1426


Temat: Polityka regionalna i struktury organizacyjne w Polsce / 9.03.2002

Polityka interregionalna uprawiana jest przez szczebel centralny wobec układu terenowego. W polityce intraregionalnej podmiotem jest województwo a treścią jest odwoływanie się na szczebel powiatowy i wojewódzki.

Region to układ ekonomiczno-przestrzenny. W praktyce działania w UE mocno eksponuje się definicję regionu na tę okoliczność, że jest to struktura bezpośrednio uporządkowana szczeblowi centralnemu.

Istotą polityki regionalnej jest zdynamizowanie wzrostu gospodarczego regionów, zwłaszcza odstających. Istotą tego wzrostu jest zharmonizowanie, wyrównanie rozpiętości. Ten wzrost gospodarczy ma wielorakie skutki: społeczne, techniczne, ekologiczne. Sprawą nr 1 są w tym wzroście inwestycje, są jakby „kołem zamachowym” gospodarki. Występuje tu efekt mnożnikowy (nowe rozwiązania strukturalne, nowe dworce lotnicze, autostrady, instalacje wodociągowe, kanalizacyjne - to wszystko profituje).

Strategiczne cele polityki regionalnej:

  1. wyrównywanie rozpiętości rozwojowych

  2. konkurencyjność regionów

Rozwój regionalny to proces wielowymiarowy, miejsce w kreowaniu tej polityki znajdują struktury szczebla centralnego i terenowego.

Szczebel centralny

Rzecz można analizować w kilku płaszczyznach jak funkcjonowanie parlamentu, rządu, ministrów oraz wydzielonej struktury w układach rządowych odpowiedzialnej za politykę regionalną. We wszystkich krajach takie struktury istnieją, w niektórych samodzielnie (za czasów rządów J. Buzka było Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Mieszkalnictwa, obecnie je zlikwidowano, obecnie układ regionalny jest w jednym z resortów
w Ministerstwie Gospodarki, Wicesekretarz Stanu Ewa Wejwer zajmuje się sprawami regionalnymi). Jest to bardzo znaczący element struktur centralnych, ponieważ tak się ukształtowała praktyka, że środki pomocowe przedakcesyjne i strukturalne są absorbowane przez poszczególne państwa za pośrednictwem sektora polityki regionalnej czyli tam trzeba koncentrować swoją aktywność, aby te środki dostać a następnie skonsumować. W najbliższych latach 70% celów polityki regionalnej będzie realizowanych z funduszy pomocowych.

Parlament tworzy fundamenty polityki regionalnej decydując o określonych treściach ustaw, które w całości są poświęcone temu problemowi.

Należy tu wymienić:

  1. Ustawę o Planowaniu Przestrzennym z 1995 r.

  2. Ustawę o Wspieraniu Rozwoju Regionalnego z 1999 r. (jej treścią jest sprawa kontraktów wojewódzkich czyli podpisywane między rządem a marszałkami województw umowy o zakresie pomocy władz centralnych w finansowaniu rozwoju regionalnego)

Sejm kreując ustawy formułuje cały szereg dyspozycji związanych z konkretyzacją niektórych kwestii. Dzieje się to metodą tzw. delegacji ustawowych czyli rząd albo minister musi wydać uchwałę czy rozporządzenie, które konkretyzuje określone, ważne dla tego odcinka zagadnienie.

Polityka regionalna to nie tylko dwa w/w. akty normatywne - podobnie jak w przypadku turystyki są to problemy bliskie np. decyzje dotyczące ochrony przyrody, bezrobocia, rozwoju infrastrukturalnego - to tylko przykłady przedsięwzięć mocno implikujących
z rozwojem regionalnym, to znacznie szersze zagadnienie.

Proces rozwoju regionalnego wymaga aktywności szczebla centralnego, poczynając od parlamentu. Prawidłowością na rynku jest, że kapitał przepływa tam, gdzie znajduje najbardziej efektywne możliwości pomnażania, gdzie przynosi największe zyski.

Prognozy dot. zagranicznego kapitału: w tym roku będzie zainwestowane ok. 7 mld USD,
(3 mld mniej niż w ubiegłym roku). Nie rokuje się w województwie podlaskim czy lubelskim (bardzo ubogie) tylko w mazowieckim, wielkopolskim - efekt jest taki, że te prawa efektywnościowe sprawiają iż rozwój polega na bogaceniu się bogatych i ubożeniu biednych. Dlatego polityka regionalna zakładająca cele wyrównawcze, konkurencyjne musi polegać na interwencji państwa, która może się objawić
w najprostszym wyrazie w postaci nowych dotacji, różnych form zasilania budżetowego albo preferencyjny w traktowaniu w sensie instrumentu określonego regionu (np. większa część podatku dochodowego od uprawy zostaje w dyspozycji terenowej). Są różne możliwości uprawiania polityki interregionalnej czyli władzy centralnej wobec województwa.

Te zagadnienia są przedmiotem regulacji już bardziej szczegółowych i nie będą rangi ustawy, która powinna się charakteryzować pewną stabilnością. W związku z tym przyjęte zostały przez rząd bardzo znaczące dla rozwoju polityki regionalnej decyzje jak:

  1. Program Modernizacji Wsi i Rolnictwa do 2006 r. (ma szczególny ładunek regionalny)

  2. Program Rozwoju Przemysłu Paliwowego do 2006 r.

  3. i tego rodzaju programy, które są dewersyfikowane również przestrzennie.

System nakazowo-rozdzielczy bardzo wyraźnie preferował układ branżowy, znaczenie miały resorty, natomiast województwa i struktury poniższe to były elementy tworzące tło. Przedstawiciele układu regionalnego zabiegali o życzliwość poszczególnych ministrów, którzy zadania nakreślone w planach i ubezpieczone w budżecie, jakie mieli w kraju realizować, wtedy różnicowali przestrzennie.

Teraz sytuacja pod wpływem rzeczywistych potrzeb i pewnych priorytetów rozwoju gospodarczego i ogólnoświatowych trendów zmienia się. Trend jest taki, że na scenie mamy podmiotowość człowieka, prawa człowieka i demokrację przedstawicielską, tzn. żeby zależało od wybieranych ciał, poczynając od parlamentu po układ terenowy.
W związku z tym rośnie znaczenie decydowania o układzie przedstawicielstw mieszkańców określonych regionów. Cały ten trend związany z polityką regionalną to jest upodmiotowienie społeczeństwa. Nie urzędnicy a mieszkańcy będą decydować o swoich sprawach - to jakby „karta moralności” nowoczesnej cywilizacji. Poza tym w jakimś sensie proces wzmacniania regionów jest jakby przeciwwagą procesu globalizacji. Te uwarunkowania strategiczne wyznaczają miejsce polityki regionalnej. Ranga tej problematyki rośnie, ilość badań naukowych. UE ponad 50% swego budżetu przeznacza na rozwój regionów. Pomoc zewnętrzna, poważne źródło zasilania rozwoju będzie przechodziło właśnie przez sprawy regionalne. Nie będzie już subsydiowania jakichś dziedzin czy branż w UE. Będą wspomagane finansowo projekty, które są częścią większej całości, właśnie w układach regionalnych. Nie przypadkowo więc ten pion w Ministerstwie Gospodarki będzie decydował o tym, kto to otrzyma tę pomoc - oczywiście musi spełnić odpowiednie procedury, musi mieć pewne warunki obiektywne. Nie jest to tylko sprawa Polski ale Europy. Te problemy pochłaniają nie tylko największe pieniądze ale zaprzątają sporo uwagi. Jest Komitet ds. Rozwoju Regionów. W Sejmie mamy również Komisję ds. Rozwoju regionalnego i ds. Samorządu i Rozwoju Regionalnego.

Mamy wiele takich obszarów, które wykreowały odpowiedni poziom polityki regionalnej obszarów podejmowanych przez parlament poprzedniej kadencji. Jest międzyparlamentarna, również bilateralna współpraca w zakresie rozwiązań dotyczących polityki regionalnej. Jej skuteczności i efektywności modeli programowania rozwoju regionalnego i w tym względzie wiele ma do zrobienia, nie tylko w sensie decydowania
o konkretnych rozstrzygnięciach, ale tworzenia pewnego klimatu, wrażliwości, rangi parlament.

Szczegóły, konkrety to domena rządu. Parlament powinien decydować i w krajach, gdzie ta sytuacja jest ułożona o sprawach strategicznych nie mogą bowiem konkrety być przedmiotem rozstrzygnięć parlamentarnych, ponieważ później życie przynosi nowe uwarunkowania i trzeba gwałtownie zmieniać. Procedura nowelizacji ustaw jest niezwykle uciążliwa i czasochłonna. Stąd kiedy pewne kwestie są decydowane przez rząd nie trzeba traktować, że mają one mniejszą rangę.

Rząd podejmuje pewne zagadnienia, inne są podejmowane ważne dla polityki regionalnej przez ministrów:

Bez pomocy zewnętrznej najbogatsza struktura regionalna w Polsce też sobie nie poradzi.

Normalny system rozwoju gospodarczego powoduje, że polityka lokalizacyjna jest urzeczywistniana na terenach najbardziej zurbanizowanych i strukturalnie dobrze wyposażonych. Jest tzw. sprawa metropolitalności, czyli metropolie/wielkie aglomeracje przyciągają inwestorów. Bogaci staja się bogatsi. Musi być prowadzona interwencyjna polityka interregionalna. Jest to nie tylko problem sprawiedliwości społecznej, jest wiele problemów (np. polityka zdrowotna). Prowadzenie polityki regionalnej jest łatwiejsze
w kraju bardziej zasobnym i bogatym. Kraj mający kłopoty jak obecnie Polska (deficyt budżetowy) powoduje, że pewne sprawy dotyczące regionów ogranicza się (związane
z finansowaniem, z rzeczowymi ustaleniami, korygowane są kontrakty wojewódzkie - na wiele celów regionalnych jest mniej pieniędzy niż planowano). W tym świetle ważna jest świadomość, iż rozwój regionalny to nie tylko to co jest pod szyldem polityki regionalnej, że wiele może w tym względzie zrobić Minister Infrastruktury, Rolnictwa czy Ochrony Środowiska i Leśnictwa. To są rzeczywiste możliwości kreowania polityki regionalnej, zasilania jej w środki finansowe i urzeczywistniania programów rozwojowych.

Rada Ministrów i ministrowie uruchamiają takie mechanizmy. Nawet jeżeli w jakimś zakresie mają duży stopień samodzielności to decyzji dotyczącej określonego fragmentu Polski nie mogą podjąć, bez konsultacji z wojewodami czy marszałkami województw. Widać z tego, że rozwój regionalny to proces wielowymiarowy, że trzeba nie tylko współpracować i troszczyć się odpowiednio o oprzyrządowania, które kreuje Sejm, że nie tylko z Ministerstwem Gospodarki być w kontakcie cele ale większością resortów.

Minister Gospodarki odpowiada z ramienia rządu za politykę regionalna. Ma on szczególną rolę. Ma jednego z wiceministrów, który nadzoruje problemy rozwoju regionalnego. Resort ten:

Konfrontacja polskich realiów z rozstrzygnięciami dotyczących pomiarów poziomu rozwoju prowadzi do wniosku, że w Polsce tylko 1 region - województwo mazowieckie - nie będzie kwalifikowało się do pomocy z funduszy strukturalnych. Wszędzie indziej będzie poniżej 75%. To pokazuje z jednej strony dystans cywilizacyjny a z drugiej ogrom zadań, jakie musi polityka regionalna w Polsce rozwiązywać. Będzie je coraz lepiej rozwiązywać, będzie bardziej dynamiczny rozwój w kraju, bieda rodzi napięcia, prowadzi do cięć - w 1. kolejności jest polityka regionalna, bo ona się jeszcze nie zakorzeniła
w sensie jej praktycznych walorów, funkcje jej korzystnego wpływu. Jest to nowe zagadnienie. Są duże cięcia, niektóre kontrakty wojewódzkie zostały wypowiedziane przez rząd, zamierza się ograniczyć w niektórych przypadkach zasilanie budżetowe do 50% wcześniejszych deklaracji.

Ministerstwo Gospodarki jest w całości odpowiedzialne za realizację zadań interregionalnych. Jest jednak wydzielona struktura w postaci 2 departamentów
w Ministerstwie, które zajmują się problemami regionalnymi:

  1. departament mający aspekt krajowy a więc przełożenie zadań ze skali narodowej na województwa

  2. departament współpracy z UE - chodzi o finansowanie zadań regionalnych ze środków pomocowych (przedakcesyjnych a później strukturalnych)

Ten zespół ma za zadanie:

Problemy rozwoju regionalnego cieszą się od kilku lat koniunkturą wśród uczonych. Również w Polsce jest wiele opracowań dotyczących polityki regionalnej. Jednym z najbardziej wybitnych znawców problemu rozwoju regionalnego jest obecny Minister Pracy prof. Jerzy Hausner. Chodzi o to, aby ta nowa dziedzina na bieżąco absorbowała dociekania naukowe, wnioski, propozycje i je wdrażała. Również i tym zajmują się w/w. departamenty Ministerstwa Gospodarki.

Sprawa nr 1 jest: ile środków unijnych znajdzie się na terenie województwa służąc celom rozwojowym. Jest to z jednej strony konsekwencja spełnienia wymogów proceduralnych (dokumentacja, czas itp.) a z drugiej sprawa zrównoważenia własnym źródłem dochodu (zasada subsydialności, pomocniczości). Jest to również bardzo istotny problem: umieć wyeksponować swoje racje.

W polityce na rzecz rozwoju regionów, które prowadzą szczeble centralne miejsce szczególne zajmują władze wojewódzkie. Tutaj zwłaszcza w ostatnich latach sporą rolę wypełnia samorząd terytorialny.

Samorząd jako pewna instytucja życia społecznego ma bardzo głęboko sięgające korzenie. Jest instytucją, która przeżywała w poszczególnych krajach zróżnicowana ewolucję. W całym świecie ma swoją tradycję.

Początki samorządu uczeni w swoich dociekaniach łączą z uprawnieniami średniowiecznych miast. Już w XIII w. prawo magdeburskie dało początek samorządom (Niemcy mają wiele do odnotowania w kreowaniu roli rangi samorządu).

W poszczególnych krajach występują znaczne różnice w uprawnieniach samorządów,
w jego istocie i jego strukturach. Są jednak pewne rozwiązania, rozstrzygnięcia
o charakterze uniwersalistycznym, światowym. Wśród nich można wymienić, że najpowszechniejszą jednostką samorządową jest gmina jako wspólnota mieszkańców. Gmina jest formą organizacji życia lokalnego, jest zinstytucjonalizowanym sąsiedztwem. W świetle prawa polskiego nasze uczestnictwo
w gminie ma charakter obligatoryjny - nie możemy się z gminy wypisać. Sejm zadecydował, że wszyscy jesteśmy członkami pewnej wspólnoty gminy.

Samorząd jest wspólnotową formą organizacji życia publicznego, lokalnego bez interwencji władzy państwowej.

Wyróżniki samorządu:

  1. gmina (prawie wszędzie w świecie)

  2. istota samorządu jest aktywność bez interwencji władz państwowych

Pojęcie samorządu ukształtowało się w języku niemieckim pod koniec XVIII w. Od początku samorządu w Niemczech podkreślano jego autonomiczność, odrębność od państwa czyli wolność w ramach określonego prawa. Samorząd działa na własną odpowiedzialność, na własny koszt. W początkowym okresie istnienia samorząd w Niemczech dynamicznie się rozwijał i był reakcją na wszechwładzę cesarza (rola władzy centralnej była bardzo duża). Mieszczaństwo miało jednocześnie duży potencjał ekonomiczny i chciało rozstrzygać o swoich sprawach samodzielnie i w końcu mu się udało.

We Francji punkt najbardziej znaczący w historii rozwoju samorządu terytorialnego był
w idei Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Idee te znalazły wyraz w ustawie z 14 grudnia 1789 r. - w jej oparciu powołano wolne samorządy gmin, podkreślając samodzielność gmin wobec państwa. Konstytucja francuska uznała prawo naturalne gmin. Wszystkim gminom nadano jednakową organizację. We wszystkich przeciwstawionych zadaniom władz samorządu gminnego, zadaniom zleconym przez administrację rządową. Te zasady wypracowane we Francji stały się podstawą organizacji samorządu w większości państw współczesnego świata. Rewolucja Francuska trwała krótko a potem Napoleon znowu wprowadził centralizację, zniósł samorząd ale „ziarno zasiane” związane
z przekształceniem państwa absolutnego w konstytucyjne i zdecentralizowane padły na sprzyjającą glebę w wielu krajach europejskich.

W początkach kreowania nowego modelu samorządu swoje miejsce miała również Polska. W reformach przyjętych przez Sejm Czteroletni, mających na celu ratowanie państwa polskiego przed anarchią wypracowano pewne zasady - była to jakby samorządowa wersja rozwiązywania spraw publicznych. Zasada ta została następnie w całości włączona do Konstytucji 3 Maja - tu również należy upatrywać się genezy samorządu.

W XIX w. szczególnie w II poł. instytucja samorządu w Europie wyraźnie się rozwinęła. Wykształciły się podstawowe jego funkcje oraz ugruntowała się niezależność, samodzielność władz samorządowych wobec szczebla centralnego. Władze państwowe sankcjonowały działalność jednostek samorządu, wprowadzały stosowne przepisy wyznaczające rolę i miejsce samorządu w polityce społeczno-gospodarczej państwa demokratycznego.

W okresie tworzenia się w państwach Europy samorządu Polska była pod zaborami, dlatego system organizacji samorządów wyglądał w poszczególnych regionach bardzo zróżnicowanie, generalnie była to wypadkowa rozwiązań ustrojowych państwa zaborczych:

  1. państwo pruskie - samorządy lokalne rozwinęły się w najwyższym stopniu, model trójstopniowy

  2. zabór rosyjski - samorządu nie było

  3. zabór austriacki - samorząd cieszył się stosunkowo największym autonomem, dwuszczeblowy

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. jednym z najważniejszych problemów było ujednolicenie ustroju państwa. Wprowadzenie jednolitych rozstrzygnięć samorządowych było ważne ale i kłopotliwe uwzględniając różnice kulturowe i gospodarcze między poszczególnymi częściami Polski.

W 1921 r. w Konstytucji Marcowej zaledwie zadeklarowano ujednolicenie zasady związanej z powoływaniem samorządu terytorialnego. Polegało to na wprowadzeniu na terenie całego kraju trzech szczebli samorządności: gmina, powiat, województwo. Przeniesiono więc wzorzec z zaboru pruskiego.

Samorząd w okresie 20-lecia międzywojennego uzyskał pełną rangę konstytucyjną dopiero w 1933 r. Wprowadzono wówczas jednolite przepisy samorządowe na obszarze całego kraju. Uchwalono ustawę scaleniową - scalono mozaikę rozmaitych form organizacyjnych samorządu na poszczególnych obszarach kraju. Ustawodawca stanął na gruncie dualizmu wykonywania administracji państwowej, czyli z jednej strony starostowie i wojewodowie (jak obecnie) a z drugiej samorządy gminne, powiatowe. Zarówno gminy jak i powiaty tworzyły terytorialne związki samorządowe. Te ogniwa działały przez organy uchwałodawcze i wykonawcze. Głównym zadaniem samorządu terytorialnego w okresie 20-lecia międzywojennego było zaspokojenie zbiorowych potrzeb lokalnych w zakresie gospodarki komunalnej, mieszkaniowej, opieki społecznej, zdrowotnej, oświaty. Inne ważne (przykładowe) zadania realizowane przez samorząd dotyczyły utrzymania i budowy dróg, utrzymania komunikacji lokalnej, ochrony przeciwpożarowej czy utrzymania porządku. Źródła finansowania to dochody uzyskiwane ze zbierania podatków (stopień partycypacji jest zróżnicowany: inny przy podatku od osób prawnych a inny od fizycznych). W ustawie określono, że władze samorządowe mają i własne źródło zasilania: własne podatki i opłaty lokalne, wymiar grzywn i kar - to zasilał miejscową kasę. Znaczącym źródłem dochodów samorządu terytorialnego było
i jest obecnie prowadzenie działalności gospodarczej. Gmina dysponująca własnością komunalna prowadzi ożywioną działalność gospodarczą za pośrednictwem zakładów budżetowych ale przede wszystkim spółek z o.o., powołuje ich wiele i one prowadzą biznes - są to nowe dochody dla samorządu.

Związki terytorialne w okresie 1918-1939 posiadały własne banki komunalne, były właścicielami gazowni, wodociągów, zakładów oczyszczania miasta, przedsiębiorstw komunikacyjnych a także przemysłowych.

Po II wojnie światowej do 1950 r. samorząd działał „kulejąco” ale w 1950 r. ustawą
z 20 marca o terenowych organach jednolitej władzy państwowej zlikwidowano samorząd, włączono go do administracji rządowej. Wprowadzono wzór zarządzania terenowego wymyślony w Związku Radzieckim opierający się o Rady Narodowe, które były podmiotem wszystkich zadań i funkcji administracji państwowej w terenie. Nie było układu centralnego i terenowego.

Przez 40 lat (1950-1990) samorząd terytorialny nie istniał w Polsce. Brak było podmiotowości lokalnych społeczeństw. Ograniczyło to aktywność i efektywność układów regionalnych. Społeczne aktywności miały bowiem wielkie rezerwy szybszego
i pełniejszego wdrażania decyzji, które kreują również wyższy poziom życia mieszkańców. Władze lokalne wówczas nie miały osobowości prawnej ani własnego poziomu zarządzania majątkiem państwowym a ich budżety były elementem składowym budżetu państwa. Władze samorządowe jako część zcentralizowanej administracji nie mogły realizować własnej polityki lokalnej. Przeczy temu również tzw. centralizm demokratyczny. Władze terenowe były przede wszystkim organami wykonawczymi.

Z upływem lat system ten okazywał swoją małą atrakcyjność, nieefektywność. Nadmierne zcentralizowanie gospodarki hamowało jej rozwój. Coraz poważniej dostrzegano potrzebę radykalnych zmian ustrojowo-gospodarczych, torowała się droga do odbudowy samorządów terytorialnych. W ich przywróceniu dużą rolę odegrały środowiska naukowe. W 1998 r. ustawą z 29 grudnia zmieniono Konstytucję i powstała ustawa prowadzenia samorządu terytorialnego i jego udziału w sprawowaniu władzy publicznej.

8 marca 1990 r. Sejm kolejny raz zmienił Konstytucje przyjmując ustawę
o samorządzie terytorialnym (dotyczyła gmin):

Reaktywowany w 1999 r. samorząd miał charakter jednoszczeblowy, funkcjonował tylko na poziomie gmin. Był to samorząd o koncepcji dualistycznej, nawiązujący do dualizmu okresu 20-lecia międzywojennego.

W latach 1990-1998 (do powołania powiatów i województw) gmina stała się zasadniczą jednostką podziału terytorialnego stopnia podstawowego. Podstawowym ogniwem samorządu jest gmina a pomocnicze funkcje mają powiaty i województwa.

Przywrócenie samorządu i nowego ustroju gminy było 1.krokiem na rzecz całkowitej przebudowy administracji. Nowe warunki ustrojowe i gospodarcze lat 90-tych stworzyły potrzebę kontynuowania reform. Związane to było z wymogami efektywnościowymi UE. Kontynuowanie reform związane było z decentralizacją władzy wykonawczej, upodmiotowieniem struktur terenowych czyli więcej uprawnień szczebla terenowego, regionalnego, mniej uprawnień w resortach. Chodziło o to aby powstały instytucjonalne zabezpieczenia kreowania polityki regionalnej. Te nowe zadania mogą realizować jedynie organy o określonej kompetencji, wybierane demokratycznie, które są reprezentatywne.

W 1997 r. została przyjęta nowa Konstytucja, w której zapisano, że zostaną powołane powiaty i województwa. W połowie 1998 r. Sejm uchwalił ustawy wprowadzające trójstopniowy podział terytorialny.

Zewidencjonowano, że w styczniu 1999 r. mieliśmy:

Dzisiaj mamy 16 województw.

Samorząd terytorialny w modelu trójstopniowym jest obligatoryjny - obowiązkowy związek mieszkańców gmin, powiatów i województw utworzony do realizacji zadań
o charakterze lokalnym przez gminy, powiaty albo województwa.

Poszczególne jednostki samorządu terytorialnego powstają z mocy prawa.

W systemie funkcjonowania samorządu podział ról jest następujący:

Powiat zatem nie jest w stosunku do gminy jednostką nadzorczą, nadrzędną. Tak samo województwo nie sprawuje nadzoru w stosunku do powiatu i jednostki te działają niezależnie od siebie, ale mogą ze sobą współpracować dla dobra mieszkańców, tworzyć różnorodne porozumienia, wzajemne polegające na wykonywaniu określonych zadań publicznych czy też mogą tworzyć związki o charakterze międzygminnym, międzypowiatowym czy zadań wojewódzkich.

Nowy rozwój samorządów w Polsce nie jest układem hierarchicznym. Powstał aby regulować funkcjonowanie struktur mających się uzupełniać a nie nakładać. Zreformowany samorząd jest w istocie:

13.04.2002

Dochody samorządu terytorialnego

Dla rozważanych problemów dot. gospodarki regionalnej sprawą nr 1 są środki finansowe, którymi dysponuje układ samorządowy, różne koncepcje są konfrontowane
z możliwościami finansowymi. Niestety sytuacja tu nie wygląda dobrze, reforma samorządowa z 1998 r. (weszła w życie 1.01.1999) nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, głównym tego powodem strukturalnym jest niedostosowanie do rozwiązań kompetencyjnych dotyczących samorządów systemu funkcjonowania finansów publicznych, są słabe źródła finansowania działalności samorządowej. Z tych powodów dochody samorządu terytorialnego są tematem szczególnie istotnym.

Dochody samorządu terytorialnego czerpane są z różnych źródeł i mają bardzo zróżnicowany, skomplikowany charakter. Z uwagi na ilość problemów, kwestii interesujący jest sposób klasyfikacji.

Kryteria podziału:

  1. ekonomiczne - eksponuje, akcentuje źródło ich pochodzenia, źródłem zasadniczym dochodu samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, województwa) jest wypracowany w kraju PKB, PKB stanowi źródło dochodów budżetu państwa a także źródło budżetu jednostek samorządu terytorialnego; samorząd jest zupełnie samodzielną strukturą, odrębną od państwa, dlatego źródła jego finansowania muszą być bardzo precyzyjne wg przepisów aby zachować podmiotowość wobec struktur państwowych samorządu,

  2. organizacyjne - jest szczebel gminny, powiatowy, wojewódzki i tu można rozważać np. partycypację w podatku dochodowym od osób fizycznych na poszczególnych szczeblach,

  3. prawne - na podstawie tej klasyfikacji można mówić o dochodach przymusowych (z mocy ustawy).

W praktyce ustalenie przejrzystego podziału jest bardzo trudne. Odzwierciedla to bogata w tym temacie literatura prezentująca bardzo zróżnicowane modele klasyfikacji podziału źródeł dochodu jednostek terytorialnych.

Fundamentalne regulacje dot. źródeł dochodu samorządu terytorialnego z uwagi na rangę samorządu są ujęte w:

Tu są ujęte źródła przychodów samorządu terytorialnego. Ustawy na które się powołujemy zawierają określone regulacje związane z systematyką dochodów samorządu terytorialnego.

W Konstytucji wymienia się 3 źródła dochodów jednostek samorządowych:

Jest jeszcze jedno źródło nie ujęte w Konstytucji ale istotne - dotacje z funduszy celowych; Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, mamy 11 funduszy, są środki pozabudżetowe i na pewno jest tendencja aby je zlikwidować ale z różnych powodów one istnieją i są rzeczywistym źródłem dopłacania do potrzeb lokalnych.

W ustawie ustrojowej o powołaniu samorządu na poszczególnych stopniach zawierają przepisy dotyczące dotacji z państwowych funduszy celowych oraz tzw. subwencję wyrównawczą. Samo określenie „dochody własne” w kontekście subwencji i dotacji nie jest precyzyjne .....................

Dochody własne mogą być precyzyjnie określone, gdyż dochody z tytułu podatków czy udziału w podatkach i opłatach ............................

Dochody uzyskiwane w formie dotacji lub subwencji są przekazywane na własność samorządu. Są wydatkowane przez jednostki samorządu terytorialnego jako właściciela tych środków. Nie są to zatem dochody obce chociaż źródło jest spoza systemu.

Dochody jednostek samorządowych:

  1. publiczno-prawne

  2. prywatno-prawne

Ten podział występował w okresie 20-lecia międzywojennego, kiedy była jeszcze własność komunalna, którą wprowadziła ustawa z marca 90 roku (?).

Dochody publiczno-prawne przypadają gminom na podstawie stosunku prawnego o charakterze publicznym, prawo do ich wykorzystywania samorządy otrzymują bezpośrednio z samej ustawy przydzielającej im określone podatki (niektóre podatki są tylko dla gmin), udziały w podatkach gminnych, opłaty, dotacje, subwencje.

Zaliczamy tu:

  1. podatki pobierane przez organy gminy (inną część podatku pobierają organy państwowe, rządowe, izby i urzędy skarbowe jako organy Ministra Finansów)

  1. podatki pobierane przez rządowe organy finansowe (urzędy skarbowe)

Prawie 28% podatku dochodowego od osób fizycznych zostaje w gminach.

Pozostaje również 5% podatku doch. od osób prawnych.

Są 2 odrębne ustawy o podatkach dochodowych: od osób fizycznych i od osób prawnych.

Udział powiatu i województwa w podatku dochodowym od osób fizycznych:

powiat nie partycypuje w ogóle w podatku od osób prawnych, natomiast województwo dostaje 0,5%. Są to rozstrzygnięcia ustawowe, to źródła dochodu samorządu.

Opłaty, kary, grzywny pobierane przez samorząd zasilają kasy, różne opłaty administracyjne (np. zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych), opłaty związane z działalnością usługowa i gospodarczą samorządowych jednostek organizacyjnych np. zakładów budżetowych jak ośrodki sportu i rekreacji-baseny, siłownie -opłaty z tego tytułu zasilają potrzeby gminy, bo jest to własność komunalna, to co straż miejska pobiera to w całości zasila budżet gminy).

Subwencje państwo polskie przeznacza na sfinansowanie zadań, które kiedyś realizowało państwo. Przede wszystkim dotyczą oświaty, ponad 60-80% związane jest ze szkolnictwem - do powiatu należy szkolnictwo średnie, zawodowe średnie, ponadmaturalne. Należą również drogi.

Subwencja ogólna dla województwa dotyczy też części oświatowej - szkolnictwo wyższe. Również problem dróg wojewódzkich.

Dotacje przekazywane z budżetu państwa nie mają systemowego charakteru jak subwencje, przekazywane są na realizacje zadań zlecanych ustawami, ustawy podejmują określone decyzje i przeznacza się na to środki, aparatem realizującym jest układ samorządowy, który ma własne zadania i zadania zlecone.

Wiele zadań własnych samorządu jest dofinansowywane z dotacji z budżetu. Takie zadania jak powiatowe służby inspekcji i straży (jest ich dużo). Realizowane są z tego wieloletnie programy rozwoju rolnictwa, podpisywane są tzw. kontrakty wojewódzkie (ministerstwo odpowiedzialne za rozwój z wojewodą). Są dotacje na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa czy porządku publicznego. Są dotacje celowe z funduszy celowych..

Dochody prywatno-prawne samorząd jako właściciel użytkując majątek komunalny czy jego mienie, poszczególne składniki tego majątku wydzierżawia, oddaje w użytkowanie wieczyste, wnosi jako udział w spółce lub w spółdzielni, może też sprzedać pewien składnik mienia komunalnego. Dochody te są konsekwencją zawieranych umów cywilno-prawnych lun czynności prywatno-prawnych na podstawie prawa cywilnego lub kodeksu spółek handlowych.

Zalicza się tu:

Wykorzystywane są więc różne źródła dochodu. Generalnie można powiedzieć, że dochodami jednostek terytorialnych są ich dochody własne wspierane subwencjami i dotacjami z budżetu państwa. Dochody własne są mniejsze niż ich wsparcie. Wynika to z kondycji naszej gospodarki, z określonej dekoniunktury .........

Najbardziej rozbudowany jest system dochodów gmin. Gminy są wyłącznym dysponentem podatków i opłat od usług. Powiaty i województwa nie maja własnych podatków. Decydującą w nich rolę mają dochody transferowane z budżetu państwa w formie subwencji i dotacji. Jest to bardzo skomplikowany i rozbudowany system. Władze samorządowe korzystają oczywiście z innych instrumentów jak pożyczki, kredyty, obligacje komunalne.

W gospodarce budżetowej samorządu określona rolę odgrywają również fundusze mające charakter uzupełniający w finansowaniu wzrastających zadań samorządu.

Podatki i opłaty - domena gmin, zostały wyodrębnione z dochodów budżetowych i przekazane do wyłącznej dyspozycji gmin (kiedyś były to opłaty z budżetu państwa, powołanie gmin zmieniło tą sytuację).

Podatki i opłaty lokalne zasilają bezpośrednio w całości budżety samorządu gminnego.

PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI w większości krajów wysoko rozwiniętych stanowi decydujące źródło dochodów lokalnych. Podobnie jest w Polsce. Zalicza się go do grupy podatków majątkowych. Nie jest on uzależniony od dochodów uzyskiwanych z nieruchomości. Podatek ten ma charakter majątkowy a jednocześnie opodatkowanie wynika z samego posiadania nieruchomości, niezależnie od tego czy uzyskujemy dochód czy nie z tego władania. Wpływy z tego podatku w całości zasilają budżet gminy i w znacznym zakresie są kształtowane przez organy samorządu - samorząd może ustalić stawki, górne pułapy określa Minister Finansów. Obowiązek podatkowy zgodnie z zasadami obowiązującymi od dziesiątek lat w Polsce ciąży przede wszystkim na:

  1. osobach fizycznych i prawnych, tych które są właścicielami lub samodzielnymi posiadaczami nieruchomości lub obiektów budowlanych

  2. posiadaczach nieruchomości lub obiektów budowlanych, które są własnością skarbu państwa

  3. posiadaczach nieruchomości lub obiektów budowlanych, które należą do skarbu państwa ale nie jest sformalizowany stan prawny (jeżeli użytkuje się bez formalnego tytułu)

  4. ........................................ wieczystości nieruchomości

System wymiaru podatku od nieruchomości w Europie jest bardzo skomplikowany, w Polsce jest stosunkowo prostszy. Za podstawę opodatkowania przyjmuje się powierzchnię użytkową budynku i powierzchnię gruntu. Prawie nie uwzględnia się wartości. Dopiero gdy będzie wprowadzony podatek katastralny - wówczas będziemy płacić w sposób zróżnicowany. Podatek od nieruchomości dotyczy tych gruntów, które nie podlegają podatkowi rolnemu lub leśnemu. W celach podatkowych przyjęto, że gospodarstwem rolnym w Polsce są użytki o powierzchni 1 ha (poniżej płaci się podatek od nieruchomości a powyżej rolny). Podstawę opodatkowania oraz wysokość stawek podatkowych jest zróżnicowana i zależy od rodzaju nieruchomości bądź obiektu budowlanego i sposobu jego wykorzystania. W podatku od nieruchomości w Polsce są stosowane stawki kwotowe i procentowe (większa budowla). Dla budynków podstawą opodatkowania jest powierzchnia użytkowa. W ubiegłym roku podatek:

Te stawki są mocno zróżnicowane, np. użytki rolne wchodzą w skład gospodarstw-podatek w wysokości 0,05% za 1 ha powierzchni, do gruntów pod jeziorami zajętych pod zbiorniki wodne zastosowano stawkę od 1 ha powierzchni. Są odpowiednie tabele, kraj został podzielony na 3 strefy i uwzględnione są różne okoliczności pobierania podatku od osób fizycznych, wysokość ustala w decyzji wójt, burmistrz albo prezydent właściwy ze względu na położenie nieruchomości. Osoby prawne, jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej są zobowiązane samodzielnie obliczać i wpłacać należny podatek na rachunek właściwej gminy, bez wezwania czyli bez konieczności otrzymania decyzji ustalającej wysokości podatku. Podatek od nieruchomości płaci się w 4 ratach (15.III, V, IX, XI). Osoby prawne maja obowiązek comiesięcznego wpłacania należnej kwoty na rachunek właściwej gminy ze względu na położenie nieruchomości. Do 15. każdego miesiąca trzeba wpłacić podatek od nieruchomości.

We wszystkich podatkach ustalono sytuację, kiedy obowiązek podatkowy nie istnieje albo przewidziano możliwość zastosowania ulg. Zwolnienia podatkowe dzielą się na:

  1. ustawowe z mocy prawa

  2. uznaniowe wprowadzane uchwałą przez gminę

Zwolnienia wprowadzane przez gminę są wiążące tylko na obszarze działania gminy.

Przykłady zwolnień ustawowych o charakterze generalnym i obowiązujące na terenie całego kraju (nie płaci się od):

  1. nieruchomości, które w całości lub w części używane są przez organy administracji samorządu terytorialnego

  2. nieruchomości będące własnością państw obcych lub organizacji międzynarodowych

  3. budowle dróg publicznych i gruntów zajętych przez te drogi wraz z ......................

  4. budowle wykorzystane wyłącznie na potrzeby publicznego transportu kolejowego i zajęte grunty na potrzeby kolejnictwa

  5. grunty pod ...............................................

  6. budynki gospodarcze w części związane z działalnością leśną

  7. budynki gospodarcze zajęte na prowadzenie działów specjalnej produkcji rolnej

  8. budynki gospodarcze w rolnictwie albo częściowo związane z tą rolę

  9. nieruchomości lub ich część zajęte na potrzeby prowadzenia przez stowarzyszenia (np. TPT, PTTK) działalności dzieci i młodzieży w zakresie oświaty, wychowania, nauki, kultury fizycznej, rekreacji, turystyki

  10. grunty zajęte trwale na obozowiska i bazy wypoczynkowe dla dzieci i młodzieży (za campingi się płaci, jest to jedna z przyczyn ich upadku)

  11. budynki i grunty wpisane indywidualnie do rejestru zabytków, trzeba jednak o nie dbać, utrzymywać je i konserwować zgodnie z przepisami o zabytkach

Istnieją zwolnienia od podatku na podstawie odrębnych ustaw. Zakres przedmiotowy zwolnień dotyczy nieruchomości uczelni wyższych (chyba że prowadzą ożywioną działalność gospodarczą), nieruchomości szkolne.

Wszędzie tam gdzie gmina odnotowuje uszczerbek we własnych wpływach z uwagi na zwolnienia ma rekompensatę budżetową.

Gmina może jednak modyfikować zakres zwolnień ale wtedy kiedy jest to problem jej swobodnego uznania, nie otrzymuje dotacji.

Podatek od nieruchomości jest typowym podatkiem komunalnym, najwydajniejszym dla gmin miejskich. W wysoko rozwiniętych krajach Europy Zachodniej podatek ten stanowi najznaczniejsze i stabilne źródło dochodów lokalnych. W krajach anglojęzycznych oraz Holandii w podatku tym uzyskuje się ponad 50% wszystkich wpływów. We Włoszech, Francji, Hiszpanii, Japonii, Niemczech i Austrii podatek ten ma nieco mniejsze znaczenie, chociaż jest to bardzo ważne źródło dochodów. W niektórych krajach turystycznych jak Grecja podatki od nieruchomości w całości odprowadzane są do budżetu państwa.

Konstrukcja tego podatku oparta jest o płacenie stawek od powierzchni budynku i gruntu. Taka zasada nie jest stosowana w krajach wysoko rozwiniętych.

W Polsce od 1993 r. trwają prace finansowane częściowo przez UE nad kompleksową reformą opodatkowania nieruchomości.

Projektowany system opiera się na 3 podstawowych elementach:

  1. ustanowienie podatku od wartości nieruchomości

  2. przeprowadzenie fiskalnej wyceny nieruchomości

  3. sporządzenie katastru czyli wykazu wartości zabudowań i gruntu (stąd podatek katastralny)

Jest to wielka szansa zasilenia budżetu. Obecnie jednak nie ma klimatu politycznego ani kondycji gospodarczej do wprowadzenia tego podatku.

Podatek od nieruchomości obecnie średnio w Polsce zapewnia wpływy do gminnego budżetu w 11%, w niektórych gminach miejskich 30%. Wysokość ta uzależniona jest od wielkości i stopnia zurbanizowania gminy. Gdyby wprowadzono podatek katastralny to jego udział wynosiłby na poziomie 40% wpływów gminy. W 1998 r. w Ministerstwie Finansów utworzono departament podatków lokalnych i tam się koncentrują prace. Wprowadzenie nowego podatku (katastralnego) zastąpiłoby podatek od nieruchomości, rolny i leśny. Stawka podatku byłaby określona procentowo od wartości nieruchomości.

PODATEK ROLNY ma duże znaczenie dla gmin wiejskich, jest na wsi istotnym źródłem dochodów budżetowych. W całości wzbogaca on budżet gmin. Ciąży na osobach fizycznych, prawnych, które są właścicielami, posiadaczami lub dzierżawcami gospodarstw rolnych. W odróżnieniu od podatku od nieruchomości ma charakter produkcyjny, związany jest z produkcją rolną, jej wydajnością, efektywnością oraz strukturą i rozmiarami. Opodatkowaniu podlegają grunty gospodarstw rolnych. Za gospodarstwo dla celu podatku rolnego przyjęło się powszechnie obszar, którego powierzchnia użytków rolnych (użytki rolne to nie tylko grunty rolne ale i łąki, pastwiska, grunty pod stawami, zabudowaniami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa) przekracza 1 ha.

Aby zakwalifikować grunt jako gospodarstwo muszą być spełnione 2 warunki:

  1. grunt musi być przeznaczony do działalności rolniczej

  2. obszar powyżej 1 ha

Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych, prawnych, jednostkach organizacyjnych bez osobowości prawnych, które są właścicielami lub samoistnymi posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych. Obowiązek podatkowy nie dotyczy skarbu państwa i gmin. Podstawę opodatkowania stanowi liczba ha przeliczeniowych ustalanych na podstawie powierzchni i rodzajów, klas, użytków rolnych. Na terenie kraju mamy 4 okręgi podatkowe obejmujące w całości granice województw. W jednych rejonach są lepsze gleby-inna stawka a w innych gorsze. Hektar przeliczeniowy jest jednostką umowną, która odzwierciedla możliwość osiągania dochodów z gospodarstwa rolnego. Trzeba w związku z tym posługiwać się tą jednostką przeliczeniową, ponieważ część gruntów jest pod zabudowaniami służącymi rolnictwu, są łąki, pastwiska, sady, grunty pod stawami zarybionymi lub nie. Przeliczniki do gruntów rolnych są wyższe a w innych przypadkach niższe. Wyróżnia się 6 klas użytków rolnych (ostatnie klasy V, VI są z mocy prawa zwolnione z podatku rolnego). Zaliczenie poszczególnych gmin i miast do jednego z 4 okręgów podatkowych w kraju dokonuje Minister Finansów w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wojewoda na wniosek rady gminy może w szczególnych przypadkach zaliczyć niektóre gminy do innego okręgu podatkowego. Podatek nie jest wymierzany w pieniądzu (dopiero później). Stawka tego podatku określana jest w ustawie jako relacja do aktualnie stosowanej ceny żyta. Należna za dany rok kwota podatku rolnego płaconego od 1 ha przeliczeniowego odpowiadać ma pieniężnej równowartości 2,5 kwintala średniej ceny skupu zboża za 3 pierwsze kwartały roku poprzedzającego. Relacja jest problemem urodzaju. Rady gminy mogą dla celów obliczania podatku przyjmować ceny skupu żyta jako średnie ustalone przez GUS. Podatek rolny od osób fizycznych ustala w drodze decyzji wójt, burmistrz lub prezydent w zależności od położenia gruntu. Podatek ten płaci się w 4 ratach. Osoby prawne, jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa do 15. stycznia składają w gminie deklarację na podatek rolny.

Zwolnienia i ulgi:

  1. klasa V, VI, grunty położone w pasie drogi granicznej

  2. grunty rolne, łąki, pastwiska, na których prowadzone są prace melioracyjne

  3. grunty nabywane w celu utworzenia nowego lub powiększenia istniejącego gospodarstwa rolnego (przez pewien czas się nie płaci)

  4. grunty powstałe z zagospodarowania nieużytków (przez pewien czas się nie płaci)

  5. podatnicy prowadzący gospodarstwo rolne powołani do odbycia służby wojskowej

  6. podatnicy gospodarstw rolnych na terenach podgórskich i górskich

  7. ulgi w związku z klęskami żywiołowymi

  8. ulgi dla tych, którzy dokonali modernizacji budynku albo wybudowali jakiś obiekt służący środowisku naturalnemu (np. zainstalowanie urządzeń zapewniających wsi wodę, produkcja naturalnej energii, biogazu, baterie słoneczne, energia wiatrowa)

Jest to próba stymulowania pewnych procesów, zachęcania do nich.

27.04.2002

PODATEK LEŚNY w swej konstrukcji jest bardzo podobny do rolnego i w całości zasila budżety gmin. Płacą go osoby fizyczne i prawne, i wszystkie jednostki organizacyjne będące właścicielami bądź posiadaczami lasów. Wszystkie lasy z wyjątkiem tej części zajętej na ośrodki turystyczno wypoczynkowe, działki budowlane czyli wyłączone decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej na inne cele są opodatkowane. Nie ma podatku od drzewostanu do 40. roku (po 40 latach trzeba płacić). Wszystkie zwolnienia m.in. drzewostany do 40 lat, drzewostany wpisane do rejestru zabytków są przesłanką opłat a przy zwolnieniach - zwolnienia są niesamoistną decyzją władz lokalnych w skali kraju i w związku z tym utracili wpływy budżetowe nie otrzymując z tego tytułu z budżetu państwa rekompensaty. Podstawa opodatkowania podatkiem leśnym to jest powierzchnia lasu wyrażona w hektarach przeliczeniowych, np. na 1 ha lasu dębowego czy świerkowego czy topolowego - to jest inny las, w zależności od jakości, zajmowanej powierzchni, gatunku. Stawka tego podatku nie jest określona wprost jak np. w przypadku podatku rolnego ale jest relatywizowana. Podatek leśny za 1 ha przeliczeniowy lasu wynosi równowartość pieniężną 0,2 m kubicznego drewna za 3 pierwsze kwartały roku poprzedzającego. Inna jest stawka dla lasów ochronnych, które wchodzą w skład rezerwatów, parków narodowych. Podatnicy inni niż osoby fizyczne są zobowiązani do składać deklaracje wg ustalonego wzoru na każdy rok podatkowy. Podatek ten jak i rolny płacony jest w 4 ratach a inkasują go gminy. Wpływ tego podatku na kasę gminną jest dosyć mały.

PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH w całości zasila budżet gminy, pobierany jest przez gminę. Do końca 1997 r. miał bardzo znaczącą rolę jako samoistne źródło zasilania budżetu ale od 1998 z tego podatku zostały wyłączone samochody osobowe. Płacimy ten podatek w cenie benzyny. Przedmiotem opodatkowania, obecnie jest źródło gminnych dochodów są następujące:

Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych i prawnych. Stawki podatkowe uchwala Rada Gminy ale górne ich granice określa Minister Finansów (górne pułapy większości podatków i kiedy ich ostateczny kształt uzależniony jest od decyzji samorządowych -pułapy określa Minister Finansów). Podatek ten płacony jest w 2 ratach, płaci się go bez wezwania/zawiadomienia. Zwolnienia od 1998 r. dotyczą ................ dyplomatyczne na zasadach wzajemności, wojskowe środki transportu, ponadto są inne zwolnienia możliwe w oparciu o delegację ustawową możliwe do zadecydowania przez władze gmin.

PODATEK OD POSIADANIA PSÓW (śladowej rangi), w wielu gminach koszty jego poboru są większe niż jego wpływy. Psy na wsi uznane są zgodnie z ustawą za ............... w gospodarstwie i nie ma podatku. Osoby powyżej 70 lat mogą mieć psa (rolnicy), osoby kalekie mogą nie płacić podatku. Minister Finansów określa górna stawkę - ok. 37 zł za ubiegły rok za jednego psa.

OPŁATA TARGOWA ma bardzo duże znaczenie jeżeli chodzi o układy lokalne jako źródło dochodów. Jest ważna szczególnie dla budżetów gmin miejskich, ma charakter powszechny. Pobierana jest od osób fizycznych, prawnych i innych jednostek organizacyjnych sprzedających na targowiskach. Interpretacja targowisko jest szeroka: w bramie, na chodniku. W całości zasila budżet gminy. Sam fakt prowadzenia sprzedaży jest wystarczającą okolicznością aby każde miejsce, w którym jest ona prowadzona uznać za targowisko. W kształtowaniu tego podatku dużą role odgrywają gminy ale górna granica dziennej opłaty targowej podobnie jak inne ustalona jest przez Ministra Finansów.

OPŁATA MIEJSCOWA pobierana jest w gminach o korzystnych właściwościach klimatycznych, krajobrazowych. Nie sama miejscowość rozstrzyga - miejscowości te wyznacza wojewoda na wniosek Rady Gminy zwykle po uzgodnieniu z Ministrem Środowiska. Stawki ustalane są kwotowo, muszą mieścić się w ramach limitów Ministra Finansów. Opłaty te pobiera się tylko od osób fizycznych czasowo przebywających w celach wypoczynkowych, zdrowotnych czy turystycznych za każdy dzień pobytu (opłata klimatyczna). Przepisy ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (to jest tu źródło prawa) przewidują szereg zwolnień o charakterze:

Rady Gminy mogą znosić zwolnienia lub zawężać ich katalog. W praktyce stosują jeszcze szerszy zakres zwolnień aby pewne środowiska przyciągnąć, np. wiele gmin podjęło decyzje o zwolnieniu rencistów i emerytów. Ta opłata pomimo ukierunkowanej sugestii nazwy nie jest opłata lecz raczej podatkiem uiszczanym przez ludność przebywającą w celach wypoczynkowych, turystycznych w miejscowościach o określonych walorach. Opłata wiąże się ze swej historii ze wzajemnym świadczeniem, wzajemnie jest to rodzaj podatku.

SAMOOPODATKOWANIE MIESZKAŃCÓW to podatek na cele publiczne. Przeprowadza się to z inicjatywy samej Rady na wniosek 1/10 mieszkańców w drodze referendum - ważne przy udziale przynajmniej 30% uprawnionych a za samoopodatkowaniem opowie się 1/3. Jest to instytucja świadcząca o autonomii samorządów ale niezbyt często praktykowana, ponieważ fiskus i różne fundusze celowe wzięły to co można i trudno się spodziewać, że jeszcze przedstawiciele gminy zadecydują o kolejnym podatku. Są to sporadyczne sytuacje.

(urzędy skarbowe, urzędy kontroli, nadzoru nie są aparatem samorządowym, to oddzielony aparat Ministra Finansów)

KARTA PODATKOWA to forma podatku dochodowego - zryczałtowany podatek dochodowy opłacany przez osoby fizyczne i spółki. Opodatkowanie w tej formie dochodzi do skutku na podstawie decyzji administracyjnej zwykle na wniosek zainteresowanego podatnika. Podatnicy w tej formie opodatkowani są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania, zeznań podatkowych, deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Ta forma opłacania podatku stosowana jest przede wszystkim w działalności usługowo-wytwórczej, gdy zatrudnionych jest nie więcej niż 5 osób zwłaszcza zwłaszcza w handlu detalicznym artykułami spożywczymi, rolniczymi, ogrodniczymi, obnośnym i obwoźnym handlu detalicznym, kapitale przemysłowym - ponad 100 różnego rodzaju działalności może być opodatkowane w formie karty podatkowej. Zastosowanie tej formuły oznacza rezygnację ze strony państwa z określenia dochodu podatnika, stałych kwotach i opodatkowani niezależnie od dochodów. Wysokość podatku w formie karty podatkowej ustala się w miesięcznych stawkach. Elementy ustalania podstawy opłat w ramach karty podatkowej:

To co płacimy nie ma nic wspólnego z rozeznaniem co do rzeczywistych dochodów płatnika. Obecny Rząd w ramach pakietu przedsiębiorczości założył rozszerzenie karty opodatkowania. W zryczałtowanym podatku dochodowym władze gminy nie mają możliwości kształtowania elementów, tylko rejestrują. Rola tego podatku, zasilania finansowych podstaw gmin jest nieduża. W ostatnich latach jego udział w dochodach budżetów wszystkich gmin w Polsce kształtuje się na poziomie ok. 1%.

PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN w całości zasila budżet właściwej gminy a pobierają go urzędy skarbowe. Temu opodatkowaniu podlega faktyczne lub prawne nabycie własności rzeczy w spadku lub darowizny. Podstawowym elementem konstrukcji tego podatku jest podział podatników na 3 grupy podatkowe:

  1. rodzina najbliższa (stawki najniższe)

  2. zstępni: rodzeństwo rodziców, małżonków itd.

  3. pozostali

Różnica między grupami podatkowymi występuje pod względem skali podatkowej i stopnia progresji kwoty wolnej od opodatkowania i wyrażania się również w zakresie ulg podatkowych. Podatek ten w odróżnieniu od innych podatków o charakterze lokalnym nie jest lokalnie kształtowany, jego stawki ustalane są jednolicie dla całego kraju i rady gminy nie mogą ich obniżyć. Notariusze naliczają, pobierają podatek i wpłacają go do urzędu skarbowego na rzecz dochodów gminy, w której ma siedzibę kancelaria notarialna. Podatnicy w terminie 1 miesiąca od przyjęcia spadku muszą złożyć zeznanie podatkowe o nabyciu praw własności we właściwym urzędzie skarbowym. W małych gminach o charakterze rolniczym (faktyczne znaczenie jako źródło zasilania budżetów gminnych tego podatku) wpływy są znikome. Nabycie gospodarstwa rolnego jako spadku lub darowizny jest zwolnione z podatku. Natomiast duże znaczenie podatek ten ma w miastach i większych gminach gdzie lokalne stosunki własnościowe mają spore znaczenie finansowe.

OPŁATY SKARBOWE oparte na ustawie z IX.2000 r. o opłacie skarbowej. Organem właściwym do decydowania o tym jest wójt i burmistrz w dużych miastach. Opłata ta w decydującym stopniu związana jest z funkcją podatku od płatnego nabycia praw majątkowych. W pewnej części ma charakter opłaty administracyjnej. Wpływy gmin z tej opłaty są znacznie większe niż z podatku rolnego (ok.5% wpływów gmin).

Zakres podmiotowy opłaty skarbowej jest szeroki, dotyczy osób fizycznych i prawnych, również innych jednostek nie posiadających osobowości prawnej. Płacimy za:

Ustawa z 2000 r. wymienia również te rodzaje spraw za które nie można pobierać opłat skarbowych:

Przedmiotowy zakres opłaty skarbowej wskazuje na jej dwoistość: w dalszej części jest to opłata administracyjna a w pewnym jest to podatek od czynności cywilno-prawnych dokonywanych w obrocie cywilno-prawnym. Stawki są opłaty są stawkami:

Maksymalne stawki opłaty określa lista „szczegółowe stawki”, główne granice Minister Finansów. Organy gminy nie mają tu żadnych praw.

Opłata pobierana jest w różny sposób:

Płatnikami w poważnym stopniu są notariusze, przewoźnicy, sekretarze sądowi i nabywcy rzeczy. Jest to bardzo znaczący element zasilania gmin miejskich.

Gminy mogą zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym wprowadzać określone obciążenia, decydują o tym i ustalają stawki. Generalnie opłata ta ma charakter uzupełniający do opłaty skarbowej. Istnieje taka możliwość ale praktyczne korzystanie z niej jest minimalne, a zwłaszcza na wsi nie ma takiej możliwości by jeszcze z niej ściągać zasilając budżet publiczny. Jest to możliwość wykorzystywana w bardzo niewielkim zakresie. Jest to inna opłata administracyjna, jakby opłata skarbowa ale wprowadzona przez gminy.

Inne opłaty gminne o znaczeniu jako źródło zasilania budżetu

OPŁATĘ ZA WYDANIE ZEZWOLENIA NA SPRZEDAŻ NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH pobiera się, ponieważ chodzi o środki pieniężne na realizację zadań związanych z rozwiązaniem problemów alkoholowych, na walkę z alkoholizmem. Opłatę ustala się w rocznej wysokości za jednorazowy pobyt w izbie wytrzeźwień. To ustalenie związane jest z ceną detaliczną określonych napojów alkoholowych, np. jeśli ktoś zabiega o sprzedaż piwa (napój niskoalkoholowy) wnosi roczną opłatę jako równowartość 5 l spirytusu luksusowego a jeżeli wódkę (napój alkoholowy ponad 18%) to roczna opłata to równowartość 20 l spirytusu.

OPŁATA ZA PARKOWANIE POJAZDÓW (decyduje lokalna władza) jest zgodna z ustawą o drogach publicznych. Jest wprowadzona w miastach, o maksymalnych stawkach decyduje wojewoda. Istotą jest większa lokacja parkujących pojazdów, usprawnienie ruchu. Firma zajmująca się tym inaczej na to patrzy, przyświeca jej cel efektywności ekonomicznej.

ŹRÓDŁA DOCHODÓW SAMORZĄDOWYCH - DOCHODY Z MAJĄTKU SAMORZĄDÓW

Każda jednostka samorządu osiąga dochody z tytułu posiadanego majątku czyli mienia komunalnego. Jest to grupa dochodów prywatno-prawnych (poprzednie były publiczno-prawne). Są one uzyskiwane na podstawie zawieranych umów cywilno-prawnych lub czynności prywatno-prawnych wynikających z przepisów kodeksu cywilnego lub kodeksu spółek handlowych.

Do dochodów majątku samorządu należą:

Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa

Istotnym źródłem zasilania budżetów terenowych jest partycypacja w podatkach zabieranych przez państwo. Przekazywana jest część z budżetu państwa do budżetu samorządowego. Ta praktyka występuje w krajach europejskich i pozaeuropejskich. Do 1998 r. w ¼ gminy były sfinansowane przez dopłacanie z budżetu. Udział gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych ulegał w ostatnich latach znacznemu przekształceniu, był systematycznie podwyższany, 1996-15%, 2000-28,1%.

Od 1.01.2000 obowiązuje nowy system partycypacji terenu podatku od osób fizycznych - chodzi o gminy, powiaty i województwa. Stosowane są 2 wskaźniki:

  1. udział ludności gminy w liczbie ludności województwa,

  2. udział podatków ściąganych w gminie w stosunku do podatków w całym województwie.

Do określenia tej partycypacji stosowany jest wzór matematyczny. System przyjęty od 1.01.2000 - praktyka pokazuje, że znacznie bardziej służy on gminom bogatym. Metoda ta została później przeniesiona w obliczenie wysokości udziałów jednostek samorządowych szczebla powiatowego i wojewódzkiego, jeśli chodzi o podatek dochodowy od osób fizycznych.

Jeśli chodzi o osoby prawne (zarejestrowane na terenie gminy) to gminy partycypują w tym podatku na wysokości 5% i jest to trwała wartość, tylko w 1992 z uwagi na kłopoty budżetu państwa Sejm przychylił się do 2% partycypacji. Nie korzysta z tego podatku w ogóle powiat. Natomiast województwo partycypuje w podatku od osób prawnych 1,5%. Udział samorządu powiatowego w podatku od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu wynosi 1%.

Są one wyrazem redystrybucji publicznych zasobów pieniężnych na rzecz samorządu. Obie te formy to trwały element systemu dochodów budżetów lokalnych i regionalnych we wszystkich zachodnich krajach europejskich. Odgrywają dużą rolę, występują powszechnie. W niektórych państwach jak Irlandia, Holandia, Włochy, Portugalia rozmiary subwencji i dotacji przekraczają 50% dochodu ogółem budżetów lokalnych i regionalnych. W krajach tych jest to dominujące źródło dochodów w budżetach lokalnych. W innych państwach panuje równowaga między subwencjami, dotacjami a innymi dochodami. Poziom zewnętrznego zasilania w formie dotacji i subwencji prawie w żadnym kraju nie spada poniżej 25% dochodu opłat, tzn. że układ lokalny jest cały czas subsydiowany przez szczebel centralny. Doświadczenia krajów wysokorozwiniętych wskazuje, że nie jest możliwe stworzenie systemu dochodów samorządowych bez włączenia do niego dotacji i subwencji centralnych.

Konieczność dotowania samorządowych struktur lokalnych:

w Polsce w latach 1991-98 udział w dotacji kształtował się na poziomie od 25% do 40% dochodów gmin ogółem. W 2000 r. subwencje i dotacje dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego przekroczyły 50%.

Różnice między subwencją a dotacją - z ekonomicznego punktu widzenia subwencja podobna jest do dotacji. W obu przypadkach istotą jest dofinansowanie samorządu. Jest wspomożeniem pieniężnym samorządu z budżetu państwa. Te dwa rodzaje zasilania pełnią jednak odmienne funkcje, mają różne miejsce w systemie dochodów i różna konstrukcję prawną.

Subwencja przeznaczona jest na finansowanie jakiejś części zadań własnych a przede wszystkim zleconych. Ma charakter ogólny i jest skierowana na finansowanie ogółu zadań własnych. Traktuje się ją jako własne źródło zasilanie. Kto daje subwencje ma związane ręce a dając dotację ma dużo do powiedzenia. Ogólny charakter oznacza powszechność subwencji ale również możliwość przeznaczenia na różne cele, niewyspecyfikowane, chociaż wysokość subwencji jest konsekwencją przyjęcia pewnych parametrów, jest duża możliwość elastycznego kształtowania wydatków. Subwencja z reguły uzupełnia własne dochody samorządowe.

Dotacje są związane z finansowaniem określonych grup celów (np. finansowanie zadań z zakresu administracji rządowej zlecone gminie, opieka społeczna, domy rencistów, dzieci upośledzone).

Subwencje i dotacje ograniczają swobodę zarządzania organów lokalnych i regionalnych a zwłaszcza dotacje, subwencje w mniejszym zakresie. Niezależnie od tego, że ograniczają, władze bardzo zabiegają i chcą dostać - to jest realność pewnych zamierzeń. Mówiąc o ograniczaniu należy mieć w świadomości inne uwarunkowania, że w innych okolicznościach centrum może wpływać na lepsze, tzn. bardziej racjonalne wykazywanie zadań funkcji spełnianych przez jednostki terenowe.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
1426
z KGP nr 1426 z 2
arkusz Geografia poziom r rok 2009 1426 (2)
1426 andzia i ja oddział zamknięty MY4QY7L5IOVNIV7IFXR7QTCDIQXL3HQR576EVRQ
M 1426
PN EN 1426 Asfalty i lepiszcza asfaltowe Oznaczanie penetracji igłą
1426
1426
1426
z KGP nr 1426
1426
z KGP nr 1426 z 1
1426
1426

więcej podobnych podstron