DIAGNOSTYKA FIZJOLOGICZNA W PROCESIE FIZJOTERAPII

KLINIMETRIA- system testów diagnostycznych, klasyfikacji i prób czynnościowych, stosowanych w celu oceny stanu funkcjonalnego osoby usprawnianej oraz monitorowanie przebiegu rehabilitacji.

Metody stosowane w klinimetrii zależą od rodzaju niepełnosprawności metod leczenia i rehabilitacji oraz stopnia upośledzenia funkcji:

- motorycznych - schorzeń i urazów kręgosłupa oraz kończyn,

schorzeń mięśni i stawów w szerokim znaczeniu,

wszystkich schorzeń aparatu ruchu człowieka,

- internistycznych - schorzeń ukł krążenia, oddechowego, zaburzeń metabolicznych,

schorzeń ukł moczowego czy zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej,

- psychicznych - wszelkie formy psychoterapii, niedorozwoju umysłowego, zaburzeń psychicznych, metody psychoterapii klinicznej stwierdzającej nieprzystosowanie psychiczne pacjenta i konieczność określenia jego zdolności psychiczno-emocjonalnych do uczestnictwa w procesie fizjoterapii.

Aktywne podejście do zjawiska niepełnosprawności, polegać ma na określeniu możliwości wykonania przez daną osobę danych czynności życiowych a nie tylko na opisaniu i scharakteryzowaniu ubytków funkcjonalnych spowodowanych chorobą.

♫ KATEGORIE FUNKCJI, KTÓRE MOŻLIWE SĄ DO DIAGNOZOWANIA RÓŻNYMI METODAMI KLINIMETRYCZNYMI :

1.Funkcje fizyczne.

-def szeroko pojętych możliwości motorycznych i ich wykorzystania do czynności samoobsługi (mycie, ubieranie, lokomocja)

-mogą być badane z wykorzystaniem wielu skal funkcjonalnych- ADL

-w zakresie f fizycznych oceniać także możemy możliwości zawodowe chorego po zakończeniu procesu rehabilitacji. Znajomość wielu skal i testów pozwoli dokonać właściwego przezawodowienia i wskazać choremu inne jego możliwości.

-dobrze zdiagnozowany stan możliwości ruchowych pacjenta po zakończeniu rehabilitacji, bardzo ułatwi jego dalsze życie i zabezpieczy przed nawrotem choroby.

2.Funkcje umysłowe.

- diagnozowanie stanu intelektualnego pacjenta wprawdzie nie wpływa bezpośrednio na możliwości ruchowe jednak powinna być w procesie reh badana przez wyspecjalizowany zespół psychologów klinicznych. Wiele cech inteligencji, tj umiejętność, koncentracja, inicjatywa, zapamiętywanie zadań ruchowych, motywacja i akceptacja w trudnej sytuacji pacjenta z pewnością jest bardzo pomocna w skutecznym przebiegu procesu reh.

-do oceny tych cech wykorzystywany jest zespół testów i kwestionariuszy psychologicznych określających w wymiernych liczbowo wskaźników stan umysłowy osoby niepełnosprawnej.

3.Funkcje emocjonalne.

- są bardzo związane z f umysłową, należy je jednak oceniać odmiennymi, specyficznymi testami

- dokonuje się analizy takich cech jak: zdolności adaptacyjne, samoocena własnej osoby, poczucie wartości, stany emocjonalne związane z chorobą i urazem oraz stan motywacji do podjęcia długotrwałej wyczerpującej fizycznie i psychicznie reh. Pacjenci charakteryzujący się silną osobowością uzyskują lepsze wyniki.

4.Funkcje socjalne.

- niezwykle ważne w integracji osób niepełnosprawnych ze środowiskiem i konieczne do podjęcia życia rodzinnego i zawodowego po okresie „czasami długiej rehabilitacji”.

RODZAJE DIAGNOSTYKI REHABILITACJI.

• W zależności od badanych cech możemy w reh wyróżnić grupy specyficznych testów i prób czynnościowych stosowanych w różnych jednostkach chorobowych.

Badanie wydolności fizycznej (tolerancja wysiłku ).

- w oparciu o reakcje ukł krążenia i oddychania, metabolizm wysiłkowy, zmiany we krwi równowagi kwasowo-zasadowej, zmiany enzymatyczne po wysiłku czy zasoby substratów energetycznych tkanki, możemy ocenić wydolność fizyczną osoby niepełnosprawnej.

- wydolność fizyczna jest najważniejszą cechą osobniczą i powinna być w pierwszej kolejności diagnozowania i kształtowania w procesie fizjoterapii.

Fizjoterapeuta nie powinien przystępować do procesu usprawniania pacjenta, nie wiedząc jaki poziom wydolności reprezentuje osoba rehabilitowana.

Badanie siły mięśni.

- diagnoza siły mm jest niezwykle ważna w ocenie zakresu atrofii mięśniowych, ograniczenie siły mm z powodu długotrwałej hipokinezji czy utrata sprawności i koordynacji ruchu .

- badania dokonuje się zarówno w pracy dynamicznej lub skalą Lovetta oraz statycznej (izometrycznej) mierzony %, MVC(Maximal Volontary Constraction).

Badanie zakresu ruchu.

- wskazuje na ruchomość w stawach i określa ogólnie pojętą gipkość. Cecha ta jest niezwykle ważna w reh schorzeń kręgosłupa, bólów stawowych i zmian artretycznych.

- zakresu ruchu możemy mierzyć przy użyciu różnych kątomierzy i analizy kinematograficznej.

Badanie zjawiska bólu.

- określamy zakres i miejsce występowania bólu, moment wystąpienia bólu podczas reh oraz sposoby jego eliminacji

- fizjoterapeuta powinien pamiętać, że stosowane ćw powinny być wykorzystane do granicy bólu. Wystąpienie bólu sygnalizuje uszkodzenie tkanki i nakazuje natychmiastowe przerwanie ćw lub ich zmianę w zakresie obciążeń.

Badanie funkcjonalne lokomocji.

- lokomocja to najważniejsza cecha motoryczna, która jest kształtowana po urazach aparatu ruchu.

- badane sposoby poruszania się pacjenta w pozycji spionizowanej, jak i na wózku. Obserwujemy zakres samodzielności chodu, przebyty dystans w jednostce czasu, wydatek energetyczny chodu, zakres pomocy ortopedycznych koniecznych do skutecznej lokomocji.

Badania czynności samoobsługi.

- zarówno w czynnościach życia codziennego (ADL), jak i aktywności pozadomowej i zawodowej (IADL). Ocena ta decyduje na ile pacjent jest samodzielny i nie wymaga opieki fizjoterapeuty oraz jakie są możliwości powrotu do pracy po okresie reh.

Metody kliniczne zastosowane w ocenie przebiegu usprawniania należy różnicować w zależności od rodzaju schorzenia, którego skutki staramy się eliminować w procesie reh. Pozwala ona na ocenę funkcjonalną poszczególnych ukł i narządów poddanych procesowi usprawniania.

Najważniejszą cechą biologiczną warunkującą skuteczny przebieg reh jest wydolność fizyczna obrazująca zintegrowaną funkcję wielu narządów i ukł organizmu człowieka.

-poprawa osobniczej wydolności konieczna jest dla pacjentów wszystkich grup schorzeń i poprzedzać powinna podjęcie specjalistycznej reh motorycznej,

- powinniśmy zatem rozpocząć od badania wydolności pacjentów i zgodnie z wynikami tych badań zakwalifikowali ich do odpowiedniej grupy programu usprawniania,

- pomocnym jest określenie wydolności w oparciu o wydatek energetyczny danej aktywności ruchowej mierzymy zużyciem O2 i jednostkami metabolicznymi MET.

☻ekwiwalent metaboliczny MET - jednostka energii odpowiadająca zużyciu O2 w warunkach podstawowych (w spoczynku) i wynosi 3,5 mlO2/kg/min.

♫ ZASADY DIAGNOSTYKI FIZJOLOGICZNEJ.

1) Należy znacz wcześniej stan fizyczny pacjenta (zakres niepełnosprawności), stosowane dotychczas metody leczenia i reh, stosowane leki i rodzaj zaopatrzenia ortopedycznego oraz inne.

2) Podczas wywiadu wstępnego uzyskać należy od pacjenta informację o wykonywanej dotychczas pracy zawodowej, warunkach domowych, stanu materialnego oraz nawykach (czy pacjent był aktywny fizycznie przed chorobą lub urazem?).

3) Bardzo pomocne w planowaniu reh i ocenie diagnostycznej są wyniki szpitalnych badań laboratoryjnych, szczególnie morf, EKG. Na ich podstawie możemy określić czy u badanego nie ma p\wskazań do wykonywania wysiłków fizycznych i jest przygotowany do podjęcia aktywności ruchowej.

4) W miarę możliwości określić należy skład ciała (zakres otyłości) i warunki fizyczne do podejmowania określonego rodzaju aktywności ruchowej. W pewnych schorzeniach unikać należy np ćwiczeń izometrycznych (choroby ukł krążenia, spastyczność ) lub zaangażowania określonych grup mięśniowych.

5) Przed badaniem wydolnościowym warto także zbadać inne cechy motoryczne tj siła mm, zakres ruchów w stawach, gipkość, koordynacja, czas reakcji i inne.

KIEDY WYKONYWAĆ BADANIA DIAGNOSTYCZNE ?

☻ zawsze przed rozpoczęciem programu usprawniania,

- po zakończeniu określonego cyklu ćw. i programu „motorycznego”,

- po okresie hipokinezji,

- po okresie przerw w opiece terapeutycznej (np. po wypisaniu na pewien czas do domu),

- przed operacją lub innymi zabiegami klinicznymi kreśląc możliwości funkcjonalne chorego.

Wykonywanie szerokiego zakresu badań czynnościowych służy następującym celom praktycznym:

1. informacja uzyskana z badań czynnościowych pozwala opracować właściwy model usprawniania adekwatnych do stanu klinicznego pacjenta i jego możliwości motorycznych i wydolnościowych,

2. prowadzona na bieżąco diagnostyka wskazuje na postęp wprowadzanie niezbędnych korekt w programie pracy fizjoterapeuty,

3. wykonywane badania stanowią podstawę do podjęcia decyzji o pozostaniu lub wypisaniu ze szpitala oraz określa zakres opieki ambulatoryjnej i środowiskowej danej grupy chorych,

4. określenie możliwości życiowych w skali HDL ma decydujący wpływ na zakres opieki fizjoterapeutycznej w domu pacjenta,

5. zbadanie sprawności w wydolności w skali IADL określi możliwości określi możliwości zawodowe i kierunek ewentualnego przezawodowienia bez obawy o nawrót choroby,

6. w trakcie badania szpitalnego fizjoterapeuta może dostarczyć ważnych informacji niezbędnych do właściwego przygotowania pacjenta do skomplikowanego leczenia lub zabiegu operacyjnego,

„11 przykazań diagnostyki rehabilitacyjnej”

1. Test diagnostyczny właściwy do pomiaru danej cechy lub zestawu czynności motorycznych.

2. W diagnostyce fizjologicznej należy stosować wystandaryzowane, metodyczne poprawne próby czynnościowe.

3. Wyniki testów powinny porównywane w kolejnych badaniach, jak i z innymi badaniami wykonywanymi przy użyciu tego samego testu.

4. Badania czynnościowe powinny być w miarę proste w metodyce wykonywania, zaś uzyskany wynik powinien rzetelnie informować o stanie danej cechy.

5. trudności motoryczne w wykonaniu testu ( szczególnie w różnych rodzajach niepełnosprawności ) nie mogą mieć wpływu na końcowy wynik badań.

6. Testy fizjologiczne powinny być specyficzne dla wieku, płci, danego schorzenia lub ograniczenia funkcji oraz możliwości ruchowych i wydolnościowych badanego.

7. Uzyskane wyniki z przeprowadzonych badań powinny być opisane z obowiązującą terminologią diagnostyczną dla pomiaru danej cechy oraz podane w\g systemu pomiarowego międzynarodowych jednostek SI (Systeme International ) dla porównania z literaturą obcojęzyczną.

8. Przed rozpoczęciem badań diagnostycznych należy poinformować badanych pacjentów o celu i zasadach badań. Po ich zakończeniu natomiast należy omówić uzyskane wyniki z badaniami.

9. Testy diagnostyczne wykonywane wielokrotnie w określonym czasie powinny być wykonywane w jednakowych warunkach otoczenia ( temp., wilgotność powietrza, itp.) oraz przez ten sam zespół badawczy, jednakową metodyką pomiarową.

10. Wynik testu diagnostycznego nie powinien stanowić jednakowego kryterium oceny klinicznej pacjenta, możliwe są bowiem wysoce indywidualne reakcje badanego niezgodne z jego osobniczymi możliwościami fizjologicznymi.

11. Stosujemy zawsze bardzo indywidualną procedurę badawczą uwzględniając aktywny stan kliniczny pacjenta i zalecenia lekarskie w tym postępowaniu.

Ocena tolerancji wysiłku w geriatrii.

SKALA SAYFRIEDA - MOŻLIWOŚĆ KORYGOWANIA DEFORMACJI

1° - deformacja może być korygowana czynnie przez pacjenta

2º - deformacja może być korygowana biernie, a korekcja utrzymana czynnie

3º - deformacja może być korygowana biernie, a korekcja nie może być utrzymana czynnie

4º - deformacja nie może być skorygowana biernie

- MOŻLIWOŚĆ WYKONANIA RUCHU

1º - ruch czynny z obciążeniem nieco mniejszy jak normalnie

2º - tylko ruch wolny

3º - tylko w odciążeniu - w zachowanym zakresie ruchu biernego

4º - tylko w odciążeniu - lecz tylko w części zachowanego zakresu ruchomości biernej

SKALA STEINBROCKIERA - OKREŚLA ZNISZCAENIE STAWU

(kryteria rtg ; 1949)

1º (wczesny) - bez zmian w rtg

osteoporoza okołostawowa

sztywność poranna

2º(zmian umiarkowanych) - w/w objawy +

osteoporoza okołostawowa ( z lub bez objawów rozpoczynającej

się podchrzęstnej destrukcji kości )

3º(zmian ciężkich)

„Test Astranda” - należy sprawdzić choroby towarzyszące, metaboliczne, krążenia

pomiary HR - I - spoczynek; II - 3 min. po rozpoczęciu wysiłku; III - bezpośrednio po wysiłku (5 min.); IV - 1,5- 2 min. po wysiłku (restytucja czyli odpoczynek)

wysokość stopnia dla mężczyzn - 40 cm

dla kobiet - 33 cm

częstość wchodzenia taktowana na 90 razy na min.

Czas pracy ustalony na 5 min.. Zasada wchodzenia i schodzenia jest czterotaktowa, identyczna jak w teście harwardzkim. Częstotliwość wchodzenia wynosi 22,5 razy na

min.. Podczas zaprogramowanego wysiłku fizycznego częstość tętna osiąga wartość 120-140/min., a w okresie restytucji (3 pomiar) spada do 70-90/min.

	Grupa I K M	Grupa II K M	Grupa III K K	Grupa IV M K	Grupa V M M
I	84 82	96 80	84 92	60 84	88 78
II	125  132	176 132	136 148	160 128	152 128
III	140 140	160 140	148 160	140 156	132 160
IV	92 88	132/116 120/108	88 106	122/60 108/92	92 136/124/120

1. Odpowiednie warunki

2. O ile wzrasta szybkość skurczów serca w stosunku do wartości spoczynkowej

220 - (minus) wiek - przewidywalna max częstość skurczów serca

Submax =80% max

3. Im mniejszy wzrost tętna - może to świadczyć o wyższej wydolności fizycznej

4. Czas otrzymania równowagi czynnościowej, kiedy go osiągnie - im wcześniej tym lepsza jest tolerancja wysiłku

Im wolniej wracają parametry do wartości spoczynkowych tym mniejsza tolerancja wysiłku

Stopień dla mężczyzn - 27

Stopień dla kobiet - 22

Zmniejszony stopień dla pacjentów po 45 roku życia

Można też obniżyć rytm wchodzenia na stopień

Wykonuje się u osób, które mają koordynację i potrafią utrzymać rytm. Wtedy ten sam test wykonujemy na bieżni albo na rowerze, tempo dostosowane do naturalnego rytmu chodu, unosimy tylko kąt nachylenia bieżni.

Rower - bezpieczniejsza forma testu z monitoringiem.

Trzy modyfikacje:

- stopień

- bieżnia

- rowerek

FIZJOLOGIA WYSIŁKU.

• zmiany przystosowawcze podczas wysiłku będą zależały od intensywności i czasu jego trwania,

• w momencie rozpoczęcia wysiłku ↑wzrasta zapotrzebowanie na O2 w pracujących mm., zwiększa się częstość skurczów serca i jego obiętość wyrzutowa,

• w wysiłkach o submax. intensywności (zwykle po 3-5 min) pobór O2 i inne wskaźniki fizjologiczne ustalają się na pewnym poziomie→równowaga czynnościowa (stedy steid)

WYSIŁEK A CZYNNOŚĆ SKURCZÓW SERCA I CIŚNIENIE TĘTNICZE

●częstość skurczów serca wzrasta natychmiast po rozpoczęciu wysiłku i wprost proporcionalnie do jego intensywności (liniowo) aż do osiągnięcia wartości max. - u dzieci i młodzieży może przekraczać 200 ud/min.

HR

Intensywność

Przewidywalna maxymalna częstość rytmu serca = 220 - wiek badanego.

• skurczowe ciś. krwi wzrasta podczas wysiłku (wraz ze wzrostem pojemności minutowej serca) do 220 mmHg

• ciś. rozkurczowe z reguły nie zmienia się podczas wysiłku lub nieznacznie wzrasta (max. o 10 -20 mmHg).

Spadek ciś. skurczowego podczas wysiłku = przerwanie wysiłku.

Częstość skurczów serca wzrasta wprost proporcionalnie do pobierania O2, zaś pobieranie O2 jest zależne od intensywności wysiłku.

Maxymalny pobór O2 ( VO2 max ) - największa ilość O2 pobrana przez organizm w warunkach obciążenia wysiłkiem o max intensywności.

%VO_2max = HR wysiłkowe - HR spoczynkowe x 100

HR max - HR spocz.

Poziom VO2 max zależy od:

- pojemności minutowej serca,

- pojemności tlenowej krwi,

- stopnia wykorzystania O2 przez pracujące mm szkieletowe,

Wśród wysiłków o submax intensywności istnieje liniowa zależność między ich intensywnością a poborem O2 i częstością skurczów serca, które umożliwia przewidywanie VO2 max.

Zależność ta została wykorzystana przez Ryhming'a i Amstrad'a przy opracowaniu normogramu do przewidywania VO2 max na podstawie HR (tętno) i mocy.

♫ Zmiany organiczne związane z procesami starzenia się organizmu.

• zmniejszenie się aktywnej masy mm i wzrost ilości tkanki tłuszczowej,

• demineralizacja kości i związana z tym ich łamliwość,

• ograniczenie siły mm na skutek szybkiego zanikania włókien szybko kurczliwych,

• zmniejszanie się liczby neuronów, ograniczenie siły przekazywanego bodźca oraz częstotliwości pobudzeń nerwowych,

• zmniejszenie elastyczności torebek stawowych i więzadeł,

• wzrost naczyniowego oporu, RR i obciążenia serca (wzrost ilości tkanki łącznej i złogów cholesterolu),

• obniżona adaptacja ustroju do wysiłku fizycznego o charakterze prób czynnościowych.

Osobniczy potencjał energetyczny ulega zmniejszeniu o 0,50 ?\kg.m.c.\rok czyli w ciągu 7 lat możliwości metaboliczne ustroju zmniejszają się o 1 MET.

☻ekwiwalent metaboliczny MET - jednostka energii odpowiadająca zużyciu O2 w warunkach podstawowych (w spoczynku) i wynosi 3,5 mlO2/kg/min.

Pułap tlenowy (możliwości metaboliczne organizmu) w zależności od wieku:

- 30 lat - 10-12 MET (35-42 ml O2\kg\min )

- 65 lat - 5-6 MET (17,5-21 ml O2\kg\min )

- 75 lat - 2-3 MET (7-10 ml O2\kg\min )

W oparciu o badania wydolnościowe możemy określić możliwości badanego i jego perspektywy rodzinne i zawodowe.

Ocena wydolności fizycznej w pediatrii.

FIZJOLOGIA WYSIŁKU.

• zmiany przystosowawcze podczas wysiłku będą zależały od intensywności i czasu jego trwania,

• w momencie rozpoczęcia wysiłku ↑wzrasta zapotrzebowanie na O2 w pracujących mm., zwiększa się częstość skurczów serca i jego obiętość wyrzutowa,

• w wysiłkach o submax. intensywności (zwykle po 3-5 min) pobór O2 i inne wskaźniki fizjologiczne ustalają się na pewnym poziomie→równowaga czynnościowa (stedy steid)

WYSIŁEK A CZYNNOŚĆ SKURCZÓW SERCA I CIŚNIENIE TĘTNICZE

● częstość skurczów serca wzrasta natychmiast po rozpoczęciu wysiłku i wprost proporcionalnie do jego intensywności (liniowo) aż do osiągnięcia wartości max. - u dzieci i młodzieży może przekraczać 200 ud/min.

Przewidywalna maxymalna częstość rytmu serca = 220 - wiek badanego.

• skurczowe ciś. krwi wzrasta podczas wysiłku (wraz ze wzrostem pojemności minutowej serca) do 220 mmHg

• ciś. rozkurczowe z reguły nie zmienia się podczas wysiłku lub nieznacznie wzrasta (max. o 10 -20 mmHg).

Częstość skurczów serca wzrasta wprost proporcionalnie do pobierania O2, zaś pobieranie O2 jest zależne od intensywności wysiłku.

Maxymalny pobór O2 ( VO2 max ) - największa ilość O2 pobrana przez organizm w warunkach obciążenia wysiłkiem o max intensywności.

Poziom VO2 max zależy od:

- pojemności minutowej serca,

- pojemności tlenowej krwi,

- stopnia wykorzystania O2 przez pracujące mm szkieletowe,

ZMINY W UKŁADZIE KRĄŻENIA U DZIECI:

• dzieci wykonujące wysiłki fizyczne cechuje silne pobudzenie adrenergiczne i małe noradrenergiczne co wywołuje, w przeciwieństwie do dorosłych, niższe RR i podwyższoną częstość skurczów serca,

• spoczynkowe i wysiłkowe wartości RR w 10 r.ż. dziecka systematycznie rosną i są proporcionalne do rozmiarów ciała,

• przepływ krwi przez aktywne podczas pracy mm może być u dzieci większy niż u dorosłych ze względu na niższe opory obwodowe,

• występuje zwiększona różnica tętniczo-żylna zawartości O2

• większa częstość skurczów serca w spoczynku i podczas wysiłku o submax intensywności kompensuje mniejszą, w stosunku do dorosłych, objętość wyrzutową serca,

• powrót tętna do stanu wyjściowego (czas restytucji) u dzieci jest nieco szybszy niż u dorosłych,

• dzieci cechuje wysoka wydolność krążeniowa i korzystna adaptacja ukł. krążenia do wysiłku.

Podstawowe zasady testów wysiłkowych u dzieci:

- proste do wykonania,

-odpowiadające naturalnym formom ruchu,

- bezpieczne,

- nie wywołujące reakcji stresujących,

- zintegrowane z programem nauczania.

PRZECIWWSKAZANIA DO WYKONYWANIA PRÓB CZYNNOŚCIOWYCH U DZIECI:

• choroba m. sercowego,

• niekontrolowane zaburzenia funkcji serca,

• choroby nerek,

• przewlekle zapalenie wątroby,

• nieodpowiednia dawka insuliny w cukrzycy,

• niewydolność ukł. oddechowego,

• przyjmowanie leków wpływających na reakcje fizjologiczne,

• sygnalizowanie objawów przemęczenia lub niechęć do wykonania próby.

OBJAWY STANOWIĄCE ABSOLUTNE ZALECENIA DO PRZERWANIA TESTU:

• bole w klatce piersiowej,

• bóle i zawroty głowy,

• zaburzenia oddychania,

• nadmierne zaczerwienienie skóry,

• nadmierna potliwość,

• zespół zaburzeń w EKG ( tachykardia, obniżenie odcinka ST, przedwczesne skórcze komorowe ),

• zaburzenia ciś. krwi ( powyżej 240/120 mmHg ), oraz stopniowy wysiłkowy spadek ciś. skurczowego,

• brak wzrostu tętna lub jego spadek podczas wysiłku,

• subiektywne objawy zmęczenia sygnalizowane przez dziecko,

• niechęć i odmowa wykonania dalszej części próby.

CHARAKTERYSTYKA BADAŃ WYSILKOWYCH DZIECI :

• reakcja dzieci na stosowane próby jest podobna do reakcji dorosłych,

• różnice wynikają z mniejszej masy mięśniowej dzieci,

• zaleca się stosować bieżnię mechaniczną - ze względu na niedostosowany rozwój mm ud ( zwłaszcza prostowników kolan ) i w konsekwencji szybkie zmęczenie i trudność w utrzymaniu odpowiedniego rytmu.

U dzieci niepełnosprawnych:

- max. częstotliwość skurczów serca nie powinna przekraczać 170 ud/min, podczas gdy u dzieci zdrowych możemy obserwować wartości nawet do 220 ud/min.

OCENA FUNKCJONALNA UKŁ. ODDECHOWEGO.

MECHANIZM ODDYCHANIA :

wdech - skurcz mm wdechowych powoduje zwiększenie wszystkich 3 wymiarów kl. pier. Ciśnienie w kl. pier. obniża się a w brzuchu wzrasta.

• w czasie wdechu pokonywane są opory nieelastyczne dróg oddechowych oraz opory elastyczne i nie elastyczne płuc i kl. pier.

• przy dużych wysiłkach oddechowych - pracują dodatkowe mm oddechowe (mm pochyłe szyi i m-o-s, oraz dzialające przy ustabilizowanej obręczy barkowej : piersiowy mniejszy, zębaty przedni i tylny górny, równoległoboczny, nadobojczykowy, dźwigacz łopatki, 4boczny , najszerszy i prostownik grzbietu),

( natomiast mm. wdechowe główne : przepona i międzyżebrowe zew.)

wydech - zmniejszenie 3 wymiarów kl. pier. po ustaniu wdechu, czynności mm. wdechowych. Działają siły sprężyste płuc i żeber, kl. pier. zapada się oraz wzrasta ciś, pęcherzykowe.

• Faza wydechu czynnego - nasilone i przedłużone wydechy ( np. śpiew ) wymagają udzialu mm. oddechowych.

• mm. wydechowe gł. - międzyżebrowe zew. i pomocnicze : prosty, skośne i poprzeczny brzucha, poprzeczny kl. pier., zębaty tylny dolny i 4boczny lędźwi.

FIZJOLOGICZNY RYTM ODDECHOWY :

* niemowlęta 30-50/min

* dzieci 18-30/min

* dorośli 10-16/min

POBIERANIE TLENU WZRASTA PODCZAS WYSIŁKU FIZYCZNEGO :

• w spoczynku oraganizm pobiera ok. 250 ml.O2/min,

• wraz z rozpoczęciem ruchu pobór wzrasta wprost proporcionalnie do intensywności wysiłku dzięki zwiększeniu objętości oddechowej (zapotrzebowanie energetyczne organizmu jest zaspokajane głównie przez przemiany tlenowe ),

• podczas max. wysiłku fizycznego pobierania O2 może wzrosnąć nawet 20-25 krotnie w stosunku do spoczynkowego ( u wytrenowanych mężczyzn często przekracza 6l./min - zależnie od dużej pojemności min. serca i różnicy tętniczo-żylnej,

• podczas wysiłku submax. wentylacja wynosi 20-25 l. powietrza na 1 litr pobranego O2 - ekwiwalent wentylacyjny,

• pobieranie O2 podczas wysiłku ustala się na stałym poziomie po ok. 5 min od jego rozpoczęcia,

TRENING WYTRZYMAŁOŚCIOWY POWODUJE WZROST MAX. WENTYLACJI MIN. PŁUC :

• fizjologicznie wzrost wydolności tlenowej oznacza większe zapotrzebowania na O2 i wzmożone wydalania CO2,

• max. wentylacja min. wynosi:

- w spoczynku 7-8 l./min

- w wysiłkach max. - do 100 l./min,

● u osób bardzo dobrze wytrenowanych - 200 l./min.

Jednak po przekroczeniu 150 l./min wzrasta pobór O2 przez mm. oddechowe 3% do 10%

W DIAGNOSTYCE UKŁ. ODDECHOWEGO NAJISTOTNIEJSZE ZNACZENIE MAJĄ NASTĘPUJĄCE PARAMETRY :

• objętość oddechowa TV - ilość powietrza wciągana do płuc i z nich wydychana podczas spoczynkowego oddychania,

• pojemność życiowa płuc VC - największa ilość powietrza, którą można wciągnąć do płuc i z nich usunąć,

POJEMNOŚĆ ŻYCIOWA VC - zależy od płci, wieku wzrostu, masy ciała, zmierza się przy ,

- chorobach upośledzających czynność wdechową ( z włóknienia śródmiąższowe, ubytek czynnego miąższu w płucach, zmniejszenie ruchomości kl. pier. ),

- upośledzeniu czynności wydechowej : w otyłości, przepuklinie przeponowej, puchlinie brzusznej, ciąży.

- wzroście objętości zalepiającej : rozedma płuc, rozdęcie płuc.

POJEMNOŚĆ WDECHOWA IC - ilość powietrza jaką można wciągnąć do płuc po spokojnym wydechu.

WENTYLACJA MINUTOWA PŁUC MV - ilość powietrza wdychana i usuwana z ukł. oddechowego w ciągu min. ( MV=TV x f ), w spoczynku - ok. 8l./min.,

w wysiłku wzrasta nawet do 120 l./min

MAX. WENTYLACJA DOWOLNA MVV - największa ilość powietrza przepływającego przez płuca w danej jednostce czasu (12 s.) wskazująca na możliwości funkcjonalne płuc w ciągu 1 min. oddychania.

NATĘŻONA POJEMNOŚĆ ŻYCIOWA PŁUC FVC - ilość powietrza usuwana z ukł. oddechowego podczas max. szybkiego wydechu wykonana po max. wdechu.

NATĘŻONA OBJĘTOŚĆ WYDECHOWA PIERWSZRZĘDOWA FEV1 - ilośc powieterza którą można usunąć z płuc w ciągu pierwszej sekundy max. szybkiego i pełnego wydechu po max. wdechu.

FEV1 - stanowi % FVC i w prawidłowych warunkach czynności płuc powinna wynosić 80% FVC, wskazując na fizjologiczne powietrze płuc i brak oporów obturacyjnych utrudniających oddychanie.

W określonych jednostkach oddechowych ( związanych z obturacją np. mukowiscydoza ), dochodzi do zwężenia dr. oddech. i wzrostu oporu oddechowego - FEV1 obniża się poniżej 80 % FVC. W chorobach destrukcyjnych wartość FEV1 nie zmienia się natomiast zmniejsza się VC.

Ogromną rolę w poprawie wydolności oddechowej osób po uszkodzeniu rdzenia kręgowego ma prawidłowo prowadzona reh. pulmonologiczna, mając na uwadze ogromną rezerwę funkcjonalną płuc i brak w tej grupie chorych wyraźnych objawów niewydolności pracy ukł. oddechowego.

OBJĘTOŚĆ ODDECHOWA - podczas wyniku ćw. reh. może stanowić do 60% pojemności życiowej płuc, co w pełni zaspokaja potrzeby tlenowe org. - ok. 1500 ml./O2 zużywanego przez ustrój do przemian energetycznych.

Przy wyższej wydolności i większych obciążeniach fizycznych takie zużycie O2 jest za małe do potrzeb energetycznych. Czynnikiem limitującym jest tzw. przepływ płucny - zależność funkcji oddechowych od stopnia ukrwienia płuc.

PEF (plak expiratory flow) - szczytowy przepływ wydechowy zarejestrowany w trakcie badań max. natężonego wydechu. Odzwierciedla drożność dużych oskrzeli i zależy od współpracy badanego i siły mm. wydechowych.

PIF (plak inspiratory flow ) - szczytowy przepływ wdechowy zarejestrowany w trakcie badania max. natężone do wdechu.

MEF_{25% FVC} - natężony przepływ wydechowy, gdy 25% FVC pozostało do wydmuchnięcia. Analogicznie MEF _{50% FVC.}

MEF _75%FVC - czuły wskaźnik drożności drobnych dróg oddechowych o średnicy pon. 2mm. Wielkość przepływu w tych drogach jest mało zależna od współpracy badanego. Zmniejszenie wielkości przepływów jest charakterystyczne dla zaburzeń obturacyjnych.

W reh. fizycznej ze względu na występującą często niską wydolność osób rehabilitowanych można zaobserwować tz. zjawisko duszności wysiłkowej, pojawiające się w razie nieodpowiedniego przewietrzenia płuc w stosunku do potrzeb wymiany gazowej.

Miarą takiej reakcji fizjologicznej jest wskaźnik duszności - stosunek wentylacji min. max. wentylacji dowolnej (MVV)

WPŁYW PROWOKACJI WYSIŁKOWEJ NA PARAMETRY CZYNNOŚCIOWE UKŁADU ODDECHOWEGO

U wielu chorych z nadreaktywnością oskrzeli wyniki badań czynnościowych płuc wykonywanych w warunkach podstawowych są prawidłowe. Dopiero testy prowokacyjne ujawniają nadreaktywność, np. łagodna astma.

GRUPY TESTÓW PROWOKACYJNYCH :

1. Próby z użyciem substancji chemicznych tj. metacholina lub histamina

2. Prowokacyjne testy osmotyczne - obciążenie wysiłkiem fizycznym, hiperwentylacja zimnym powietrzem oraz inhalowanie hipo - lub hipertonicznej mgły rozpylanej przez nebulizator ultradźwiękowy. Testy prowadzą do zmian w równowadze wodno - elektrolitowej, co prowadzi do skurczu mięśni gładkich.

Test prowokacyjny

• Standaryzowane obciążenie, temp. i wilgotność powietrza

• Wykonuje się na ruchomej bieżni

• Pacjent biegnie przez 6 - 8 minut z szybkością przy której częstość pracy serca wskazuje na max zużycie tlenu przez mięsień sercowy (80 - 90% tętna max dla określonego wieku)

• Przed testem oraz bezpośrednio po jego zakończeniu oraz po 5 min. przez następne 20 - 30 min. wykonuje się badanie czynności płuc

• Pacjent z astmą wysiłkową wykazuje w czasie pierwszych kilku minut po obciążeniu poprawę FEV₁ z następowym pogorszeniem czynności płuc (spadek najbardziej wyrażony po 5 - 15 min.)okres powrotu do normy trwa 20 - 30 min

• Astma wysiłkowa jest wyrazem nadwrażliwości oskrzeli a nie szczególną postacią astmy - pacjent nie musi unikać wysiłku fizycznego

• Trening i rozgrzewka przed wysiłkiem fizycznym zmniejszają częstość występowania napadów i ciężkości astmy wysiłkowej

Trening - fizjologiczne podstawy

Wysiłek fizyczny stosowany w rehabilitacji ruchowej można podzielić na dwa rodzaje:

1. Może mieć charakter pracy długotrwałej, wytrzymałościowej (tlenowej) np. nauka utraconej lokomocji

2. Wysiłek o charakterze szybkościowym krótkotrwałym (anaerobowym) - często stanowi komponent pracy interwałowej w rehab. kardiologicznej lub np.. podczas ćwiczeń przyłóżkowych. Zużywa 3 - 4 razy więcej zasobów energetycznych organizmu.

Kryterium podziału wysiłków fizycznych

• Intensywność (submax, max, supermax)

• Czas trwania (krótkotrwałe, długotrwałe)

• Rodzaj skurczu mięśnia (izotoniczny, izometryczny)

• Wielkość i liczba grup mięśniowych biorących udział w pracy (lokalne - poniżej 30%; ogólne powyżej 30%)

• Rodzaj procesów energetycznych zachodzących w mięśniu (tlenowe, beztlenowe, mieszane)

W chwili rozpoczęcia wysiłku zawsze wzrasta zapotrzebowanie na tlen w pracujących mm a to oznacza natychmiastowe pobudzenie ukł. krążenia.

Deficyt tlenowy - niedobór tlenu powstający w wyniku niedostatecznego zapotrzebowania mm w tlen, szczególnie na początku pracy.

Dług tlenowy - po zakończonym wysiłku w organizmie odnotowuje się zwiększony pobór tlenu. Jest to stan fizjologiczny organizmu lub jego narządu związany z czasowym, zwykle krótkotrwałym) przestawieniem procesów oddychania komórkowego na beztlenowy.

Znaczenie rozgrzewki przed wysiłkiem fizycznym

• Jest niezbędna przed każdym wysiłkiem fizycznym

• Pozwala na lepsze wykorzystanie możliwości fizjologicznych i psychologicznych pacjenta (lub sportowca) i zmniejszyć lub wyeliminować zagrożenie, kontuzję.

Rodzaje rozgrzewki

• Generalna - polega na wykonaniu ćwiczeń niezwiązanych z daną dyscypliną sportu lub z charakterem danego wysiłku

• Specyficzna - bezpośrednio związana z typem wykonywanego wysiłku

Wpływ rozgrzewki na organizm

• Zwiększa prędkość skracania i relaksacji mięśni szkieletowych

• Usprawnia ekonomię wysiłku

- obniża lepkość mięśni

- wzmaga oddawanie tlenu do mięśni na skutek podwyższenia ich temp. (zwiększenie metabolizmu)

- przyspiesza przewodzenie nerwowe

- przyspiesza przepływ krwi przez aktywne tkanki

- przyspiesza wytworzenie równowagi czynnościowej

- zmniejsza dług tlenowy

- zmniejsza zaburzenia homeostazy ustrojowej

Znaczenie treningu fizycznego

• trening fizyczny ma na celu podniesienie zdolności wysiłkowej oraz umiejętności ruchowych człowieka

• umożliwia adaptację organizmu do wysiłków fizycznych o różnej (zwiększającej się) intensywności - prowadzi do superkompensacji.

Superkompensacja - polega na zwiększaniu zdolności do wykonywania wysiłku i utrwaleniu tego zjawiska przez systematyczne powtarzanie ćwiczeń ruchowych.

Pobudzenie mięśni przez dłuższy czas powoduje ich zmęczenie (przejściowe obniżenie zdolności do wykonywania pracy). Po okresie wypoczynku następuje powrót do stanu wyjściowego, a następnie okres zwiększonej wydolności.

Odpowiednio przeplatane okresy wysiłku fizycznego i wypoczynku decydują o wytworzeniu mechanizmów adaptacyjnych organizmu.

Ogólne zasady treningu

1. Indywidualizacja - dobieranie obciążenia do możliwości osoby trenującej zależy od: poziomu progu anaerobowego, siły mięśni szkieletowych, VO_2max

2. Specyficzność - dotyczy adaptacji do wysiłku układów zaangażowanych w pracę

3. Cykliczność - wysiłek musi być powtarzany w określonych odstępach czasu, dostosowanych do okresu superkompensacji

4. Stopniowe zwiększanie obciążenia - opiera się na zjawisku adaptacji zadanego bodźca. Obciążenie musi być większe niż wysiłek wykonywany w komfortowych warunkach i stopniowo zwiększane gdyż po pewnym czasie następuje adaptacja do bodźca.

Skuteczność treningu zależy zatem od:

- częstotliwości,

- intensywności,

- czasu trwania,

- rodzaju zastosowanego wysiłku.

Adaptacja treningu zależy od:

1. Początkowego poziomu wydolności tlenowej lub siły mięśniowej (osoby mające mniejsze wartości wyjściowe max poboru tlenu lepiej poprawiają wydolność tlenową organizmu, poprawa ta zazwyczaj wynosi 5 - 25%)

2. Intensywności treningu (im większa tym lepsza adaptacja)

3. Częstotliwości (zwiększanie częstotliwości powoduje większy wzrost wydolności tlenowej)

Po zaprzestaniu treningu wzmocnione funkcje fizjologiczne SŁABNĄ w krótkim czasie.

Trening fizjologiczny jest niezbędny, ale może być wykonywany rzadziej i z mniejszą intensywnością.

Cechy motoryczne poddawane treningowi w rehabilitacji ruchowej :

• siła mm

• koordynacje nerwowo-mięśniowe

• gipkość

• zakres ruchów w stawach

Dla osoby młodszej ważne jest odzyskanie odpowiedniej wydolności, sprawności motorycznej. Dla osób starszych- skuteczna koordynacja zakresu ruchów i wydolności.

Zasady treningu fizycznego :

1. Na początku należy kształtować odpowiednią wydolność i wytrzymałość pacjentów. Następnie koordynację nerwowo-mm.

Na końcu siłeęi gipkość.

W rehabilitacji- fizjoterapii obciążenia będą znacznie niższe niż w treningu sportowym, niemniej wobec obniżonej tolerancji wysiłku fiz u osób niepełnosprawnych mogą mieć charakter osobniczego bodźca max i wywołać reakcje adaptacyjne podobne do efektu uzyskanego w treningu sportowców wyczynowych.

OCENA FUNKCJONALNA CHODU I INNYCH FORM LOKOMOCJI.

Znaczenie rehabilitacji w zakresie możliwości lokomocyjnych pacjenta:

• Chód i inne formy lokomocji są konieczne do zaspokajania potrzeb życia codziennego

• Większość chorób wpływa niekorzystnie na osobniczą lokomocję

• Wzorzec biomechaniczny chodu stanowi najbardziej wykształconą odruchowo funkcję motoryczną człowieka w jego rozwoju filogenetycznym i ontogenetycznym

• Utrzymanie spionizowanej pozycji i wykorzystanie ruchów lokomocyjnych stanowi dla wielu chorych po ciężkich urazach bardzo duży wysiłek fizyczny i wpływa znacząco na całościowy bilans energetyczny ustroju

• Postęp w przywracaniu prawidłowej lokomocji jest wyrazem skuteczności procesu rehabilitacji

• Poruszanie się głównie w pozycji spionizowanej jest zwykle dla osoby niepełnosprawnej najważniejszym celem usprawniania

• Osiągnięcie pełnej sprawności chodu stanowi dla osoby dotąd niepełnosprawnej dowód skuteczności rehabilitacji; intensywne ćwiczenia konieczne do poprawy jakości chodu wpływają też wyraźnie na poprawę ogólnej sprawności i wydolności fizycznej chorego

Kontrolę chodu można prowadzić w następujący sposób:

• Rejestrować czas pokonanego dystansu przez pacjenta

• Rejestrować czas chodu podczas pokonywania przez pacjenta określonych przeszkód np. stopni, wzniesienia itp.

• Rejestrować szybkość chodu lub określić odległość przebytą w jednostce czasu

• Rejestrować długość i częstotliwość kroków

• Rejestrować przy użyciu platformy tensometrycznej, siłę mięśniową kończyn dolnych i długość poszczególnych cykli

• Rejestrować koszt energetyczny wysiłku fizycznego związanego z chodem

Wysiłek fizyczny związany z lokomocją szczególnie u osób niepełnosprawnych, angażuje wiele grup mięśniowych i wymaga określonego nakładu energii. Chód osób zdrowych jest bardzo ekonomiczny tzn. odznacza się niewielkim wydatkiem energetycznym i wysokim współczynnikiem pracy użytecznej, co wskazuje na korzystne relacje pomiędzy wykonana pracą fizyczną a energią, która musi być wydatkowana na jej wykonanie.

Wskutek zaburzonej koordynacji nerwowo mięśniowej osoba niepełnosprawna angażuje podczas chodu wiele dodatkowych mięśni co podwyższa poziom energetyczny tego wysiłku.

Chód osób po urazach rdzenia kręgowego chodzących w pozycji pionowej wymaga sześciokrotnie większego nakładu energii niż u osób zdrowych.

U osób zdrowych odnotowano pozytywną zależność pomiędzy szybkością chodu a zużyciem tlenu lecz tylko w zakresie szybkości chodu 50-100 m/min. Istnieje zatem określona szybkość chodu która jest energetycznie najoszczędniejsza (niskie zużycie tlenu) i to kryterium metabolicznie może wskazywać na stopień fizjologicznej prawidłowości chodu

Charakterystyka lokomocji w urazach rdzenia kręgowego:

* Możliwości lokomocyjne pacjentów po urazie rdzenia kręgowego uwarunkowane są: -wysokością urazu rdzenia,

-stopniem upośledzenia funkcji zespołów dynamicznych mięśni

* Podział pacjentów pod względem czynnościowym

• Z uszkodzeniem rdzenia powyżej Th7:

- C1-C5 - ciężki stan kliniczny

- poniżej C5

• Z uszkodzeniem rdzenia poniżej Th7

Jaki jest koszt fizjologiczny różnych form lokomocji?

Koszt energetyczny fizjologicznego chodu z szybkością 5,5 km/godz. wynosi 5,5 - 7,5 kcal/min w zależności od podłoża. Jest to wysiłek którego zapotrzebowanie energetyczne 3-krotnie przekracza spoczynkową przemianę materii (lekka praca fizyczna).

Uwarunkowania zmieniające wydatek energetyczny lokomocji chorych z urazem rdzenia kręgowego:

• Poziom uszkodzenia rdzenia i wynikające z niego porażenia różnych grup mięśniowych

• Rodzaj sprzętu ortopedycznego (wózek, kule łokciowe, AFO, KAFO, poręcze itp.)

• Stan funkcjonalny pacjenta (np. okres hipokinezji lub obniżonej wydolności fizycznej)

Paraplegicy uczą się na nowo sposobu poruszania

OEI (orthopedic efficiency index) - wskaźnik wyrażony w ml O₂/kg/m, określający ilość tlenu potrzebną paraplegikowi do pokonania określonego dystansu i pozwalający porównać koszt metaboliczny lokomocji wykonanej odmiennymi sposobami przez pacjentów w równym stopniu upośledzenia funkcji motorycznych.

Poruszanie się paraplegika na wózku bez względu na poziom uszkodzenia rdzenia jest zbliżone pod względem wydatku energetycznego do chodu osoby zdrowej, zaś chód w pozycji pionowej 6-krotnie przewyższa wydatek osoby zdrowej.

Różnica w zużyciu tlenu dla pokrycia potrzeb w wysiłku lokomocji nie leży w przemianach tlenowych MET lecz o wydatku energetycznym potrzebnym do pokonania 1m dystansu.

Wpływ rodzaju sprzętu ortopedycznego na wydatek energetyczny chodu paraplegika:

• Pacjenci poruszający się AFO poruszają się o 30% szybciej i zużywają 40% mniej tlenu niż pacjenci używający KAFO (na całą nogę ).

• Poruszanie się przy poręczy jest wolniejsze o 64% niż chód normalny (29m/s i 80 m/s) zużycie tlenu większe o 38% (16,5 ml O₂/kg/min i 12 ml O₂/kg/min) a HR wzrasta do 145 uderzeń/min.

Intensywność wysiłku fizycznego chodu paraplegików w porównaniu do osób zdrowych:

• Przy szybkości poruszania ok. 2,5 km/godz wydatek energetyczny jazdy na wózku jest niższy niż chodu osoby zdrowej

• Przy szybkości powyżej 3,5 km/godz. Chód osoby zdrowej jest bardziej ekonomiczny -25% wyższe wartości HR u paraplegików poruszających się na wózku w porównaniu z chodem osoby zdrowej (stres nadmierne wykorzystanie do pracy kończyn górnych.

Możliwości poprawy wydolnosci fiz paraplegika:

1. chorzy z urazem rdzenia kr w trakcie treningu reh mogą uzyskać wartość VO2max, najwyżej 1,4 l.O2/min w związku ze stopniem upośledzenia funkcji motorycznych

2. osobnicze możliwości poprawy wydolności VO2max

• chód paraplegika w pozycji pionowej jest wysiłkiem przekraczajacym 30% max zużycia O2, stąd czas nauki chodu jest mozliwie ograniczony

• nalezy pamietac o zaburzeniach ukl krążenia i oddech na skutek urazu, który ogranicza wydolność osobniczą (spadek pojemności życiowej płuc,RR, bradykardia i zwiazana z tym hipoksja).

Różnice w reakcjach fizjologicznych na wysiłek u kobiet i mężczyzn.

Cechy antropomotoryczne kobiet i mężczyzn:

1. Do okresu dojrzewania (12-14) nie ma istotnych różnic pod względem większości cech antropomotorycznych

2. Po zakończeniu dojrzewania kobiety cechują się mniejszą(ok.8% 8-10cm) masą ciała i niższym (ok.22-25% 10-15kg) wzrostem w stosunku do mężczyzn

3. Udział masy mm. w ogólnej masie ciała u kobiet wynosi średnio ok. 23kg zaś u mężczyzn ok. 40kg

4. Zawartość tk. tłuszczowej jest większa u kobiet (22-25%) niż u mężczyzn (25-17%)

5. Kobiety cechuje lżejsza budowa kości oraz mniej wytrzymały aparat stabilizujący stawy system więzadłowy(szczególnie zarysowane w budowie stawów barkowych i biodrowych)

6. Typowa dla kobiet jest mniejsza gęstość i większa rozciągliwość mm.

Nie stwierdza się istotnych różnic w % składzie włókien mm między kobietami a mężczyznami: u nie trenowanych kobiet i mężczyzn włókna ST (wolnokurczliwe) stanowią ok. 49%powierzchni ogółu włókien.

Różnice większości wskaźników fizjologicznych wynikają przede wszystkim z rozmiarów ciała kobiet i mężczyzn.

SIŁA MIĘŚNOWA

• Dla mm koń. dolnych siła mm u kobiet jest niższa niż u mężczyzn zaś w przypadku koń. górnych różnica dochodzi nawet do 43-65%

• Różnice pojawiają się w okresie dojrzewania i wynikają z mniejszej masy mm kobiet

• Mniejsze różnice występują wyrażając siłę na kg m.c jeszcze mniejsza-na kg masy beztłuszczowej. Ten ostatni jest niemal identyczny jak u mężczyzn-podobna skuteczność koordynacji nerwowo-mięśniowej

UKŁAD KRĄŻENIA

• U kobiet występuje wyższa spoczynkowa częstość serca i mniejsze ciśnienie skurczowe krwi-wynika z mniejszej objętości serca (550ml-vs 750ml)

• Wielkość serca u kobiet wynosi ok.250g zaś u mężczyzn 300g

• Podczas wysiłku pojemność minutowa serca u kobiet i mężczyzn jest zbliżona : wyższe HR, mniejsza objętość wyrzutowa serca

• Zawartość hemoglobiny we krwi kobiet jest mniejsza (140g/l vs 160g/l) co powoduje mniejszą o ok. 20% pojemność tlenową krwi

• Liczba erytrocytów (4,5 i 5,0 mln,ml) oraz objętość krwi u kobiet jest mniejsza

UKŁAD ODDECHOWY

• Zarówno pojemność życiowa płuc jak i objętość oddechowa stanowi u kobiet ok. 50-80% średnich wartości występujących u mężczyzn podczas wysiłków fizycznych występuje u nich większa częstotliwość oddechów (40-46/min)

• U kobiet występuje mniejsza wentylacja min płuc podczas wysiłku 90 l/min u mężczyzn ponad 120 l/min

W zakresie koordynacji ruchowej możliwość kobiet i mężczyzn są podobne chociaż ze względu na charakter aparatu ruchowego kobiety wykonują czynności ruchowe dokładniej i bardziej estetycznie. Natomiast ze względu na siłę dynamiczną i biomechaniczną ruchy kobiety są wolniejsze od mężczyzn.

Wysiłek a przemiana materii

• Przeciętna przemiana materii oraz wartości poboru tlenu (podczas wysiłku siedzenia czy chodu) są u kobiet niższe wynika to z mniejszej zawartości tk. aktywnej i czynności hormonalnej

• Podczas wysiłków o submax intensywności kobiety cechuje mniejsza przemiana materii ( mniejszy pobór tlenu )oraz wcześniejsze angażowanie przemian beztlenowych

Wartość VO2max jest u kobiet 30-50% mniejsza niż u mężczyzn z powodu mniejszego udziału masy mm (tk. tłuszczowej)w całkowitej masie ciała oraz mniejszej zawartości Hb we krwi. Wartość ta jest zależna od stanu zdrowia okresu hipokinezji, poziomie wydolności fiz. przed niepełnosprawnością oraz tryb życia.

Spadek wydolności fiz. wraz z wiekiem

• Kobiety szybciej tracą ilość tłuszczowej masy ciała i szybciej zwiększa się ilość tk. tłuszczowej

• Zwiększa się ryzyko urazów aparatu ruchu z powodu osteoporozy

Reakcja organizmu na zmianę pozycji ciała:

• baroreceptory - receptory umieszczone w łuku aorty i tęt szyjnych,

wrazliwe na rozciągania np. Przez wzrost RR

• odruch z baroreceptorów stabilizuje RR i wyrównuje jego wahania przy zmianach pozycji

W procesie dostosowania ukł krążenia do wysiłku biorą udział następujące mechanizmy:

1. pobudzenie ukł współczulnego i zahamowanie aktywności unerwienia przywspółczulnego serca:

- wzrost HR i skurczu serca

-obkurczanie większości tetniczek, oprócz tętniczek w mm szkieletowych, krążeniu mózgowym i wieńcowym

2. zwiększenie powrotu żylnego na skutek działania pompy mm i oddech :

- obkurczanie naczyń żylnych zwiększa ciś statyczne ukł krążenia a tym samym powrót żylny,

3. zmnijszenie oporu w łożysku naczyniowym pracujących mm na skutek działania czynników lokalnych

!!! Jeśli RR zwiększy się, to odruch z baroreceptorów sprowadza sie do poziomu prawidłowego przez rozszerzenie naczyń oporowych, zmniejszenie obwodowego oporu naczyniowego oraz objetości min serca.

Spadki RR obkurczają baroreceptory, powodując odruchowe zwężenie naczyń oporowych,zwiększenie dużych żył i zwiększenie powrotu żylnego oraz przyśpieszenie rytmu serca i zwiększenie pojemności min, co przywraca RR do wartości prawidłowych.

Zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą zwieksza częstotliwość skurczów serca.

Następuje pezrsunięcie o ok 400 ml krwi do kkd i w tym samym czasie występują odruchy z odbarczenia baroreceptorów i mechanoreceptorów przedsionka serca.

W warunkach klinicznych do diagnostyki stosowany jest Tilt-up test - obserwacja HR i RR przy powolnej biernej pionizacji ( stół uchylny).

Fizjologiczne podstawy zmęczenia w rehabilitacji

Co to jest zmęczenie?

• Jest stanem fizjologicznym objawiającym się przejściowym zmniejszeniem sprawności ruchowej organizmu

• Stanowi mechanizm zabezpieczający organizm przed nadmiernym wysiłkiem i tym samym przed nadmiernym zaburzeniem homeostazy ustroju

• Spowodowane jest intensywną praca mięśni w następstwie której zachodzą określone zmiany biochemiczne

Podział zmęczenia

• Zmęczenie ośrodkowe narastanie uczucia ciężkości pracy, bólu mięśni, zmniejszenie motywacji, koncentracji, uwagi i sprawności psychomotorycznej

• Zmęczenie obwodowe utrata lub zmniejszenie zdolności pracujących mięśni doskurczów.

Zmiany w zmęczonym mięśniu

• Zmniejsza się amplituda skurczów

• Wydłuża się faza rozkurczu

• Rozkurcz staje się niepełny

• Rozwija się przykurcz

• Zmniejsza się pobudliwość (zwiększa się próg pobudliwości) wydłuż się okres pobudzenia utajonego (czas od chwili pobudzenia mięśnia do początku skurczu)

Zmęczenie dotyczy w pierwszej fazie płytki ruchowej (synapsy nerwowo - mięśniowej)

Przyczyny zmęczenia

• Niedotlenienie pracujących tkanek

• Gromadzenie się metabolitów beztlenowej przemiany materii

• Wyczerpanie się zasobów glikogenu w mięśniach

• Odwodnienie miocytów

• Przesunięcia jonowe

• Hipoglikemia

• Zmiany w stanie czynnościowym OUN

Teorie zmęczenia

31

---