Gaius Plinius Secundus,
zwany Maior, czyli

Pliniusz Starszy

Urodził się ok. 23 lub 24 r. n.e. na południu Italii, w małym miasteczku Novum Comum.
W latach 47-52 odbywał służbę wojskową
w Germanii. Brał udział w licznych wyprawach wojennych. Pliniusz pełnił wysokie funkcje urzędnicze w administracji rzymskiej: w Galii Narbońskiej (70 r.), Afryce (72 r.) i Galii Belgijskiej (76 r.), był także namiestnikiem prowincji Hiszpanii. W roku 79 jako komendant stanął na czele eskadry floty stacjonującej w Misenum, niedaleko Neapolu. Gdy dotarła do niego wieść o wybuchu Wezuwiusza natychmiast wyruszył z akcją ratunkową pod Pompeje
z zamiarem niesienia pomocy tamtejszej ludności. Ciekawość ujrzenia niezwykłego zjawiska przyrody, jakim jest erupcja wulkanu była dla niego bardzo silna, i stała się w konsekwencji powodem jego śmierci 25 sierpnia 79 r. Dziś trudno ustalić przyczynę śmierci, gdyż pozostali uczestnicy tej eskapady przeżyli (np. Pliniusz Młodszy, bratanek Pliniusza Starszego, który pozostawił po sobie relację z tego wydarzenia). Nie chodziło więc o zatrucie gazami. Prawdopodobnie Pliniusz, nie pierwszej już młodości, dostał zawału serca, gdyż to,
co widział mogło zrobić na nim tak wielkie wrażenie. Pozostawił po sobie Testament,
w którym adoptował Pliniusza Młodszego.

Jego pasją była nauka. Dorobek pisarski Pliniusza Starszego obejmuje m.in. pisma naukowe, historyczne, z zakresu retoryki i gramatyki. Na uwagę zasługują prace:

• „Studiosus” składająca się z 3 ksiąg, w których omawiał on metody wychowania
  i kształcenia mówcy od samego dzieciństwa

• „Historia wojen z Germanami” (Bellorum Germaniae libri) w 20 księgach

• „Historia Rzymu” w 31 księgach

• „O walce jeździeckiej” (1)

• „O życiu Pompejusza Sekundusa” (2)

• „Trzy księgi uczone” (6)

• „Wątpliwości językowe” (8)

• „Badania przyrodnicze” (37)

Jedyne zachowane w całości do dnia dzisiejszego dzieło Pliniusza Starszego to encyklopedia pt. „Historia naturalis” (Historia naturalna). Autor zamieścił w niej całą dostępną ówcześnie wiedzę z dziedzin nauk przyrodniczych. Zadedykował ją Tytusowi, synowi Wespazjana.

Każda księga jest niezwykle obszerna (niektóre zawierają nawet ponad sto rozdziałów) i poświęcona jednemu obszarowi badań przyrodniczych. Treść ułożona jest nie według haseł, ale działami. Pierwsza księga jest wstępem i spisem treści dzieła oraz zawiera spis autorów, z których prac korzystał (Arystotelesa, Demokryta, Platona, Pitagorasa i wielu innych).
W II księdze zawarł całą wiedzę z zakresu astronomii
i meteorologii. III, IV, V i VI zajmują się geografią świata. VII księga traktuje o ludzkiej fizjologii
i antropologii. VIII, IX i X zawierają wszelkie informacje o zwierzętach, a siedem kolejnych - o roślinach. Księga XVIII ma wszystko mówiący tytuł "Jak prowadzić gospodarstwo rolne", a cztery następne księgi zawierają wiadomości
o roślinach ogrodowych, kwiatach i barwnikach roślinnych. Dziesięć kolejnych ksiąg zostało poświęconych zagadnieniom medycznym - opisie ziół i lekarstw pochodzenia roślinnego
i zwierzęcego. Księgi XXXIII i XXXIV mówią o metalach, XXXV o glebie i barwnikach, a dwie ostatnie o kamieniach i skałach.

Zadziwiające jest, jak wiele o świecie wiedzieli starożytni!

Dzieło Pliniusza opisuje np. zasady hodowli winorośli i wyrobu wina. Znajdziemy tam opisy 91 odmian winorośli, określające takie cechy, jak odporność na wiatr, deszcz, wymagania glebowe, pora dojrzewania i wiele, wiele innych.

W przypadku 50 gatunków wina określił ich jakość i pochodzenie. Pliniusz opisuje również 66 gatunków win „sztucznych” - wyrabianych z jabłek, gruszek oraz innych owoców, ziaren i ziół. Wśród nich wymienia też te robione z wody i miodu, nazywane dziś miodem pitnym. Pliniusz Starszy doceniał walory smakowe wina. Stwierdził w swoim dziele,
że z Ankony pochodzą najlepsze wina znad Adriatyku, a także, że „jeśli dobrze się zastanowić, to widać, że nic człowieka nie zaprząta w życiu bardziej niż wino; jak gdyby natura nie obdarzyła nas najbardziej zbawiennym napojem, dając nam wodę, którą piją wszystkie inne zwierzęta!”. Zauważył on również, że następnego dnia po uczcie nawet do
6 godzin dokuczać może ból głowy. W „Historii naturalnej” Pliniusz napisał również co należy zrobić aby uniknąć tych nieprzyjemności. Według niego należy jak najszybciej zażyć dwa surowe sowie jaja bez żadnych domieszek. (Skuteczność tej metody potwierdziły najnowsze badania. Żółtko jaja, zwłaszcza sowiego, jest bogatym źródłem cysteiny, jednego
z aminokwasów potrzebnych do syntezy glutationu odpowiedzialnego za detoksykację organizmu.) Dziś może być problem ze zdobyciem sowich jajek ale nauki starożytnego badacza nie poszły na marne. Wiemy, że równie skuteczna może okazać się jajecznica
z kurzych jaj oraz szklanka serwatki lub maślanki. Podobno jako antidotum na „dolegliwości dnia następnego”, stosowano także garum- sos ze zgniłych ryb macerowanych w soli wraz
z wnętrznościami, będący ponoć afrodyzjakiem.

Według Pliniusza Starszego, szmaragd oszlifowany jako soczewka, pomagał cesarzowi Neronowi oglądać walki gladiatorów. Podkreśla piękną barwę szmaragdów utrzymując, że przez patrzenie na nie, osłabiony wzrok odpoczywa.

Dzieło to stanowiło później największy autorytet w zakresie nauk przyrodniczych
aż do czasów Odrodzenia. Sam autor twierdził, że przy tworzeniu „Historii Naturalnej” korzystał z dzieł 327 pisarzy greckich i 146 pisarzy łacińskich oraz, że przestudiował około 2000 tomów. Jednak prawdopodobnym jest, że większość informacji pochodziła
z niewiadomych źródeł. Nic dziwnego, że błędy, których jest tam niemało, przetrwały aż do odkryć renesansowych uczonych i dopiero rozwój nauki zweryfikował poprawność twierdzeń Pliniusza i poprawił je.

Wielu późniejszych badaczy, naukowców i myślicieli (np. Guilherme Piso), skorzystali z tytułu i treści encyklopedii, pisząc swoje „Historie naturalne”.

Polskie wydanie "Historii naturalnej" pochodzi z 1845 roku (10 tomów) i jest dostępne np. w Bibliotece Narodowej.

Autor przeniósł również do pracy wiele osobistych refleksji. Jego mądrości, które warto przytoczyć, to np.

• „Niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika”

• „Szukać postaci i kształtu boga, to znak ułomności ludzkiej”

• „Niektórzy zawdzięczają książkom swoją wiedzę, inni swoją głupotę”.

http://www.thelatinlibrary.com/pliny1.html - treść pierwszych pięciu ksiąg

---