Okopowe:

Podział grupy roślin okopowych:

• Bulwiaste (ziemniak, topinambur),

• Korzeniowe (burak cukrowy, burak pastewny, marchew pastewna, cykoria, brukiew, rzepa),

• Liściaste (kapusta pastewna).

Ziemniak

Rodzina: Psiankowate SOLANACEAE

Rodzaj: Psianka SOLANUM

Grupa: Tuberoza

Gatunek: SOLANUM TUBEROZUM

Topinambur

Rodzina: Astrowate ASTERACEAE

Podrodzina: Rurkowce TUBILFLORAE

Plenię: Słonecznikowate HELIANTHEAE

Rodzaj: Słonecznik HELIANRHUS

Gatunek: bulwa topinamburu HELIANTHUS TUBEROSUS

Ziemniak uprawny, Solanum tuberosum, należy do rodziny psiankowatych - Solanaceae, rodzaju psianka - Solanum, w skład którego wchodzi ponad 2000 gatunków. Największe znaczenie wśród form uprawnych ziemniaka ma tetraploidalny gatunek Solanum tuberosum L. o liczbie chromosomów 2n = 48, obejmujący dwa podgatunki: ssp. tuberosum i ssp. andigenum. Odmiany europejskie należą do gatunku Solanum tuberosum ssp. tuberosum.

Charakterystyka biologiczna:

Ziemniak jest rośliną jednoroczną, która rozmnaża się generatywnie i wegetatywnie. Rozmnażanie generatywne jest wykorzystywane w hodowli nowych odmian. Odmiany ziemniaka uprawnego rozmnażają się wegetatywnie, tj. przez bulwy. Niekorzystną właściwością rozmnażania wegetatywnego jest przenoszenie za pośrednictwem bulw wielu chorób, głównie wirusowych, a także grzybowych i bakteryjnych na potomstwo. Prowadzi to do degeneracji (wyradzania się) danej partii sadzeniaków

Rozwój Ziemniaka: Wygląd rośliny:

1.Spoczynek Bulwa

2.Kiełkowanie Kiełek

3.Wschody Wierzchołki liści

4.Listnienie Liście

5.Formowanie pędów Pędy

6.Pąkowanie

7.Kwitnienie

8.Zapylenie

9.Zawiązywanie owoców

10.Wypełnienie owoców

11.Dojrzewanie

Budowa anatomiczna bulwy i stolonu

1 - skórka, 2 - kora pierwotna, 3 - miękisz łyka zewnętrznego, 4 - drewno, 5 - miękisz łyka wewnętrznego, 6 - rdzeń

Skład chemiczny bulwy ziemniaka

Składniki	Zawartość w ziemniaku	Zawartość w odmianach konsumpcyjnych
Sucha masa	13,1-36,8	16-22
Skrobia	8-29,4	10-16
Białko ogółem	0,69-4,63	1,7-2,3
Cukier ogółem	0,30-0,86	0,3-0,6
Cukier redukcyjny	0,05-0,60	0,03-0,60
Lipidy	0,10-0,12	0,10-0,12
Składniki popielate	0,44-1,87	1-1,20
Witamina C	1-54	10-30
Kwasy organiczne	0,4-1,0	0,4-1,0
Związki fenolowe	5,0-30	15-30
Glikoalkaloidy	0,2-41	2-12
Azotany	0-63	10-22

Faza spoczynku

1. Spoczynek fizjologiczny okres po osiągnięciu dojrzałości biologicznej w którym roślina nie jest w stanie przejścia do następnej fazy rozwojowej mimo korzystnych warunków. U odmian wczesnych wynosi około 6 tyg. u późnych 3 miesiące.

2. Spoczynek wymuszony spowodowany jest niekorzystnymi warunkami zewnętrznymi (nasiona, ziarniaki, bulwy, niełupki) w tym okresie mają pełna zdolność kiełkowania.

Faza kiełkowania

Rodzaje kiełków:

1. Kiełek wyrośnięty w półmroku

2. Kiełek wyrośnięty w ciemności (etniolowany)

3. Kiełek wyrośnięty na świetle (świetlny)

Kiełki bulwy ziemniaka

a - nasada kiełka, b - szyjka kiełka, c - wierzchołek kiełka

1 - kiełek (półmrok), 2 - kiełek (ciemność), 3 - kiełek (światło)

Faza wschodów

Wschody rozpoczynają się, gdy kiełki ukazują się na powierzchni gleby. Razem z kiełkami ukazują się zawiązki liści, znajdujących się na ich szczycie.

Początek wschodów u odmian wczesnych ziemniaka rozpoczyna się po 20-25 dniach od posadzenia.

Faza listnienia: (Pierwsze liście są proste i całobrzegie, następne złożone nieparzysto pierzaste)

- liście złożone

- nieparzysto pierzaste

- ogonkowe

- osadzone na łodydze spiralnie

- przylistki

- omszone

Liście ziemniaka są złożone, nieparzystopierzaste, osadzone na łodydze spiralnie, lewoskrętnie. Składają się z ogonka liściowego, listków, listeczków i przylistków

Faza formowania pędu:

Formowanie pędów i intensywny rozwój części nadziemnej trwa do zawiązywania bulw. Po kwitnieniu przyrost łodyg i liści ulega zwolnieniu

Pędy- trójkątny zakończony włoskami

Łodyga jest na przekroju trójkątna, okrągła lub czworokątna, najczęściej barwy zielonej, ale u niektórych odmian może przybierać odcienie czerwieni czy fioletu dzięki obecności antocyjanu.

Faza pąkowanie (butonizacja)

W fazie butonizacji pojawiają się pierwsze pąki kwiatowe, które następnie rozpoczynają kwitnienie.

Pączki ziemniaków znajdują się na szczycie pędu.

Przed tworzeniem pąków kwiatów wzrost stolonów zostaje zahamowany a ich cześci wierzchołkowej zaczynają grubieć tworząc bulwy.

Faza kwitnienia

Kwiatostanem ziemniaka jest luźne grono lub baldacho-grono, wyrastające z pachwin górnych liści lub z wierz-chołka łodygi.

Kwiaty składają się z pięciu zrośniętych działek kielicha, pięciu zrośniętych płatków korony i z pięciu zrośniętych z koroną pręcików i słupka. Działki kielicha są zielone, płatki korony mogą być białe, czerwono-fioletowe, niebieskofioletowe, a pręciki pomarańczowe lub żółte. Barwa kwiatów jest stałą cechą odmianową a zarazem rozpoznawczą.

Budowa kwiaty:

1. Działki kielicha

2. Płatki korony

3. Pręciki

4. Szyjka

5. Słupek

Faza dojrzewanie:

Dojrzewaniu towarzyszy stopniowe zasychanie naci i zwiększanie masy bulw w wyniku przemieszczania się do nich asymilantów nagromadzonych w częściach nadziemnych roślin ziemniaka. Pod koniec okresu dojrzewania procesy życiowe są ograniczone do minimum i zostaje zahamowany wzrost roślin.

O liczbie wytworzonych bulw decydują warunki w początkowym okresie wegetacji, natomiast ich wielkość i skład chemiczny kształtują czynniki środowiskowe w okresie od kwitnienia do końca wegetacji.

Dojrzewanie:

- zamieranie naci

- przemieszczanie się do bulwy asymilatów

- zredukowanie procesów życiowych i zahamowanie wzrostu

Skrobia

Skrobia to roślinny polisacharyd węglowodany złożony wyłącznie z cząstek glukozy połączonych wiązaniami glikozydowymi. Skrobia nie jest substancja jednorodną składa się co najmniej z dwóch rodzajów polisacharydów, ponadto zawiera domieszki glikolipidów, fosforanów itp.

Skrobia:

• Skrobia składa się z dwóch polisacharydów odmie4nnie zbudowanych

• Nierozgałęziona amyloza

• Łatwo rozpuszczalnej w wodzie 22-30%

• Rozgałęziona amylopektyna

• Trudno rozpuszczalne w wodzie - pęcznieje w gorącej, 70-78%

• Większość ziaren skrobi decyduje o przemysłowej przydatności ziemniaka

• W produkcji syropów i w gorzelnictwie duże ziarna skrobi

Cukry witaminy Glikoalkaloidy

• Zawartość cukrów redukcyjnych (0,3%) i cukrów ogółem (0,5%)

• Zawartość witaminy C zmniejsza się w miarę przechowywania ziemniaków oraz podczas gotowania bulwy

• Glikoalkaloidy cha konina i solanina

- mają taki sam terpenoidowy aglikon solanidyne

- dawka śmiertelna 3-6 mg/kg m.c

- max dopuszczalna zawartośc 20mg/100g bulwy

- ze skórką usuwamy nawet 96% solaniny

Występowanie:

- bulwy 2-10mg/100g

- skórka

-

-

-

Odmiany rolniczej hodowlane:

- oryginalne

- selekcjonowanie

- importowane

- Odmiany hodowlane oryginalne to Odmiany wyhodowane w kraju o stwierdzonej odrębności botanicznej oraz wartości gospodarczej oraz wpisane do Rejestru Odmian Oryginalne

- Odmiany hodowlane selekcjonowane to odmiany wyhodowane za granicą która selekcję i reprodukcję prowadzi się u nas w kraju i wpisane do Rejestru Odmian Selekcyjnych

- odmiany hodowlane importowane to odmiany wyhodowane za granicą który selekcji i produkcji nie prowadzi się w kraju

Cechy morfologiczne:

1. Nie zmienne

- barwa skórki

- barwa miąższu od białej do żółtej

- barwa kiełków zielona lub fioletowa

- barwa kwiatów biała, różowa, fioletowa, niebieska

- barwa bulwy zabarwienie jasne ( od białej po żółta)

- kształt bulwy okrągła, owalna, okrągło-owalna

b) Cechy nieznacznie zmieniające się :

- obecność lub brak skrzydełek na łodydze

- układ łodygi

- kształt listków

- ilość i umiejscowienie listków

- układ kwiatostanów

- zabarwienie pylników

- czerwonobrunatne zabarwienie części roślin

c) Cechy znacznie zmieniające się:

- barwa liści

- barwa łodygi

- skupienie liści

- pokrój krzaka

-

-

-

Właściwości fizjologiczne:

1. Długość okresu wegetacyjnego:

- odmiany wczesne 90-105 dni

-odmiany średnio-wczesne 106-120 dni

- odmiany późne 121-135 dni

- odmiany późne 136-144 dni

- odmiany bardzo późne powyżej 144 dni

b) Odporność na choroby

- odporność na choroby wirusowe, grzyby i bakterie określa się w skali 9-cio stopniowej, gdzie 9 oznacza całkowita odporność laboratoryjna i polową, natomiast 1 oznacza podatność na danego patogena.

Właściwości uzytkowe

1. Plenność

- bardzo wysoka

- wysoka

- średnia

- niska

- bardzo niska

b) Wymagania glebowo-nawozowe: dzielimy na odmiany intensywne i ekstensywne

c) Zawartość skrobi

• > 19 - bardzo wysoka,

• 17,5 - 19 - wysoka,

• 16 - 17,4 - średnio wysoka,

• 14,5 - 15,9 - średnia,

• 13 - 14,4 - niska,

• < 13 - bardzo niska.

Rozwój rośliny ziemniaka:

• Wegetatywny cykl rozwoju ziemniaka najogólniej można ująć następująco: bulwa macierzysta Ⴎ roślina Ⴎ bulwy potomne.

• Generatywny cykl rozwoju ziemniaka najogólniej można ująć następująco: bulwa macierzysta Ⴎ roślina Ⴎ kwiat Ⴎ jagoda

Kierunek użytkowy:

- ogólnoużytkowe

- pastewne

- przemysłowe

- jadalne

- dla gorzelni

- na paszę

- sadzeniaki

- dla krochmalnictwa

Produkty przemysłu spożywczego pozyskiwane z ziemniaka:

• Produkty suszone (grys, kostka, pure, granulat).

• Produkty mrożone (frytki, kostka, placki, kluski).

• Produkty konserwowe (ziemniaki sterylizowane w puszkach, słoikach, folii).

• Produkty wykorzystane w zakładach zbiorowego żywienia.

• Produkty smażone, chipsy, frytki, kostka

Odmiany jadalne dzielimy na Typy kulinarne:

A typ sałatkowy

B typ ogólnoużytkowy

C typ słabo mączysty

D typ mączysty

Gęstość sadzenia rozstawa rzedów co 75cm

Sadzenie

- małe do 40g co 20cm (1250-1500cm²/roślin)

- średnie ok. 70g co 30-40cm (1875-2500cm²/roślin)

- duże ok. 120g co 40-50cm (2500-3125cm²/roślin)

Obsada roślin na 1ha:

55-65 tys. W produkcji nasiennej

45-50 tys. W uprawie odmian wczesnych na zbiór wczesny

40-45 tys. W uprawie odmian jadalnych, paszowych i przemysłowych

30-40 tys. W uprawie odmian na frytki i chipsy

Choroby występujące w uprawie ziemniaka można podzielić na:

• grzybowe - zaraza ziemniaka, rizoktonioza, alternarioza = sucha plamistość liści ziemniaka, sucha zgnilizna bulw, parch prószysty ziemniaka, parch srebrzysty ziemniaka oraz rak ziemniaka;

• bakteryjne - czarna nóżka, mokra zgnilizna bulw, parch zwykły, bakterioza pierścieniowa;

• wirusowe - wirus Y, wirus liściozwoju, wirus S, wirus X, wirus M i wirus A.

Do najgroźniejszych szkodników ziemniaka należą:

• stonka ziemniaczana,

• mątwik ziemniaczany,

• drutowce,

• mszyce (pośrednio jako wektory wirusów).

---