulujące postępowanie i sprawy wyłączone spod zakresu obowiązywania k.p.a.

2. normy proceduralne utrzymane z mocy przez art. 12 ust. 2 ustawy z 31 stycznia 1980 o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego.

3. Normy regulujące postępowanie egzekucyjne w administracji

4. Normy proceduralne nie wyłączone ani też nie utrzymane w mocy expressis verbis przez k.p.a., lecz odsyłające do k.p.a.

W art. 3 określone są następujące postępowania „wyłączone”:

1. postępowanie w sprawach karnych skarbowych,

2. postępowanie w sprawach uregulowanych w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa

3. postępowanie w sprawach należących do właściwości polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych

4. postępowanie w sprawach wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami państwowymi i innymi państwowymi jednostkami organizacyjnymi w stosunkach między organami państwowymi i innymi państwowymi jednostkami organizacyjnymi

5. postępowania w sprawach wynikających z podległości służbowej pracowników organów państwowych i innych państwowych jednostek organizacyjnych.

Normy proceduralne pr. administracyjnego zawiera także ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Celem postępowania egzekucyjnego jest doprowadzenie do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków o charakterze pieniężnym i niepieniężnym, które mogą wynikać zarówno z decyzji organów administracji publicznej, jak i bezpośrednio z przepisów materialnego pr. administracyjnego. Przedmiotem egzekucji administracyjnej są, więc z reguły obowiązki o charakterze administracyjno prawnym, a postępowanie egzekucyjne jest prowadzone przez organy administracji państwowej.\

Przepisy k.p.a. mogą mieć także odpowiednie zastosowanie w postępowaniu egzekucyjnym wtedy, gdy przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym nie stanowią inaczej. Klauzule tę należy rozumieć w ten sposób, że k.p.a. stosuje się tylko wówczas, gdy przepisy ustawy nie zwierają własnych rozwiązań prawnych lub wyraźnie do k.p.a. odsyłają.

Normy proceduralnego prawa administracyjnego są zawarte także w ustawach „materialnych”, przy czym idzie tu o normy, które nie zostały wyraźnie uchylone lub utrzymane w mocy, względnie ich zastosowanie nie zostało wyłączone przez przepisy ustawy styczniowe i k.p.a. Przepisy ustaw `materialnych” zawierających normy proceduralne odwołujące się do k.p.a. w ten sposób, że wyraźnie do niego odsyłają bądź w ten sposób, że określają formę załatwienia określonych w nich spraw (podejmowana czynność) jako „decyzje” i przewidują możliwość skarżenia do NSA.

ZAKRES OBOWIAZYWANIA NORM KODEKSU POSTEPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO REGULUJACYCH OGÓLNE POSTEPOWANIE ADMINISTRACYJNE

Ujmując normy proceduralne jako normy regulujące proces stosowania prawa, można wyodrębnić następujące kryteria stosowania przepisów o ogólnym postępowaniu administracyjnym:

1. rodzaj organu stosującego prawo

2. rodzaj stosowanego prawa,

3. rodzaj decyzji stosowania prawa,

4. rodzaj sprawy będącej przedmiotem decyzji stosowania prawa.

Organem stosującym prawo (prowadzącym postępowanie administracyjne) jest organ administracji publicznej w znaczeniu ustrojowym (art.1 pkt.1 k.p.a.) lub organ administracji publicznej w znaczeniu funkcjonalnym (art.1 pkt.2 k.p.a.). Upoważnienie danego organu do prowadzenia postępowania administracyjnego i wydania decyzji musi mieć oparcie w przepisach materialnego pr. administracyjnego.

Według przepisów można podzielić organy prowadzące postępowanie na:

1. organy administracji samorządowej, tj. wójt lub burmistrz (prezydent), starosta powiatowy, marszałek województwa,

2. Organy administracji rządowej zespolonej, np. wojewoda i niezespolonej (np. dyrektor urzędu celnego), oraz naczelne i centralne organy administracji publicznej.

Postępowanie administracyjne może dotyczyć się także przed organami administracji publicznej w znaczeniu funkcjonalnym, tj. przed innymi organami państwowymi oraz innymi podmiotami, np. państwowymi i samorządowymi, jednostkami organizacyjnymi, organami organizacji zawodowych, samorządowych, spółdzielczych i innych organizacji społecznych. Upoważnienie tych organów do prowadzenia postępowania musi wynikać bezpośrednio z przepisów ustawowych i dotyczyć spraw określonych w art.1 pkt.1 k.p.a.

Organy administracji publicznej prowadzą ogólne postępowanie administracyjne stosują materialne pr. administracyjne. Prawo to wyznacza bowiem nie tylko prawa i obowiązki jednostek i podmiotów administracji niepodporządkowanych, lecz także określa kompetencje organu do rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej. W konsekwencji normy pr. materialnego stanowią podstawę decyzji administracyjnej, jako aktu stosowania norm tego prawa.

Przepisy k.p.a. o ogólnym postępowaniu administracyjnym znajdują zastosowanie wówczas, gdy przepisy pr. materialnego przewidują formę decyzji dla rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej lub, gdy z treści rozstrzygnięcia wynika, że jest to decyzja w rozumieniu kodeksu. Decyzją stanowienia prawa jest w tym postępowaniu „decyzja” względnie „decyzja administracyjna” w rozumieniu art. 104 k.p.a. Przepisy ogólne postępowania administracyjnego nie będą miały zastosowania wówczas, gdy prawo ustanawia inną niż decyzja administracyjna formę załatwienia (rozstrzygnięcia) sprawy lub, gdy określone obowiązki wynikają bezpośrednio z przepisu prawa.

Sprawa będąca przedmiotem decyzji stosowania prawa jest w ogólnym postępowaniu administracyjnym sprawą indywidualną. Ta właściwość sprawy wynika przede wszystkim z faktu, że jest ona rozstrzygana w formie decyzji administracyjnej ustalającej konsekwencje prawne stosowanej normy pr. administracyjnego w odniesieniu do konkretnego adresata i konkretnego stanu faktycznego.

ZASADY OGOLNEGO POSTEPOWANIA ADMINISTRACYNEGO

1. Istota i funkcje zasad ogólnego postepowania administracyjnego.

Unormowane w rozdziale 2 k.p.a. zasady ogólnego postępowania administracyjnego są zasadami prawnymi, czyli normami prawa pozytywnego. Obowiązują one na równi z pozostałymi przepisami kodeksu i odnoszą się do postępowań administracyjnych uregulowanych w k.p.a. Z tego względu można je określić jako zasady proceduralne (procesowe) będące regułami postępowania (zachowania), które są zawarte w przepisach prawa obowiązującego. Kryteria wyróżnienia zasad spośród innych reguł prawnych są następujące:

1. zajmują „wyższą” pozycję w hierarchicznej strukturze pr. proceduralnego,

2. są przesłankami innych reguł (prawnych), dla których stanowią rację,

3. są istotnym elementem instytucji pr. proceduralnego, traktowanych jako zbiory reguł (prawnych) wyodrębnionych w jedną funkcjonalną całość,

4. są „ważniejsze” od innych reguł z punktu widzenia założonych ocen społeczno-gospodarczych (politycznych).

Zasady proceduralne obowiązują we wszystkich fazach postępowania administracyjnego. Organy administracji publicznej są zobowiązane do ich współstosowania z innymi przepisami k.p.a., które pozostają w merytorycznym lub funkcjonalnym związku z jedną lub kilkoma zasadami. Naruszenie przez organy administracji zasad proceduralnych w połączeniu z naruszeniem konkretnego przepisu k.p.a. zawsze skutkuje wadliwość decyzji administracyjnej.

2. Charakterystyka zasad ogólnego postepowania administracyjnego

W rozdziale 2 działu I k.p.a. unormowano następujące zasady ogólne”

1. zasada praworządności,

2. zasada uwzględnienia z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli,

3. zasada prawdy obiektywnej

4. zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa

5. zasada informowania uczestników postępowania,

6. zasada czynnego udziału stron w postępowaniu,

7. zasada przekonywania,

8. zasada szybkości i prostoty postępowania,

9. zasada ugodowego załatwienia spraw,

10. zasada pisemnego załatwienia spraw,

11. zasada dwuinstncyjności postępowania,

12. zasada pozainstancyjnej weryfikacji decyzji ostatecznych.

Zasada praworządności (art.6 i 7 k.p.a.) wymaga, aby organy prowadzące postępowanie działały na podstawie przepisów prawa. Pojęcie „przepisy prawa” w rozumieniu art.6 oznacza przepisy materialnego i proceduralnego (k.p.a.) pr. administracyjnego, wyjątkowo także przepisy innych gałęzi prawa materialnego, jeżeli tylko stanowią podstawę prawną decyzji. Przepisami prawa powszechnie obowiązującymi są przepisy Konstytucji, ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego.

Artykuł 7 k.p.a. wiąże zasadę praworządności z obowiązkiem organu administracji do kontroli przestrzegania prawa przez strony i innych postępowania, co należy łączyć z faktem, iż konsekwencje naruszenia zasady praworządności obarczają wyłącznie organ administracji publicznej nawet wtedy, gdy przyczyną wadliwości postępowania lub decyzji są zachowania uczestników postępowania.

Artykuł 7 in fine wprowadzający zasadę uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli, nie określa hierarchii tych wartości ani też zasad rozstrzygania konfliktów między nimi. Z punktu widzenia struktury i celów postępowania administracyjnego można przyjąć, że wymienione w tym artykule interesy są prawnie równorzędne, co oznacza, iż w procesie wykładni norm proceduralnych organ administracji publicznej nie może kierować się założoną a priori hierarchią tych interesów.

Zgodnie z unormowaną w art. 7 zasadą prawdy obiektywnej organy administracji publicznej „podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy”. Zgodnie z tą zasadą organ prowadzący postępowanie ma obowiązek zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego, aby ustalić stan faktyczny sprawy zgodnie z rzeczywistością. W szczególności jest obowiązany dokonać wszechstronnej oceny okoliczności konkretnego przypadku na podstawie analizy całego materiału dowodowego, a stanowisko wyrażone w decyzji uzasadnić w sposób wymagany przez przepisy k.p.a.

Wyodrębniona w art. 8 k.p.a. zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa określa wyraźnie to, co wynika bezpośrednio z zasady praworządności. Z zasady wyrażonej w art. 8 wynika bowiem przede wszystkim wymóg praworządnego i sprawiedliwego prowadzenia postępowania i rozstrzygnięcia sprawy przez organ administracji publicznej, co jest zasadniczą treścią zasady praworządności. Tylko postępowanie odpowiadające takim wymogom i decyzje wydawane w wyniku postępowania tak ukształtowanego mogą wzbudzić zaufanie obywateli do organów administracji publicznej nawet wtedy, gdy decyzje administracyjne nie uwzględniają ich żądań.

Określona w art. 9 k.p.a. zasada informowania stron i innych uczestników postępowania przez organ administracji publicznej kształtuje obowiązki z niej wynikające w sposób zróżnicowany, tzn. w zależności od podmiotu , wobec którego mają być wykonywane. Organ administracji publicznej jest więc zobowiązany do udzielenia pełnej informacji (o okolicznościach faktycznych i okolicznościach prawnych) wyłącznie stronom postępowania, natomiast w stosunku do uczestników postępowania ma jedynie obowiązek udzielenia informacji o okolicznościach prawnych. Obowiązek udzielenia pełnej informacji stronom spoczywa na organie administracji w granicach określonych w art. 9 zd. 1 k.p.a., tzn. wtedy, gdy informacja dotyczy okoliczności faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie praw i obowiązków stron będących przedmiotem postępowania.

Zasada czynnego udziału strony w postępowaniu (art.10 k.p.a.) nakłada na organ administracji publicznej obowiązek zapewnienia stronom czynnego udziału w każdym stadium postępowania, a także obowiązek umożliwienia stronom wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Prawo czynnego udziału strony w postępowaniu, jako korelat obowiązku organu, obejmuje prawo do podejmowania czynności procesowych mających wpływ na ustalenie stanu faktycznego i prawnego sprawy administracyjne.

Podstawowym celem zasady wyrażonej w art. 11 k.p.a., zwanej również zasadą przekonywania, jest wyjaśnienie stronom przesłanek, jakimi organ kierował się przy załatwianiu sprawy. Obowiązki organu wynikające z tej zasady nie ograniczają się do przekonującego uzasadnienia treści decyzji pod względem prawnym i faktycznym, chociaż jest to najczęstszy przypadek naruszania zasady z art.11, zwłaszcza w przypadku tzw. decyzji uznaniowych.

Zasada szybkości i prostoty postępowania nakazuje organom administracji publicznej działać wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do załatwienia sprawy (art.12 k.p.a.). Szybkość administracyjnego stosowania prawa jest wartością operacyjną, która sprzyja urzeczywistnieniu zasady praworządności. Artykuł 12 & 2 k.p.a. nakłada na organy administracji obowiązek niezwłocznego załatwienia spraw, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, a ogólny obowiązek szybkiego działania jest skonkretyzowany w art. 35 k.p.a., który określa terminy załatwienia różnych kategorii spraw administracyjnych.

Zasada ugodowego załatwienia spraw administracyjnych (art. 13 k.p.a.) wprowadza instytucję ugody administracyjnej jako instytucję procesową, co zezwala na zawarcie ugody przez strony o sprzecznych interesach także wtedy, gdy w przepisach prawa materialnego brak jest wyraźnych podstaw do rozstrzygnięcia sprawy w tej formie. Strony mają, zatem prawo do zawarcia ugody, jeżeli dopuszcza to charakter sprawy i spełnione są przesłanki określone w rozdziale 8 k.p.a.

Zasada pisemności (art.14 & 1 k.p.a.) nakazuje załatwienie spraw administracyjnych w formie pisemnej. Pojęcie „załatwienie spraw” odnosi się w pierwszym rzędzie do rozstrzygnięcia sprawy w formie decyzji, a zatem decyzje administracyjne (ugody) powinny mieć formę pisemną Także inne czynności procesowe organu i stron (uczestników) postępowania powinny być zgodne z przepisami k.p.a., tzn. być utrwalone na piśmie względnie posiadać formę pisemną np. wezwania, protokoły i adnotacje.

Zasada dwuinstancyjności postępowania administracyjnego (art. 15 k.p.a.) wyraża regułę, iż wszystkie decyzje nieostatecznie mogą być na wniosek osoby uprawnionej zaskarżone do organu administracji publicznej wyższego stopnia nad organem, który wydał zaskarżoną decyzję. Od zasady dwuinstancyjności przepisy k.p.a. oraz przepisy szczególne wprowadzają wyjątki:

1. od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez naczelny organ administracji publicznej nie służy odwołanie, jednakże strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy (art.127 &3 k.p.a.)

2. od decyzji wydanej w I instancji przez kolegium odwoławcze przy sejmiku w tzw. sprawach własnych gmin nie służy odwołanie. Strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do kolegium odwoławczego z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie spray (art. 127 & 3 k.p.a.)

3. decyzje odszkodowawcze nie podlegają weryfikacji w toku instancji (art.160 & 5 k.p.a.) a także

4. niektóre decyzje wydane na postawie przepisów szczególnych nie przewidują odwołania.

Zasada pozainstancyjnej weryfikacji decyzji ostatecznych (art.16 &1 k.p.a.) oznacza prawną dopuszczalność oceny trafności decyzji ostatecznych. Decyzje ostateczne to w rozumieniu k.p.a. decyzje, od których nie służy odwołanie, a zatem te decyzje, które nie mogą być weryfikowane w administracyjnym toku instancji. Decyzja ostateczna to:

1. decyzja organu I instancji, w stosunku do której upłynął termin do złożenia odwołania i nie został przywrócony w przypisanym trybie,

2. decyzja wydana przez organ odwoławczy (organ II instancji)

3. decyzja ostateczna z mocy wyraźnego przepisu prawa materialnego

Zasada sądowej weryfikacji decyzji ostatecznych (art.16 & 2) oznacza, że decyzje te mogą być - na zasadach i w trybie określonym w kodeksie - zaskarżane do NSA z powodu ich niezgodności z prawem. Przedmiotem kontroli przez NSA mogą być jednakże tylko te decyzje ostateczne, które:

1. nie dotyczą spraw określonych w art.19 ustawy o NSA,

2. zostały wydane po wyczerpaniu środków odwoławczych zgodnie z przepisem art.34 ust.3 k.p.a. jeżeli ustawa nie przewiduje Środków odwoławczych, wówczas skarżący powinni zwrócić się do właściwego organu z wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa.

---