ZARZĄDZANIE

INSTYTUCJAMI KREDYTOWYMI

Materiały do ćwiczeń

ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM

INSTYTUCJI KREDYTOWEJ -

PODSTAWOWE POJECIA I DEFINICJE

ANETA SARNIK-SAWICKA

[e-mail]

UE w Katowicach, 2012

Podstawowe rodzaje kapitałów

Pojęcie kapitału w odniesieniu do przedsiębiorstw, w tym instytucji kredytowych może być utożsamiane z:

1) majątkiem przedsiębiorstwa (aktywami rzeczowymi niematerialnymi i materialnymi), łączonym z pojęciem ka­pitału rzeczowego,

2) zasobami finansowymi (kapitałami, funduszami) po­wierzonymi przedsiębiorstwu przez jego właścicieli (kapitały własne) i wierzycieli (kapitały obce), łączo­nymi z pojęciem kapitału finansowego

3) całokształtem zaangażowanych w przedsiębiorstwie wewnętrznych i zewnętrznych, własnych i obcych, terminowych i nieterminowych środków bilansowych i pozabilansowych,

4) zasobami gospodarczymi przedsiębiorstwa (finanso­wymi, rzeczowymi, rynkowymi, intelektualnymi, ludzkimi, organizacyjnymi, relacyjnymi w stosunku do otoczenia). W ujęciu zasobowym kapitał jest jednym z czynników wytwórczych, do których należy zaliczyć także: pracę, ziemię, surowce naturalne, technologię oraz czynniki niematerialne.

Całkowita wartość przedsiębiorstwa

Kapitał materialny Kapitał intelektualny

Kapitał rzeczowy Kapitał finansowy

Kapitał społeczny Kapitał ludzki Kapitał organizacyjny

Kapitał Kapitał Struktura wewnętrzna Kapitał rozwojowy

strukturalny poznawczy (struktura organizacyjna, (innowacyjność, cele

(powiązania w sieci, (wspólnie podzielane systemy działania, kultura i strategie, procesy

konfiguracja sieci, słowniki i opowieści, organizacyjna, procesy tworzenia strategii,

odpowiedniość wspólny język) wewnętrzne, własność gotowość do zmian,

organizacji) intelektualna) organizacyjne uczenie

się, zamierzenia)

Wymiar stosunków międzyludzkich

(zaufanie, normy, zobowiązania, identyfikacja) Struktura zewnętrzna

(powiązania z otoczeniem)

Kompetentność Zręczność intelektualna Motywacja

(umiejętności praktyczne (innowacyjność ludzki, (chęci działania, skłonność do zachowań

wiedza teoretyczna, zdolność do naśladowania, etycznych, władza organizacyjna,

talenty) zdolność do zmian, predyspozycje osobowościowe do

przedsiębiorczość) określonych zachowań, przywództwo

menadżerskie, zaangażowanie w procesy

organizacyjne)

Wartość przedsiębiorstwa zależy w głównej mierze od charakteru, kierunku oraz intensywności przepływów pomiędzy kapitałem realnym a kapitałem intelektualnym, jak również w obrębie każdego z nich z osobna. W ramach przed­siębiorstwa mamy do czynienia z procesem prze­kształcania się różnych kategorii kapitału poprzez jego angażowanie pod postacią majątku trwałego i obrotowego, siły roboczej zatrudnionej w przed­siębiorstwie oraz zastosowanych w nim technologii, pomy­słów i elementów ludzkiej kreatywności. W ten sposób zaangażowany w przedsiębiorstwie kapitał zostaje uaktyw­niony i staje się czynnikiem kształtującym funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstwa.

Kapitał w instytucji kredytowej

Funkcje kapitału własnego banku - aspekt ekonomiczny

• założycielska—posiadanie określonego minimum kapitałowego stanowi jeden z warunków uzyskania zezwolenia na rozpoczęcie działalności operacyjnej,

• finansowa — kapitał własny stanowi bezzwrotne źródło finansowania majątku banku i jego rozwoju,

• gwarancyjna — jako miara wypłacalności i bezpieczeństwa stanowi gwarancję dla deponentów, jest elementem zaufania publicznego,

• ograniczająca (limitowania) — podstawa odniesienia dla większości norm ostrożnościowych, a tym samym czynnik decydujący o skali prowadzonej przez bank działalności i możliwościach działania,

• absorbowania strat — kapitał jako źródło pokrycia strat różnych rodzajów ryzyka bankowego stanowi bufor bezpieczeństwa pozwalający na zachowanie wypłacalności,

• właścicielska — reprezentowanie tytułów własności,

• bazy do podziału zysku,

• tworzenia zaufania do banku

Funkcje kapitału związane są z typowymi tylko dla banku regulacjami ostrożnościowymi, zwłaszcza wymogami kapitałowymi na pokrycie różnych rodzajów ryzyka oraz adekwatnością kapitałową jako wyznacznikami bezpieczeństwa i stabilności działania banku, które zostały ustawowo uregulowane.

Przykładowo:

• art. 32 i art. 128 prawa bankowego bank jest obowiązany utrzymywać fundusze własne na poziomie nie niższym niż równowartość w złotych 5 mln euro, z tym, że wkłady niepieniężne nie mogą przekroczyć 15% funduszy zasadniczych banku

• przypadku banków spółdzielczych kapitał założycielski nie może być niższy niż równowartość 1 mln euro, ale w przypadku banku spółdzielczego, który zrzeszył się z bankiem zrzeszającym, jest obowiązany zwiększyć sumę funduszy własnych do poziomu nie niższego niż równowartość 500 tys. euro do końca 2005 r., a do końca 2010 r. do poziomu nie niższego niż równowartość 1 mln euro (art. 172).

• art. 128 prawa bankowego bank jest obowiązany utrzymywać sumę funduszy własnych i dodatkowych pozycji bilansu banku określonych przez Komisję Nadzoru Finansowego na poziomie nie niższym iż suma wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka oraz wymogów kapitałowych z tytułu przekroczenia limitów i naruszenia innych norm określonych w ustawie lub oszacowany kapitał wewnętrzny (funkcja ograniczająca),

• bank jest zobowiązany utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie co najmniej 8 %, a bank rozpoczynający działalność operacyjną na poziomie co najmniej 15 % przez pierwsze 12 miesięcy działalności, a przez następne 12 miesięcy działalności - co najmniej 12 %.

• art. 126 banki są obowiązane posiadać fundusze własne dostosowane do rozmiaru prowadzonej działalności w celu zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego

Optymalna struktura kapitału to taka struktura, która prowadzi do osiągnięcia równowagi między ryzykiem i zyskiem, a przez to maksymalizuje cenę akcji i powinna doprowadzić do minimalizacji średniego ważonego kosztu kapitału

Czynniki określające poziom kapitału banku

1. czynniki zewnętrzne, w tym m.in.:

• ustawowe regulacje ostrożnościowe,

• wymagania rynku,

• zasady ocen ratingowych i rankingowych

czynniki wewnętrzne, takie jak

• bieżąca kondycja ekonomiczno-finansowa banku,

• docelowa rentowność,

• struktura aktywów i pasywów,

• sprawność zarządzania, w tym zarządzania finansami banku.

Zarządzanie kapitałem banku obejmuje z jednej strony:

• IN WESTOWANIE - faktyczne inwestycje kapitału jako zasobu gotówkowego

• ALOKACJE - umowne obliczenia kapitału wspierającego daną działalność

Formy kapitału w instytucji kredytowej

Kryterium źródła pozyskania kapitału:

1. własny

2. obcy

Kryterium wyceny:

1. kapitał księgowy - jako źródło finansowania jego aktywów, którego elementami są wykazywane w pasywach bilansu:

• kapitał (fundusz) podstawowy,

• należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna), akcje własne (wielkość ujemna),

• kapitał (fundusz) zapasowy,

• kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe w tym: fundusz ogólnego ryzyka bankowego,

• zysk (strata) z lat ubiegłych,

• zysk (strata) netto

2. kapitał rynkowy - wartość szacowana na podstawie ceny rynkowej wyemitowanych akcji

Kryterium regulacji nadzorczych:

1. kapitał regulacyjny

2. kapitał ekonomiczny

kapitał regulacyjny + kapitał ekonomiczny = kapitał finansowy

Kapitał regulacyjny, określany jako fundusze własne, składa się z trzech kategorii kapitału:

• podstawowego

• uzupełniającego

• dodatkowego uzupełniającego - obejmuje krótkoterminowe zobowiązania podporządkowane, które mogą być uwzględniane jako składnik funduszy własnych, jeżeli spełnione są określone warunki, np. są one wykorzystywane jedynie do pokrycia rynkowych rodzajów ryzyka, nie mogą przekraczać 250% funduszy podstawowych wymaganych do pokrycia ryzyka rynkowego

Kapitał regulacyjny jest podstawą do ustalania poziomu adekwatności kapitałowej (współczynnik wypłacalności) i granic podejmowanego przez bank ryzyka (wymogi kapitałowe z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka prowadzonej działalności).

Kapitał ekonomiczny to miara, która odnosi się do określonej wartości funduszy własnych, którymi powinna dysponować instytucja finansowa, w celu zabezpieczenia się przed różnymi rodzajami ryzyka ekonomicznego występującego w jej działalności

Kapitał ekonomiczny określany jest jako wielkość kapitału, jaką musi dysponować bank, aby mógł kontynuować działalność w sytuacji wystąpienia strat spowodowanych:

• dużymi zmianami cen rynkowych,

• niewypłacalnością kontrahentów lub pożyczkobiorców,

• oszustwem,

• utratą dobrej reputacji prowadzącą do utraty klientów i mogącą spowodować nałożenie sankcji przez organy regulacyjno-nadzorcze

Kapitał ekonomiczny ma zastosowanie do:

— pomiaru kapitału narażonego na ryzyko w skali banku,

— pomiaru ryzyka poszczególnych jednostek biznesowych i porównywania go z normatywnymi alokacjami kapitału ustalonymi przez władze banku,

— pomiaru wyników działalności operacyjnej skorygowanych o ryzyko

Można wyróżnić cztery rodzaje kapitałów banku według Ch. Martena z uwagi na znaczenie kapitału dla poszczególnych grup interesariuszy w banku:

• kapitał fizyczny (physical capital) — wykorzystywany przez zarządzającego gospodarką pieniężną banku, który jest zainteresowany tym, jaki kapitał jest dostępny, jakie istnieją instrumenty do jego pozyskiwania i w co zainwestować pozyskane środki,

• kapitał regulacyjny (regulatory capital) — wykorzystywany przez władze nadzorcze, które zwracają uwagę na to, czy bank ma wystarczająco dużo kapitału, aby zabezpieczyć deponentów i innych wierzycieli przed poniesieniem straty,

• kapitał ryzyka (risk capital) — szacowany przez zarządzającego ryzykiem, który bada, jaka może być potencjalna strata banku przy danym profilu ryzyka, jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia tej straty oraz czy efektywność banku jest mierzona z uwzględnieniem ryzyka,

• kapitał ekonomiczny (economic capital) — ważny dla akcjonariusza, który zwraca uwagę na to, jaki zwrot osiągnięto na zainwestowanych środkach oraz czy ryzyko zostało odpowiednio zrekompensowane osiągniętymi zyskami.

Rodzaje kapitałów w instytucji kredytowej

• kapitał finansowy = kapitał regulacyjny + kapitał ekonomiczny, pozwalający na

1. otrzymanie licencji bankowej i prowadzenie działalności bankowej

2. zarządzanie bankiem w celu osiągnięcia wartości dodanej dla akcjonariuszy przy akceptowalnym poziomie ryzyka

3. zaspokajanie popytu na produkty bankowe

• kapitał ludzki - zasób umiejętności, wiedzy, zdrowia i energii witalnej zawarty w każdym człowieku

• kapitał innowacyjności i przedsiębiorczości, czyli korzyści osiągane dzięki wprowadzaniu nowych rozwiązań w zakresie zarządzania i oferowanych produktów bankowych

• kapitał reputacji (bazujący m.in. na trzech wymienionych powyżej) - zdolność banku do kształtowania wzajemnych relacji z otoczeniem - klientami, inwestorami i pracownikami.

Zarząd każdego banku odpowiada za przygotowanie i wdrożenie procesów:

— szacowania kapitału wewnętrznego,

— zarządzania kapitałowego,

— planowania kapitałowego,

które podlegają niezależnej ocenie dokonywanej przez komórkę audytu wewnętrznego banku

Elementy polityki zarządzania kapitałem w banku:

— długoterminowe cele kapitałowe banku,

— preferowana struktura kapitału,

— kapitałowe plany awaryjne,

— delegowanie zarządzania kapitałem,

— podstawowe elementy procesu przekształcania miar ryzyka w wymogi kapitałowe.

Kapitał wewnętrzny został określony jako oszacowana przez bank kwota, niezbędna do pokrycia wszystkich zidentyfikowanych, istotnych rodzajów ryzyka występujących w działalności banku oraz zmian otoczenia gospodarczego, uwzględniająca przewidywany poziom ryzyka.

Proces szacowania kapitału wewnętrznego obejmuje w szczególności:

1. pisemne kryteria uznawania poszczególnych rodzajów ryzyka za istotne,

2. pisemne zasady polityki oraz procedury identyfikowania, pomiaru i raportowania ryzyka w działalności banku,

3. proces ustalania (alokacji) kapitału w zależności od poziomu ryzyka w banku,

4. proces ustalania celów kapitałowych w zakresie adekwatności kapitałowej (docelowy poziom kapitału),

5. system kontroli wewnętrznej w obszarze szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego.

Zarządzanie instytucjami kredytowymi

Zarządzanie kapitałem instytucji kredytowej

mgr Aneta Sarnik-Sawicka

3

---