Procesy adaptacyjne w warunkach izolacji
Adaptacja ogólne informacje
adaptacja to przystosowanie się organizmów żywych do otoczenia. Dotyczy roślin, zwierząt, ludzi. Naukowcy twierdzą, że przystosowywanie się roślin do otoczenia to przystosowanie bierne, a zwierząt czynno-bierne, ludzi - czynne.
Niektórzy twierdzą, ze rośliny przystosowują się nieświadomie, u zwierząt - kierowane instynktami a u ludzi - świadomie. U człowieka występują wszystkie rodzaje adaptacji. W różnych okolicznościach te elementy między sobą się przeplatają.
Procesy przystosowania były i są rozpatrywane na szeroką skalę. M. in. Hipokrates twierdził, że adaptacja człowieka zależy od jego płynów humoralnych człowieka, na podstawie których określał temperament a także od stanu zdrowia człowieka.
Przez wieki rozpatrywano procesy przystosowywania w różnych płaszczyznach. Uwzględniano przystosowania:
od warunków klimatycznych
od warunków geograficznych
w zależności od potrzeby
w zależności od popędów
w zależności od instynktów
w odniesieniu do oddziaływań 1 i 2 układu sygnalizacyjnego
Stąd długotrwałe, wielorakie badania wykazuję, że przystosowanie ludzi do otoczenia to wyjątkowo długie i skomplikowane procesy, w których uczestniczy cały organizm ludzki. A więc zarówno jego sfera somatyczna, procesy fizjologiczne jak i nade wszystko procesy psychiczne.
Efektami przystosowywania są sposoby wyrażania, które wskazują w jaki sposób człowiek przystosowuje się do otoczenia, choć nie do końca na ich podstawie jesteśmy zdolni do odpowiedzi na pytanie „dlaczego taką a nie inna strategię przystosowania wybrał człowiek?”.
Normy a adaptacja a tolerancja
Otoczenie w procesach przystosowawczych wytycza normy zachowania, regulaminy, zarządzenia i w różnych okolicznościach jest większa bądź mniejsza granica tolerancji, którą człowiek może w procesach przystosowawczych wykorzystywać. W środowisku otwartym w zależności od wielu czynników są one zróżnicowane. Na terenach ZK i innych ośrodków wychowawczych wymagania zwiększaj się w procesach adaptacji. Z jednej strony są to normy ogólnie przyjęte dla podopiecznych. Z drugiej strony pojawiają się wielorakie ustawy, które ukierunkowują procesy przystosowawcze (wskazując jak człowiek ma postępować). Regulaminy wskazuje określone środki i działania, które mogą być podejmowane w okolicznościach jego nieprzestrzegania . Wszystkie te okoliczności ograniczają samodzielność ludzi, zwłaszcza trudno powiedzieć o konstruktywnych procesach przystosowania, bowiem w tych okolicznościach elementy konstruktywne są zbędne - wystarczy przystosować się zgodnie z regulaminem.
Samodzielność w procesach readaptacji powinna być duża, ale regulaminy ograniczają tą samodzielność. W istocie w resocjalizacji następuje przystosowanie do wymagań formalnych, ale także przystosowanie do wymagań nieformalnych, czyli innych osób które przebywają w danej instytucji i i wytyczanych przez nich sposbów postępowania, które także mogą utrudniać procesy samorealizacji i kreatywności, a w związku z tym procesów przystosowawczych. W ZK należy przystosować się do:
ogólnopanujących przyjętych norm
warunki związane z regulaminami
przystosowanie do innych podopiecznych
sposobów myślenia i zachowań innych ludzi
W procesie socjalizacji człowiek uczy się postępowania zgodnie z ogólnie przyjętymi normami poprzez przykład, naśladownictwo i inne metody uczenia się. Ma duży kontakt z pozytywnymi i negatywnymi oddziaływaniami i wybiera te, które w danych okolicznościach uznaje za najbardziej optymalne dla siebie. Jednocześnie człowiek w procesach przystosowawczych uczy się zaspakajać swoje potrzeby biologiczne, psychologiczne.
Teza: brak stabilności jest zaczynem postępu działania. Czyli każdemu z nas z jednej strony potrzebna jest stabilizacja, z drugiej - rozchwianie równowagi pomiędzy człowiekiem a otoczeniem. Rozchwianie może być spowodowane czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi, które mobilizują biologiczny i psychospołeczny rozwój. Rozchwianie równowagi nie zawsze zmusza człowieka by wyrównywał te dysproporcje. Człowiek może podejmować działania, które nie zawsze maja na celu doprowadzenie do likwidacji rozchwiania równowagi. Może podejmować różne działania ryzykowne, doprowadzić do sytuacji trudnych, kryzysowych, które pogłębią utrudnienie przystosowania.
Ogólne uwarunkowania determinujące procesy adaptacyjne
W procesie adaptacji uczestniczy cały organizm człowieka, przy czym różne organy i narządy włączają się z określonym nasileniem. Adaptacja jest bowiem zdeterminowana odbiorem informacji ze świata zewnętrznego i wewnętrznego o warunkach w których i do których ma się człowiek przystosować i chce się przystosować łącznie z posiadanymi zasobami energii. Odbiór informacji jest zdeterminowany budową i funkcjonowaniem wielorakich narządów zmysłu, w którym przebiegają liczne procesy bio-chemiczno-ektryczne łącznie z dostarczaniem do nich energii. Człowiek nie odbiera wszystkich informacji napływających ze świata zewnętrznego i wewnętrznego. Narządy zmysłów człowieka nie są w stanie odebrać wszystkich bodźców. Odbieramy tylko te bodźce, które nas absorbują, które odczuwamy, albo które zostały wcześniej utrwalone w pamięci lub gdy są to zupełnie nowe bodźce.
Poza zmysłami w odbiorze informacji ważne są drogi nerwowe łącznie z całym układem nerwowym. W CUN wiele procesów uczestniczy w przystosowaniu (uwaga, kojarzenie, pamięć łącznie z uwzględnionymi doświadczeniami, procesy myślenia abstrakcyjnego, analiza, synteza, uogólnianie, wnioskowanie). Chęci i umiejętności funkcjonowania zgodnie z kodem społecznym, normami, zasadami, regulaminami i wytycznymi uwzględniającymi procesy międzyludzkie. Także bez znaczenia są stereotypy, poglądy postrzegania świata i ludzi, własna ocena, temperament oraz inne cech i predyspozycje osobowościowe, aktualny stan somatyczno-fizjologiczny i psychiczny człowieka.
Aby nastąpiło przetwarzanie informacji muszą być zapewnione zasady energii. Niektórzy naukowcy uważają, że przetwarzanie w CUN jest najważniejsze. Odbiór informacji łączy się z przetwarzaniem, uzupełniają się. Samo przetwarzanie nie wystarcza człowiekowi gdy nie odbiera informacji. Zachowanie - efekt przetwarzania odebranych informacji.
Przestępstwo to zjawisko społeczne, które można rozpatrywać z różnych aspektów
Przestępstwo - łamanie norm prawnych a stopień szkodliwości czynu wskazuje czy jest to zbrodnia, występek czy wykroczenie.
Wg art. 1 k.k. przestępstwem jest czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomym. Wszystkie czyny karalne są przestępstwami chociaż pojęcie przestępstwa nie obejmuje wykroczeń.
Zgodnie z przepisami k.k. przestępstwo może popełnić osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończyła 17 lat lub nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego oraz jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Zatem czyny popełnione przez nieletnich nie są przestępstwami a nieletni nie są przestępcami. Nie mniej jednak przy opisie bądź innych przedstawieniach zjawisk przestępczych również charakterystyczne są czyny karalne popełniane przez nieletnich. Wówczas ich przestępczość rozumiana jest w kategoriach czynów niekaralnych.
Rodzaje przestępczości:
Przestępczość rzeczywista Pr to ogół czynów jakie zostały popełnione w danej jednostce czasu na określonym terenie. Zarówno wielkość jak i struktura tego zbioru nie jest znana i określona jest manem ciemnej liczby.
Przestępczość ujawniona Pu to ogół czynów o których informację uzyskały organy ścigania, na podstawie tych informacji, wszczęły postępowanie przygotowawcze - Pu. Pozorna też się ją nazywa ponieważ nie wszystkie czyny zostały zakwalifikowane jako przestępstwa , choć są w rzeczywistości przestępstwami.
Przestępczość stwierdzona Ps to ogół czynów których charakter został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego.
Przestępczość osądzona Po to jest przestępstwo orzeczone wyrokiem skazującym. To są przestępstwa których charakter został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego. Jest to wyrok skazujący.
Niedostosowanie społeczne
norma łac. - przypus, reguły, wskazania.
Norma jest przeciwieństwem patologii, dewiacji.
L. Pytka twierdzi, że norma może przyjmować różny charakter.
Według kryterium statystycznego normą jest to, co jest opisywane jako „zachowanie większości” czy jako „zachowanie średnie lub przeciętne”.
Według kryteriumstatystyczno-pychometrycznego normą jest to co jest typowe dla określonej grupy.
Według kryterium kulturowego normę określają normy i wzory kulturowe. Normą jest zatem to co jest zgodne ze społecznymi przepisami.
Według kryterium psychiatryczno-pedagogicznego-psychicznego norma jest poczucie optymalnego wewnętrznego funkcjonowania. Związany jest z tym poziom i sposób adaptacji społecznej. Jednostka normalna charakteryzuje się m.in. dojrzałą i zrównoważoną osobowością, umiejętnością samorealizacji, twórczością.
Według kryterium etycznego jest to względnie trwały, przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej; kryterium dobra i zła, określające dobroc moralną czynu obowiązuje wszystkich ludzi. np. sprawiedliwość jest normą etyczną.
Bez względu na fakt jakie przyjmowane są kryteria, określenia niedostosowania społecznego, to wskazują, że niedostosowanie społeczne mieści się w polu wykraczającym poza dopuszczalne granice akceptacji.
W kontekście funkcjonowania społecznego jednostki przystosowanie to:
bezkonfliktowe funkcjonowanie jednostki w otoczeniu społecznym - Hiigard
bezkonfliktowe uczestnictwo jednostki w grupach społecznych - Bielicki
równowaga między wymaganiami środowiska społecznego czy życia codziennego, a sposobem reagowania lub postępowania jednostki - Konopnicki
Znaniecki wskazując na adaptację człowieka twierdzi, że jest to interakcja, której celem jest przystosowanie jednostki do społeczeństwa i pełnego uczestnictwa w życiu. Żeby mówić o przystosowaniu lub nieprzystosowaniu należy uwzględnić wyjątkowo wiele aspektów w tym możliwości człowieka, ale także wymagania stawiane człowiekowi przez otoczenie.
Naukowcy odróżniają termin nieprzystosowania, niedostosowania od zaburzeń. Zaburzenia u człowieka mają łagodny charakter - łagodne symptomy zdeterminowane egzo- i endogennymi czynnikami, zaś nieprzystosowanie przybiera bardziej „zaawansowane” formy. Zachowania przestępcze uznawane są za najbardziej jaskrawą formę nieprzystosowania społecznego , w których następuje łamanie norm prawnych oraz moralnych, religijnych i obyczajowych.
Normy prawne najczęściej korespondują z najstarszymi normami. Często wywodzą się z norm moralnych i mają powiązania z normami obyczajowymi na co wskazuje Ciosek.
Specyficznym rodzajem norm postępowania są normy prawne. Norma prawna to wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, której adresatem są wszystkie osoby znajdujące się w opisanej normą sytuacji lub posiadają określone w normie cechy. Normy prawne są wydawane w ściśle określony sposób przez organy państwa jako prawo stanowione, a ich przestrzeganie jest zagwarantowane istnieniem przymusu państwowego.
Nieletni w świetle ustawy to osoby wobec których stosuje się:
zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18,
postępowania w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17,
wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.
czynie karalny - to czyn zabroniony przez ustawę jako:
a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
b) wykroczenie określone w art. 51, 62 (1), 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 lub 143 Kodeksu wykroczeń.
art.51- zakłócanie porządku publicznego
art.69- niszczenie i uszkadzane znaków umieszczonych przez organ państwowy
art.74- uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu
art.76- rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu
art.85- samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych
art.87-prowadzenie pojazdów przez osobę będącą po użyciu alkoholu
art.119-kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości do 250 zł
art.122- niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeśli szkoda nie przekracza 250 zł
Art. 3. § 1. (upn) W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.
§ 2. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.
Art. 5. (upn) Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.
Art. 10. § 2. (upn) Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § l, 2 lub 3, art. 156 § l lub 3, art. 163 § l lub 3, art. 166, art. 173 § l lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § l lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
art. 134- zamachu na prezydenta RP
art.148§1,2 lub 3- zabójstwa
art.197§3-zgwałcenia ze szczególnym okrucieństwem.
Art. 115. § 10. (kk) Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
Art. 60 § 1 (kk) w stosunku do młodocianego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Kara ta winna pełnić przede wszystkim funkcję wychowawczą.
Art. 84 § 1. (kkw) W zakładzie karnym dla młodocianych odbywają karę skazani, którzy nie ukończyli 21 roku życia; w uzasadnionych wypadkach skazany może odbywać karę w tym zakładzie po ukończeniu 21 roku życia.
§ 2. Jeżeli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania, dorosły skazany po raz pierwszy, wyróżniający się dobrą postawą, może, za swoją zgodą, odbywać karę w zakładzie karnym dla młodocianych; korzysta on wtedy z takich uprawnień jak młodociany.
Teorie kary:
Teorie absolutne (określenia zamienne: sprawiedliwościowe, bezwzględne) opierają się na założeniu, że kara ma charakter odwetu, a więc jest odpłatą za naruszenie norm prawnych. Jedynym celem kary jest zadanie sprawcy dolegliwości. Traktowany jest jako sprawiedliwościowy i bezwzględny.
Teorie absolutne pozwalają na określenie zasady wymiaru sprawiedliwości: wymiar kary powinien być odpowiedni do stopnia zawinienia, np. wykluczone jest stosowanie surowych kar za drobne przestępstwa. Teorie sprawiedliwościowe maja natomiast negatywne skutki społeczne. Kara, której celem jest zadanie dolegliwości sprawcy, bez względu na przyczyny przestępstwa, powoduje pogłębienie społecznego nieprzystosowania sprawcy. A to z kolei może doprowadzić do kolejnych przestępstw.
Teorie relatywne nazywane również utylitarnymi lub relatywnymi. Zakładają, że kara pełni społecznie użyteczne cele. Celem kary według teorii relatywnych jest oddziaływanie prewencyjne czyli zapobieganie popełnianiu przestępstw w przyszłości. Można wyróżnić dwa cele prewencji:
oddziaływanie na konkretnego sprawcę czynu zabronionego by nie popełnił kolejnych przestępstw - wówczas mówimy o prewencji indywidualnej (szczególnej);
oddziaływanie na ogół społeczeństwa, aby powstrzymać potencjalnych sprawców od popełniania czynów zabronionych - wówczas mówimy o prewencji generalnej (ogólnej).
Teorie koalicyjne (mieszane) - zwolennicy tych teorii próbują pogodzić w jednej koncepcji ideę kary, która jest sprawiedliwa odpłatą i ideę kary celowej. Teorie te wyróżniają trzy, równorzędne cele kary: odpłatę, prewencję indywidualną i prewencję generalną, gdzie dwa ostatnie wzajemnie się uzupełniają. Zapobieganie przestępczości możliwe jest przez oddziaływanie kary na konkretnego sprawcę jak i na ogół społeczeństwa. We współczesnych mieszanych teoriach kary ważne znaczenia ma zasada winy, która wyznacza górna granicę wysokości kary. Mieszane teorie kary uwzględniają sprawcę na etapie wykonywania kary.
Karami są (art.32 kk):
grzywna sąd wymierza karę grzywny w tzw. Stawkach dziennych i określa ich liczbę oraz wysokość. Przyjęto, że jeśli ustawa nie stanowi inaczej, to najniższa liczna stawek wynosi 10, a najwyższa - 360. Ustalono też, iż stawka dzienna nie może być niższa niż 10 zł, ale nie wyższa niż 2000zł..
ograniczenie wolności wymierza się ją w miesiącach - najkrócej miesiąc, a najdłużej 12 miesięcy.
pozbawienie wolności może trwać najkrócej miesiąc a najdłużej 15 lat.
25 lat pozbawienia wolności,
dożywotnie pozbawienie wolności wobec sprawców, którzy nie ukończyli 18 roku życia w momencie popełnienia przestępstwa nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Funkcje kary pozbawienia wolności
Funkcja odwetowa uwięzienia - sens wynika bezpośrednio z teorii odpłaty za przestępstwo
Funkcja eliminacyjna - uwięzienie uniemożliwia sprawcy popełnienie nowych przestępstw, ustrzega ludzi wolnych i sprawiedliwych przez zagrożeniem z jego strony. Z tą funkcją wiąże się pogląd, że przestępca jest kimś z gruntu złym, niezdolnym do refleksji moralnej i kierowania się zasadami etycznymi. Funkcję eliminacyjną pełniła tradycyjnie kara śmierci, kara dożywotniego pozbawienia wolności a obecnie zwłaszcza długoterminowa izolacja więzienna.
Funkcja odstraszająca - z tą funkcją wiążę się założenie, że ludzie dokonujący wyboru między zachowaniem społecznie akceptowanym a zachowaniem antyspołecznym ważą ewentualne zyski i konsekwencje takiego czy innego postępowania. Dla treści antycypacji strat i przykrości nie bez znaczenia pozostaje charakter uprzedniego doświadczenia człowieka. Dla osób już kiedyś skazanych utrata wolności ma bowiem z pewnością inne znaczenie. Siła odstraszająca kary pozbawienia wolności zależy nie tylko od właściwości samej kary, np. jej dolegliwości czy długości trwania, ale prawdopodobnie także od cech osobowości potencjalnego sprawcy, jego sytuacji życiowej i materialnej.
Funkcja poprawcza (wychowawcza, reedukacyjna, resocjalizacyjna) - funkcja ta realizowana jest zwykle poprzez więzienny system kar i nagród, kształcenie ogólne i zawodowe skazanych, pracę fizyczną oraz działalność kulturalno-oświatową.
Kara kryminalna jest konsekwencją popełnienia przestępstwa
Art. 7.
§ 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.
§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.
§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
Art. 8. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.
Art. 9. § 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
Kara kryminalna jest celową i osobistą dolegliwością stosowana w drodze przymusu państwowego wobec sprawcy przestępstwa - Barylewski.
Cechą kary pozbawienia wolności jest izolacja od środowiska, w którym skazany funkcjonował. Najczęściej umieszczenie w AŚ a później w ZK następuje wbrew woli człowieka.
Ciosek: Karę pozbawienia wolności należy traktować jako specyficzną uciążliwość, utrudnienie. Kara pozbawienia wolności rozpatrywana jest na gruncie wielu nauk m. in. psychologii, kryminologii. W tym kontekście zachowania przestępcze człowieka są traktowane jako jeden z najbardziej skrajnych symptomów niedostosowania społecznego. Osoby przebywające w ZK posiadają niejednakowy stan zdrowia somatyczno-fizjologiczny i psychiczny, co w warunkach izolacji może się pogłębiać. Może również nabywać nowe zaburzenia. Najczęściej pojawiają się psychozy i nerwice. Niektórych skazanych trzeba nawet skierować do szpitala psychiatrycznego. W ZK przebywają osoby uzależnione od środków toksycznych: alkohol, leki i różnego rodzaju zachowań. Skazani ci muszą przebywać w warunkach izolacji ale potrzebują pomocy i specjalistycznych oddziaływań.
Lenczewska: karę pozbawienia należy rozpatrywać nie tylko w psychologii penitencjarnej ale również w psychiatrii i psychologii, socjologii społecznej. Skazany nie jest monolitem. Skazani pochodzą z różnych grup, są to ludzie o różnych pozycjach społecznych, którzy w warunkach izolacji tworzą nowe podgrupy. W każdej grupie społecznej obok struktury formalnej funkcjonuje również struktura nieformalna. ZK karny jako instytucja totalna predysponuje ludzi do tworzenia struktur nieformalnych określanych podkulturą więzienną lub grypserą.
Podkultury więzienne są zjawiskiem dynamicznym. Ulega ciągłym zmianom i modyfikacjom, podczas których pozycja skazanych może się bardzo szybko zmieniać.
Rozpoznanie skazanego z pozycji socjologii w relacji interpretacji społecznych jest niezmiernie ważne. Twórcą teorii instytucji totalnych jest Goffman.
Goffman - twórca ZK jako instytucji totalnej - utrudniająca, uniemożliwiająca człowiekowi kontakty ze światem zewnętrznym. Dokonał podziału instytucji:
instytucje powołane do opieki nad ludźmi, którzy nie potrafią egzystować bez pomocy innych np. Domy Pomocy Społecznej
instytucje powołane do opieki nad ludźmi, którzy nie potrafią się troszczyć o siebie i mogą jednocześnie nie zawsze świadomie Stanowic potencjalne niebezpieczeństwo dla społeczeństwa np. zakażone wirusami, chore psychicznie, nieprzystosowane intelektualnie w stopniu głębokim
instytucje powołane do realizacji określonych zadań technicznych i zamknięte ze względów instrumentalnych np. koszary wojskowe, łodzie, okręty, obozy pracy
instytucje przeznaczone dla ludzi, którzy dobrowolnie wycofali się ze środowiska otwartego dla realizacji specyficznych celów, zadań np. klasztory, zakony
Ellenberg wyodrębnił cechy wspólne
bariery fizyczne, głównie mury i ogrodzenia
człowiek przenosi pewne doświadczenia do instytucji, które ułatwiają bądź utrudniają przystosowanie
wyjście z instytucji nie należy do zadań łatwych
utrudniona komunikacja i przepływ informacji z doniesień zewnętrznych
człowiek zmuszony jest do funkcjonowania w instytucjach przez określony czas - przystosowania do instytucji przez readaptację
Hołda podaje cechy ZK jako instytucji totalnej:
zbiorowość ludzi w niej zgromadzona dziali się na dwie grupy
podopieczni, wychowankowie, pacjęci żyjący wewnątrz w środowisku
pracownicy pracujący w środowisku otwartym poza godzinami pracy (oprócz zakonu)
niektóre instytucje stawiają sobie za cel przymusowe przekształcenie osobowości podopiecznych
wejście do instytucji odbywa się przez proces degradacji - pozbawienie określonych elementów tożsamości np. prywatności poprzez umieszczenie z innymi, ograniczenie liczby rzeczy osobistych, strój
sposoby funkcjonowania w instytucji łączą się ze stosowaniem systemu kar i nagród. Karaniu podlegają zachowania wynikające z regulaminu.
kontakty między podopiecznymi a pracownikami oparte są na stereotypach, dystansie - czasami regulowane są regulaminem.
Różnorodne ujęcia kary pozbawienia wolności
Kara pozbawienia wolności może być rozpatrywana z punktu widzenia organizacji i zarządu. Jest bowiem realizowana przez kogoś dla kogoś. Kara pozbawienia wolności to dychotomiczny system, w którym jeden tworza pracownicy, personel ZK drugi zaś skazani. Zarówno organizacja i zarządzanie jednej i drugiej grupy jest uwarunkowana m.in. tym, że pracownikami kieruje dyrektor, zastępca. Występuje tzw. struktura organizacyjna, która jest nie bez znaczenia dla funkcjonowania skazanych, zwłaszcza że podstawę stanowią regulaminy i rozporządzenia.
Karę pozbawienia wolności można rozpatrywać na gruncie wielu nauk, w wielu płaszczyznach, które w praktyce życia codziennego najczęściej się ze sobą splatają co może ułatwić lub utrudnić proces funkcjonowania w instytucjach totalnych.
Kara na gruncie ZK powinna zawierać pewne elementy odwetowe, odstraszające, wychowawcze, terapeutyczne i w różnym zakresie dyscyplinować. Zdeterminowane jest to sposobem wykonywania tej kary i postanowieniem sądu. Aktualnie czynione są wielorakie wysiłki na rzecz humanitaryzowania kary, jej celowości, funkcji, skuteczności.
Warylewski: kara kryminalna to celowa i osobista dolegliwość orzekana przez sąd i orzekana w drodze przymusu państwowego wobec sprawcy przestępstwa albo wykroczenia. Rozpatruje on bardzo szeroko cel prewencji ogólnej, aby dotrzeć do świadomości osób popełniających czyny przestępcze. Każde społeczeństwo wypracowało działania które mogą powstrzymać przed zachowaniami łamiącymi porządek normatywny, choć mogą one być mniej lub bardziej skuteczne. Kolejnym celem prewencji szczególnej jest powstrzymywanie człowieka przed tymi działaniami, aby zniechęcić go do dalszych tego rodzajów czynów. Prewencja szczegółowa to uświadomienie sobie przez skazanego, że szkoda życia na pobyt w ZK. Uświadomienie sobie nieopłacalności czynów przestępczych, rozpatrywanych w kategoriach strat i zysków. Zwłaszcza, że skazany traci kontakt z otoczeniem, następuje zniszczenie więzi rodzinnych i z przyjaciółmi. Musi pamiętać, że wracając do środowiska będzie mniej lub bardziej stygmatyzowany.
Czym jest prewencja indywidualna i szczegółowa zwłaszcza przy humanizacji i zmniejszeniu dolegliwości kary?
Dyskusje na ten temat zmierzają do wyeliminowania terminu więzienie. Postał termin Zakład karny, pojawiło się pojęcie penitencjarny (łac. penitentiarus - skruszony, pokutujący)
system PENITENCJARNY - całokształt przepisów i instytucji prawa penitencjarnego oraz urządzeń zakładu karnego zmierzających według określonego sposobu i metod do osiągnięcia zasadniczego celu wykonania kary pozbawienia wolności. Wprowadzono termin zakład penitencjarny (zamiast: zakład karny) aby zaakcentować poprawcze znaczenie kary pozbawienia wolności. Potem jednak przepisy i rozporządzenia zmieniły się i nie zawsze kara pozbawienia wolności niesie za sobą elementy poprawcze. Przepis art. 81 kkw stanowi, że Karę pozbawienia wolności wykonuje się w systemie:
programowanego oddziaływania,
terapeutycznym,
zwykłym
Gajdus i Gronowska nawiązując do europejskich standardów traktowania skazanych wskazują, że treścią kary pozbawienia wolności jest samo pozbawienie wolności i nic poza tym. Odebranie człowiekowi wolności (wolność to przyrodzony atrybut każdej jednostki ludzkiej) to wyjątkowa dolegliwość. Art. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. mówi, że „wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach”.
Przesłaniem współczesnej penitencjarystyki jest umieszczenie przestępcy w więzieniu w celu jego ukarania, a nie po to by go w więzieniu ukarać. Samo pozbawienie wolności jest już karą, a więzienie jest miejscem jej realizacji. Więzienie ma być miejscem urzeczywistnienia się prawa, a nie narzędziem sprawowania władzy. Personel więzienny nie ma być dodatkowym sędzią, ale pełnić funkcje wykonawcze w stosunku do decyzji organu sądowego.
ZK przybliża do życia w warunkach naturalnych człowieka czyli w tzw. warunkach wolnościowych.
Tyszkowicz, Bałandynowicz nie do końca się zgadzają się z tym stwierdzeniem. Uwzględniają tu aspekty złego traktowania.
Gajdus i Gronkowska podstawę współczesnej penitencjarystyki powinna stanowić teza: do zakładu wchodzi zawsze człowiek, a przestępca pozostaje poza jego bramą.
Goffman i Waligóra: Zasady resocjalizacji ujmują, że najważniejszy jest człowiek, jednak postanowienie sądu i pobyt w ZK to utrata autonomii i deprywacja potrzeb.
Rabinowicz: czas jaki skazany spędza w ZK nie powinien być marnowany. Nie można pozostawić za bramą zachowań ludzi, gdyż tam powinni zmieniać je na oczekiwane społecznie. KK ukazuje, że zakład to nie tylko izolacja społeczna ale odpłata człowiekowi za jego czyny. Człowieka nie można oddzielić od jego cech, predyspozycji, osobowości. Człowiek, który może być związany z grupą przestępczą na wolności, wnosi swoje zachowania do zakładu.
KK z 1999r. Mówi, że człowiek jest najwyższą wartością. Może wyrazić zgodę na resocjalizację. Gdy odmówi resocjalizacji zakład penitencjarny skupia się na jego obsłudze i zaspakajaniu jego podstawowych potrzeb.
Pospiszyl: bez względu na zgodę lub jej brak (na resocjalizację) wobec skazanego powinno się stosować działania readaptacyjno-resocjalizacyjne.
Śliwowski: aktualnie istotą kary pozbawienia wolności jest utrata tejże wolności. Jego zdaniem wolność rozpatruje się w kontekście wewnętrznym (wolność myśli, wyobrażeń, pragnień) i zewnętrznym (wolność zachowań).
Gajdus, Gronkowska wolność człowieka ma dwa wymiary: wewnętrzny - wolność sfery myśli
zewnętrzny - wolność uzewnętrzniania wybranej formy zachowań
Obie sfery pozostają ze sobą w nierozerwalnym związku. Wolność zewnętrzna będzie zawsze pochodną wolności wewnętrznej Człowiek jest na tyle wolny na ile ma zdolność, możliwość i bodziec do wyrażania tego, co w nim tkwi oraz do rozwijania swoich potencjałów.
Europejska Komisja Trybunału Praw Człowieka w Sztrasburgu pozbawianie wolności odnosi się do utrudnień przede wszystkim w płaszczyźnie fizycznej człowieka. Reakcje na utrudnienia ze strony skazanych łączą się choć nie zawsze z utratą wolności. Przyczyny tych zaburzeń wynikają z chęci poznania pewnych doznań oraz nudy, monotonii, niefrasobliwości lub braku umiejętności rozwiązywania swoich problemów w inny sposób.
Na przestrzeni lat można stwierdzić, że zawsze pojawiały się u ludzi działania agresywne i autoagresywne oraz inne zaburzenia, które nie są tylko domeną osób pozbawionych wolności.
Mechanizmy przystosowawcze
bunt - ujawnia się w okolicznościach aresztowania, gdy skazany słyszy postanowienie sądu i jest przewożony do ZK. Może przybierać postać jawnej postawy wrogości, negatywnych nastawień zwłaszcza do pracowników. Objawia się niewykonywaniem poleceń, obrażaniem przeklinaniem Bunt przybiera różne formy agresji i autoagresji (czynne, bierne i mieszane). Może być skierowana na personel, wobec innych skazanych bądź wobec siebie samego. Może również być skierowana na szersze otoczenie społeczne będące na wolności (członkowie organów cigania, pracownicy sądów, członkowie rodzin ofiar). Są to działania jawne bezpośrednie: wrogie nastawienie do innych, stawienie oporu, agresja werbalna, agresja fizyczna i seksualna.
bunt zaawalowany (utajniony sekretny) przejawia się niereagowaniem na żadne polecenia, jest to oczekiwanie na możliwość działania
wycofanie - radykalne odizolowanie się człowieka od otoczenia ZK, a także otoczenia w którym wcześniej przebywał. Skazany koncentruje się przede wszystkim na sobie. Interesuje go tylko to, co dotyczy jego spraw, problemów. Doprowadza to do rozluźnienia kontaktów z innymi skazanymi jak i członkami rodziny. Skazani uciekają w świat marzeń, idealizują własne życie we wcześniejszym okresie. Doprowadza to do egocentryzmu i egotyzmu. Może doprowadzać do infantylizmu. Występuje u osób, które są długo w ZK, lub gdy występują sytuacje trudne i kryzysowe.
zadomowienie - często występuje u recydywistów. Skazany tworzy sobie pewne swobody działania w warunkach izolacji i w miarę znośnych warunków życia w środowisku izolacji. Skazany tworzy sobie to otoczenie przez różne przedsięwzięcia. W tych celach mogą być opiekuńczy, życzliwi, serdeczni, ujmujący, co pozwala im uzyskać przychylność u pracowników i innych skazanych. Najczęściej dość szybko orientują się jakie wybrać drogi, by uzyskać optymalna możliwość funkcjonowania w ZK. Psychopaci często stosują elementy zadomowienia.
konwersja - skazany wykonuje wszelki polecenia i poglądy pracowników. Są bardzo zdyscyplinowani, często wyprzedzają polecenia pracowników, stąd zyskują sobie dość szybko ich przychylność. Najczęściej tacy skazani przystosowując się do regulaminów perfekcyjnie tworzą pozory, dbając o własne interesy, nieraz kosztem innych skazanych. Potrafią manipulować innymi skazanymi, by osiągnąć u pracowników określone korzyści. Są w stanie robić wszystko by uzyskać własne cele.
zimna kalkulacja - jest to wiele różnych kombinacji przystosowania się skazanego. Są to elementy buntu, zadomowienia się i konwersji. Zimna kalkulacja polega na wykorzystywaniu przez skazanego pewnych tajemnic pracowników ich pomocy, a także wykorzystywanie działań innych skazanych, po to by zdobyć pewne korzyści. Taki skazany nie cofnie się przed niczym by osiągnąć swój cel.
Komisja penitencjarna
w zakładach karnych mają działać komisje penitencjarne, w których skład dyrektor zakładu powołuje funkcjonariuszy i pracowników tego zakładu. Dyrektor zakładu karnego do udziału w pracach komisji może zaprosić także inne osoby godne zaufania, otrzymują one głos doradczy.
Kompetencje komisji penitencjarnej w sposób kompleksowy określa art. 76 Kodeksu karnego wykonawczego.
1. kierowanie skazanego do właściwego zakładu karnego, jeżeli nie określił tego sąd w wyroku;
2. kierowanie skazanego do określonego systemu odbywania kary, jeżeli nie określił tego sąd w wyroku;
3. ustalanie indywidualnych programów oddziaływań na skazanego i dokonywanie ocen ich wykonywania;
4. dokonywanie ocen okresowych postępów skazanego w resocjalizacji;
5. kwalifikowanie skazanych do nauczania w szkołach i na kursach;
6. kwalifikowanie skazanych, o których mowa w art. 84 § 2, do zakładów karnych dla młodocianych oraz skazanych, o których mowa w art. 96 § 3, do odbywania kary w oddziałach terapeutycznych;
7. kwalifikowanie skazanego, o którym mowa w art. 88 § 4, jako wymagającego osadzenia w zakładzie karnym typu zamkniętego w warunkach zapewniających ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo zakładu, oraz wymienionego w art. 88 § 3, jako wymagającego osadzenia w tym zakładzie w wyznaczonym oddziale lub celi oraz dokonywanie, co najmniej raz na 3 miesiące, weryfikacji tych decyzji;
8. weryfikowanie indywidualnych programów oddziaływania albo indywidualnych programów terapeutycznych, a także kierowanie i wycofywanie skazanych z oddziałów terapeutycznych;
9. wyrażanie opinii w sprawach przyznania skazanemu przepustki, o której mowa w art. 91 pkt 7 lub art. 92 pkt 9, oraz nagrody, o której mowa w art. 138 § 1 pkt 7 lub 8, wówczas gdy są one udzielane:
a. po raz pierwszy,
b. po przerwie trwającej dłużej niż 6 miesięcy,
c. po powstaniu istotnych zmian w sytuacji prawnej lub rodzinnej skazanego;
10. wyrażanie opinii w sprawach:
a. przyznania nagrody, o której mowa w art. 138 § 1 pkt 7 lub 8, skazanemu skierowanemu do odbywania kary w zakładzie karnym typu zamkniętego,
b. projektu porządku wewnętrznego zakładu karnego oraz zmiany tego porządku,
c. innych przekazanych jej przez dyrektora;
11. podejmowanie decyzji w sprawie korzystania przez skazanego z uprawnień określonych w art. 107 oraz zwolnienia z wykonywania pracy, na podstawie art. 121 § 7, 12) wykonywanie innych zadań przewidzianych w ustawie i w przepisach wydanych na jej podstawie.
Komisja penitencjarna ogłasza decyzje oraz wyraża opinie po wysłuchaniu skazanego i w jego obecności. Decyzje i opinie sporządza się na piśmie wraz z uzasadnieniem i zamieszcza w aktach osobowych skazanego. Jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze, decyzje, oceny i opinie komisji penitencjarnej podaje się do wiadomości ogółu skazanych, za zgodą skazanego, którego sprawa dotyczy.
Art. 116a. (161) Skazanemu nie wolno:
1) uczestniczyć w grupach organizowanych bez zgody lub wiedzy właściwego przełożonego,
2) posługiwać się wyrazami lub zwrotami wulgarnymi, obelżywymi albo gwarą przestępców,
3) uprawiać gier hazardowych,
4) spożywać alkoholu oraz używać środków odurzających lub substancji psychotropowych,
5) odmawiać przyjmowania posiłków dostarczanych przez administrację zakładu karnego w celu wymuszenia określonej decyzji lub postępowania, a także powodować u siebie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, jak również nakłaniać lub pomagać w dokonywaniu takich czynów,
6) wykonywać tatuaży i zezwalać na ich wykonywanie na sobie, jak również nakłaniać lub pomagać w dokonywaniu takich czynów,
7) porozumiewać się z osobami postronnymi oraz osadzonymi w innej celi, jeżeli naruszałoby to ustalony w zakładzie karnym porządek,
8) samowolnie zmieniać celi mieszkalnej, miejsca wyznaczonego do spania, stanowiska pracy i miejsca wykonywania zleconej czynności,
9) zmieniać wyglądu zewnętrznego w sposób utrudniający identyfikację, w szczególności poprzez zgolenie lub zapuszczenie przez skazanego włosów, brody lub wąsów albo zmianę ich koloru, chyba że uzyska na to zgodę dyrektora zakładu karnego.
Art. 138. § 1. (187) Nagrodami są:
1) zezwolenie na dodatkowe lub dłuższe widzenie,
2) zezwolenie na widzenie bez osoby dozorującej,
3) zezwolenie na widzenie w oddzielnym pomieszczeniu, bez osoby dozorującej,
4) zatarcie wszystkich lub niektórych kar dyscyplinarnych,
5) nagroda rzeczowa lub pieniężna,
6) (uchylony),
7) zezwolenie na widzenie bez dozoru, poza obrębem zakładu karnego, z osobą najbliższą lub osobą godną zaufania, na okres nie przekraczający jednorazowo 30 godzin,
8) zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego bez dozoru, na okres nie przekraczający jednorazowo 14 dni,
9) pochwała,
10) zezwolenie na częstsze branie udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu,
11) zezwolenie na przekazanie osobie wskazanej przez skazanego upominku,
12) zezwolenie na odbywanie widzeń we własnej odzieży,
13) zezwolenie na otrzymanie dodatkowej paczki żywnościowej,
14) zezwolenie na dokonywanie dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz przedmiotów dopuszczonych do sprzedaży w zakładzie karnym,
15) zezwolenie na telefoniczne porozumienie się skazanego ze wskazaną przez niego osobą na koszt zakładu karnego.
Art. 143. § 1. Karami dyscyplinarnymi są:
1) nagana,
2) pozbawienie wszystkich lub niektórych nie wykorzystanych przez skazanego nagród lub ulg albo zawieszenie ich wykonania, na okres do 3 miesięcy,
3) pozbawienie korzystania z udziału w niektórych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy, na okres do 3 miesięcy,
4) pozbawienie możliwości otrzymania paczek żywnościowych, na okres do 3 miesięcy,
5) pozbawienie lub ograniczenie możliwości dokonywania zakupów artykułów żywnościowych lub wyrobów tytoniowych, na okres do 3 miesięcy,
6) udzielanie widzeń w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą, na okres do 3 miesięcy,
7) obniżenie przypadającej skazanemu części wynagrodzenia za pracę, nie więcej niż o 25%, na okres do 3 miesięcy,
8) umieszczenie w celi izolacyjnej na okres do 28 dni.
§ 2. Kar dyscyplinarnych wymienionych w § 1 pkt 4, 5 lub 8 nie stosuje się wobec kobiet ciężarnych, karmiących lub sprawujących opiekę nad własnymi dziećmi w domach matki i dziecka.
§ 3. (208) Karę dyscyplinarną, o której mowa w § 1 pkt 8, można wymierzyć skazanemu, który popełnił przekroczenie naruszające w poważnym stopniu obowiązującą w zakładzie karnym dyscyplinę i porządek. Kara ta polega na osadzeniu skazanego pojedynczo w celi oraz uniemożliwieniu mu kontaktu z innymi skazanymi; w trakcie jej wykonywania skazanego pozbawia się możliwości:
1) korzystania z widzeń i samoinkasujących aparatów telefonicznych,
2) korzystania ze sprzętu audiowizualnego i komputerowego,
3) bezpośredniego uczestniczenia, wspólnie z innymi skazanymi, w nabożeństwach, spotkaniach religijnych i nauce religii; na żądanie skazanego należy mu jednak umożliwić bezpośrednie uczestniczenie w nabożeństwie w warunkach uniemożliwiających mu kontakt z innymi skazanymi,
4) korzystania z udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy,
5) dokonywania zakupów artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych,
6) otrzymania paczki żywnościowej w kwartale następującym bezpośrednio po kwartale, w którym kara została wymierzona,
7) uczestniczenia w nauczaniu i zatrudnieniu poza celą,
8) korzystania z własnej odzieży, obuwia oraz wyrobów tytoniowych.
Wyróżnić można autoagresję
bezpośrednią (bicie, samookaleczenie, samooskarżanie)
pośrednią (jednostka wymusza, prowokuje i poddaje się agresji innych)
werbalną polega na zaniżaniu swej samooceny, poprzez wmawianie sobie własnej małej wartości, częstą krytykę siebie i swojego zachowania
niewerbalna - samookaleczenie - to uszkodzenie ciała, które może mieć formę powierzchownych lub głębokich ran ciętych, wbijanie ostrych przedmiotów w ciało, połykanie ich, polewanie się kwasem, przypalanie, łamanie kości, uszkadzanie lub wycinanie fragmentów ciała, także narządów płciowych, powiek, gałek ocznych itp
Akty autoagresji mogą pełnić w życiu człowieka rozmaite funkcje. Bardzo często służą rozładowaniu trudnych emocji, z którymi przeżywająca je osoba sobie nie radzi. Jest to więc sposób pozbywania się lub zmniejszania odczuwanego napięcia, gniewu czy poczucia winy. Gdy nagromadzenie negatywnych emocji u osoby z tendencjami autodestrukcyjnymi staje się dla niej nie do zniesienia, wywołuje chęć ulżenia sobie w cierpieniu poprzez samouszkodzenie. Ulga, która następuje po takim akcie jest efektem kilku procesów. Jednym z nich jest sam fakt ekspresji przeżywanego stanu emocjonalnego i to dokładnie tak jak jest on odczuwany- człowiek, który go doświadcza cierpi dosłownie i rana fizyczna jest tego odzwierciedleniem. Już samo wyrażenie tego cierpienia powoduje spadek napięcia. Czasem jest to jedyna dostępna danej osobie forma uporania się z negatywnymi odczuciami czy to z uwagi na deficyty w umiejętnościach radzenia sobie z własną emocjonalnością w ogóle, czy też z powodu braku możliwości wyrażenia tego co czuje wobec tego kto jest faktycznym źródłem przykrych emocji. Na skutek zranienia w organizmie ludzkim zachodzi też równolegle inny proces- wytwarzane są endorfiny- grupa substancji chemicznych stymulujących te same receptory co opiaty. Endorfiny działają przeciwbólowo, redukują stres i napięcie, wywołując stan zbliżony do euforii. Uwalniane są pod wpływem różnorakich bodźców, zarówno przyjemnych (np. seks) jak i przykrych (silny ból), dlatego w taki sam sposób w jaki osoba uzależniona od heroiny wstrzykuje sobie narkotyk by wywołać określoną reakcję organizmu, zadawanie sobie ran może służyć wywołaniu produkcji endorfin. Mechanizm powstawania uzależnienia od samookaleczania funkcjonuje więc podobnie jak w przypadku narkotyków czy seksu.
Zachowania autodestrukcyjne mogą służyć także zwiększeniu poczucia autonomii i kontroli. Z taką sytuacją mamy do czynienia m.in. w przypadku osób cierpiących na zaburzenia odżywiania, które również zalicza się do form autoagresji. Chęć i potrzeba kontroli czy zamanifestowania swojej autonomii w kwestiach decydowania o tym co dotyczy samego chorego jest uznawana za jeden z istotnych elementów towarzyszących czy wręcz za jedną z przyczyn anoreksji czy bulimii. Wśród cierpiących na tego rodzaju zaburzenia znaczącą część stanowią osoby wychowywane w warunkach nadmiernej kontroli ze strony najbliższego otoczenia.
Zadawanie sobie ran może też dostarczać okazji do zaopiekowania się sobą. Pozwala wejść w rolę osoby uprawnionej do opieki i troski. Koncentracja na sobie i swoim cierpieniu, w postrzeganiu osoby okaleczającej się, staje się za sprawą autoagresji uzasadniona i usprawiedliwiona w sposób bardziej zrozumiały i oczywisty niż wówczas gdy jej cierpienie miało wyłącznie wymiar psychiczny.
W przypadku osób, które mają za sobą doświadczenie o charakterze traumatycznym, dotkniętych w swojej przeszłości różnego rodzaju formami przemocy, zachowania o charakterze autoagresywnym mogą służyć także demonstrowaniu lub wyrażaniu tych doświadczeń. Zdarza się także, że jest to forma ponownego przeżywania doznanego urazu, co może być elementem przyjętej przez daną osobę strategii radzenia sobie z własnym doświadczeniem.
Autoagresja może też wynikać z chęci ukarania siebie samego. Przyczynia się do tego silnie odczuwane poczucie winy czy wstydu i przypisywanie sobie odpowiedzialności za zaistniałe trudne wydarzenie ( np. doświadczenie wykorzystania seksualnego, ale nie tylko- może być to związane również z innego rodzaju przeżyciem). Kara ma być w założeniu formą pokuty i w efekcie prowadzić do uwolnienia od przykrych stanów emocjonalnych. Niekiedy też powtarzające się samookaleczanie jest odtwarzaniem w pewien sposób utrwalonego wzorca funkcjonowania w roli ofiary.
Prócz wyżej wymienionych funkcji należy wspomnieć także o tych związanych z relacjami z innymi. Zachowania autoagresywne lub ich znamiona w postaci np. blizn mogą też stanowić formę komunikacji z otoczeniem. Osoba, która targnęła się na własne życie lub zadaje sobie rany wysyła pewien sygnał o tym, że w jej życiu ma lub miało miejsce coś co wskutek jej braku umiejętności poradzenia sobie z sytuacją doprowadziło ją do decyzji o podjęciu tego rodzaju działań. Akty autodestrukcyjne lub groźba ich podjęcia mogą też stanowić próbę wywierania wpływu na zachowanie innych.
Proces deprywacji osobowości ma na celu unifikację podwładnego, jego standaryzacja i depersonalizacja; pozbawia się go przedmiotów z którymi mógłby się utożsamiać, a ich miejsce zajmują przedmioty otrzymane od instytucji ( identyczne dla dużej grupy podwładnych). Zbiorowe wykonywanie codziennych zajęć według narzuconego z góry planu pozbawia podwładnego możliwości podejmowania swobodnych decyzji. Ograniczone lub całkiem uniemożliwione zostaje korzystanie z wielu kanałów komunikowania się ze światem zewnętrznym. Do codziennych praktyk należy też ubliżanie w różnej formie. Nieustannie wymusza się okazywanie szacunku personelowi. Efekt życia w tych warunkach potęguje jeszcze widok analogicznego upokarzania współtowarzyszy. U podstaw tych ataków na osobowość leży często dążenie do kierowania działalnością dużych grup ludzi na małej przestrzeni przy wykorzystaniu najmniejszego nakładu środków