8, polski epoki


M ł o d a P o l s k a

Modernizm (die modern - aktualny, modny, nowoczesny) - synonim Młodej Polski, nazwa pierwszej fazy rozwoju epoki (5 - 7 lat). Charakteryzował go skrajny indywidualizm, metafizyka, szokujący sposób bycia artystów. Chciano unowocześnić świat, zmienić go.

Neoromantyzm - Był to kierunek artystyczny XIX i XX wieku. W sposób jawny nawiązywał do romantyzmu i jego twórców - Mickiewicza, Słowackiego, Norwida. Posiadał wspólne cechy epoki.

Secesja - Termin dla określenia kierunku w sztukach plastycznych oraz architekturze, sztuce użytkowej i zdobnictwie. Jej cechami są: falista linia, wątki roślinne i kwiatowe, asymetria, pastelowe barwy.

Dekadentyzm - Schyłkowość. Był to ruch artystyczny oraz światopogląd, który był głęboko przekonany o upadku kultury i jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Totalna niechęć do istnienia, wyczerpanie ideologii. Rozwój tak jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego.

Filozofowie epoki - Fryderyk Nietzsche - Niemiec. Był czołowym filozofem okresu. Stworzył on filozofię zwaną nitzscheanizmem. Była to filozofia optymistyczna. Optymizm polegał na rzeczywistości w rękach człowieka. Zakładała ona:

Artur Schopenhauer - Był to niemiecki filozof. Stworzył on pesymistyczną ideologię zwaną schopenhaueryzmem:

Wyzwolić się od męk można tylko poprzez:

Stąd rola sztuki jako wartości najwyższej, możliwość ucieczki przed tragizmem istnienia

Henryk Bergson - Stworzył fiolozofię zwaną intuicjonizmem lub bergsonizmem.

Zygmunt Freud - Twórca psychoanalizy. W wyniku badań dostrzegł dwoistość życia psychicznego: ( świadomość i nieświadomość ). Dostrzegł on możliwość dotarcia do podświadomości człowieka. Rola snów i motywów erotycznych przez które można odnaleźć prawdę o człowieku. Główna myśl to poznanie prawdy o człowieku i świecie poprzez sferę psychiki, podświadomość człowieka. Centrum zainteresowania to, co niepoznawalne.

Karol Marks - Stworzył marksizm. Wywarł on wpływ na proletariat. Nie skłaniał się ku jednostce. Zainteresowanie tłumem, zbiorowością i sytuacją społeczną, która się zmienia ze względu na wiodącą klasę społeczną. Odżegnanie od indywidualizmu.

Nastąpił kryzys w wartościach literackich:

Kierunki Artystyczne

Naturalizm - Jego twórcą był Emil Zola. Utwory jego nawiązywały do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarł on w przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin”:

Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury.

Impresjonizm - Najpełniej wyrażony został w malarstwie. Nazwa francuska od tytułu obrazu Moneta „Wschód słońca. Impresja”. Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to głównie Wyczółkowski, Fałat, Pankiewicz, Boznańska. Zerwał on z pierwszeństwem tematów historycznych. Centrum zainteresowania był pejzaż. Malowano portrety i postacie na tle natury. Specyficzna technika malowania - plamy barw.

W literaturze charakterystyczna kompozycja:

Symbolizm - Był wykorzystywany głównie w plastyce. Głoszono, że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną. Nawiązanie do intuizmu. Tematem była abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Środek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt: ”Śmierć”. Był on zafascynowany śmiercią. Śmierć - personifikacja, animizacja, wieloznaczność, alegoria.

Czasopiśmiennictwo - To ono głównie się rozwijało mimo surowej cenzury. Zawierało ono materiały literackie oraz dyskusyjne polemiki o kształcie artystycznym. Były dokumentem życia literackiego.

„Życie” - Warszawa - Tygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Zenon Przesmycki („Miriam”) był redaktorem naczelnym. To on przyswoił twórczość Norwida. Walczył z tradycyjnością. Jawnie popierał i nawiązywał do romantyzmu.

„Świat” - Kraków - Dwutygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Dbał o warstwę estetyczną i ilustracje. Na jego łamach Zenon Przesmycki ogłosił studium o belgijskim dramaturgu Maurycym Maeterningu. Popierali i propagowali kulturę modernistyczną.

„Życie” - Kraków - Tygodnik ukazujący się w drugiej połowie lat 90 - tych. Redaktorem naczelnym był Artur Górski. Propagował on kontynuację haseł romantycznych. Jednym z redaktorów naczelnych był Stanisław Przybyszewski. Walczył o pełnię swobody artystycznej. Pismo buntu modernistycznego. Pisali w nim min. Stanisław Wyspiański czy Jan Kasprowicz.

„Chimera” - Ukazywał się u schyłku XIX wieku. Redaktorem Naczelnym był Zenon Przesmycki. Ogłoszono tu pisma Norwida oraz hasła sztuki elitarnej. Izolacja od rzeczywistości.

Jan Kasprowicz

Pierwszy etap tzw. młodzieńczy. Tematyka społeczna. Ujęty realizm i naturalizm. Napisał cykl sonetów „Z chałupy”. Nie są to typowe sonety. Brak w nich refleksji w ostatniej zwrotce. Mają charakter nowelek. Inni twórcy sonetów to: Petrarca (miłosne), Szarzyński (egzystencjalne), Mickiewicz (filozoficzne), Morszczyn (miłosne), Asnyk (filozoficzne). Tematem są wzniosłe uczucia. W sonetach Kasprowicza pojawiają się losy mieszkańców wsi. Celem było podkreślenie ważności życia codziennego, psychika ludzi nie odzwierciedla ich warunków materialnych. Ujawnione są uczucia autora do ludzi i miejsc.

I Sonet - Chaty, piaszczyste wzgórza, sad, stodoły, obory, stare płoty, chude bydło. Zniszczenie, starość, szarość, smutek, ubóstwo. Z tym smętnym krajobrazem kontrastuje ubiór i witalność ludzi. Barwy i zdrowie mieszkańców. Jest on pełen podziwu dla prostoty i kontaktu z naturą. Wieś, wspomnienia, jako miejsce ważne i niepospolite. Poeta związany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam żyjących. Są oni skazani na ubóstwo. Wtłoczeni do szarego życia. Podmiot liryczny zastanawia się nad przyszłością, manifestuje przywiązanie do wsi, tamtego życia, codziennych problemów. Czuje się członkiem wiejskiego społeczeństwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostałe sonety to wierszowe nowelki. Mają charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

„W chałupie” - Charakter opisowy, przedstawia nędzę, ubóstwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biedę w chałupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastrój przygnębienia i smutku. Wnętrze ubogiej chałupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starość, precyzja opisu. Mieszkańcami chałupy jest starsza kobieta (zniszczona, zmęczona, zmartwiona) i młodsza kobieta (marzy). Wprowadzają kolory do szarości życia. Młodość, świeżość i spontaniczność. Warunki życia jednak skażą ją jednak na nędzny żywot i ubóstwo.

Cechy naturalizmu:

W dalszej twórczości Kasprowicza nastąpił zwrot ku tendencji młodopolskich. Bunt - utwory modernistyczne.

„Dies irae” - Opis dnia gniewu Bożego. Osądowi podlegają wszyscy: ludzie żywi, umarli, stworzenia świata - dzieła Boże. Gniew Boga karzącego za grzechy - rozpusta, zło, zawiść, zbrodnia czyli słabości ludzkie. Powodem tego jest Bóg i Szatan. Ewa to narzędzie grzechu. Bóg dopuścił do zaistnienia zła. Stworzył świat i przestał się nim interesować, oddał go szatanowi. W „Hymnach” Kasprowicza ukazana jest przerażająca wizja dnia przyszłego sądu. Konrad podobny jest do podmiotu lirycznego z hymnu. Oskarża Boga o przyczynę ludzkiego cierpienia. Czuł siłę boską i prowadzenie do szczęścia. Bunt przeciw Bogu, walka o dobro świata. Stara się wydrzeć jego władzę nad życiem. Bluźni, obarcza Go winą za cierpienie i grzechy świata. Bóg unicestwia swój własny twór. Konrad też twierdził, że Bóg nie kocha ludzi.

Katastrofizm: Postawa głosząca przekonanie, że cały świat dąży do katastrofy, kataklizmu. Rozpanoszenie grzechu - nie ma ratunku. Zagłada wszelkich wartości.

„Święty Boże” - Forma modlitwy. Podmiot liryczny to człowiek zmęczony życiem. Wołanie do Boga. Człowiek jest bezbronny wobec zła i niesprawiedliwości świata. Drwi z niego szatan i śmierć. Skazany jest na samotną wędrówkę by umrzeć także samemu. Jest to katastroficzna wizja. Całe życie zmierza do grobu. Bezsilność wobec klęski świata. Oskarżenie Boga. Świat jest padołem łez. Los człowieka podziela natura. Załamany człowiek zwraca się do szatana. Spór z Bogiem - zarzut egoizmu i obojętności. Bóg nie jest dobry i sprawiedliwy. Ostatnie słowa to bluźnierstwo.

W hymnach jest przeświadczenie o upadku wartości. Oskarżenie Boga. Pozwolenie na rządy szatana i cierpienie ludzi. Pozostawienie samemu sobie. W późniejszej twórczości poglądy się jego zmieniły.

„Hymn świętego Franciszka z Asyżu” - Franciszek to ideał miłości żywego stworzenia - przejawy boskości. Jest to hymn ku chwale miłości. Bezinteresowne oddanie bliźnim. Stosunek uległy do Boga. Przyjmowanie cierpienia jako pokuty. Z pokorą skazuje się na cierpienie, zgadza się z boskimi regułami. Cierpienie to nieodłączny element życia. Świat boży to współ istnienie kontrastów. Tak chciał Bóg i trzeba się z tym pogodzić. Istnieje zło, ale nie pochodzi ono od Boga. Jest on konsekwencją ludzkich słabości i ułomności. Odszukanie źródeł zła i walka z nim. Człowiek powinien szukać w życiu dobra i szczęścia. Bóg objawia się w harmonijnym życiu człowieka z naturą. Nawiązanie do franciszkanizmu. Harmonia z przyrodą, postawa pokory i uwielbienia tego co naturalne. Zło to rezultat sprzeciwu wobec Boga. Cierpienie to konieczność do dostrzeżenia dobra.

W III etapie swej twórczości Kasprowicz napisał cykl utworów „Księga Ubogich”. Ukazanie harmonii świata. Człowiek może uzyskać wewnętrzny spokój poprzez kontakt z naturą i pogodzenie się z kształtem świata. Umiłowanie przyrody tatrzańskiej. Pogodzenie się z życiem. Zgoda z Bogiem uspokojenie.

„Przeprosiny Boga” - Nawiązanie do franciszkanizmu. Obcowanie i współistnienie Boga z ludźmi. Ich przyjaźń, zaufanie i zawierzenie. Szukanie Go, ale Bóg jest wszędzie, na co dzień, a nie tylko w kościele. Doszukiwanie się winy w samym sobie. Nie obwinianie Boga. Pogodzenie się z dobrem i złem tego świata.

Twórczość Kasprowicza wyraża miłość do człowieka, jego życia, natury i krajobrazu.

Joseph Conrad - „Lorda Jima” można określić jako powieść o procesie poznawania drugiego człowieka. Najpierw bezosobowy narrator a potem Marlow opowiadają o Jimie. Większa część tekstu to właśnie relacja o mozolnym dochodzeniu prawdy o Jimie. Większa część tekstu to właśnie relacja o mozolnym dochodzeniu prawdy o Jimie, jego postępowaniu, charakterze i zasadach. Na początku poznajemy Jima jako zagłębionego w sobie pogrążoną i sobie samemu wystarczającą osobę. Przeciwnie zależy mu na zgodności między własnym wyobrażeniem o sobie a opinią innych. Jak wiemy z treści utworu po ucieczce z Patny Jim ma świadomość, że wedle obowiązujących norm zawodowych postąpił źle, ale winny się nie czuje. Rodzi się w nim konflikt między świadomością hańby a poczuciem niewinności. Można w powieści zauważyć przemianę charakteru Jima, zmianę w widzeniu fatalnego czynu, w pojmowaniu zasad moralnych. Jim zdobywając wiedzę życiową kładzie nacisk na myśl o szansie, która zmyje z jego oblicza hańbę. Dokonuje się w nim ewolucja. Jim jest bohaterem tragicznym, jest nie rozumiany i samotny. Idąc do Doramina na pewną śmierć Jim chciał naprawić swój wcześniejszy błąd. Jim był już w pełni odpowiedzialny za słowa i czyny, ponieważ Patusańczycy darzyli go zaufaniem. Chęć działania by przeistoczyć się w osobę godną to próba pokonania wewnętrznej bezsilności i małości.

„Moralność pani Dulskiej” - Gabriela Zapolska - Gabriela Zapolska w swojej twórczości ukazywała portrety psychologiczne kobiet. Dostrzegała wszelkie wartości. Utwory jej to wierny dokument epoki. Portrety te poddawane były wnikliwej analizie sfery duchowej.

Aniela Dulska - W pierwszym wrażeniu uważana jest za brudną, niesympatyczną kobietę. Wciąż krzyczy lub mówi podniesionym głosem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili może zrobić wiele czynności. Dla gości przebiera się. Żądna władzy nad swoją rodziną. Skąpa, nic ją nie obchodzi. Zawsze ma być tak jak ona chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje się do sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Obłudna, zakłamana, konieczność pozorów. Żyje w czterech ścianach, oszczędza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje finanse domowe, podwyższa czynsz domowy, trzyma magiel w sieni. Skąpa do ohydności, obłudna postawa, brudy pierze pod własnym dachem. W służących nie widzi ludzi. Interesują ją tylko pieniądze, oszczędza więc na wszystkim i wszystkich.

Kołtuństwo / Dulszczyzna - Jest to życie w obłudzie, fałszu i ograniczeniu. Jest to sposób bycia Anieli Dulskiej. Zakłamanie i niechęć do szczerości. Taką postawę zaczęto nazywać Dulszczyzną. Skrywanie prawdziwych myśli, odczuć, przekonań pod pozorami. Skąpstwo. Moralność pozorów bo dostosowuje zasady do ogółu/ Pozorna moralność - Dulska udaje wielką damę, a w domu jest inna. Moralność na pokaz, stwarza ona pozory, przedstawia siebie jako osobę estetyczną. Kryteria jej postępowania są cyniczne i wyrachowane.

Felicjan Dulski - Jest podporządkowany swojej żonie. Nie zgadza się z nią, ale jest obojętny. Ignoruje ją, ucieka w milczenie. Zwątpił w możliwości odmiany żony. „A niech was wszyscy diabli !!!”

Zbyszek - Ma inną postawę. Jest zbuntowany, zabawia się, celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i prowokujący. Aniela zaplanowała jego życie. Juliasiewiczowa chciała pokazać mu prawdę, że będzie się on musiał troszczyć i kłopotać. Ukazała mu prawdziwe życie, widmo odpowiedzialności, nędzę. Jest kołtunem i jest tego świadom. Jest słaby, ale chce walczyć ze swoim kołtuństwem. Krytykuje matkę.

Mela - Też się nie zgadza. Też się poddaje by żyć przyjemnie. Nie buntuje się. Postać tragiczna bo jest naiwna i dobra i nie orientuje się w jakiej atmosferze moralnej żyje.

Hesia - Podobna do matki. Pogardza Hanką, bije ją i się z niej wyśmiewa. Ma już wypaczony charakter. Nikim się nie interesuje. Lubi tylko tańce, stroje i studentów.

Stanisław Wyspiański - Do napisania tego utworu zainspirowało go wesele i ślub przyjaciela. W Krakowie, w pierwszym okresie impresjonizmu, młodzież zainteresowała się światłem. Malowali często za miastem wykorzystując elementy świetlne. Ludzie z pod Krakowskich wsi uchodzili za szczerych, uczciwych, malowano ich portrety. Moda na styl ludowy - „ludomania” czyli bratanie się z chłopami. Artyści skierowali się w stronę ludu, chcieli dotrzeć do ich szczerości i moralności. W 1920 roku Boy-Żeleński napisał „Plotkę o „Weselu” by zachować dla potomności jak doszło do powstania tego dzieła. W „Weselu” umieścił ludzi, których znał - ich odpowiedniki:

Ślub ten był szokiem dla społeczeństwa krakowskiego. Mieszkali w Bronowicach, gdzie toczy się akcja utworu. Skandal. Wyspiański był na tym ślubie. Fascynowała go prostota, życie zamienił w poezję. Każda postać ma znane cechy. Prapremiera była skandalem bo sztuka była nietypowa (gwara ludowa), wystawiono ją w Teatrze Starym. Na afiszu chciał podać prawdziwe nazwiska. Wiele osób opuściło salę.

Akcja utworu dotyczy dwóch stanów. Inteligencji ze strony pana młodego oraz chłopstwa ze strony panny młodej. Brak przedstawicieli arystokracji czy proletariatu. Wyróżnia się tu dwa rodzaje scen:

Stosunek przedstawicieli inteligencji do chłopów - Zwracanie uwagi na piękno zewnętrzne. Pan Młody odnalazł tu żywą urodę, odnajduje tu życie, spontaniczność, chodzi mu głównie o wygląd. Stylizuje się zewnętrznie (chodzi boso, z gołą głową). Zwraca uwagę na ubiór panny młodej. Zafascynowany swym strojem, który i tak zrzuci. Fascynacja dźwiękami muzyki ludowej. Nie zna chłopskich obyczajów, np. Dziennikarz lekceważył chłopów. Nie zna życia na wsi. Inteligencja nie liczy się z prawami chłopskimi. Zapominają o niedawnej przeszłości, o powodach krwawego wystąpienia chłopów. Nie interesuje go, że chłopi są żądni władzy. Chce tylko odpoczywać. Idealizacja chłopów i ich życia wiejskiego. Myśli on, że życie to siedzenie wśród zieleni, odnajduje tu ucieczkę od codzienności. Mówi o pospolitości, o swym pokoleniu, że są przeklęci, ubezwłasnowolnieni, dekadenci. To co ludzie z miasta widzą na wsi to fantastyczne poszukiwanie celu i sensu życia. Odmiany od pospolitej części mieszczucha. Podoba im się wieś odświętna, kolorowa, bez ciężkiej pracy. Nie dociekają marzeń chłopskich. Nie interesuje ich to. Podoba im się powierzchowność. Chłopi to widzą i rozumieją. Czepiec widzi to nieszczere bratanie się z chłopami. Żyd też traktuje tę stylizację za zabawę, bałamuctwo w wielkim stylu. Jest to szopka, chwilowy kaprys, znudzeni są bowiem zwykłym życiem. Chłopi odczuwają, że nie są rozumiani, czują obcość. Chłopi nie są ufni.

Inteligencja

Chłopi

Podczas wesela spotykają się dwa różne światy. Ludzie ci nie potrafią się porozumieć. Prowadzi to do rozbieżności, do oceny przeszłości i różnego widzenia narodu. Chłopi skorzy do działania, konkretnej walki, ale to inteligencja ma przodować bo chłopi są za słabi. „Wesele” to satyra na współczesność. Nie zdolność do czynu całego pokolenia. Rzekomy solidaryzm. Stylizowanie się na poszczególną modę. Pod maską przyjaźni i braterstwa kryje się niechęć, urazy, nie zrozumienie.

Symbole w „Weselu” - Po koniec aktu I młoda para zaprasza na wesele chochoła, który przybywa. Jest on twórcą urojeń. Chochoł rzuca czar na zebranych, budzą się w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnień.

Widmo - Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył na wesele. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś więź. Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z jego śmiercią. Jest to symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań. Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.

Stańczyk - Dziennikarz „Czasu” należy do organizacji „Stańczyków”. Stańczyk to symbol mądrości. Głos wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje. Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość. Jawi się jako dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina czasy Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi, że złą obrał drogę. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu.

Rycerz - Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie siły. Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. Poeta nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo.

Hetman - Duch hetmana Branickiego, który gardził chłopami. Symbol fałszu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan młody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad chłopami. Polska mu nie pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Pan młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Tłumaczy mu, że to moda, a nie szczere bratanie się z ludem.

Upiór - Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest on cały we krwi bo wielu zabił. Chce się obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny trup. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.

Wernyhora - Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje przyszłość. Zwiastun czynu i niepodległości.

Ponownie pojawia się chochoł, który jest symbolem całego narodu. Scena najbardziej smutna. Goście weselni symbolizują naród, chata to Polska w której krzyżują się wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przeszłości. „Wesele” to diagnoza polskiego społeczeństwa. Końcowy taniec chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. Krzak bez życia otulony słomą na zimę. Oznacza uśpione wartości narodu. Na wiosnę się obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodległości.

Dramat romantyczny - porównanie z „Dziadami”

PROBLEM

„DZIADY”

„WESELE”

Podobna problematyka

Przedstawienie poe-tyckie przyczyn upad-ku Polski. Charakte-rystyka poszcze-gólnych środowisk

Nie możność połą-czenia się społecznie by odzyskać niepo-dległość.

Takie samo pokazanie tematu

Treść ukazana pop-rzez perspektywę cza-su, historię. Rozra-chunek z teraźniej-szością poprzez prze-szłość.

Odwołanie do histo-rii: Stańczyk to król Zygmunt, Hrabia to Targowica, Rycerz to Grunwald, widmo to Szela. Ma to pobu-dzić świadomość na-rodową. Pouczenie. Historia to ukazanie chwalebnych i ha-niebnych kart. Teraź-niejszość to wesele, przyszłość to pers-pektywa walki zbroj-nej.

Przesłanie treści

Oskarżenie społe-czeństwa o klęskę, antidotum to mesja-nizm

Oskarżenie inteligen-cji i chłopów o brak zjednoczenia. Nie dojrzali do przywódz-twa. Wskazuje drogę: solidaryzm.

Rodzaj dramatu

Romantyczny

Realistyczno-symboliczny

Sceny mistyczne

Oba światy istnieją na równych prawach

Oba światy istnieją na równych prawach

Ludowość

Ludowe obrzęd, ludzie prości biorą w nim udział, na wsi.

Wesele ludowe, spo-sób odbycia (ocze-piny), , udział biorą mieszkańcy wsi, na wsi się odbywa, styli-zacja ludowa języka.

Synkretyzm formy zastąpiony przez syntezę sztuk. Nastrój.

III błahych rozmów, bezczynność, nuda.

II tajemniczość, groza

IV sielski nastrój, podobny do wesołoś-ci, potem przygnębie-nia i tajemniczości.

I pogodny, radosny, wesoły

II trwogi, przeraże-nia, respekt przed du-chami, tajemniczość, jest ciszej

III bezsilność, apatia, senne zachowanie, uśpienie, oczekiwa-nie.

Czas Akcji

Noc zaduszkowa - listopad

23 listopada

Kompozycja taneczna

„Bal u senatora” - para za parą tańczy Menueta.

Wesele, tańce

Postać Wernychory

U Słowackiego też Wernyhora

Symbol postaci, przy-szłości, odzyskania niepodległości.

Odpowiedniki postaci

Widmo

Hetman Branicki

Te podobieństwa to świadomy zabieg autora. Chciał uwydatnić problem o którym mówi, pokazać, że ktoś już poruszył ten problem. Mimo klęsk trzeba próbować dalej. „Dziady” mówią o problemach patriotycznych, narodu. Nie chce by była to plotkarska treść o weselu Rydla. Głębokie przemyślenia. „Wesele” na równi z „Dziadami”. Tekst oparty na sytuacji bieżącej. Dotyczy całego narodu. Tak to odebrano. Wyspiański nazwany został „czterdzieści i cztery”. Został wieszczem.

Stefan Żeromski - „Ludzie bezdomni” - Bezdomny to samotny, ubogi, bez pomocy, nieszczęśliwy, bez miejsca do mieszkania, odrzucony i wyobcowany.

Ludzie bezdomni w utworze to mogą być ludzie ubodzy, biedota, mieszkańcy ulicy Ciepłej i Krochmalnej np. Ciotka Pelagia mieszkająca w domu brata będąc na jego łasce. Przeludnienie mieszkań robotniczych, robotnicy mieszkają wraz z krewnymi. Brak odrębności i swobody życia. Bogaci się nimi brzydzą. Odrzuceni przez społeczeństwo. Wyobcowani. Wykorzystywani są poprzez pracę fizyczną, ale nikt nie zapewnia im warunków do życia. Brak ciepła rodzinnego.

Bezdomność to brak domu, bezdomność społeczna, duchowa - pragnień, marzeń. Bezdomność materialna (ubóstwo, opisy drastyczne, opis brzydoty świadomie i celowo).

Tomasz Judym - Nie miał prawdziwego ogniska domowego. Sierota bo rodzice zmarli. Wychowywany przez bogatą ciotkę. Tam nie zaznał szczęścia rodzinnego. Był służącym, chłopcem na posyłki, lekceważyli go wszyscy. Miał też szansę opieki. Środowisko z którego się wywodził odtrąciło go, stracił przynależność do tej klasy. Inteligencja (lekarze) odrzucili go także, brak zgody z jego poglądami, nie akceptowano jego pochodzenia. Tak też postąpiła arystokracja z którą się kontaktował. Judym wywodził się z biedoty, ale się jej brzydził. Nie znajduje też miejsca wśród lekarzy i arystokracji. Nie przynależał do żadnego środowiska. Inna forma bezdomności to samotność - z wyboru. Tomasz świadomie rezygnuje z rodziny i małżeństwa z Joanną. Jest on bezdomny bo nie może wrócić do rodzinnego domu bo po prostu on nie istnieje. Tuła się. Po pobycie w Warszawie jedzie do Cisów, a potem do Zagłębia Dąbrowskiego, ale nigdzie nie znalazł oparcia. Był samotny w propagowaniu idei. Z poglądami jego nikt się nie solidaryzował. Bezdomność duchowa - nie miał bratniej duszy, przyjaciela.

Joanna Podborska - Bezdomna. Sierota, po stracie rodziców mieszkała u ciotki w Kielcach. Tam się uczyła, ale nie mogła liczyć na uczucia. Po skończeniu gimnazjum pojechała do Warszawy. Pani Niewadzka zatrudniła ją jako guwernantkę. Bezdomnością jest strata majątku, domu rodzinnego. Tuła się ona po innych domach. Joanna nie czuje przynależności do żadnej klasy społecznej. Stara majątku, brak akceptacji ze strony ziemiaństwa. Wyobcowana. Jest ona samotna, nikt nie akceptuje jej poglądów (prócz Judyma, który ma podobne). Widzi ona na świecie zło i stara się z nim walczyć, ale jej zapał jest lekceważony lub traktowany z pobłażliwością. Nie znajduje poplecznika, który by wraz z nią działalność tą kontynuował. Jest bezdomna bo zostaje odtrącona przez Tomasza i traci nadzieję na dom rodzinny. Jej bezdomnością jest emancypacja. Jest to uznawane za niecodzienny przejaw kobiecości.

Wiktor Judym - Też jest bezdomny. Żyje w nędzy, ubóstwie (elementy bezdomności biedoty). Sierota bez domu rodzinnego. Judymowie za granicą czują się obco i nie mogą się odnaleźć w innej rzeczywistości. Bezdomność polega na braku przywiązania się do domu. Wiktor traci ojczyznę (emigracja zarobkowa) - też bezdomność.

Leszczykowski - Wywodził się ze szlacheckiej rodziny spod Cisów. W wyniku represji stracił majątek. Wyjechał za granicę. Tęskni do ojczyzny. Pracowity kupiec wspomagający utalentowanych Polaków i rodzinne Zagłębie. Powstaniec i demokrata.

Kożecki - Dekadent, myśli o śmierci. Nie jest rozumiany przez ludzi. Człowiek zagubiony w zdegenerowanym świecie. Jego poglądy są przyczyną odrzucenia. Nieprzystosowany do życia, popełnia samobójstwo.

Daszkowska - Samotna, nieszczęśliwa widzi kres swojego życia. Pozbawiona serdeczności i ciepła rodzinnego. Umarła.

Wieloznaczność bezdomności: brak domu, dachu nad głową, ubóstwo, nędza materialna, brak opieki, sieroctwo, wyobcowanie społeczne, osamotnienie wobec zła i egoizmu na świecie, dobrowolne staranie się o bezdomność (Judym), samotność - brak poparcia dla swoich poglądów, metafizyczna wobec idei świata, pozbawienie ojczyzny.

Dom dla Joanny to miejsce wypełnione szczęściem, radością i stabilizacją rodzinną. Dom to ukoronowanie pragnień dla wszystkich, którzy cierpią, są skrzywdzeni. Dom może uwięzić Judyma, pozbawić swobody ruchu. Obawia się swojej słabości, dom byłby balastem, przeszkodą w pracy społecznej, w urzeczywistnieniu ideałów. Chce być sam by nikt ani nic nie przeszkodziło mu w realizacji misji.

Dzieje Tomasza Judyma - Urodził się w biednej rodzinie szewca, wcześnie został sierotą. Zaopiekowała się nim ciotka, pomiatała nim, ale dała możliwość nauki. Wstąpił do gimnazjum. Ukończył studia medyczne. Wyjechał do Paryża na roczne stypendium medyczne. Zwiedza Paryż z częścią dla biednych i bogatych. Widzi dwoistość świata: pięknego, świata sztuki oraz brzydkiego i biednego. Powrócił do Warszawy gdzie odwiedził rodzinę mieszkającą na ulicy Ciepłej. Przeraża go to, że bratowa pracuje w fabryce cygar w ciężkich warunkach. Widzi biedę w swojej rodzinie. Czuje odrazę do biedy i biedaków. Czuje się skrępowany tymi ludźmi, ale lituje się nad nimi. Czuje z nimi więź z poczucia obowiązku. Jego stosunek do nich jest ambiwalentny bo: współczuje im z obrzydzeniem, chce im pomóc wyrwać z tej nędzy.

To jest rodzaj długu, rodzina go wychowała więc czuje za swój obowiązek pomóc jej. Nie jest to więź emocjonalna. Chce tępić zło, które doprowadziło ich na skraj nędzy. Poczuwa się odpowiedzialny za nich. Przeklęty dług zaciągnięty przez przypadek. Świadomie narzuca sobie misję tępienia zła. Zwiedza Warszawę, zbiera notatki i obserwuje. Odczytał też swoją pracę na spotkaniu lekarzy u doktora Czernisza. Opisał im biedę w Paryżu i Warszawie. Uważał, że lekarze powinni zapobiegać chorobom, a nie tylko je leczyć. Lekarze zaczęli protestować. Judym nazwał ich lekarzami bogatych. Ze względu na swoje przekonania nie jest on akceptowany. Pragnie by inni porzucili majątki. To ich oskarża o szerzenie zła. Pracował w szpitalu i w prywatnej klinice, ale po wygłoszonym wykładzie nikt tam nie przychodził oprócz kobiet proszących o datek. Ludzie biedni nie przychodzili bo mu nie ufali, dziwiło go to. Doktor Węglikowski proponuje mu wyjazd do Cisów. Utopijne poglądy porzucenia leczenia bogatych na rzecz biednych. Chce im zapewnić ulgowe warunki. W sposób obraźliwy prosi o pomoc innych lekarzy. Przyczynia się on do rozwoju szpitala. Pragnie wysuszyć sztuczne sadzawki, które są przyczyną malarii w czworakach. Administrator i kierownik nie zgadzają się na to przedsięwzięcie z powodu kosztów. Judym boryka się z przeciwnościami losu, walczy ze światem zewnętrznym. Ma wątpliwości czy walczyć skoro gardzi tym, i o których walczy.

Zalety Tomasza - Człowiek ofiarny, obowiązkowy, konsekwentny, wierny sobie. Mimo osamotnienia realizuje swoje idee.

Wady Tomasza - Brak taktu i dobrego zachowania. Brak obycia i ogłady. Dzięki tym wadom jest on postacią realną.

Związek Judyma i Joanny - Ona widziała go wcześniej w warszawskim tramwaju. On ją poznał w Luwrze. Oprowadził ją po dworze i zaproponował wycieczkę do Wersalu. Ponownie spotkali się w Cisach. Początkowo zauroczony jest Natalią, ale ona ucieka z Karbowskim. Zaczyna się interesować Joanną. Dostrzega w niej pełną uczuć kobietę do której się on przywiązuje. Fascynuje go zrozumienie dla niego i piękno zewnętrzne. Miała podobne dążenia, chciała pomagać biednym. Delikatna, uczciwa, samodzielna, umiała walczyć. Joanna uważa go za bardzo atrakcyjnego, zakochała się w nim co przysłania jej wszystko. Oświadczyny są dla nich czymś oczywistym.

Motywy decyzji Judyma

Uniwersalność

Idee Judyma

Władysław Reymont - „Chłopi”

Kompozycja, narracja, język - Reymont zajął się tematem wsi i życiem chłopów. Dostrzegł on pewien moment dziejowy i chciał go ukazać w książce.

Przełom XIX i XX wieku to różne procesy zachodzące na wsi. Dawna struktura wsi przestaje się liczyć, odchodzi w przeszłość. Pojawiają się ludzie bardziej światli, rozwinięci narodowościowo, mający żądania co do swego życia i oczekiwania od narodu. W swej tetralogii Reymont zwrócił uwagę na problemy wsi.

Kompozycja utworu to cztery pory roku. Okres od końca września do końca sierpnia (10 miesięcy). Ukazana jest pełnia zadań gospodarskich stanowiących życie ludzi wsi, różne formy obrzędowości ludowej i religijnej. Utwór pokazuje zależności życia człowieka od rytmu natury, nierozerwalny związek przyrody i jej wymogów z ludzkim życiem.

Ta kompozycja kształtuje rozległość ujęcia tematu. Jest syntezą, każde 10 miesięcy tej wsi lub innej będą podobne. Święta, prace gospodarskie, obrzędy będą się powtarzały, zgodnie z rytmem przyrody. Reymont stworzył syntezę życia ludzi wsi.

Narrator jest tu specyficzny. Narrator podstawiony. Nie należy on do świata przedstawionego w utworze, nie bierze udziału w akcji, ale mamy o nim pewną wiedzę. Człowiek znający wieś i zaangażowany w jej sprawy. Pragnie jak najlepiej wyrazić myśli i uczucia bohaterów. Ma wgląd w odczucia i emocje. Opisuje wydarzenia od wewnątrz. Zmienia on czasem siłę i natężenie zainteresowania np. w sądzie narrator bardzo się emocjonuje, wchodzi w tę atmosferę, czasem z wnikliwością przygląda się jednostce np Antek w kościele (z punktu widzenia tej postaci). Narrator może też dystansować się od wydarzeń. Nie wyrażając uczuć i emocji. Język narratora to stylizacja gwarowa.

Język Reymonta jest jego własnym, indywidualnym tworem, nie odpowiada żadnej z istniejących gwar choć najczęściej korzysta z zasobów gwary łowickiej, gdyż z tych stron pochodzi. Takie postępowanie miało na celu nie umieszczanie w konkretnym miejscu akcji. Pod względem językowym nie jest to dzieło jednolite. W dialogach autor maksymalnie zbliża się do gwary, dbając o komunikatywność. W wypowiedziach narratora mniej jest elementów gwarowych, w partiach opisowych narrator często rezygnuje z gwary na rzecz piękna polszczyzny.

Akcja utworu też jest nietypowa bo nie rozwija losów jednostki, ale prezentuje ogólny zarys życia społeczności Lipieckiej. Mamy do czynienia z bohaterem zbiorowym mimo, że kilka postaci wysuwa się na pierwszy plan. Brak jednak bohatera głównego. Brak centralnego wątku, istnieje zestaw wątków głównych.

Tom 1 (Jesień) - Maciej Boryna, Antek, Kuba

Tom 2 (Zima) - Hanka, miłość Antka i Jagny

Tom 3 (Wiosna) - Hanka, Antek, chory Boryna

Tom 4 (lato) - Antek, Jagna, Hanka

Poprzez swoją typowość wątki te są charakterystyczne dla zbiorowości wiejskiej. Z nimi wiążą się główne problemy poruszone przez autora: spór pokoleniowy o ziemię, problematyka rodziny wiejskiej-spoistość, solidarność, problem autorytetu gospodarza, przewodzenie wśród zbiorowości wiejskiej. Wątki wpisane w określony czas historyczny - spór o las, walka z kolonistami, budowa szkoły rosyjskiej.

Są bohaterowie którym autor poświęca mniej miejsca, ale wątki, które oni rozpoczynają dobudowują informacje dotyczące panoramy życia wsi (ksiądz, Ambroży, młynarz, Dominikowa, Jagustynka, Roch). Nie są to postacie epizodyczne, dopełniają społeczność wiejską.

Splatanie się różnych treściowo wątków służy przedstawieniu tego co typowe dla gromady wiejskiej. O bohaterze zbiorowym świadczy to, że wiele wątków rozpoczętych w utworze nie kończy się w jego obrębie. Powieść bez początku i końca (co się stanie z Jagną, sprawa Antka). Akcja otwarta, wiele wątków urywa się bez zakończenia.

„Chłopi” to synteza polskiej wsi, ludzi, ich problemów, przeżyć:

Zbiorowość wiejska jest bohaterem zbiorowym. Często pokazywana jest ona jako bohater odrębny (wymarsz na las, wygnanie Jagny). Autor sugeruje to poprzez dialogi - głos opinii publicznej. Nie wiadomo co kto powiedział. Wiele osób o podobnej opinii. Zbiorowość zespala się w jedność gdy dotyczy to wszystkich (las). Zbiorowość to suma istnień indywidualnych, różnie scharakteryzowanych. Brak postaci wiodącej.

Charakterystyka postaci

Maciej Boryna - Dwukrotny wdowiec. 58 lat ma. Najmożniejszy pan we wsi. Dobrze prowadził gospodarstwo, znał się na tym. Potrafił to robić. Cieszył się szacunkiem i poważaniem. Miał autorytet, który zdobył jako dobry gospodarz. Przychodzono do niego po rady. Bardziej niż do rodziny przywiązany był do swej ziemi. Z Jagną ożenił się bo w domu brakowało kobiety i gospodyni. Znał realia i umiał to wykorzystać. Nie był altruistą twierdził, że przeznaczenie i czyny świadczą o tym czy się jest bogatym czy biednym. Potrzebował gospodyni, ale Jagna nie spełniła jego oczekiwań. Do czasu jej zdrady bardzo ją kochał i hołubił, a nawet dbał by się nie przemęczała. Potem stosunki do niej zmieniły się radykalnie. Nie kochał jej, lekceważył i zaganiał do pracy. Po kłótni z Antkiem stwarzał pozory, że syn jest mu obojętny. Niepodważalna pozycja we wsi. Ważniejsze decyzje konsultowane były z nim mimo, że nie miał urzędu. Wierzono, że to co on sugeruje będzie dobre dla wsi. W kontaktach z niektórymi był nieprzyjemny, ale bywał też kochający. Dumny, nieugięty, twardy, odważny, uparty. Charakteryzowała go ambicja i godność. Znał swą pozycję we wsi. Niezależny majątkowo. Autor zaprezentował go jako chłopa bogatego posiadającego nie przeciętne cechy. Jego stateczność, honor o który dba i powaga sprawiają, że czuje się przed nim respekt. Patriarcha rodu. W sposób bezwzględny i jednoznaczny podejmuje decyzje dotyczące rodziny i wsi. Rozprężenie we wsi gdy go zabrakło. Kocha ziemię i pracę i z tej przyczyny nie chce się pozbawić autorytetu, pozycji pierwszego we wsi. Antek jest zależny od ojca mimo wieku i rodziny własnej.

Antek Boryna - Pracował u ojca w gospodarstwie. Ambitny, dumny, chce posiadać ziemię. Uważa, że za ciężko pracuje u ojca, który powinien odpisać mu część majątku. Ojciec nie robi tego. Antek okazuje mu nienawiść. Pogłębia się ona gdy Maciek pobiera się z Jagną i jej przypisuje część majątku. Antek także kocha Jagnę. Pałając do niej szaloną miłością przestaje interesować się rodziną. Po romansie z macochą został odrzucony przez mieszkańców wsi. Podczas walki o las Antek chciał zabić ojca wykorzystując sytuację, ale gdy życie Macieja było zagrożone to rzucił mu się na ratunek, odrodziła się w nim miłość synowska. Czuje do ojca szacunek i respekt. Kierują nim emocje. Przeżywa metamorfozę w trakcie utworu. Zabójstwo borowego odciska piętno na dalszym jego życiu i postępowaniu. Przebywając w więzieniu traktuje Hankę jak obcą. Po powrocie z odosobnienia zmienia się. Zwycięża w nim rozsądek. Podziwia pracę Hanki. Dostrzegł, że ona nigdy go nie opuściła. Podczas wypędzenia Jagny solidaryzuje się z gromadą. Jest konfliktowy i wybuchowy. Dumę i ambicje odziedziczył po ojcu. Ze zbuntowanego człowieka stał się dobrym gospodarzem. Stosunek jego do Jagny to nie miłość, ale namiętność bo zafascynowany jest jej urodą. Gdy zrozumiał, że przez nią wplątuje się w coraz gorsze kłopoty porzuca ją. W związku tym brakowało więzi emocjonalnej, związku dusz. Nienawidził jej za to iż nie mógł się od niej uwolnić. Po powrocie z więzienia staje się bardziej rozumnym człowiekiem. Reprezentuje nowe pokolenie.

Hanka - Wywodziła się z biednej rodziny. Będąc żoną Boryny wynosiła się wyżej niż inne kobiety. Początkowo nieśmiała i uległa mężowi. Na nieszczęście reagowała płaczem. Nie potrafiła walczyć o swoje prawa i racje. Cierpiała milcząc. Brakowało jej miłości męża. Oczekiwała uznania, ale Antek lekceważył ją. Mimo to zawsze go kochała i była mu wierna. Nie wierzyła w jego romans. Dumna ze swej pozycji we wsi. Jej bierność zmienia bieda, której doznała po wypędzeniu od Macieja. Zaczęła dbać o swoje sprawy. Ulegał metamorfozie. Stała się zaradną, samodzielna i nieustępliwa. Dla dobra dzieci gotowa wyrzec się godności. Zorientowała się, że na miłość Antka nie ma co liczyć. Odezwały się w niej instynkty macierzyńskie. Jej duma i hardość wszystkich dziwiła. Te cechy czyniły ją w oczach Macieja godną zaufania. Upewniwszy się o zdradzie męża wiedziała, że sama musi walczyć o siebie i dzieci. Po bitwie o las przeniosła się z dziećmi do Macieja. Chciała wykorzystać możliwość by przejąć gospodarstwo. Świadczy to o jej zaradności i przebiegłości. Wierząca. Prosi Boga o siłę do działania. Dumna. Nie chciała by ludzie plotkowali o niej. Pomagała innym. Nienawidziła Jagny. Widziała w niej przyczynę całego zła jakie ją spotkało. Kłóciły się. Potrafiła jednak stanąć w jej obronie i zrozumieć ją. Umiała przebaczyć. Chciała zdobyć męża pracowitością i zaradnością skoro nie mogła urodą. Nienagannie zajmowała się gospodarstwem. Boryna powierzył jej pieniądze i gospodarstwo. Typ kobiety, która przez nędze i cierpienie dochodzi do ideału. Wie co to bieda i nie zapomina o biednych. Wspaniałomyślna dla innych, nie tak wyniosła jak kiedyś. Czuje swą siłę i przewagę nad Antkiem. Silna psychicznie, potrafiła przeżyć wszystkie upodlenia.

Jagna - Pochodziła z bogatej rodziny. Dużo się o niej plotkowało, wypędzono ją. Jej wrażliwość była odmienna od wrażliwości przeciętnej dziewczyny. Efekt wychowania przez matkę. Rozpieszczona, wyrosła na delikatną osobę, stworzoną do wyższych celów, nie do prac gospodarskich. Nie musiała pracować. Nie rozumiała istoty życia na wsi. Była podobna do matki. Doskonale się ubierała i miała świadomość, że jest najpiękniejsza we wsi. Budziła tym zazdrość innych kobiet. Miała inną mentalność bo nie dbała o majątek i ziemię. Nigdy nie odczuwała biedy. Praca nie była dla niej ważną wartością. Nie martwiła się o przyszłość, żyła teraźniejszością poddając się losowi. Nie zajmowała się gospodarstwem Boryny. Nie martwiła się tym co robi./ Wartością dla niej była jej niezależność. Kieruje się uczuciami i emocjami. Brak, typowego dla Hanki, wyrachowania, chłodnej kalkulacji. Często zdawała się na instynkt. Potrafiła dużo marzyć i myśleć o romantycznej miłości. Miłość dawała jej siłę do życia. Była sensem jej życia. Wciąż tęskni za czymś czego szuka sama nie wiedząc dokładnie czego. Nie wystarcza jej to co ma. Ceni wolność i niezależność. Chciała żyć pełnią życia. Nie chciała mieć żadnych obowiązków. Wrażliwa i współczująca, ale nie każdy to dostrzegał. Nie była uległa, pokorną i posłuszną żoną. Nie chciała być przez nikogo ograniczana. Nie rozumiała, dlaczego ludzie tak na nią nastają. Utalentowana plastycznie, lubiła zabawę. Nastawiona na branie od życia. Postać tragiczna, jej psychika nie nastawiona była do życia w wiejskiej gromadzie. Nieszczęśliwa. Typ młodej rozwichrzonej, wyrywający się z pęt osobowości. Antek był dla niej ideałem, ale potem ujrzała w nim przeciętnego człowieka. Nie wiązała ich prawdziwa miłość. Antek dawał jej oparcie. Był wymyślonym przez nią romantycznym kochankiem. Nie okazał się tak ciekawy. Nie dawał jej miłości jakiej pragnęła. W Jasiu pociągała ją jego mądrość. Zafascynowana jego delikatnością i inteligencją. Związek dusz bez podtekstu erotycznego. Potrzebowała obiektu uwielbienia gdy Antek był w więzieniu.

Postacie Drugoplanowe

Ksiądz proboszcz - Nie był zawsze dobrym kapłanem. Wśród ludzi cieszył się autorytetem bo głosił słowo Boże. Miał ogromny wpływ na ludzi i ich postępowanie. Wielu jednak uważało, że ksiądz reprezentuje interesy bogatych. Zamożny. Nie odmawia sobie przyjemności życia doczesnego. Niekiedy własne problemy stawia ponad problemy wsi. Materialista, chciwy. Pozycja we wsi czyni go człowiekiem uprzywilejowanym.

Wójt - Jeden z najważniejszych ludzi we wsi. Gdy przyłapano jego z Jagną gdy brakowało w kasie pieniędzy, ludzie obwinili ją, a nie jego. Rozpustnik nie szanujący żony i rodziny. Wykorzystywał stanowisko dla własnych celów. Trzymał z dziedzicem nie martwiąc się o prawa mieszkańców. Butny, zarozumiały, ma się za lepszego. Podkreślał swój autorytet mówiąc „Ja, wójt wam to mówi”. Kreuje się na męża opatrznościowego gromady. Pewny siebie i tego, że nikt nie może mu zaszkodzić. Czuł się bezkarny, lekceważył ludzi, obyczajowość, moralność.

Kowal - Mąż Magdy córki Maćka. Chciwy i pozbawiony skrupułów. Wiąże się z ludźmi mogącymi przynieść mu korzyść. Małżeństwo z Magdą to dla niego szansa na zdobycie większego majątku. Zależy mu na spadku. Chciał po kryjomu wykraść pieniądze Boryny tak, by nikt nie dowiedział się o jego chciwości. Nie dba o rodzinę. Człowiek przebiegły wykorzystujący ludzi (Antka). Wścibski, chciał być do wszystkiego dopuszczony. Chce być zawsze tym, który wygrywa. Butny i porywczy, nie ma szacunku dla Macieja. Podjudzał ludzi przeciwko Antkowi. Po śmierci Boryny szukał pieniędzy. Złośliwy i zdecydowany intrygant. Ludzi boją się go i czują respekt bo jest w stanie zaszkodzić najlepszym i najważniejszym gospodarzom. Z racji posiadania majątku należy do pierwszych gospodarstw, które podejmują decyzję ogółu.

Szymek - Podporządkowany matce, bał się jej. Dominikowa dbała o Jagnę przez co z bratem musieli wykonywać kobiece prace. Upokarzające. Zbuntował się przeciw takiemu traktowaniu gdy poznał Nastkę. Matka jest przeciwna ślubowi. Nastka nie ma wiana. Dominikowa straciła by parobka. Po kłótni z matką zostaje wygnany z domu. Kupuje ziemię od dziedzica (niewielki skrawek nie urodzaju). Buduje dom. Jego upór i samozaparcie sprawiły, że inni pomagali mu wyrażając swe uznanie dla jego pracy. Dumny i nie prosił nikogo o pomoc. Metamorfoza: Z popychadła podporządkowanego matce pod wpływem uczucia zmienia się w dobrego gospodarza.

Jagustynka - Starsza i biedna kobieta. Zapisała dzieciom ziemię i poszła na „wygnanie”. Mieszkała u różnych ludzi, zaciągała się do pracy. Wszyscy obawiali się jej ciętego języka. Wiedziała o wszystkim co działo się we wsi. Nie miała szacunku do nikogo i niczego, a było to wynikiem krzywdy jakiej doznała od dzieci pracując bardzo ciężko przez wiele lat. Dumna i pracowita. Wiejska typowa plotkująca baba. Jedyna radość jej życia. Na koniec chce godzić się z dziećmi mimo, że jest to dla niej upokarzające. Dwulicowa. Czuje się skrzywdzona przez los, samotna. Stąd bierze się jej złośliwość i oschłość. Nienawidzi całego świata, bogatych i biednych. Zawsze przyznawała rację temu z kim rozmawiała. Przebiegła, cieszyła się gdy innym przydarzało się nieszczęście.

Złożoność charakterów postaci - By dostrzec złożoność charakterów postaci, autor prezentuje je w różnym świetle. Mieszkańcy wsi są shierachizowani. Kryterium podziału jest majątek, ziemia, pieniądze, inwentarz Hierarchii posiadania. Stan zamożności równoważny jest z poważaniem, wiąże się to z umiejętnością gospodarowania. Elita wiejska to bogacze: Boryna, młynarz wójt, kowal. Zajmują oni pierwsze miejsce w kościele, karczmie. Do nich należy troska o losy całej gromady. Wzór postępowania. Decyzje ich są niepodważalne i nieodwracalne. Klasa średnio zamożna: Dominikowa, Kłębowie, Paczesiowa, Blcerkowie. W trudnych momentach muszą wysprzedawać inwentarz. Biedota to komornicy, bezrolni, parobkowie, nie posiadający dachu nad głową. Żyją w skrajnej nędzy. Komornicy szczycili się wolnością, ale służba nie traktowana była jak ludzie wolni. Źródłem autorytetu był stan zamożności. Dawało to wstęp do elity. W kościele bogaci zajmują pierwsze miejsce, a biedota musi stać. Na wesele Boryny zaproszono tylko bogaczy. Boryna źle traktował parobków, mało płacił, bił (Witek). Taką hierarchię tłumaczono wolą Boga. Opisywany przez Reymonta moment to rozdrabnianie się gospodarstw związane to z przeludnieniem wsi co prowadziło do jej ubożenia.

Miłość do ziemi - Posiadanie ziemi zapewnia autorytet, wstęp do wiejskiej elity, niezależność i samodzielność, gwarancję dostatku, poczucie godności, automatycznie sprawia, że posiadający ziemię zasługuje na szacunek i posłuch. Opis śmierci Boryny jest patetyczny i ukazuje miłość do ziemi. Ludzie manifestują swój szacunek dla przyrody. Miłość do ziemi wiąże się z miłością do pracy, która jest szanowana i czyni człowieka szczęśliwym. Wiedzą, że ziemia jest ich żywicielką. Ziemia i prace rolne sprawiają, że „Chłopów” można nazwać encyklopedią zajęć rolnych. Prezentowane są one dość dokładnie. Bez ziemi nie mogli by żyć. Jest tą wartością, która wzbogaca ich emocjonalnie. Traktują ziemię jak partnera, a czasem jak przeciwnika. Mówią do niej. Ziemia ma charakter upersonifikowany. Jest kimś, a nie czymś. Ziemia nie jest tłem dla wydarzeń. Jest żywiołem dającym o sobie znać. Przyroda nadaje tempo ludzkiego życia, ma wpływ na życie osobiste. Gdy tempo robót słabnie ludzie mają więcej czasu dla siebie. „Chłopi” to także powieść o pracy, poddanej rytmowi przyrody i uwarunkowanej poprzez nią. Praca jest jednak zawsze mozolnym trudem, czynnością pełną dostojeństwa i godności. Chłopi czują swój bezpośredni związek z ziemią. Są częścią natury i żyją z nią w zgodzie. Praca na roli wpływa na kształt rodziny i stosunków w niej. Każdy członek rodziny miał ściśle wyznaczone obowiązki, którym musiał podołać. Pozycja w gospodarstwie była jednoznaczna z pozycją w rodzinie. Gdy kogoś brakuje część pracy zostaje nie wykonana. Mężczyźni zajmowali się pracą na polu, kobiety zajmowały się domem i wychowywały dzieci, ale często pracowały w niektórych zajęciach na polu. Natura narzuca styl życia. Zależność człowieka od natury wpłynęła na uniwersalność powieści. Nagroda Nobla w 1924 roku.

Folklor w utworze - Folklor to twórczość danego środowiska charakteryzująca kulturę. Obejmuje on muzykę, plastykę, podania i baśnie, pieśni itp. Folklor ludowy to folklor ludzi wsi.

Wesele - Odbywały się na zimę i jesień - brak prac gospodarskich. Najpierw przysyłano zaufanego do panny by wiedzieć czy zalotnik jest mile widziany. Potem przysyłano swatów z wódką. Im lepszy swat tym lepsza pozycja pana młodego. Jeśli oświadczyny są przyjęte to panna młoda musi wypić kieliszek. Potem idą do karczmy (zmówiny) gdzie ustalany jest posag dla panny młodej i ewentualne zapisy dla panny młodej od pana młodego. Do domu panny młodej kobiety znoszą jadło by jej matka się nie wykosztowała. Matka panny młodej błogosławi obrazem młodych. Do kościoła idzie się w kolejności: młoda z drużbami i druhnami, młody, rodzina młodych i reszta wsi. Kolejność dowolna w drodze do domu weselnego. Panna młoda musi zatańczyć z każdym mężczyzną na weselu jeden taniec. Pierwszy i ostatni rezerwuje dla pana młodego. W drugi dzień wesela są oczepiny. Boryna jako najbogatszy we wsi musiał mieć bogate i huczne wesele. Ważna jest kolejność potraw i partnerów tanecznych dla panny młodej. Ważne przyśpiewki.

Boże Narodzenie - Przerwa od prac gospodarskich. Nastrój pośpiechu, gotowania, zamętu. Chleb, mąka do klusek. Ozdoby świąteczne. Placki z miodem i serem. Jedliną przystrajają kościół. W Wigilię kościelny roznosi opłatek. We wschodnim rogu domu stawia się snop siana. Siano jest też pod obrusem. W Wigilię cały dzień post. Po pierwszej gwiazdce łamią się opłatkiem. Kolejność potraw: Barszcz czerwony, śledzie, kluski z makiem, racuchy. Dla Jagustynki dodatkowe nakrycie przy stole. Piją kawę i słuchają opowieści o Jezusie. Gospodyni i parobcy łamią się opłatkiem ze zwierzętami. O północy pastorałka.

Jesień - prace - Pod koniec września zbierano kartofle. Robiły to kobiety i dzieci. Orano ziemię lub robiono zasiew. Praca mężczyzn. Od tych robót zależało życie w zimie. Gdy słyszeli bicie dzwonu na Anioł Pański przerywali pracę i modlili się. Po pracy pod wieczór zaganiano zwierzęta do zagród. Dojono krowy i rozpalano ognisko w kominku. Nad ranem dojono krowy i ruszano w pole. W niedzielę wyprowadzali zwierzęta na popas i szli do kościoła. Potem jedli obiad i gromadzili się w karczmie. Wybierali się na jarmark by uzupełnić zasoby. Gdy zaczynał padać deszcz rozpoczęto zbierać kapustę. Wieczorami opowiadali o swojej pracy. W Zaduszki szli rano do kościoła na Nieszpory. Składali księdzu i organiście ofiarę by ci modlili się za dusze zmarłych. Niektórzy kładli na grobach chleb. Był to dzień udręki, a święto na wpół religijne.

Zima - prace - Mniej pracy. Niektórzy musieli pracować w karczmie lub tartaku. Byli to głównie biedni. Proste prace jak karmienie zwierząt, młócono zboże itp. Mimo ciężkich warunków chodzono po susz do lasu by ogrzać chałupy. Częściej przebywano w karczmie. Zbierano się w chałupach by prząść wełnę, był to pretekst do spotkań, rozmów, plotek, zabaw. Zadawano zagadki, opowiadano historię, zabawa w niedźwiedzia, wycinano różne wycinanki. Wykonywano prace w związku ze świętami. Pod koniec zimy robiono ostatnie porządki.

Obowiązywało to całą zbiorowość. Kształtowało to poglądy i moralność wiejskiej gromady. Zwyczaje te kultywowane były ze względu na szacunek tradycji i nawyk. Zwyczaje odgrywają ważną rolę, stanowią całość z poszczególnymi ludźmi. Podporządkowanie to pokazane jest w czasie samosądu, niebezpieczna psychika, Jagna wystąpiła przeciw ich zwyczajom i tradycjom.

„Chłopi” jako epopeja wsi

Powieść ta jest panoramą życia ludzi wsi: obrzędy, prace, utwór o życiu wsi. Syntezę zapewnia:

Epopeja to gatunek literacki, długi, często pisany wierszem. Pokazuje poetyczne losy bohaterów na tle wydarzeń historycznych lub losy narodu w przełomowym momencie dziejowym.

„Chłopi” - zmiana patriarchalizmu na system, gdzie każdy mógł tworzyć swe dobro. Świadomość społeczno narodowa. Kryzys gospodarki indywidualnej, z dużych gospodarstw rozdrabniały się małe gospodarstwa. Kiedyś patriarcha miał dużo ziemi. Dzieci i wnuki pracowały u ojca. Teraz młode pokolenie chce mieć własną ziemię. Młodzi mają większą wiedzę Patriarchalny system rodziny ustępuje miejsca nowemu systemowi gdzie młodzi, ale dorośli ludzie mają własną ziemię. Mają świadomość swych praw obywatelskich i przywilejów. Stare pokolenie przyzwyczajone jest do bierności wobec władz. Młodzi się buntują i wiedzą, że mają do tego prawo. W epopei występuje bohater zbiorowy.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
03 renesans, polski epoki
Język Polski epoki literackie gramatyka
Starożytność - mitologia, !!! Materiały edukacyjne, Matura z polskiego - epoki literackie
Epoki-TABELA, ღ SZKOŁA, J.Polski, Epoki
mini, polski epoki
mity rodzaje, Język polski, Epoki literackie - opracowanie, Starożytność
Starożytność – najważniejsi twórcy greccy i rzymscy, !!! Materiały edukacyjne, Matura z polskiego -
05 oswiecenie, polski epoki
Oświecenie, J. POLSKI, EPOKI, 05 - Oświecenie
1 Renesans Sredniowiecze - KONSPEKT, polski epoki
Zagadnienia tematow I i II, polski epoki
gatunki literackie średniowiecza, polski epoki
smiech drwina szyderstwo jako narzedza walki, polski epoki

więcej podobnych podstron