2.1 Cel badań socjologicznych
Socjologia, historia, etnologia, ekonomia polityczna i inne nauki zajmują się rozmaitymi tworami życia zbiorowego ludzi. Wliczają się w nie przeróżne struktury, zjawiska i procesy społeczne czyli ogólnie pojmowana rzeczywistość społeczna. Socjologia stwarza największe i najmocniejsze podstawy do penetracji rzeczywistości społecznej, używane przez nią metody i techniki badawcze, stanowią także narzędzia stosowane w pozostałych naukach społecznych. Przedmiot badań socjologicznych obejmuję bardzo szeroką kategorię zjawisk społecznych. Obejmuje on materialne twory życia społecznego, jak i idealne, idee, wierzenia, przesądy. Inaczej mówiąc kategorią wchodząca w skład zainteresowań socjologii jest cała rzeczywistość społeczna. W jej skład wchodzą zbiorowości i zbiory społeczne, instytucje społeczne oraz procesy i zjawiska społeczne.
Zbiorowości społeczne czyli wszystkie zbiory ludzi, pomiędzy którymi tworzą się wzajemne oddziaływania, wynikające z przynależności do zbioru. Za zbiory uważa się grupy, klasy, warstwy społeczne. Ostatnio szczególną popularnością cieszą się małe grupy społeczne jak rodzina, grupy koleżeńskie, kliki. To właśnie one mają największy wpływ na kształtowanie ludzkich opinii, postaw i wartości. W takich grupach funkcjonuje mikrostruktura społeczna, co oznacza ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w funkcjonalną całość. Jest ona jedyną strukturą w małej grupie, składającą się z poszczególnych członków. Makrostrukturą zaś nazywamy grupy i inne zbiorowości, składające się z wielu mikrostruktur. Porządkują one największe elementy społeczeństwa globalnego tj. klasy, warstwy, kategorie zawodowe itp.
Ważnym pojęciem zawierającym się w zbiorowości społecznej jest grupa społeczna. Są to najmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających niektóre wspólne wartości (zadania) i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Każda grupa społeczna posiada następujące cechy ją konstruujące:
Przynajmniej 3 członków - o określonej funkcji i odpowiednim wzorze moralnym
Identyczność, - czyli odrębność od innych grup
Ośrodki skupienia
Zadania i cele
Grupy społeczne możemy podzielić na wiele rodzajów, stosując różne kryteria. Wyróżniamy zatem grupy :małe - duże, pierwotne- wtórne, formalne - nieformalne, inkluzywne - ekskluzywne. Spełniają one różnorodne funkcje, pozwalające i ułatwiające jednostce funkcjonowanie w społeczeństwie. Do najważniejszych z nich należą: wzory zachowań w określonych sytuacjach społecznych i wynikających z różnych interakcji z ludźmi, prawa i obowiązki, przywileje i wymagania związane z pozycją jednostki, pomagają osiągnąć wspólne cele.
Kolejnym ważnym elementem rzeczywistości społecznej jest instytucja społeczna. Jest to osoba lub grupa osób wyłoniona ze zbiorowości i wyposażona w odpowiednie właściwości (atrybuty) pozwalające na zaspakajanie potrzeb tej zbiorowości (np. sąd, kościół, szkoła). Instytucje społeczne są konsekwencją dłużej trwających stosunków społecznych i ich zmian. Są one potwierdzeniem istnienia więzi społecznych i ich ciągłego rozwoju.
To zespół metod i sposobów efektywnego osiągania celów, to sposoby zarządzania ludźmi oraz kierowania różnymi środkami działania, harmonizowanie wysiłków i sprawdzanie ich wyników i wpływu na osiągnięcie celu .Poza tym instytucje zaspakajają potrzeby ludzkie nawet gdy wygaśnie ludzka inicjatywa i chęć do odpowiednich działań. Instytucje społeczne umożliwiają człowiekowi zaspokajanie potrzeb, regulują jego działanie, zapewniają ciągłość życia zbiorowego i łączą ludzi podtrzymując między nimi więź społeczną, która stanowi konieczny warunek życia społecznego.
Instytucje dzielą się w zależności od przyjętych kryteriów. Wyróżniamy instytucje:
formalne - utworzone prawnie i ich działalność jest uregulowana przepisami, np. szkoła, sąd. Cechy charakterystyczne tych instytucji to: podział ról, hierarchia władzy, system informacji, zasady współdziałania
nieformalne - powstają spontanicznie (nauczanie w czasie wojny). Wyróżniki to: zbiorowości nieprzewidziane przez organizacje formalne, kodeks postępowania ich członków oparty na zwyczajach, normach, wartościach grupowych, stereotypach
Inny podział instytucji to podział ze względu na ich merytoryczne funkcje. Tu wyróżniamy instytucje:
polityczne - wiążą się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy Religijne - organizujące stosunek człowieka do sił transcendentalnych
religijne - organizujące stosunek człowieka do sił transcendentalnych
ekonomiczne - zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza
wychowawcze i kulturalne - przekazywanie dziedzictwa kulturowego
socjalne - opiekuńczo wspomagające
Funkcjonowanie instytucji oraz spełnianie ich funkcji, uwarunkowane jest przez :
Wyraźne sprecyzowanie celu i zakresu czynności
Racjonalną organizacja wewnątrz instytucji
Odpowiedni stopień depersonalizacji i obiektywizacji czynności
Uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości do funkcjonariuszy instytucji
Bezkolizyjne włączanie się danej instytucji w system już istniejących instytucji - lokalnych, resortowych, itp.
Inny składnik rzeczywistości społecznej to procesy społeczne. Seria zjawisk mających wpływ na osobowość jednostki bądź grupy społecznej. Grupy te i jednostki ścierają się ze sobą pod wpływem różnego rodzaju zależności przyczynowych lub strukturalno-funkcjonalnych. W wyniku tych zjawisk następują różnego rodzaju przeobrażenia społeczno-kulturowe czyli procesy społeczne. Zaliczamy do nich min.: ruchliwość społeczną, industrializacje, urbanizacje, alkoholizm, prostytucje, współzawodnictwo, aktywność społeczna, wynalazczość, itp.
Celem podejmowanych badań społecznych jest najogólniej mówiąc, naukowe poznanie rzeczywistości społecznej. Oprócz celu poznawczego ważne jest wpływanie na kształt rzeczywistości społecznej, prognozy na temat jej zmian, co daje możliwość wpływania na procesy społeczne. Badania społeczne służą więc rozwijaniu teorii( wiedzy o świecie), jak i służą potrzebom praktyki społecznej.
Podsumowując, poprzez badania empiryczne w socjologii można :
weryfikować prawdziwość powstałych już teorii oraz wynikających z nich wniosków
oceniać i polepszać zastosowania poszczególnych teorii do potrzeb praktyki
rozszerzyć uzyskaną już wiedzę na temat określonych procesów społecznych, poprzez dodanie do niej nowych danych i wynikających z niej wniosków
pozyskania nowych, nieznanych dotąd faktów, które umożliwiają rozszerzenie zakresu wiedzy socjologicznej na nowe obszary rzeczywistości społecznej.
Badania społeczne mają zatem wpływ na poznanie warunków i praw, którymi rządzą się procesy społeczne. Przyczyniają się do poszerzenia zakresu nauk społecznych, pozwalając im na nieustanny rozwój. Rozwój socjologii, zarówno w jej sferze teoretycznej i praktycznej, ma wpływ na pozostałe nauki, gdyż daje wiedzę o zmianach i prawach rzeczywistości społecznej.
Przedmiotem badań na temat singli w przestrzeni miejskiej jest grupa singli, ludzi żyjących samotnie, zamieszkujących teren miasta Katowice. Opisanie jednego podmiotu daje możliwość jego pełniejszej charakteryzacji, postawienia tezy o istnieniu grupy(w tym przypadku singli) w polskiej, teraźniejszej rzeczywistości.
Badania na temat singli mają na celu poznanie danej grupy, analizy procesów i zjawisk zachodzących w jej obrębie. Ważne jest także opis polskiej rzeczywistości społecznej, która w znacznym stopniu kreuje i wpływa na istnienie i sposób życia singli.
Poruszane problemy badawcze to :
Obecność singli we współczesnej polskiej przestrzeni
Charakterystyka singli żyjących na Śląsku
Życie w pojedynkę jako propozycja nowego, miejskiego stylu życia.
Uzyskując odpowiedź i wyjaśniając przedstawione problemy badawcze, chcę zbadać istnienie ludzi, definiujących się jako tych, którzy żyją w pojedynkę. Poza tym wyjaśnię co decyduje o tym, iż żyją samotnie i czy określają swój stan jako permanentny czy chwilowy. Interesuje mnie zbadanie jakimi są ludźmi, jakie jest ich wykształcenie, zawód czy cele w życiu. Spróbuje również określić cechy tej grupy, stwierdzić czy ich wartości, przestrzegane normy i zachowania składają się na nowy alternatywny względem rodziny sposób życia. Pytania badawcze, które pomogą mi w badaniu populacji singli i odpowiedzi na problemy badawcze to :
Kim jest singiel?
Czy w Polsce można mówić o kategorii bycia singlem, czy jest to zjawisko charakterystyczne dla krajów zachodnich?
Czy zjawisko bycia singlem jest wyborem czy przykrą koniecznością?
Jakie są przyczyny, dla których ludzie decydują się żyć w pojedynkę?
Jakie są cechy charakterystyczne ( wykształcenie, zainteresowania) przeciętnego singla?
Jakie są plusy życia w pojedynkę?
Jakie są minusy życia w pojedynkę?
Czy polscy single czują się szczęśliwi?
Czy przemysł, nowoczesne technologie tworzą usługi i produkty kierowane dla singli?
Czy bycie singlem, model życia w pojedynkę zagraża tradycyjnemu stylowi życia czyli małżeństwu i posiadaniu dzieci?
2.2 Metoda, technika, narzędzie pracy
Proces badawczy, jest zabiegiem celowym, zaplanowaną czynnością wykonującego czyli poznającego podmiotu. Każde działanie mające jakiś cel, powinno przeprowadzane być według reguł i zasad kontrolujących dane czynności. Jest to szczególnie ważne przy działaniach mających na celu poznanie faktów przy maksymalnej efektywności, małym nakładzie środków i krótkim czasie.
Metoda to system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, by osiągnąć cel, do jakiego się zmierza. Każda metoda badań jest systemem reguł potrójnie uwarunkowanym. Po pierwsze oparta jest na obiektywnych prawdach, które opisują przedmiot poznania. Druga ważna rzecz to prawidłowość, iż metoda wyznaczana jest przez charakter badanego przedmiotu. Po trzecie metoda jest uzależniona od środków badania jakimi rozporządzamy ( ludzie, narzędzia badawcze ). Oznacza to, że metodę badania, można rozpatrywać ze strony teorii naukowej, podmiotu i narzędzi badania.
Metoda poznawcza jest naukowa tylko wtedy, gdy jest odbiciem obiektywnych praw danej rzeczywistości. Poznanie ich daje możliwość na metodologiczne spojrzenie na zjawiska przyrody i społeczeństwa, czego skutkiem jest uzyskanie poprawnego obrazu świata.
Ważna cecha metody naukowej to celowość, gdyż metoda pomaga zrealizować wcześniej zamierzony cel. Cele są zróżnicowane i poprzedzone przemyślanymi czynnościami prowadzącymi do osiągnięcia zamierzonego efektu. Czynności, które składają się na system operacji, jakie przeprowadzamy w czasie badania.
W metodzie wymagany jest warunek adekwatności : by wybrane przy jej pomocy systemy operacji doprowadziły do zamierzonych rezultatów. W spełnieniu postulatu o adekwatności jest „ obecność obiektywnej zależności między określonym stanem rzeczy, a jego poznaniem w postaci odpowiedniej teorii. Zależność ta obowiązuje zarówno dla relacji między metodą a teorią, jak i dla relacji pochodnej między regułą a wypowiedzią prawa danej teorii. Ukazując związek wzajemny między metodą a teorią jako jedność, wskazujemy tym samym na ich oddziaływanie wzajemne na siebie.”
Związek miedzy teorią a metodą, między prawem a regułą nie stanowi, iż wraz z teorią metoda jest gotowa. Prawo naukowe jest wtedy bazą dla zasady postępowania, im większy zakres realizacji prawa naukowego, tym więcej reguł można z niego wynieść. Odzwierciedla ono bowiem rzeczywistość, dając tym samym wskazówki jak należy postępować przy badaniu konkretnego wycinka rzeczywistości. Prawo naukowe daje zatem warunki do wykształtowania się odpowiedniej metody naukowej.
Istotną rolę przy tworzeniu metody badawczej ma także czynnik subiektywny. Składają się na niego wyciągnięte z praktyki naukowej sposoby i indywidualne pomysły działania praktycznego i teoretycznego.
Różnica pomiędzy metodą a teorią, polega na tym, iż głównym zamysłem teorii jest odzwierciedlenie teorii, a metody, nadawanie kierunku zamierzonym czynnościom człowieka. Charakter teorii jest więc deskrypcyjny, a metody proskrypcyjny. Wartość skutecznej metody, zależy od tego jak dobrze teoria, na podstawie, której zbudowana została metoda, odzwierciedla rzeczywistość. Przejawia się w tym przewaga pierwszeństwa teorii w porównaniu z metodą. Rola czynnika subiektywnego ukazuje się więc w dokonaniu wyboru jednej z teorii i zrobienia z niej bazy dla metody.
Wymogi, które spełnia poprawnie stworzona metoda:
jasność - zrozumiała i rozpoznawalna
jednoznaczność - wyklucza dowolność stosowania zasad regulatywnych
ukierunkowanie - podporządkowana celowi
skuteczność - realizacja zamierzonego celu
owocność - dostarcza poboczne, ale równie ważne rezultaty
niezawodność - zapewnia osiągnięcie celu w wysokim stopniu prawdopodobieństwa
ekonomiczność - pozwala osiągnąć cele, przy najmniejszym zużyciu środków
Jedną z podstawowych zasad metodologii ogólnej jest klasyfikacja znanych metod poznania naukowego. Do tej pory nie powstała wyczerpująca i poprawna w pełni klasyfikacja, ze względu na różnice w rozwoju metod naukowych. Podziały metod robione są w oparciu o dowolnie obrane podstawy klasyfikacji. Najczęściej spotkać można podziały obrane ze względu na stopień ogólności, cel, strukturę czy przedmiot poznania.
W podziale ze względu na stopień ogólności wyróżnia się metody ogólne i szczegółowe. Ogólność to zakres i powszechność stosowalności, inaczej o poziomie ogólności decyduje ilość nauk szczegółowych, w których można zastosować metodę. W tej klasyfikacji można wyróżnić metody matematyczne i cybernetyczne, których stosowalność jest bardzo szeroka. Inne metody zawarte w tej klasyfikacji metoda porównania, obserwacji, analizy, syntezy i eksperymentu. Metody te tworzą grupę metod ogólnych. Różnica pomiędzy nimi, a metodami szczegółowymi polega na tym, iż metody ogólne cechuje uniwersalność, polegająca na włączaniu się do poznania naukowego we wszystkich jego sferach. Metody ogólne, w przeciwieństwie do metod szczegółowych nie znajdują zastosowania we wszystkich obszarach wiedzy i są wykorzystywane tylko na niektórych szczeblach procesu poznania.
Metody badawcze dzieli się również ze względu na cele do jakich prowadzą. Można więc wyróżnić metody służące praktyce czyli przydatne do przekształcania rzeczywistości, do jej poznawania, lub do obu tych celów włącznie. Wyróżniamy także metody służące uzyskiwaniu nowych sądów poznawczych oraz metody działania techniczno-produkcyjnego lub potrzebne w sferze działań społecznych.
Ze względu na przedmiot poznania metody dzielimy na te, które stosujemy przy badaniach realnie istniejących przedmiotów ( przekształcanie obiektów przyrodniczych i struktur społecznych ) , do badania sposobów myślenia ( metody myślenia ) czy tworów językowych ( analizy i syntezy języków ).
Inny rodzaj klasyfikacji stworzony jest na podstawie struktury poznania naukowego. Można wyróżnić dwie podstawowe płaszczyzny nauk: empiryczną i teoretyczną. Płaszczyzna empiryczna to proces gromadzenia faktów dzięki obserwacji, porównaniom, pomiarom. Tworzy się pojęcia, które stają się powszechne w języku nauki, formuje się prawa empiryczne w oparciu o obserwowane zależności. Na płaszczyźnie teoretycznej uzyskuje się syntezę nauki, w postaci sformułowanych teorii naukowych. Tworzone są pojęcia i sądy konkretyzujące prawa rządzące jakąś sferą zjawisk.
Do pierwszego (empirycznego ) rodzaju metod zalicza się obserwację, porównanie, pomiar i eksperyment. Płaszczyzna teoretyczna zaś to ; konkretyzacja, idealizacja, formalizację i metodę aksjomatyczną. Grupy te można rozróżnić na podstawie postulatu rozłączności. W praktyce można zauważyć, iż niektóre metody przeważają na terenie płaszczyzny empirycznej, inne na teoretycznej np. porównanie odgrywa tez pewną rolę przy poznaniu teoretycznym, idealizacja w badaniach empirycznych. Występuję jednak takie metody badania jak abstrahowanie, analiza, synteza, indukcja, dedukcja, metoda modelowania, metoda historycznego i logicznego poznania naukowego, bez których nie można się obejść ani na poziomie poznania empirycznego ani teoretycznego. Tworzą one trzecią grupę metod badawczych, przydatnych i w poznaniu empirycznym i teoretycznym.
Podział metod ze względu na ich strukturę jest jak dotąd mało realny, ponieważ we współczesnych badaniach metodologicznych, mało można uzyskać informacji o strukturach metod naukowych.
Kolejny podział to metody badawcze wyróżnione ze względu na charakter nauk, w których są stosowane. Istnieją metody, które używane są w naukach przyrodniczych oraz metody nauk humanistycznych. Popularności nabiera przekonanie, iż każdym obszarze nauk stosuje się te same metody, po prostu nie zawsze w takim samym stopniu. Jeśli jakieś metody stosowane są w jednej dziedzinie to uważa się, iż w przyszłości będzie można je zastosować w każdej dziedzinie.
Podsumowując można wysnuć wniosek, iż nie ma kompleksowej i idealnej klasyfikacji metod, która spełniałaby wszystkie wymagania logiczne. Jednakże te które istnieją, mimo, iż wadliwe, spełniają zadanie w praktyce poznania naukowego i w metodologii. Wykazują one różnicę pomiędzy metodami oraz ich wzajemne braki i ograniczoność, co daje możliwość dalszego ulepszania.
O metodzie badawczej w szerokim rozumieniu mówimy gdy określamy ogólnie charakter i zakres badań . W takim znaczeniu terminu metoda używamy mówiąc np. o metodzie historyczno-porównawczej, metodzie monograficznej, metodzie dokumentów osobistych itp. O metodzie w węższym znaczeniu mówimy gdy wyznaczamy powtarzalne sposoby rozstrzygania zagadnień, które łączą się z realizacją badań przez przyjętą metodę w znaczeniu szerokim.
Ze względu na wieloznaczność terminu metoda, tam gdzie chodzi o szczegółowe zagadnienia dotyczące sposobu zbierania danych, stosuje się termin technika. Terminy te w języku potocznym są często używane wymiennie. Spotyka się określenia : technika lub metoda obserwacji, wywiadu, skalowania, analizowania. By uniknąć nieporozumień J. Szczepański zaproponował następujące rozróżnienie; „nazwy metoda używamy dla oznaczenia kompleksów dyrektyw i reguł opartych na założeniach ontologicznych, wskazujących pewne sposoby postępowania badawczego. W tym znaczeniu mówimy o metodzie dialektycznej, metodzie indukcyjnej, metodzie introspekcji. Lecz w ramach tak określonych metod możemy stosować technicznie różne sposoby badania...Dlatego mówiąc... o technikach badawczych, będziemy mieli na myśli zespół czynności związanych z różnymi sposobami przygotowania i przeprowadzenia badań społecznych.”
Zasadnicze rodzaje metod badawczych w socjologii :
metoda monograficzna
metoda historyczno-porównawcza
metoda statystyczna
metoda typologiczna
W moim badaniu nad singlami wybrałam metodę badania ankietowego, technikę ankiety, a narzędziem jest kwestionariusz ankiety. Wybrałam badanie ankietowe, ponieważ umożliwia w miarę sprawnie i szybko przebadać nawet liczne zbiorowości.
Technika ankiety polega na typie wywiadu pisemnego, w którym kluczową rolę odgrywa właśnie ankieta. Jest ona oszczędna ze względu na czas i środki, jej kwestionariusz można rozprowadzić, rozesłać i w ten sposób przebadać nawet dużą zbiorowość. Ważną rolę odgrywa więc kwestionariusz ankiety, jego jakość wpływa na jakość danych, które poprzez niego są uzyskiwane. Dlatego ankieta powinna być tak skonstruowana by zapewnić anonimowość, skłonić respondenta do refleksji nad poruszanym tematem. Anonimowość ankiety powinna przyczynić się do łatwiejszych i obszerniejszych wynurzeń ze strony respondenta. Jest to przewaga ankiety nad wywiadami ustnymi w cztery oczy, gdyż na żywo trudniej mówi się o wielu sprawach, zwłaszcza tych natury osobistej.
Ankieta pomimo niewątpliwych zalet( jak anonimowość) posiada także słabe strony. Są to głównie problemy wynikające z braku kontaktu osobistego i obserwacji respondenta np.:
ankieta nie uwzględnia indywidualnych różnic respondentów, jest przygotowana jedna dla wszystkich.
w każdej populacji znajdą się osoby, które nie będą umiały samodzielnie j wypełnić ankiety, bądź zrobią to w sposób nieprawidłowy. Ważne jest w jakim stopniu złożona jest ankieta, jak skomplikowana jest jej struktura.
pojawia się również problem interpretacji pytań, które pomimo chęci i starań osoby konstruującej, mogą być różnie zrozumiane.
ankieta uniemożliwia obserwację gestów, uczuć i mimiki respondenta przy odpowiadaniu na pytania
spory odsetek ankiet spośród rozesłanych przepada.
Ze względu na sposób rozprowadzania ankiety możemy wyróżnić:
środowiskowe - rozprowadzane bezpośrednio w środowisku przez ankietera; gwarantuje szybkość dotarcia do adresata a zwroty tego typu ankiet są dość duże; ważne jest zapewnienie anonimowości respondentowi przy zwrocie ankiety
prasowe - zamieszczone w prasie; stosuje się ją gdy respondenci są rozproszeni na rozległym terenie; nadaje się szczególnie do sondaży opinii etc
pocztowe - rozsyłane przez pocztę na adres poszczególnych osób; wiążą się z dużym nakładem sił i środków co nie zawsze doceniane jest przez respondentów; ich poziom zwrotów jest z reguły stosunkowo niski.
Inny podział ankiet to wyróżnienie ankiet jawnych i anonimowych. Ankiety jawne, to ankiety imienne bądź wskazujące na osobę ze względu na charakter pytań. Anonimowe to te, które nie są podpisywane, z pytaniami, których odpowiedź nie sugeruje na konkretnego respondenta.
Opracowanie poprawnego kwestionariusza ankiety jest bardzo ważnym przedsięwzięciem w badaniach wykonywanych metodą ankiety. Dobrze wykonana ankieta jest możliwością na rzetelnie przeprowadzone badania. Koniecznymi elementami w ankiecie są:
informacja o instytucji, która stoi za badaniem
cel ankiety
wyjaśnienia mające na celu przybliżenie zamysłu badacza i oswojenie respondenta z ankietą np. uzasadnienie wyboru respondenta, podkreślenie anonimowości, sposób zwrotu ankiety, podziękowania
pytania, które odnoszą się do celu w jakim ankieta jest sporządzona; pytania dotyczące omawianego problemu jak i cech społeczno-demograficznych respondenta
instrukcje o tym jak odpowiadać na pytania, jak posługiwać się ankietą.
Pytania w ankiecie mają być jasne i zrozumiałe, by spełniały ten wymów muszą spełniać pewne warunki :
powinny być formułowane na podstawie problemów, których dotyczą
skonstruowane tak by można udzielić na nie wiarygodnej odpowiedzi
muszą umożliwiać uzyskanie danych obiektywnych, porównywalnych i sprawdzalnych
pytania nie powinny być sugestywne, dwuznaczne
postawione w odpowiedniej kolejności co ma wpływ na jakość uzyskiwanych odpowiedzi
pytania mogą mieć charakter pytań zamkniętych (podane są z góry przewidziane odpowiedzi), półotwartych (zostawiona pewna swoboda co do odpowiedzi), otwartych (dają całkowita swobodę odpowiedzi)
Badania ankietowe stosowane w naukach społecznych nie wymagają dużych zespołów badawczych, są w miarę tanie i umożliwiają szybkie przebadanie zbiorowości. Stosowane są więc przy badaniach prowadzonych przez różne instytucje, które zajmują się badaniami opinii publicznej. Wynika z tego odczucie społeczne, iż badania ankietowe są najbardziej charakterystyczne dla socjologii, a kwestionariusz ankiety uważany za podstawowe narzędzie tejże dyscypliny.
2.3 Dobór próby
Podczas badań socjologicznych uzyskuje się materiał, który pomaga w odpowiedzi na pytania badawcze, weryfikacje hipotez. Badania te przeprowadzone mogą być na jednostkach bądź większych zbiorowościach. Informacje pochodzą zwykle od respondentów, którzy uczestniczą w badaniach. Wyróżnia się dwa rodzaje badań:
badania wyczerpujące - uczestniczą w nich wszyscy członkowie danej zbiorowości
badania niewyczerpujące - biorą udział tylko niektórzy z członków zbiorowości (próba reprezentacyjna)
Większość badań przeprowadza się za pomocą próbki reprezentacyjnej, decydują o tym przesłanki:
rachunek prawdopodobieństwa, który mówi, iż cechy badanej części zbiorowości pokrywają się z cechami całej populacji
badania na próbach są łatwiejsze w realizacji, gdyż ponoszą za sobą mniejsze koszta.
Próba reprezentacyjna to podzbiór, który pod względem struktury, odpowiada dokładnie zbiorowi, z którego został pobrany. Jest więc miniaturą układu, z którego został wyłoniony.
Wybranie badań niewyczerpujących zmusza do określenia ile osób będzie tworzyło próbę reprezentacyjną, decydują o tym następujące czynniki:
problematyka i poziom skomplikowania badań
użyte metody i techniki badawcze
sposób analizy danych uzyskanych w trakcie badań
wielkość całej analizowanej zbiorowości
charakter jej zróżnicowania jeśli chodzi o problem badawczy oraz cechy społeczno-demograficzne
przewidywalny błąd pomiaru oraz błąd szacowania wyników ( trzeba pamiętać o powstających niedoborach w badaniach na skutek jednostek niedostępnych w badaniach. Przyczyny tego niedoboru to: odmowa udziału w badaniu oraz nieobecność osoby podczas badania)
Sposób doboru próby również powinien być uzależniony od pewnych czynników:
istnienie i dostęp do bazy danych, która zawiera wszystkie jednostki danej populacji( możliwość skorzystania z losowego doboru próby, w przypadku jej brak wykorzystanie doboru celowego )
reprezentatywność badań bądź jej brak
obszar wiedzy badacza o warunkach społeczno-demograficznych badanej zbiorowości
poziom prowadzonych badań, sprecyzowanie czy są to badania jednostkowe czy ponadjednostkowe
Istnieją dwa zasadnicze rodzaje doboru próby: losowy(związany z rachunkiem prawdopodobieństwa) oraz celowy (badacz decyduje o tym kto będzie tworzył próbkę reprezentacyjną, opierając się na wiedzy o badanej zbiorowości). W ramach doboru losowego można losować w oparciu o regułę doboru losowego, warstwowego, systematycznego. Jeśli chodzi o dobór celowy można skorzystać z próby kwotowej, celowo-reprezentacyjnej. Dokonując wyboru próby powinno się kierować względami organizacyjnymi oraz calami, jakie niosą ze sobą badania.
Dobór próby, na który zdecydowałam się w pracy przy opisywaniu zbiorowości singli to dobór nielosowy, czyli wybór na podstawie różnych kryteriów spełnianych przez jednostki z danej populacji. Zadecydowałam, iż będą to osoby nie mające partnera, w wieku od 24 roku życia, gdyż wtedy większość ludzi studiujących zdobywa wyższe wykształcenie, tym samym nabywa możliwości do życia w pojedynkę. Graniczny wiek to 50 lat, gdyż moimi badaniami chcę objąć ludzi nie będących jeszcze w sile wieku, ludzi aktywnych zawodowo. Zastosowałam przedział wiekowy, gdyż uważam, iż w pewnym wieku życie w pojedynkę determinowane jest innymi przyczynami niż ludzi mających od ok. 20 do 50 lat. Inna cecha próby reprezentatywnej to osobne gospodarstwo domowe, będę brać pod uwagę ludzi nie mieszkających z rodzicami. W badania włączę jednak osoby, które nie będąc rodziną zamieszkują jedne mieszkanie, chodzi tu o niekorzystanie ze wspólnego źródła dochodów. Podsumowując kryteria, które zastosowałam w badaniu to wiek, samodzielne gospodarstwo domowe i brak partnera. Uważam, iż te warunki dadzą możliwość uogólnienia wyników badań na cała populację.
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 23
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 18
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 19
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 19
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 66
L.A. Gruszczyński: Elementy metod i technik badań socjologicznych. Tychy 2002, str.
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 68
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 69
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 71
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 73
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 74
J. Szczepański. Rozwój problematyki i metod. Warszawa 1967, str. 86
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 146
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 144
J. Szczepański: Rozwój problematyki i metod. Warszawa 1967, str. 168
L.A. Gruszczyński: Elementy metod i technik badań socjologicznych. Tychy 2002, str.
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 114
L.A. Gruszczyński: Elementy metod i technik badań socjologicznych. Tychy 2002, str. 84
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 116
S. Nowak: Metodologia badań społecznych. Warszawa 1985, str. 119
L. A. Gruszczyński: Elementy metod i technik badań socjologicznych. Tychy 2002, s. 87