GEOGRAFIA EKONOMICZNA

GEOGRAFIA JAKO NAUKA

Geografia (geo - ziemia, grafia - opisywanie)

1. Pierwotną funkcją geografii było opisywanie.

2. Równoległą funkcją była funkcja poznania przez opis. Te funkcje trwały do XV, XVI wieku (czyli do odkryć geograficznych).

3. Trzecia funkcja to funkcja praktyczna, która towarzyszy funkcji poznawczej

Wiek XIX - kończy się era napoleońska, zaczynają powstawać nowe nurty filozofii. W połowie XIX wieku po raz pierwszy pojawia się nazwa geografia ekonomiczna.

Przyczyny zmian geograficznych:

- po raz pierwszy pojawia się przemysł, mamy do czynienia z lokalizacją, bazą surowca, wodą, siłą roboczą, towarem, rynkiem zbytu, transportem, zaczyna pojawiać się potrzeba.

Wiek XIX - trzy nurty filozoficzne:

- determinizm geograficzny - człowiek był całkowicie uzależniony od środowiska

- nihilizm geograficzny - odrzucał (negował) negacje, nie ma żadnej roli środowiska w życiu człowieka

- posybilizm geograficzny - środowisko odgrywa bardzo istotną rolę w społeczeństwie, ale człowiek jako istota rozumna może kształtować i zmieniać środowisko dla poprawy warunków.

KIERUNKI BADAŃ GEOGRAFII EKONOMICZNEJ

1. Kierunek racjonalny - bada zjawiska i procesy społeczno - ekonomiczne zachodzące w jednostkach przestrzennych zwanych regionami.

2. Kierunek ekologiczny - badanie zależności między człowiekiem a środowiskiem. Ekologia to nauka o warunkach rozwoju.

3. Kierunek przestrzenny - bada przestrzenne aspekty zjawisk i procesów społeczno - ekonomicznych.

Geografia ekonomiczna - jest to nauka, która bada zjawiska i procesy społeczno - ekonomiczne zachodzące w przestrzeni geograficznej.

SYSTEM INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ

1. Informacja statystyczna

Statystyka jako źródło geografii ekonomicznej.

W Polsce są Instytuty branżowe, które gromadzą informacje statystyczne (np. wyższe uczelnie, GUS w Warszawie). Dane statystyczne prowadzone są z różnych dziedzin.

Informacje statystyczne przedstawione są w dwojaki sposób:

- wskaźniki (mierniki) podstawowe zwane również bezwzględnymi, np. liczba mieszkańców województwa śląskiego w 2001 r. w mln, wydobycie węgla kamiennego ogółem w 2001 r. w mln ton, zbiory żyta ogółem w Polsce w 2001 r. w mln ton itd.

- wskaźniki (mierniki) relatywne zwane względnymi, np. zatrudnienie w górnictwie węgla kamiennego, powierzchnia żyta w Polsce w 2001 r. (wydajność hektarowa).

Istnieje jeszcze wskaźniki solaryzacji, np. ile osób studiuje na 10 tys. mieszkańców.

W badaniach statystycznych numerem 1 jest ludność.

Statystyka jest:

- regionalna

- narodowa

- międzynarodowa.

2. Informacja kartograficzna

Kartografia - nauka o mapach

Mapa- jest elementem informacji, rysunek lepiej odbieramy. Rola mapy w geografii - treść przedstawiona jest za pomocą rysunku.

Metakartografia - poza kartograficzne metody prezentowania zjawisk na mapie. Meta oznacza poza, ponad. Rozszerzona jest mapa o wzory, opisy itp.

Teledetekcja - zdalne badanie środowiska.

Mapa jest narzędziem badań naukowych, tj. naukowa analiza map.

Metody analizy naukowej mapy:

1. Wizualna - czytanie mapy za pomocą wzroku.

2. Kartometryczna - mierzenie odległości, wysokości, powierzchni, głębokości.

3. Graficzna - wykorzystanie mapy do wykonania rysunku, np. przekroju hipsometrycznego.

4. Matematyczno - statystyczna - nawiązuje do metody ilościowej, wykorzystanie wiedzy matematycznej, statystycznej do analizy mapy.

5. Za pomocą modelowania matematycznego - (tak jak w punkcie 4).

6. Przetwarzanie, przekształcanie mapy - z jednej mapy zrobić drugą.

7. Automatyzacja analizy - metoda ta wykorzystuje urządzenia automatyczne.

SYSTEM, ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE A CZŁOWIEK (SPOŁECZEŃSTWO)

Środowisko - jest pojęciem złożonym, występuje w różnych kontekstach. W kategorii przyrodniczej, czyli środowisko - (przyrodnicze) to otaczająca nas przyroda. Mylna jest teoria, iż środowisko - to wszystko, co nas otacza. Środowisko składa się z:

- litosfery - lite - coś twarde, bo skorupa ziemska w szerokim znaczeniu - a nie to, co na zewnątrz (czyli widoczne dla nas, np. kształty rzeźby, powierzchni ziemi) oraz to, co w wewnątrz (pod powierzchnią ziemi - to czego nie możemy zobaczyć). Powierzchnia planety wynosi 510 mln km2 (chodzi o powierzchnię zewnętrzną litosfery). Powstanie ziemi - ziemia krzepła (stygła) - środek jest płynny - we wnętrz ziemi znajduje się jądro - płynne - temperatura i ciśnienie jest tam niewiarygodnie wysokie (dziesiątki tysięcy stopni). Wszystko to, co zostało twarde w procesie stygnięcia to właśnie litosfera.

- atmosfery - patrząc globalnie, wszystkie procesy, które zachodzą w atmosferze tworzą pewien klimat, który natomiast jest odpowiedzialny za sferę procesów wpływających na działalność gospodarczą (np. rolnictwo, budownictwo, transport). W przeciągu ostatnich stu lat atmosfera stała się przedmiotem ingerencji człowieka - jest jednym z podstawowych czynników życia - ziemia to jedyna planeta, gdzie atmosfera pozwala żyć.

- hydrosfery - to woda (na ziemi) - jest jej wiele - stanowi 2/3 powierzchni planety, morza i oceany stanowią 61% powierzchni planety. Mimo to pojawia się pojęcie deficytu wody na ziemi - chodzi nie o jej ilość, ale o jej jakość. Często jest albo zasolona albo zanieczyszczona. Należy pamiętać, że oprócz wód lądowych są i wody głębinowe. Hydrosferę można podzielić na:

* kontynentalną

* oceaniczną

- pedosfery - to gleby- w znaczeniu rolniczym - dla rolników gleba jest pierwszoplanowym czynnikiem.

- biosfery - dzielimy na:

* florę

* faunę

Świat organiczny roślinny i zwierzęcy (dzisiaj bardzo bogaty) są ściśle ze sobą powiązane. Wzajemnie się uzupełniają. Istnieją tzw. „czerwone księgi” - gatunki wymierające (gruba) oraz tzw. „zielone księgi” - gatunki chronione (cienka).

Między tymi wszystkimi pięcioma składnikami środowiska zachodzą ścisłe związki przyczynowo-skutkowe. Jeżeli jedno ogniwo się rozpadnie - to automatycznie wszystko się rozpadnie. Zachodzą tutaj tzw. Zależności zwrotne - jedno działa na drugie, np. wycięcie lasu jako jednego z elementów biosfery spowoduje w bardzo szybkim czasie:

- zmiany w hydrosferze

- zmiany sytuacji glebowej - las, który hamuje ruchy powietrza, kiedy zostanie wycięty automatycznie zwiększy się siła wiatru, a więc gleba straci jakość (na wskutek przesuszenia)

- warunki klimatyczne

- warunki w litosferze - np. erozja, spłukiwanie

Gdybyśmy więc wycieli lasy Amazonii - nastąpił by spadek ilości tlenu w atmosferze aż o 1/3, a to byłoby niekorzystne dla nas ludzi.

Istnieje tzw. System interreakcji - który budzi duży niepokój - jest to system pomiędzy środowiskiem a społeczeństwem (gospodarką, człowiekiem).

Stosunek ten ulega przemianie - kto jest ważniejszy? Czy środowisko czy gospodarka?

Śr Człowiek

∞ 60% - 40% człowiek jeszcze nie panował tej sfery

A 80% - 20%

Hk 35% - 65% człowiek zdeterminował wody lądowe

Ho 40% - 60%

P 20% - 80%

A więc mamy 4do drugiej na szkodę dla środowiska. W Polsce, jeżeli chodzi o hydrosferę kontynentalną sytuacja jest bardzo zła - wody zostały już prawie całkowicie opanowane przez człowieka. Dane te, w ujęciu procentowym przedstawiają sytuację na przełomie minionego stulecia - dane te mogły ulec zmianie. Ta wersja jest bardzo optymistyczna.

Możemy zauważyć silną presję opinii międzynarodowej, np. partie zielonych (greenpiece) - organizacje, które za wszelką cenę chcą ratować środowisko ( walczą z degradacją)

W Polsce istnieje organizacja zwana „Krakowskie zielone brygady”.

Środowisko nie jest jednoznaczne. Wyróżniamy trzy typy środowiska:

* środowisko naturalne (pierwotne) - to środowisko, które nie nosi śladów działalności człowieka, a więc tak jak natura stworzyła tak jest. Być może, np. na Antarktydzie, Tajdze Syberyjskiej, w lasach Amazonii, wyspach Borneo czy na wyspach Indonezji istnieją jeszcze elementy tego właśnie środowiska. Ta kategoria w dużym tempie „kurczy się”. Człowiek nie wpływa na to środowisko, zobaczył je ale to wszystko.

* środowisko fizycznp-geograficzne - środowisko to te obszary na ziemi, gdzie zaznacza się działalność człowieka, a więc gdzie człowiek jest oraz gdzie funkcjonuje. Ale to działanie nie ma charakteru konfliktowego. Istnieje symbioza między działaniem człowieka a środowiskiem. Człowiek funkcjonuje w nim, zmienia je, kształtuje i przystosowuje do swoich potrzeb, ale nie będziemy miele zbyt wiele albo w ogóle

konfliktu.

* środowisko sztuczne (antropogeniczne) - to środowisko zaczyna u nas dominować - antropogeneza. Człowiek wywiera bardzo silny wpływ na środowisko, niestety negatywny.

Antropopresja (antropogeneza)- np. hałdy wysypiska, zła atmosfera, roślinność, fatalny stan wód powierzchniowych (przykłady za Śląska). Proces ten jest dzisiaj zagrożeniem nie tylko dla krajów dobrze rozwiniętych, ale największym problemem antropopresji jest rozwój krajów, które były daleko z tyłu i nagle chcą nadgonić świat - nie patrzą na nic i na nikogo w tym dążeniu, np. Meksyk, Brazylia, Indie, Azja Pd i Pd Wsch., Chiny - tam nie mówi się o ochronie środowiska - chodzi o zdobycie pieniędzy.

Np. Chiny to kraj o wysokim (największym) potencjale demograficznym - natomiast w Polsce występuje ujemny przyrost naturalny, co może spowodować w następnych latach problemy socjalne - kto będzie pracował na emerytów i rencistów?

Oprócz tych trzech rodzajów występuje również środowisko społeczno-ekonomiczne - kategoria nie przyrodnicza, ale bardziej ekonomiczna - zawiera w sobie układ funkcjonowania gospodarki, m.in. kategoria środowiska człowieka (środowisko socjologiczne), środowisko kulturowe (tradycje, zwyczaje, wierzenia). Kolejny rodzaj to środowisko techniczne (albo naukowo-techniczne) - jest to tzw. „niewolnictwo techniki”, np. komputer i Internet - te elementy stały się integralną częścią życia człowieka - to środowisko stało się niebezpieczne, jeżeli jest nieprawidłowo wykorzystywane.

Skąd patologia u młodych ludzi? - jedną z przyczyn jest nieograniczony dostęp do środków masowego przekazu ( w tym środków technicznych) itp., np. gry komputerowe - przemoc i siła - podatny grunt psychologiczny.

Rola człowieka w środowisku może być pozytywna lub negatywna, może być budująca lub niszcząca.

Ekorozwój - idea rozwoju równoważnego.

Istnieje tzw. Polityka środowiskowa - chodzi o racjonalne kształtowanie środowiska, nie tracąc szansy dalszego rozwoju społecznego i gospodarczego - żebyśmy nie mogli stracić czegoś, czego nie jesteśmy w stanie odbudować, np. woda - nie ma substytutu. Chodzi o zachowanie środowiska nie tylko dla nas ale i dla przyszłych pokoleń.

ZASOBY I WALORY ŚRODOWISKA ORAZ ICH OCENA

Zasoby środowiska - są to wszystkie jego elementy, które mogą być fizycznie mierzalne, np. lasy woda.

Walory - nie podlegają fizycznym ocenom, np. krajobraz - podlega indywidualnej ocenie każdego z nas, albo warunki klimatyczne - ocena może być bardzo zróżnicowana.

Racjonalna gospodarka zasobami i walorami środowiska - punktem wyjścia dla tej metody jest dokonanie ich oceny.

Przykładowe metody oceny zasobów i walorów:

* geobotaniczna - np. zapominamy o podlaniu kwiatka przez tydzień - kwiatek po tygodniu zareaguje na zmianę w środowisku (uschnie z powodu braku wody). Rośliny mają zdolność informowania nas o tym, co dzieje się w środowisku, np. dym związany z paleniem tytoniu - lisyki żółkną i opadają z naszej paprotki, ale nie tylko rośliny mają taką zdolność. Są rośliny, które rosną tylko tam, gdzie w podłożu występują pewne złoża, np. złoża soli kamiennej. Rośliny sygnalizują nam, co w środowisku występuje. Metoda ta jest wykorzystywana w dwóch odmianach:

- analityczna - dla badania małych powierzchni, np. chcemy kupić działkę jako teren rekreacyjny - dla tej powierzchni można stosować właśnie analizę - możemy zbadać, jak rośliny się zachowują

- syntetyczna - dla większej skali terenu, np. kraju, regionu. Stwarzamy mapę naturalnej roślinności potencjalnej, taką mapę, na której zaznaczamy te gatunki roślin, które powinny tam rosnąć (ponieważ są tam pierwotne warunki naturalne dla tych roślin) - potem taką mapę porównujemy z rzeczywistością - możemy wyjaśnić dlaczego (jeśli) są odchylenia od tego, co powinno być w rzeczywistości.

* bonitacyjna (punktowa) - polega na tym, że dla pewnych cech, które są trudne do obiektywnego określenia próbujemy dopasować jak najbardziej obiektywne oceny. Np. chcemy zlokalizować działalność turystyczną i w Urzędzie Powiatowym lub Wojewódzkim uzyskaliśmy dwie propozycje - mamy do wyboru obszar A i obszar B. Więc sporządzamy tabelę:

CECHY A B

a)Ukształtowanie powierzchni 2 3

b)Wody powierzchniowe 3 1

c)Klimat 3 1

SUMA 8 5

a) wiemy, że możemy mieć następujące rodzaje powierzchni:

1 płaska

2 lekko falista

3 wyżynna

4 góry

b) jeżeli będą to jeziora - mamy km kwadratowy powierzchni naszego obszaru A i B i w tym km kwadratowy może być jakaś część zajęta przez jeziora, to wtedy wystąpi tzw. Podział procentowy:

0 - 5% 1

6 - 10% 2

11 - 15% 3

16 - 20% 4

powyżej 20% 5

c) np. bierzemy pod uwagę liczbę dni słonecznych:

do 100 dni 1

od 101 - 120 2

od 121 - 140 3

od 141 - 150 4

powyżej 150 5

albo bierzemy pod uwagę temperaturę lub pokrywę śnieżną w dniach ( w przypadku ośrodka rekreacji narciarskiej)

do 40 dni 1

od 40 - 50 dni 2 itd.

W wyniku badania tych wszystkich elementów dochodzimy do wniosku, że obszar A jest preferowany. Wszystkie te elementy to cechy subiektywne (tu ocena obiektywna jest bardzo trudna). Ale dla potrzeb turystyki musimy wybrać jeden wariant. Metoda ta ma zastosowanie w turystyce, rolnictwie, leśnictwie.

* metoda badania sprawności środowiska - wykorzystuje znany w fizyce wzór na sprawność urządzenia.

S=P/O, gdzie: S - sprawność urządzenia

P - potencjał

O - opór

Został on przetransformowany na potrzeby sprawności środowiska:

Srś = Pn + Pw (a+) / On + Ow (b-), gdzie:

Srś - sprawność rzeczywista środowiska

Pn - potencjał naturalny

Pw - potencjał wniesiony

On - opór naturalny

Ow - opór wniesiony

Jeżeli chodzi o Pn i On - to człowiek nie ma na te czynniki żadnego wpływu ( nie mamy wpływu ani na trzęsienia ziemi,

ani na osuwiska ziemi, ani na wybuchy wulkanów). Natura sama to reguluje swoimi prawami. Natomiast człowiek może reagować na Pw i Ow.

Jak można zwiększyć sprawność środowiska?

a) albo powodując zwiększenie potencjału (pozytywne działanie) - jest to to, co człowiek robił już dawno temu - budował tamy, wały ochronne, nawadniał tereny słabo nawodnione itp.

b) albo obniżając opór

Rola człowieka w środowisku naturalnym może być dwojaka - albo wzrasta Pn albo ograniczając Ow - to wszystko, co jest konsekwencją naszej gospodarki.

Metoda ta zmierza do polepszenia sytuacji (szanse i korzyści dla środowiska jak i dla ludzi).

Wszystkie te metody służą właściwej racjonalnej gospodarce zasobami naturalnymi.

GOSPODARKA ZASOBAMI NATURALNYMI

Klasyfikacja zasobów naturalnych - wszystko to, co w przyrodzie występuje, np. woda, powietrze, rośliny, rzeźba terenu. Na charakter zasobów wpływają takie cechy, jak: dostępność, rzadkość występowania, ograniczoność lub absolutnie naturalny (np. las pierwotny, lasy Amazonii są to wszystko naturalne zasoby) lub częściowo naturalny charakter (np. zasadzenie lasu jest to częściowo nasz wkład, gleby zostały zmienione poprzez naszą pracę i zabiegi ogrodnicze. Ten las będzie miał tylko pewne elementy pierwotne).

Co jest najważniejszym zasobem na ziemi?

Zasobem podstawowym naturalnym (nr 1) jest przestrzeń - rozumiana jako konkretny teren, który jest do dyspozycji człowieka. W skali globalnej to cała ziemia. Może być przestrzeń lokalna (regionalna) - np. nasz ogródek, posesja, itp. (mała przestrzeń).

Wszystkie inne zasoby to pochodne tej przestrzeni (w tej przestrzeni ogólnej się mieszczą). W obrębie przestrzeni geograficznej rozróżniamy trzy rodzaje obszaru:

* obszar produkcji pierwotnej - to ten obszar, który daj konkretny produkt, ale pierwotny, np. złoża węgla kamiennego, rudy żelaza, itp. Jest to również las (zwierzyna łowna, runa leśne, eksploatacja drewna), gleba (uprawy), woda (zasoby ryb, źródło energii).

* obszar produkcji wtórnej - to ten, na którym odbywa się działalność przetwórcza, np. wydobyty węgiel spalony w hutach bądź elektrowniach, drewno wycięte w lesie przerobione na celulozę, papier czy meble. Przykładem może też być wybrzeże - zakłady przetwórstwa rybnego - bo tam produktem naturalnym jest ryba.

* obszar konsumpcji - związany jest z wykorzystaniem obszaru jako celu osadniczego (wszystkie tereny zabudowane), wsie, osiedla, miasta, domki itp. Konsumpcja obszaru to zabudowa (nie użytkowanie). Rozbudowa zwarta, rozproszona lub pojedyncza.

Podstawą klasyfikacji zasobów naturalnych jest ich wyczerpywalność. Podział zasobów naturalnych:

a) zasoby wyczerpywane

* zasoby wyczerpywane odnawialne - wszystkie zasoby zielone (koszenie trawy), energia spadku wody (napędzanie turbinami) - po paru godzinach woda wpłynie do zbiornika i energia się wzmocni.

* zasoby wyczerpywane nieodnawialne - wszystkie surowce naturalne, ale jest pewna szansa dla naszej cywilizacji (gospodarki), by złagodzić problem tych zasobów wyczerpywanych - jest to wykorzystywanie wtórne surowców (recykling) - daje szanse przetrwania dla nas, np. w USA wykorzystuje się wtórnie ponad 60% zasobów miedzi. Odzyskiwanie stanowi podstawę funkcjonowania gospodarki.

b) zasoby niewyczerpywalne

* zasoby niewyczerpywalne niezmienne (kategoria optymistyczna) - np. słońce (energia słoneczna), siła wiatru, energia mórz i oceanów (zwłaszcza prądy morskie), przypływy i odpływy (pływy morskie). Nie należy stosować zasady oszczędzania. Fotosynteza dzieje się dzięki temu, że świeci słońce, dalej jest asymilacja, która jest konsekwencją tego procesu.

* zasoby niewyczerpywalne ulegające zmianie w czasie ich wykorzystania, np. przestrzeń geograficzna (zmieniamy ją, ale jej nie wyczerpujemy), woda (zarówno morska, jak i lądowa, atmosfera.

Surowce: stałe, lotne i płynne.

Klasyfikacja złóż surowców mineralnych: dzisiaj takim surowcem jest ropa naftowa.

Mamy trzy klasyfikacje surowców, które będą odpowiadały wymogom ekonomicznym:

*morfologiczna - jest podziałem surowców mineralnych pod kątem ich kształtu złoża (złoża regularne - są bardziej dostępne i opłacalne oraz złoża nieregularne - poszarpane). Np. przetrwały tylko te kopalnie, gdzie węgiel kamienny był w grubych pokładach, pokład REDEN - niestety wyczerpany.

* technologiczna - kwestia ceny - czy za wszelką cenę czy nie, czy na pewno będziemy sięgali po złoża leżące bardzo głęboko - traktuje o wykorzystaniu surowca, w jakim celu wydobywamy? Czemu ma służyć?

Surowce mineralne uniwersalne, np. węgiel kamienny.

Klasyfikacja technologiczna:

- surowce energetyczne - grupa wiodąca

- surowce metaliczne - hutnicze, w XXI wieku będą się wyczerpywały

- surowce chemiczne - w połowie XX wieku pojawiły się na trzecim miejscu - po raz pierwszy użyto słowo „wielka chemia”. Powstające substytuty, np. elana, wiskoza, jest to pewne lekarstwo na obserwowane zmniejszanie zasobów.

- pozostałe surowce - materiały budowlane, piasek, cement, szkło.

* genetyczna - geneza, pochodzenie:

- surowce klasyczne, które powstały we wnętrzu ziemi (endogeniczne), endoskopia w medycynie.

- surowce powierzchniowe, które powstały na powierzchni ziemi (egzogeniczne), np. piasek, wapienie, kreda pisząca.

- surowce przeobrażone (metamorficzne) - pół na pół, np. marmur na pomnik- zaczęła na powierzchni ziemi powstawać a potem na wskutek perturbacji w litosferze dostał się pod ziemię.

WODA - GOSPODARKA WODNA

Woda ma szczególne znaczenie w życiu człowieka, w środowisku, czy w gospodarce. Istnieją trzy podstawowe czynniki kształtujące życie człowieka: tlen, woda, słońce. Brak jednego elementu powoduje skutki tragiczne.

Jak wiadomo 2/3 powierzchni ziemi zajmują morza i oceany. Jeżeli dodamy do tego wody powierzchniowe i podziemne to uzyskamy ogromną masę wody. Jednak pojawia się hasło „deficytu wody” na ziemi - jest to pojęcie nie w zakresie ilościowym, ale jakościowym. Np. wody mazurskie, jeszcze 13 lat temu woda była tam czysta - obecnie brak tej czystości. To właśnie ludzka głupota doprowadziła do takiego stanu, że dzisiaj każdego dnia i roku zmniejsza się ilość wody, którą można by wykorzystać bezpośrednio.. Dowodem może być pozostawienie łodzi na trzy dni - po upływie tego czasu możemy zobaczyć dziwne koło na burcie - to właśnie na skutek eutrofizacji jezior. Stan naszych jezior jest tragiczny - jest to pojęcie użyźniania - proces podobny do użynania gleb.. Zagrożenie systemów wodnych w skali makro jest zagrożeniem o charakterze globalnym.

Historia wody:

Łódź - przemysł włókienniczy, (dlaczego?) Było to miasto świetnie zaopatrzone w wodę, które na początku było wsią. Obecnie ma te same problemy z wodą, co np. Katowice.

Już w starożytności przypisywano wodzie ogromną rolę, na czym polegała świetność Rzymu? Otóż był to kraj zaopatrzony w wodę (system kanalizacyjny, system ściągania wody z gór).

Słynny filozof grecki żyjący w starożytności Pinday stwierdził: „nic ponad wodę”.

Woda zawsze była ważna - to właśnie koło niej człowiek się osiedlał, pracował, wykorzystywał ją, a woda również go broniła, np. fosy, jak również daje pożywienie, np. ryby (dzisiaj not exist). Pierwsze osady powstawały koło wody (np. Biskupin). Cywilizacja europejska związana była z basenem Morza Śródziemnego (to właśnie nad morzem znajdowały się najważniejsze ośrodki).

Polska ma ogromne kłopoty z wodą. Wynikają one z zaniedbania tej strefy w przeszłości.

Co się składa na cenę wody?

To właśnie wojewoda ustala jej cenę, stąd różnice cenowe w poszczególnych województwach. (wodomierze). Na cenę wody składa się:

1. Jej pozyskanie - albo z rzeki, np. w Warszawie, ujście „Gruba Kaśka” z jezior naturalnych, ze zbiorników sztucznych - często używane tzw. zbiorniki retencyjne pomysł bobrów uchwycony i wykorzystywany przez człowieka, z głębi (woda głębinowa) lub z lodowców, np. Kuwejt - kraj tak bogaty, a mający braki wody. W latach 90 - tych zlecili firmie francuskiej przetransportowanie z Antarktydy lodowca, ale podczas transportu aż 70% uległo rozpuszczeniu. Konsekwencje takiego działania byłyby tragiczne, gdyby lodowce się rozpuściły to Bałtyk sięgałby terenu Torunia.

2. Transport tej wody - Śląsk otrzymuje wodę z Goczałkowic oraz z Czańca - system GOCZA - system wodociągowy, który polega na pobieraniu wody ze zbiornika w Goczałkowicach (na Wiśle) i w Czańcy (Soła). Istotny jest koszt przesyłki.

3. Uzdatnianie tej wody (oczyszczenie, utylizacja) - im gorsza woda, tym większe koszty, np. mechanicznie, biologicznie.

4. Dystrybucja wody - rozesłanie do użytkowników, np. przemysł, gospodarka komunalna (woda do picia), rolnictwo.

Różnica istnieje również w przypadku przemysłowego bądź indywidualnego pobierania wody, np. studnia - koszty są automatycznie mniejsze. Wg starej zasady ekonomii, woda i powietrze były tzw. Dobrami wolnymi, ale teraz już nie są, ponieważ są na sprzedaż i musimy za nie płacić. Dzisiaj stały się towarem. Podlegają prawom rynku, czyli prawu popytu i podaży. Przykre jest stwierdzenie, że obecnie cena wody jest za niska. Trudno cenowo wyrazić jej wartość, tak samo jest w przypadku energii. Gdyby podaż wody > popytu - to cena by spadła, ale z życia wiemy, że popyt > podaży.

Wartość wody jest rozpatrywana w trzech kategoriach:

1. Wartość użytkowa - nasze użytkowanie, woda niezbędna jest dla życia.

2. Wartość gospodarcza - potrzebna w różnych procesach, woda dla przemysłu, transportu.

3. Wartość społeczna - przeniesienie tego, co jest oczywiste w kategorii wartości fizycznej - wartością społeczną jest to, co jest w kategorii sanitarnej, zdrowotnej, kulturowe. W przypadku kategorii zdrowotnej niedobór wody albo zły jej stan będzie miał wpływ na nasze zdrowie.

Fizyka wody jest absolutnie ruchliwa, tzw. mobilna warta (ruchliwość). Na czym polega ruchliwość?

Jest to tzw. Obieg wody w przyrodzie, który jest absolutnie doskonały perpetum mobile - od 6 mld lat woda krąży w przyrodzie. Pierwsze kropelki wody powstały, kiedy zaczęła stygnąć mogna - uniosły się do góry i na pewnej wysokości zaczęły się ochładzać - skraplać się i do dziś trwa ten proces.

Rosa - kiedy się nasyca para wodna, jest tzw. Moment krytyczny i w chmurze więcej pary wodnej się nie mieści.

Naturalny obieg wody w przyrodzie (absolutna doskonała maszyna) funkcjonuje dzięki słońcu, które jest motorem.

Ale istnieją też obiegi gospodarcze, ktoś bierze wodę, a oddaje ścieki. Obieg naturalny może być zakłócony, np. na terenach, gdzie występuje brak wody powierzchniowej. Ale istnieje tam tzw. woda kapilarna, np. na pustyni (rośliny, choć są maleńkie to mają bardzo długie korzenie, aby sięgać po wodę).

Bilans wody:

Bilansowanie wody ma dwie strony:

- lewa - przychody

- prawa rozchody (wydatkowanie)

Z + P = H + S + R

Z - retencja początkowa, czyli ta ilość wody, która została zgromadzona na początku okresu bilansowego (rok hydrologiczny zaczyna się od października).

P - opady atmosferyczne- zostaje zmierzony w danym roku w postaci mm słupa wody, np. średni opad atmosferyczny w ciągu roku w Polsce wynosi 700 mm słupa wody. Bilans za wiek XX pokazał, że wskaźnik ten zmalał aż o 6%. Kiedy wartość ta jest mniejsza niż 600 mm pojawiają się problemy, np. na Kujawach ilość opadów wynosi poniżej 500 mm, a w górach (Karpaty, Sudety) suma roczna waha się między 1800 a 2000 mm. Mierzone również w m^3 oraz km^3.

H - odpływ powierzchniowy, ilość wody, która odpłynęła w okresie bilansowym. Mierzymy go w m^3/sek.

S- parowanie, im cieplej tym większe parowanie. Zauważamy powolny proces podnoszenia się temperatury powietrza (proces wolniejszy niż spadek opadów).

R - retencja końcowa, ilość wody, która pozostała.

Jak poprawić bilans wody?

Np. nie mamy wpływu na zmianę ilości opadów, ale możemy retencją, czyli gromadzeniem wody poprawić równanie bilansu wodnego (ograniczenie bezproduktywnego odpływu do morza). W Polsce woda ucieka. Brak zbiorników retencyjnych - stąd retencja w Polsce jest bardzo słaba. Zbiorniki pozwalają zachować wodę na specjalne działanie. I nadmiar i brak wody są złe.

Funkcje zbiorników retencyjnych (urządzenie absolutnie potrzebne i uniwersalne):

- gromadzenie wody - tak jak z gromadzenie pieniędzy, wydatkujemy wtedy, kiedy chcemy.

- wodociągowa - Szaniec, Goczałkowice, Czechowice.

- energetyczna - bardzo ważna dla ludzi i środowiska, możliwość budowania elektrowni.

- transportowa - najtańszy rodzaj transportu.

- rekreacyjna, wypoczynkowa

- produkcji żywności

Inaczej wygląda kategoria wody przemysłowej, a inaczej wody do picia.

Zasady gospodarki wodnej (powinna być racjonalna):

1. Zasada kompleksowości -przy realizacji inwestycji wodnych trzeba brać pod uwagę maksymalną liczbę ich potencjalnych użytkowników, np. zbiornik retencyjny daje szansę kompleksowego podejścia do inwestycji wodnych z uwzględnieniem wszystkich potencjalnych użytkowników (sport, rekreacja, turystyka, itp.). Zbiorniki retencyjne to również pewne elementy krajobrazu.

2. Zasada perspektywiczności - kiedy planujemy inwestycję wodną to trzeba jednak wyprzedzać - trzeba patrzeć daleko w przyszłość. Jest to wyprzedzenie rzędu perspektywy 20 lat. Są to inwestycje często czasochłonne, pracochłonne oraz kosztowne. Ale są przypadki, gdy szybko się zwracają nakłady. Ta zasada jest po to, aby uwzględniała potrzeby przyszłe, ważna jest rola prognoz demograficznych.

3. Zasada przestrzenności - mobilność, czyli ruchliwość wody, która jest cechą fizyczną. Mówi o tym, że bilansowanie wody może się odbywać tylko w układzie dorzecza. Nie może w układzie administracyjnym. Musimy uwzględnić to, co jest naturalne, np. dorzecze, bilans wodny dorzecza Wisły, Odry lub przymorza (nie korzystając z Wisły i Odry, ale bezpośrednio wpadające do Bałtyku).

ELEMENTY TEORII LOKALIZACJI

Kluczowym elementem teorii lokalizacji jest przestrzeń. Przestrzeń i czas to formy istnienia materii, nie mają ani początku, ani końca. Przestrzeń może być trojaka:

1. Geodezyjna - geodezja to nic innego, jak pewna część powłoki ziemi z jej wymiarami, ale wymiarami wieloprzestrzennymi, czyli 510 mln km kwadratowych. Teoretycznie jest to przestrzeń życiowa człowieka, bo praktycznie są miejsca, gdzie człowiek nie może gospodarować.

2. Geograficzno-przyrodnicza - obszary lądów, mórz i oceanów, fauny i flory - tereny zalesione, bezleśne, pustynne, stepowe, świat organiczny, formacje roślinne, królestwa zwierząt.

3. Społeczno-ekonomiczna - bezpośredni obszar, na którym my inwestujemy (gdzie lokalizujemy swoją działalność). Przestrzeń te przyszła z dwóch poprzednich..

Lokalizacja jest zagadnieniem łączącym ze sobą stricte elementy geograficzne, ale i stricte elementy kategorii planowania, ekonomii i gospodarki.

Odpowiednia polityka lokalizacyjna, która będzie uwzględniać wielkość, czasami sprzecznych ze sobą interesów, np. różnego rodzaju protesty,, odszkodowania dla protestujących.

Polityka lokalizacyjna i jej przesłanki:

a) przesłanki ekonomiczne - zgodnie z regułami gry rynkowej. Minimalizacja kosztów - rachunek ekonomiczny idzie w kierunku maxymalizacji zysków plus jeszcze minimalizacja strat w środowisku. Dzisiaj pomocne by było prawo porównywalne z zagranicą (tam są ostre kary).

b) przesłanki społeczne - lokalizacja inwestycji powinna zagwarantować równomierny rozwój społeczny. Tak powinniśmy lokalizować, aby równomiernie rozwijać regiony, np. ponieważ człowiek ma prawo do godnego życia należy stwarzać miejsca pracy. Przesłanki społeczne kłócą się z ekonomicznymi. Był i jest podział Polski na Polskę A i B. Wisła jest linią działową.

c) przesłanki biologiczne (środowiskowe) - nie przestrzegane są w większości przypadków.

Elementy wchodzące w skład polityki lokalizacyjnej:

• Przestrzeń

• Woda

• Baza surowców

• Siła robocza

• Transport

• Zbyt

Teoria lokalizacji produkcji rolnej wg Thunea, niemieckiego filozofa, który pod koniec XIX wieku ogłosił swoją teorię, jednak była ona utopijna. Założenia:

1. Istnieje jednorodny obszar (płaski, geograficzny obszar).

2. Na tym obszarze jest jedno miasto.

3. Wokół tego miasta są pierścienie, które się charakteryzowały różną produkcją rolną - pierścień A, B, C, D.

4. W centrum miasta jest rynek, na którym rolnicy sprzedawali swoje towary.

5. Ci rolnicy sprzedawali swoje towary natomiast nie wymieniali się między sobą.

Do tego miast dochodziły centrycznie (werbalnie) drogi (regularna pajęczyna). Im dalej tym koszty większy.

Pierścień D - zewnętrzny, był związany z hodowlą, ale i również hodowlą ekstensywną (pastwiska, łąki, itp.)

Pierścień C - rolnictwo ekstensywne, duże nakłady pracy człowieka i wszystko, co naturalne (zarówno uprawa, jak i hodowla) - prymitywna gospodarka.

Pierścień A - intensywne rolnictwo nastawione na uprawę warzyw, owoców oraz hodowlę bydła mlecznego.

Pierścień B - lasy służące jako źródło, np. drewno opałowe (niezbędny środek energetyczny)

Co z tej teorii w Polsce jest aktualne?

Pierścień A - dzisiaj w obecnym rozumieniu jest to tzw. strefa żywicielska podmiejska (ludzie małorolni), do dzisiaj np. Poznań, Wrocław, Łódź, Warszawa są pierścieniami ekstensywnego rolnictwa, gdzie istnieje intensywna hodowla bydła mlecznego - towary dziennie dostarczane SA na rynek. Utopia polegała na tym, nie ma mowy o obszarze jednym (jednorodnym). To, co wykazał miał rację i do dzisiaj taka sytuacja istniej. Produkcja rolna w większości idzie na spożycie w mieście, sam by tego nie wykorzystał (kiedyś rolnik produkował tylko dla siebie).

Istnieją dwie nauki, które wspierają geografię w kategorii zachowania środowiska w stanie mniej więcej nienaruszonym:

Ekologia - nauka o warunkach rozwoju środowiska

Socjologia - nauka o ochronie i kształtowaniu środowiska.

Z tego wynika, że związek miedzy geografią i socjologią jest bardzo ścisły i konkretny.

Funkcje geografii ekonomicznej:

W ramach funkcji praktycznej wyróżniamy:

- funkcja diagnostyczna - to stawianie diagnozy, próba określenia pewnych uwarunkowań.

- funkcja optymalizacyjna - próba rozwiązania zjawiska lub procesu. Najlepszych rozwiązań w rozumieniu ekonomicznym. Podejście optymalizacyjne kryje w sobie niebezpieczeństwo zachowania takiego: „za wszelką cenę jak najwyższy zysk”. Chcąc osiągnąć MAX zysk możemy dopuścić się ruchów, które dla środowiska są niebezpieczne (zatracamy obiektywny obraz, patrzymy tylko na opłacalność).

Zauważamy dominację funkcji praktycznej, ale nie możemy zapomnieć, że ciągle poznajemy i staramy się ciągle rozwiązywać problemy.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Środowisko

naturalne

Społeczeństwo

---