Koalicje antynapoleońskie

I KOALICJA 1792/1793 - 1797

(kto & dlaczego /oprócz oczywistych powodów, jak rewolucja, królobójstwo)

• Wlk.Brytania: wtargnięcie Francuzów do Belgii po Jemappes

• Hiszpania: Francja nie wypełniła tzw. paktu familijnego w wojnie hiszp.-ang. 1790, teraz powetowanie sobie strat

• Prusy i Austria (+ Rzesza) - wiadomo, zagrożenie bezpośrednie i wcześniejsze straty

• Parma i Toskania - wciągnięte przez Hiszpanię i Wlk.Brytanię

• Holandia i Państwo Kościelne - tym państwom wojnę wypowiedziała sama Francja

• Portugalia i Królestwo Neapolu

Siły koalicji: 310 tys. (możliwość x3!), zdecydowana przewaga na morzu i lądzie

Wypowiedzenie wojny pierwsze przez Wlk.Brytanię (styczeń 1793)

Konferencja członków koalicji w Antwerpii (kwiecień 1793)

Rosja - nie uczestniczy bezpośrednio, ale obiecuje poparcie polityczne i restrykcje handlowe.

wiosna i lato 1793 : zwycięstwa koalicji, trudna sytuacja również wew. we Francji

• bitwa pod Neerwinden

• zajęcie Belgii

• oblężenie Dunkierki

• wyparcie Francuzów znad Renu, Sabaudii i Nicei

• Tulon opanowany przez rojalistów i poddany Anglii

• wkroczenie Hiszpanów do płd. Francji

• powstanie chłopskie w Wandei, które rozprzestrzeniło się na Bretanię

• rozruchy i powstania także w niektórych miastach m.in. Nimes, Caen, Marsylii, Bordeaux

• ciężka sytuacja ekonomiczna Francji, klęski żywiołowe, spekulacje, blokady portów francuskich, trudności w zaopatrzeniu etc.

koniec 1793, przełom 1793/94: sytuacja powoli odwraca się, pierwsze zwycięstwa Francji

• bitwa pod Vattignies

• odzyskanie Tulonu

• bitwa pod Wissemburgiem

• ale żadna ze stron nie ma jeszcze widocznej przewagi

od wiosny 1794: radykalna zmiana, Francja wygrywa:

• wyparcie Hiszpanów z Francji, wkroczenie do Katalonii

• bitwy pod Courtai i Tourcoing

• bitwa pod Fleurus (odzyskanie Belgii, wkroczenie do Holandii)

• odepchnięcie przeciwników za Ren, zajęcie Kolonii i Bonn

• konflikty między zaborcami polskimi, powstanie kościuszkowskie itd.

1795 : „wykruszanie się” koalicjantów, walczą już tylko Wlk.Brytania i Austria

• Toskania podpisuje pokój w Paryżu

• Prusy podpisują pokój w Bazylei

• Holandia (teraz nazywana Rep.Batawską) podpisuje pokój w Hadze [cz.terytorium do

Francji, kontrybucja, utrzymanie 25 tys.żołnierzy ]

• Hiszpania podpisuje pokój w Bazylei [traci Santo Domingo]

• Austria odrzuca propozycje pokojowe

• kilka zwycięstw austriackich nad Renem

1796: zmagania na dwóch frontach: reńskim i włoskim (ten drugi mniej ważny)

• wkroczenie Francuzów do Rzeszy, pokój z Badenią i Wirtembergią, rozejm z Bawarią

• zwycięstwa austriackie pod Ambergiem, Würzburguem i pod Altenkirchen

• Francuzi muszą się wycofać za Ren!!!

(tu: kampania włoska Napoleona Bonapartego, osobny konspekt!)

1797: zakończenie wojny z pierwszą koalicji

preliminaria pokojowe w Leoben \

pokój zawarty w Passarino z Austrią

pokój darowany w Camp Formio /

Pokój w Campo Formio:

1. Belgia przyłączona do Francji

2. Republika Cisalpińska pod wpływem Francji

3. Republika Wenecji dla Austrii (za stratę Belgii i Lombardii), ale bez Wysp Jońskich i płd. części wybrzeża adriatyckiego

4. kwestia przynależności lewego brzegu Renu - do dyskusji z Rzeszą (Austria się zrzeka z wyjątkiem Kolonii)

II KOALICJA 1798 - 1802

(kto & dlaczego /oprócz oczywistych powodów, jak rewolucja)

• Wlk. Brytania: ciągły antagonizm

• Turcja: sprowokowana podbojem Egiptu

• Neapol: nie mógł się zgodzić z hegemonią francuską w Italii

• Rosja: obawa przed rewolucją, szczera nienawiść rewolucji

• Austria: Francja wypowiedziała wojnę, bo Austria zgodziła się na przemarsz wojsk rosyjskich zmierzających zmierzyć się z Francją

1798

• Neapol atakuje i odzyskuje Rzym

• rozbicie wojsk neapolitańskich w kilku bitwach, m.in. pod Civitas Castellana

• odzyskanie przez Francuzów Rzymu

1799

• zdobycie samego Neapolu, kilkudniowe walki uliczne z lazzaroni (plebsem), w końcu proklamowanie Republiki Partenopejskiej

• jednocześnie: deklaracja republiki w Lukce, wypędzenie króla Karola Emanuela II z Piemontu i przyłączenie tego państwa do Francji oraz ucieczka wielkiego księcia toskańskiego Ferdynanda III (brata ces.Franciszka II) => wzrost wpływów fran. w Italii

• zerwanie rozmów pokojowych między Rzeszą a Francją w Rastatt po zabójstwie dwóch posłów francuskich

• początkowe klęski francuskie : utrata Wysp Jońskich, Malty, powstanie w Neapolu, wypieranie Francuzów z centralnej i południowej części Italii, krwawa bitwa nad Trebią (tu duża zasługa Rosjan i gen. Aleksandra Suworowa), Francuzi znaleźli oparcie w górzystej Szwajcarii

• działania w Szwajcarii: na zamkniętych w niej Francuzów nadchodziły dwie armie / z płn. Rimski-Korsakow, z płd. Suworow/, Francuzi pokonują tego pierwszego pod Zurychem, następnie wyparcie Rosjan z Republiki Helweckiej

• niepowodzenia koalicji w Holandii : desant angielski, ale planowane powstanie holenderskie nie wybuchło

• Anglia się wycofuje, Rosja oburzona wycofuje się całkowicie (bo na nią spadał główny ciężar walk), los II koalicji jako koalicji skutecznej, przesądzony

1800

• car Paweł I sympatyzuje (!) z Napoleonem, wymusza deklarację na pań.bałt. o zbrojnej neutralności wobec Wlk. Brytanii, a ponadto wzmocnił garnizon rosyjski na Wyspach Jońskich (duże problemy dla Wlk.Brytanii)

• Bonaparte uderza na Austriaków, zaskakuje ich przejściem przez Przełęcz Św.Bernarda w Alpach

• bitwa pod Marengo (najpierw sam Bonaparte przegrał, ale pod wieczór sytuację uratował gen. Desaix)

• następne zwycięstwa: pod Höchstadt i pod Hohenlinden

• Austria - osłabiona i osamotniona - musi pertraktować

1801

• pokój w Luneville

• potwierdzenie postanowień z Campo Formio, przy czym granica Francji oparta na Francji

• wypędzony z Toskanii książę miał dostać dobra salzburskie

• po pokoju: Francja przekształca Toskanię w królestwo Etrurii, przywrócił Rep.Cisalpińską, zawarł pokój z Neapolem, opanował ponownie Piemont i Lombardię

• preliminaria pokoju między Wlk.Brytanią, Francją, Rep.Batawską a Hiszpanią w Londynie

1802

• pokój w Amiens (między Francją a Wlk.Brytanią)

• Wlk.Brytania zatrzymuje: Cejlon (zabrany Rep.Batawskiej) i Trynidad (zabraną Hiszpanii), zarząd w kolonii Kraj Przylądkowy (holenderska)

• Zakon Kawalerów Mieczowych odzyskuje Maltę (od Wlk.Brytanii)

• Wlk.Brytania umożliwia odwrót Francuzów z Egiptu, a ten ostatni przestaje być obiektem zainteresowania Napoleona

• Francja wycofuje też wojska z Neapolu i Państwa Kościelnego

konflikt francusko-brytyjski nie zostaje zażegnany, dochodzą teraz antagonizmy ekonomiczne Napoleon nie zgadza się na traktat handlowy, niebawem nakłada protekcjonistyczne cła wymierzone w Wlk.Brytanię. Poza tym Francja za bardzo rośnie w siłę w Europie (włącza do terytorium Piemont, Parmę, wyspę Elbę, całkowicie ulega jego wpływom Szwajcaria, dzięki nowemu podziałowi wpływów w Rzeszy jej faktycznym panem (poza Austrią i Prusami) stał się Napoleon. Poza tym aktywna polityka kolonialna Francji (zakup Luizjany, zajęcie Gwadelupy, scalanie Haiti i Santo Domingo) niepokoiła Wlk.Brytanię.

1803 - znów stan wojny! Francja gromadzi wojsko, zajmuje Hanower (związany unią personalną z Wlk.Brytanią)

III KOALICJA 1805

(kto & dlaczego /oprócz oczywistych powodów, jak rewolucja)

• Wlk. Brytania : ciągły antagonizm

• Rosja : obawa przed wzrostem potęgi Francji

• Neapol : nie w smak francuska dominacja w Italii

• Austria : traci autorytet, boi się, bo bezpośrednio zagrożona

• Szwecja : ostatecznie się godzi (trochę gróźb ze strony Rosji…)

przymierze brytyjsko-rosyjskie > Petersburg

porozumienie rosyjsko-szwedzkie > Petersburg

ugoda szwedzko-brytyjska > Beckasgog

porozumienie rosyjsko-neapolitańskie > Neapol

1805

• bitwa morska pod Trafalgarem (połączona flota hiszpańsko-francuzka zostaje pokonana przez brytyjską flotę dowodzoną przez adm. Nelsona)

• bitwa pod Ulm : pokonanie Austriaków

• zajęcie Wiednia

• bitwa pod Austerlitz, bitwa trzech cesarzy (Napoleon vs. Franciszek I i Aleksander , 73 tys vs 87 tys)

• pokój w Preszburgu:

• Austria traci Wenecję, Istrię i Dalmację na rzecz Francji

• Austria traci Tyrol i Vorarlnerg na rzecz Bawarii

• uznanie książąt bawarskiego i wirtemberskiego królami, a wielkimi książętami - margrabiego badeskiego, landgrafa Hessen-Darmstadt i księcia Bergu

• „na otarcie łez” dla Austrii: księstwo salzburskie, Berchtesgaden i ziemie Zakonu Krzyżackiego

lipiec 1806 - likwidacja Rzeszy, powstaje Związek Reński, który ogłosił Napoleona swoim protektorem

IV KOALICJA 1806-1807

(kto & dlaczego /oprócz oczywistych powodów, jak rewolucja)

• Wlk. Brytania : stały antagonizm

• Prusy : zaniepokojone rozpadem Rzeszy, chciały Hanower; wystosował ultimatum, aby Napoleon wycofał swoje wojska i zgodził się na utworzenie Związku Północnoniemieckiego pod protektoratem Prus właśnie

• Rosja : bo Napoleon za bardzo się zbliżył, stały antagonizm

1806

• błyskawiczne zwycięstwo nad Prusami w październiku, dwie bitwy: pod Jeną i Auerstadt

• kapitulacja kolejnych punktów oporu, dezercja, defetyzm w Prusach

• Napoleon w Berlinie

• podpisanie dekretu o blokadzie kontynentalnej

• wkroczenie na ziemie dawnej Polski

1807

• dotarcie na Pomorze, zdobycie m.in. Słupska i Gdańska

• bitwy pod Iławą Pruską i Frydlandem

• pokój w Tylży:

• utworzenie Księstwa Westfalii (z ziem pruskich na zach. od Łaby, z części Hanoweru, Brunszwiku i Hesji Elektorskiej)

• powstanie Księstwa Warszawskiego

• Rosja zrzekła się Wysp Jońskich, portu Kotor w Dalmacji

• Rosja uzyskuje okręg białostocki, ma przystąpić do blokady

• powstaje Wolne Miasto Gdańsk

• zachowanie status quo w Księstwach Naddunajskich

* * * * *

Trwa blokada kontynentalna, jedyną „furtką” dla Wlk.Brytanii jest Portugalia. Napoleon chce ją spacyfikować, ale musi przejsć przez Hiszpanię.

Traktat w Fontainebleau (1807) - za cenę uzyskania części Portugalii Manuel Godoy się zgadza na przemarsz wojsk francuskich przez Hiszpanię. W trakcie marszu, Francuzi na stałe zadamawiają się w Hiszpanii, budzi to opór, król ma uciec do Sewilli. Temu zapobiega syn Karola IV, książę Asturii Ferdynand (podburza tłum, plądruje posiadłość Godoya). Karol IV abdykuje ze strachu, tron obejmuje Ferdynand, liczy na pomoc Napoleona. Ten lekceważy, podczas pertraktacji nie uznaje abdykacji Karola IV. Ostatecznie i ojciec, i syn, rezygnują z korony, która trafia w ręce brata cesarza, Józefa.

Jednocześnie zaczęła wykluwać się hiszpańska guerilla, partyzantka,

1808 - konflikty w Hiszpanii trwają parę lat

• kapitulacja wojsk francuskich pod Bailen

• walki w Portugalii, gdzie wylądowali Anglicy

• kapitulacja Francuzów w Cintra, koło Lizbony

• zwycięstwo w wąwozie Samosierra

V KOALICJA 1809

(kto & dlaczego /oprócz oczywistych powodów, jak rewolucja)

• Wlk. Brytania : stały antagonizm

• partyzantka hiszpańska niechętna Francuzom (wiadomo, dlaczego)

• Austria: chciała skorzystać z wojny w Hiszpanii

• Portugalia: powód całej wojny, sprzymierzona z Wlk.Brytanią

1809

• porażki Napoleona pod Esslingen i pod Aspern (z Austrią)

• zwycięstwo Napoleona z Austrią pod Wagram

• pokonanie Austrii pod Raab

• przegrana dla koalicji bitwa pod Raszynem

• ogólnie : załamanie się planu koalicjantów zwycięstw na trzech frontach (Bawaria, Włochy i Ks.Warszawskie)

• pokój w Schönbrunn:

• Austria traci Triest, resztę Istrii i Krainę na rzecz Francji

• Salzburg z Austrii przechodzi na Bawarię

• Obwód tarnopolski przechodzi z Austrii na Rosję

• ziemie polskie trzeciego zaboru dla Księstwa Warszawskiego

* * * * * *

Tyrol - pozostawiony sam sobie, szybko padł ofiarą Napoleona (1809)

Państwo Kościelne - najpierw groźby, ultimatum, w końcu zajęcie siłą i wcielenie do Francji (1809)

Holandia - wobec problemów z przestrzeganiem blokady, antagonizmy między Napoleon a bratem, w końcu wcielenie Holandii do Francji (1810)

Północne tereny Niemiec - również wcielone (1810)

Praktycznie cała Europa Zach. i Środkowa albo pod bezpośrednią władzą Francji albo od niej mocno uzależniona (Prusy, Austria, Hiszpania, część Rzeszy) !!!

VI KOALICJA 1812/1813 - 1814

Przyczyny wybuchu wojny francusko-rosyjskiej , do której dołączyli „za moment”- w 1813 -wszyscy nienawidzący Napoleona [Wlk.Brytania, a Austria i Prusy zmieniły front] > konflikt zaostrzał się ustawicznie już od 1810:

• kolejne wzmocnienie Francji (przyłącznie do Francji północnych Niemiec)

• wzmocnienie armii Księstwa Warszawskiego

• rozmowy szwedzko-rosyjskie i prusko-rosyjskie

• niechęć konserwatystów do myśli rewolucyjnej

• nowa rosyjska taryfa celna utrudniająca eksport francuski

• niemal jawne złamanie blokady kontynentalnej w 1811

Bilans sił

WIELKA ARMIA NAPOLEONA

• ok. 675 tys. żołnierzy + 1300 armat

• „armia dwudziestu narodów” : Francuzi, Polacy, Niemcy, Włosi, Szwajcarzy, Belgowie, Holendrzy, Duńczycy

• Główne siły: Napoleon i Murat, za nimi > wicekról włoski Eugeniusz Beauharnais, na prawym skrzydle król westfalski Hieronim Bonaparte i Schwarzenberg (korpus austriacki), na lewym skrzydle marszałek Macdonald

• lepszy korpus oficerski, więcej saperów, nowsze uzbrojenie (np. armaty)

ARMIA OBRONNA ROSJI

• Ok. 218 tys + 900 armat

• armia gen. Michała Barclaya de Tolly (miała wiązać główne siły Napoleona), armia księcia Piotra Bagrationa (obrona linii Bugu), za nią armia rezerwowa gen. Tormasowa, od południa armia gen. Cziczagowa (miała przyjść z frontu ros-tur)

• brak zgody między generałami, chaos w działaniu, prawdziwym dowódcą był de Tolly, ale nie cieszył się -jako obcy-powodzeniem

Z początku Napoleon myślał, że Rosja pierwsza zaatakuje (rozstrzygnięcie na terenie Księstwa Warszawskiego), ale tak się nie stało. Napoleon pierwszy uderza (był przekonany, że 1-2 bitwy wystarczą i złamią Aleksandra I, stąd nieduże racje żywnościowe…)

1812

• 24 czerwca : Napoleon wkracza do Cesarstwa Rosyjskiego

• na Litwie rozczarowanie - ludność nie jest taka przychylna, udaje się zmobilizować jedyni 20 tys. żołnierzy; chłód i nieuffność arystokraji, wrogość chłopstwa (Wielka Armia mając małe zapasy, musiała organizować aprowizację, czyt. rabowała i plądrowała, szczególnie zasłynęli tu…Bawarczycy. Chłop dokonują samosądów, powszechna jest w Armii dezercja, a także i choroby)

• Rosjanie wycofują się stopniowo, szereg mniejszych bitew (pod Dryssą, pod Witebskiem, pod Mohylewem), brak jednak decydującej dla Napoleona

• de Tolly cofa się przed Napoleonem, Bagration przed Hieronimem (ten ostatni b.nieudolny), wciągnięcie Wielkiej Armii wgłąb Rosji

• Rosjanom udaje się połączyć dwie armie pod Smoleńskiem

• 17 sierpnia : krwawa bitwa pod Smoleńskiem, Napoleon wygrywa, ale wciąż nie dość

• Wielka Armia postanawia dalej ścigać Rosjan (aż do wymuszenia pokoju)

• Zmiana na stanowisku dowodzenia u Rosjan: de Tolly'ego zastępuje Kutuzow

• przyjęcie przez Rosjan bitwy przed Moskwą : 5-7 września pod Borodino (wielkie straty, tj. 50 tys. Rosjan i 30 tys. Francuzów ginie), taktyczne zwycięstwo Napoleona

• 14 września - wkroczenie Wielkiej Armii do Moskwy

• wyczekiwanie na poselstwo pokojowe od cara (schronił się w Petersburgu), problemy z aprowizacją, pożar Moskwy, przygnębienie i zmęczenie, Napoleon ma już tylko 90 000 żołnierzy

• nasilanie się partyzantki chłopskiej i rajdów kozackich, impas!, Napoleon postanawia wracać

• 24 października : bitwa pod Małojarosławcem, Kutuzow nie pozwala Napoleonowi wracać inną drogą (bogatszą w plony i jedzenie), niż przyszedł do Moskwy

• Szybko przychodzi zima, choroba i brak dostaw dziesiątkuje wojsko Napoleona

• po dotarciu/wyjściu ze Smoleńska : Napoleon ma już tylko 24 tys. żołnierzy, drugie tyle wlecze się za nim (maruderzy), szarpane przez partyzantów i ściągające ich oddziały ros.

• Krwawa bitwa nad Berezyną > przejście oddziałów Napoleona przez rzekę, udało się dzięki fortelowi (pozorowane przejście koło Borysowa) i akcji saperów (zbudowanie mostów pod Studzianką i nocna przeprawa), że atak trzech armii rosyjskich (Kutuzowa, Wittgensteina i Cziczagowa) nie zakończył się totalną klęską

• Napoleona czmycha do Wilna i do Warszawy, a dalej, próbując zorganizować jeszcze wojska, do Saksonii, na zachód

• Prusy i Austria zaczynają „wykruszać” się ze wspólnej inicjatywy antyrosyjskiej (ci drudzy cały czas byli nastawieni „anty”) > gen. Yorck (z pochodzenia Kaszub! ) - dowódca korpusu pruskiego w Wielkiej Armii obiecuje Rosjanom , że nie będzie walczyć z nimi (decyzja unieważniona przez króla pruskiego, Yorck zdymisjonowany, ale ferment pozostał), następnie dowódca austriackiego korpusu - Schwarzenberg - robi to samo.

1813

• klęska Napoleona na wschodzie - porusza całą Europę, Francji zaczyna się palić grunt pod nogami

• luty - Prusy podpisują w Kaliszu układ z Kutuzowem, 13 marca - Prusy wypowiadają wojnę Napoleonowi

• wszystko to skutek ukrywanej antypatii do Francji, postępu myśli narodowej i poprzednich reform w Prusach; budzi się opór przeciw Napoleonowi, zaczyna się Befreiungskrieg (w ciągu paru miesięcy Prusy wystawiają 280 000 wojska!)

• wczesna wiosna > wojska rosyjsko-pruskie wypierają oddziały napoleońskie za Łabę

• kontrofensywa wiosenna Napoleona (z pośpiesznie zebraną armią ze Związku Reńskiego i samej Francji) : zwycięskie bitwy pod Lützen (2 maja) i pod Budziszynem (20 maja)

• Napoleona zawiera zawieszenie broni, bo teraz z kolei Austria powstaje przeciw niemu, a w Hiszpanii mocno źle…

• w Hiszpanii Wellington bije Francuzów w czerwcu (pod Vitoria), spycha ku Pirenejom

• Austria > wiadomo, stały wróg, choć wcześniej bardziej niż inni wrogowie Francji, skora do współpracy, ale nie może darować utraty dostępu do Adriatyku, a także boi się „spóźniona”, jeśli Napoleona przegra, dlatego pertraktuje potajemnie z Wlk.Brytanią i Rosją (przymierze w Reichenbach)

• lipiec : ostatnia próba pokojowego rozwiązania konfliktu w Pradze (kongres praski) : przedstawiciele Francji, Prus i Austrii

• 12 sierpnia > Austria wypowiada wojnę Francji (ma 500 tys żołnierzy, trzy armie: Bernadotte, Blücher i Schwarzenberg - ten ostatni głównodowodzący nowej koalicji)

• sierpień i wrzesień : szereg klęsk wojsk napoleońskich (przewaga liczebna wroga, a także niechęć wcielanych siłą wojsk Związku Reńskiego)

• październik : Hiszpania utracona, Anglicy wraz z Hiszpanami są już we Francji, we Włoszech rokowania Neapolu za plecami Napoleona z Metternichem

• 16-19 października : bitwa pod Lipskiem (bitwa narodów) > przegrana Napoleona, Poniatowski ciężko ranny topi się w Elsterze

• Napoleon z największym trudem przebija się do Francji (bitwa pod Hanau, 30 października)

• listopad : koalicjanci prawie w Holandii, w samym kraju silne nastroje antynapoleońskie

1814

• ciągłe walki, straty terytorialne, przytłaczająca przewaga wroga (150 tys vs 500 tys)

• utrata Holandii (marzec) i Włoch (kwiecień), gdzie Napoleon musiał walczyć przeciw Eugeniuszowi, wicekrólowi

• Beauharnais zawiera pokój z Austriakami, do Włoch powracają król sardyński Wiktor Emanuel I i papież Puis VII, a sam Beauharnais „chowa się” w Bawarii, u teścia, natomiast Neapol (król Joachim Murat) utrzymuje się przy władzy

• Francja upada, ale broni się zaciekle, mimo tego koalicjanci próbują ustalić, co z nią zrobić (układ czterech mocarstw w Chaumont, 9 marca)

• kilka sukcesów Napoleona, niesamowita i krwawa obrona Paryża, ale mimo tego wojna już przegrana

• niechęć generalicji, zmęczenie narodu, spadek poparcia burżuazji (już od 1810, bo kryzys gospodarczy i potrzeba było spokoju, a nie wyniszczającej wojny)

• 2 kwietnia : detronizacja Napoleona przez senat francuski

• 4 kwietnia : Napoleon abdykuje na rzecz swego syna

• 6 kwietnia : wobec chytrego planu Talleyranda (postarał się, by Austriacy otoczyli Napoleona i ten żeby już nie mógł stawiać jakichkolwiek warunków), Napoleon zmuszony jest do bezwarunkowej abdykacji, jednocześnie królem Francji zostaje ogłoszony Ludwik XVIII (brat Ludwika XVI)

• 11 kwietnia : wbrew woli Wlk.Brytanii,Austrii i Prus, Aleksander I zgadza się „na złagodzoną wersję” i Napoleon:

• Napoleon zachowuje tytuł cesarski

• otrzymuje dożywotnie wyspę Elbę i 2 mln franków rocznie

• może trzymać przy sobie 400 ludzi z gwardii

• Marii Luizie i synowi Napoleona oddano Parmę

• mimo abdykacji: na południu wciąż walczy marszałek Soult (klęska dopiero pod Tuluzą z wojskami Wellingtona) oraz mistrzowska obrona Hamburga (dobry,stary Davout, który nie poddał się aż do maja, kiedy zmusił go do kapitulacji Ludwik XVIII )

• pierwszy pokój paryski > 30 maja 1814 (Rosja, Austria, Prusy i Wlk.Brytania)

• Francja powraca do granic z 1792

• Reszta spraw, tj. przywrócenie porządku sprzed epoki napoleońskiej zostawiono na kongres, w którym uczestniczyłyby wszystkie kraje

• 8 czerwca : układ podpisuje Szwecja [zwrot Francji Gwadelupy, którą przyznała Szwecji Wlk.Brytania w 1813]

• 12 czerwca : układ podpisuje Portugalia [ustalenie nowej granicy między francuską a brazylijską Gujaną]

• 20 lipca : układ podpisuje Hiszpania [chciała się pokazać, że coś jeszcze znaczy ]

• zapowiedź, że Holandia zwiększy swe terytorium (połączenie z Belgią, której Austria już nie chciała) oraz oddanie nabytków kolonialnych Holandii przez Wl.Brytanię (za wyjątkiem Cejlony, części Gujany i Południowej Afryki)

• do Sardynii przyłączenie Genui

Generalnie : warunki pokoju paryskiego wcale nie takie straszliwe dla Francji, koalicjani bali się naciskania, aby Francja nie obudziła się znowu (walki wyzwoleńcze), próby stowrzenia jakiegoś układu, porozumienia ze wszystkimi stronami, tworzenie tworów ubezpieczających Wlk.Brytanię (tu: Holandia) oraz Austrię (tu: Piemont) przed Francją.

A co z sojusznikami Francji? > Dania, Księstwo Warszawskie i Saksonia?

Księstwo Warszawskie i Saksonia > Kongres Wiedeński

Dania >

• blokada Danii przez brytyjską flotę, za cenę pokoju musiała ona odstąpić wyspę Helgoland.

• ALE atak Szwedów (Bernadotte), Dania przegrywa

• Narzucony pokój w Kilonii (styczeń 1814) : zrzeczenie się Norwegii, utrzymanie Wysp Owczych, Islandii i Grenlandii, a nawet otrzymanie Pomorza szwedzkie i Rugii

… a co za tym idzie, i Norwegia >

• zbuntowała się przeciw tak przedmiotowemu traktowaniu

• książę Chrystian Fryderyk (brat stryjeczny króla duńskiego) zwołuje sejm norweski i ogłasza niepodległość (17 maja, do dziś święto narodowe u Norwegów), uchwala konstytucje podobną do tej francuskiej z 1791

• Szwecja oczywiście walczy, walka nierówna, dochodzi w końcu do połączenia Norwegii ze Szwecją, ale ta pierwsza zachowuje pewną swobodę (jest to unia rzeczowa, Norwegowie mają 3 ministrów w rządzie, jednoizbowy parlament, zachowuje też konstytucje)

KONGRES WIEDEŃSKI

Miał być zwołany do końca lipca, ale zaczął się dopiero we wrześniu 1814.

Początkowo decydować miały tylko 4 mocarstwa (Wlk.Brytania, Rosja, Austria, Prusy), ale za namową tej pierwszej, dokooptowano też Francję i Hiszpanię.

Ostatecznie : „karty rozdawały” de facto 5 (bo Hiszpania nieudolna) albo 7 państw (czasem liczono też się ze Szwecją i Portugalią).

Zwołanie wszystkich członków : nie odbyło się nigdy (wszystkich zaproszonych)

Reprezentanci:

ANGLIA : hr. Castlereagh i jego brat Karol Stewart, później Wellington

ROSJA : Gustaw Stackelberg, Andrzej Razumowski (i inni, w sumie 8 obco. i 1 ros.)

PRUSY: Hardenberg i von Humboldt

AUSTRIA: Metternich

FRANCJA: Talleyrand

Zasada > równowaga europejska i legitymizm

Najważniejsze kwestie > Ks. Warszawskie, Saksonia, Niemcy, Włochy, Niderlandy, Szwajcaria, niewolnictwo i zasady/normy dyplomacji

SAKSONIA I KS.WARSZAWSKIE

Dyskusje i stan sytuacji

• Austria chce powrotu do stanu sprzed 1807 (niezgoda Rosji i Prus)

• Rosja i Prusy chcą dostać Saksonię, zrzec się praw do części terenów rozbiorowych; król pruski otrzymałby część państwa papieskiego (niezgoda Wlk.Brytanii, Francji i Austrii)

• Wlk.Brytania chce albo Polskę z 1772, albo z 1791, albo podział - Rosja do Wisły, jednocześnie Prusy nie dostają Saksonii (niezgoda Rosji i Prus)

• wiele kłótni, tajnych przymierzy, b.trudny temat

Rezultat

• Prusy otrzymują 2/5 Saksonii, departament poznański, bydgoski, Gdańsk oraz Toruń

• Austria otrzymuje obwód tarnopolski, saliny i okręg wielicki

• Kraków : wolnym miastem pod protekcją trzech zaborców (RP Krakowska)

• reszta Księstwa : dla Rosji (car królem Polski)

NIEMCY

Dyskusje i stan sytuacji

• trudna i skomplikowana sytuacja

• ogół Niemców liczył na ponowne zjednoczenie pod berłem cesarskim Austrii, to jednak obudziło sprzeciw samej Austrii

Rezultat

• powstaje Związek Reński (34 państwa i 4 miasta, później doszło 1 państwo)

• do Związku Reńskiego należeli tez królowie Wlk.Brytanii (bo posiadali Hanower), Holandii (bo Luksemburg) i Danii (bo Holsztyn).

• organ ZR > Bundestag złożony z plenum (po 4 przedstawicieli 5 państw i po 1 przedstawicielu z pozostałych państw) oraz rada (1 delegat z 11 państw i 6 delegatów z pozostałych 28 państw), przewodnictwo ZR : Austria

• nie przywrócono państewek skasowanych recesem reńskim 1803 (wyjątek: Hessen-Homburg)

• Prusy > dostają Nadrenię i Westfalię, Pomorze Szwedzkie i Rugię

• Bawaria > zrzeka się Rytolu i Salzburga, ale dostaje Palatynat Reński i Würzburg

• Szwajcaria > otrzymuje 3 kantony

• Dania > traci Pomorze Szwedzkie i Rugię, ale dostaje Lauenburg

• Hanower > staje się królestwem

• parę innych księstw zostaje wielkimi księstwami

WŁOCHY

Dyskusje i stan sytuacji

• też skomplikowana sytuacja

• w Neapolu panuje Joachim Murat, który pierwotnie dostał poparcie Austrii

• ALE Neapol później występuję razem z Napoleonem, uderza na Państwo Kościelne, publikacja manifestu w Rimini (odezwa do Włochów o jednoczenie się), nie znajduje jednak zwolenników, zostaje pobity pod Tolentino (3 maja 1815) przez Austrię, ucieka na Koryskę, potem powraca, zostaje złapany i roztrzelany

• duże przetasowania na mapie politycznej Płw. Apenińskiego

Rezultat

• przywrócenie Państwa Kościelnego

• Austria > odzysuke Lombardię, Wenecję i Dalmację

• Ks. Modeny powraca do brata stryjecznego cesarza

• Parma > dla córki cesarza, żony Napoleona (o synie nie ma już mowy)

• Toskania i Piombino > dla młodszego brata cesarza, Ferdynanda

• …a więc całe północne Włochy (prócz Piemontu) pod wpływami Habsburskimi!

• Neapol i Sycylia > po śmierci Joachima Murat Ferdynand IV Burbon znosi dotychczasową unię rzeczową i tworzy Królestwo Obojga Sycylii

NIDERLANDY

• połączenie Belgii z Holandią (faktycznie stan już taki miał miejsce)

SZWAJCARIA

Dyskusja i stan sytuacji

• po utworzeniu Republiki Helweckiej> ciągłe starcia między centralistami a federalistami, Napoleon kładzie kres dając nową konstytucję w 1803, tj. akt pośrednictwa, na mocy którego tworzy się związek 19 suwerennych kantonów ze wspólnym rządem na cele, odtąd Szwajcaria trwała u boku Napoleona aż do 1814, kiedy to po bitwie pod Lipskiem ogłosiła niepodległość

• konserwatyści chcieli włączyć Szwajcarię do Rzeszy lub do Austrii, ale temu sprzeciwiała się m.in. Rosja i Wlk. Brytania

Rezultat

• utrzymanie federacji

• 22 suwerenne kantony, choć jeden z nich (Neuenburg) należał do króla pruskiego, a więc do Rzeszy

• ogłoszenie neutralności

NIEWOLNICTWO

Dyskusja i stan sytuacji

• próba zakazu handlu niewolnikami (inicjatywa Wlk.Brytanii, bo USA coraz bardziej konkurencyjne, zagrażają Wlk.Brytanii, taki zakaz uderzyłby w USA)

• sprzeciw Hiszpanii, Francji i Portugalii (potrzebowały niewolników do swych kolonii)

Rezultat

• podpisanie deklaracji o zniesieniu handlu niewolnikami, ALE bez podania daty, od kiedy miałaby obowiązywać (a więc w rzeczywistości nic nie dała)

KODEKS DYPLOMATYCZNY

• uchwalenie przez główne 8 państw regulaminu dyplomatycznego, przyjętego później przez inne państwa

• małe poprawki w 1818 (Akwizgran), przetrwał do XX w., częściowo i do dziś

• trwałe osiągnięcie

TZW. AKT KOŃCOWY (acte finale)

• ujęcie wszystkich najważniejszych decyzji w jednym akcie

• 9 czerwiec 1815

• ALE i tak dodawane do niego były poprawki

• Poprawiony egzemplarz podróżuje po krajach Europy,by zebrać podpisy

• 20 sierpnia 1815 - złożony ostatecznie w archiwum kanclerskim w Wiedniu

VII KOALICJA- „100 dni Napoleona” - 1815

Po abdykacji Napoleona (1814) > do Francji przybywa Ludwik XVIII.

Ludwik XVIII idzie na kompromis (w sprawie sprawowania władzy najbliższe otoczenie i brat chcą, by rządził absolutnie, Wlk.Brytania i Rosja ostrzegają przed tym):

• odrzuca projekt konstytucji, ale nadaje „kartę konstytucyjną”

• utrzymanie zasadniczych zdobyczy rewolucji (równość obywateli wobec prawa, równość podatkową, swobodę sumienia i wyznania, gwarancja posiadania dóbr oraz zatwierdzenie tytułów szlacheckich zdobytych podczas rewolucji)

• wprowadzenie parlamentu dwuizbowego (Izba Deputowanych i Izba Parów) i większa jego rola, niż za Napoleona

Mimo tego ↑ (generalnie dobra sytuacja dla burżuazji) Ludwik XVIII zraża do siebie dużą część Francuzów

• powraca stara arystokracja, monarchiści i stary kler, który walczy mocno

• szczególne niezadowolenie w armii, gdzie wprowadzono na oficerów wielu emigrantów (walczących np. przeciw Napoleonowi!), a jednocześnie wiele zwolnień dawnych oficerów napoleońskich, głodowe emerytury itd.

• publiczne wystąpienie Carnota

Wieści te dochodzą do Elby, Napoleon postanawia powrócić, liczy na niezadowolenie wobec Ludwika XVIII, a także na brak zgody między koalicjantami (toczą się obrady Kongresu Wiedeńskiego), być może był podjudzany przez Austriaków lub/i Brytyjczyków.

1815 - 100 DNI NAPOLEONA

• 1 marca : Napoleon ląduje na wybrzeżu i zaczyna pochód w głąb kraju

• wojsko entuzjastycznie przechodzi na jego stronę („jesteście ze mną czy przeciwko mnie”, miał tak powiedzieć, stanąwszy przed oddziałami wysłanymi do spacyfikowania go)

• szybko zajmuje Paryż i wydaje „akt dodatkowy do konstytucji cesarstwa” opracowany przez Beniamina Constanta (de facto nowa konstytucja, nader liberalna, monarchia konstytucyjna, wolność prasy - ukłon w stronę burżuazji, w której widział podporę)

• ALE jednocześnie wybucha powstaniw w Wandei, rojaliści próbuja powstać w dolnie Rodanu i wokół Tuluzy

• koalicjanci ruszają przeciw Cesarzowi, mają jeszcze nie do końca zdemobilizowaną armię

• Belgia > Wellington (100 tys.) i Blücher (150 tys.), do linii Renu podążają Austriacy i reszta Prusaków (razem 350 tys.), za nimi Rosjanie (225 tys.)

• …czyli prawie 800 tys. koalicjantów vs. 275 tys. wojsk Napoleona (z czego ponad połowa związana z obroną granic od płd. i płd.-wsch. oraz przeciw rojalistom), tak więc Napoleona miał do dyspozycji na zachodzie jedynie 125 tys. żołnierzy

• plan Napoleona> zniszczyć Wellingtona i Blüchera, zanim nadejda Rosjanie i Austriacy

• kampania belgijska - świetnie pomyślana, fatalnie wykonana

• początkowe zwycięstwa Napoleona - zmuszenie do cofnięcia się :pod Quatre-Bras (Wellingtona) i pod Ligny (Blüchera), za tym ostatnim podjęty pościg przez Grouchego

• 18 czerwca : bitwa pod Waterloo, siły równe, ale pod koniec dnia powrót Blüchera, który zdołał umknąć Grouchemu i przegrana Napoleona

• ucieczka, pozostała tylko stara gwardia, totalna klęska (duża tu wina Neya i Grouchego, ale też b.niekorzystny bilans sił)

• zwolennicy Bonapartego chcą jeszcze walczyć, odwołać się do mas, ale sam cesarz zrezygnowany

• Fouche boi się powrotu rojalistów, tworzy rząd prowizoryczny i usilnie pracuje nad powrotem króla (!) Ludwika XVIII

• 22 czerwca - Napoleon podpisuje ostatnią swoją abdykację na rzecz swego syna

• 8 lipca - do zajętego przez Anglików i Prusaków Paryża przybywa Ludwik XVIII

Po 113 dniach „rządów” Napoleon udaje się na zach. wybrzeże, stamtą miał się udać do USA, ale to się nie udało; oddaje się w opiekę regenta angielskiego ks. Jerzego (sądził, że pozwoli mu się osiedlić w Anglii lub Ameryce), jednak ostatecznie - wg. postanowień kongresu - zostaje osadzony na Wyspie Św. Heleny (1800 km. na zach. od południowego wybrzeża Afryki), gdzie zmarł 5 maja 1821.

drugi pokój paryski - 20 listopada 1815

• Francja w granicach z 1790

• Straty terytorialne na rzecz : Niderlandów, Szwajcarii, Prus, Sardynii i Austrii (a ta z kolei na rzecz Bawarii); traci te tereny, które przyznał jej pierwszy pokój paryski (m.in. cenny okręg Saary)

• kontrybucja (700 milionów franków), a do czasu jej spłacenia - stacjonowanie wojsk koalicjantów

• zwrot zagarniętych przez Francję archiwaliów i dzieł sztuki

13

---