gramatyka, Nauka, Dziennikarstwo


1. rzeczownik:

a) sposób tworzenia -

b) znaczenie - oznacza rzeczy, osoby, zwierzęta, rośliny, zjawiska przyrody, czynności i stany (czytanie, sen) oraz cechy (szarość, głupota)

c) odmiana - przypadki i liczby, ma swój rodzaj (męski, żeński lub nijaki)

d) rola w zdaniu - podmiot, dopełnienie, orzecznik, przydawka, okolicznik

* podział - żywotne i nieżywotne, osobowe i nieosobowe, własne (imiona, nazwy gegoraficznie) i pospolite

2. Czasownik:

formy osobowe i nieosobowe

a) sposób tworzenia -

b) znaczenie - oznacza czynność lub stan

c) odmiana (koniugacja) - w formie osobowej - osoby i liczby, występuje w trzech trybach (rozkazujący, przypuszczający, orzekający), stronach (czynna, bierna i zwrotna) i czasach, może być dokonany lub niedokonany. Odmienia się przez rodzaje (l.poj. - męski, żeński i nijaki, l.mn. - męskoosobowy i niemęskoosobowy) w czasie przeszłym, przyszłym złożonym i w trybie przypuszczającym. Może być przechodnie lub nieprzechodnie (tylko strona czynna)

d) rola w zdaniu - orzeczenie

3. Przymiotnik:

a) sposób tworzenia -

b) znaczenie - oznacza właściwości przedmiotów, określa rzeczownik

c) odmiana - przypadki, liczby i rodzaje (w l.mn. męskoosobowy i niemęskoosobowy), odpowiada na pytania - jaki?, który?, czyj?

d) rola w zdaniu - przydawka (Piękne kwiaty zwiędły.), podmiot (Bogaty biednego nie zrozumie.), orzecznik (Adaś jest wysoki.), dopełnienie (Wiódł ślepy kulawego.)

4. Zespoły składniowe - zespoły wyrazów powiązane ze sobą znaczeniem i formą gramatyczną. W ich skład wchodzą związki wyrazowe. Składają się z wyrazu określanego (nadrzędnik) i określającego (podrzędnik).

Rodzaje związków:

  1. zgody - nadrzędnik i podrzędnik mają te same formy gramatyczne - gadająca głowa, dziecko płakało, moja mama, pierwszy zawodnik (podmiot i orzeczenie).

  2. rządu - wyraz określany narzuca przypadek wyrazowi określającemu - komentował mecz, komentator meczu (podrzędnik jest dopełnieniem)

  3. przynależności - stawiamy takie same pytania jak o przysłówek, a wyraz określający jest nieodmienny - tańczy swobodnie, szedł pod górę (podrzędnik jest okolicznikiem)

5. imiesłów a przymiotnik

imiesłów przymiotnikowy - nieosobowa forma czasownika, dzieli się na:

odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje

Podobieństwa - zbliżone znaczenie i taka sama odmiana, ta sama funkcja w zdaniu (przydawka - Napraw te skrzypiące drzwi; orzecznik - Zaraz zostaną naoliwione.)

6. funkcja rzeczownika w zdaniu

podmiot - (rzeczownik w Mianowniku) Dziewczyna jest ładna.

Dopełnienie - (rzeczownik w jednym z przypadków zależnych) Dziewczyna ma ładne włosy.

Orzecznik - (rzeczownik w jednym z przypadków zależnych) Soplica został mnichem.

Przydawka - (rzeczownik w jednym z przyp. zależnych). Błazen był przyjacielem króla.

Okolicznik - (rzeczownik wchodzący w skład wyrażeń przyimkowych) Poszedł do domu.

7.Liczebniki

Oznaczają liczbę (siedem dni) lub kolejność (pierwszy raz), należą do odmiennych części mowy

Ze względu na budowę dzieli się je na:

- proste (dziewięć, sto, milion)

- złożone (sto dwadzieścia jeden)

Odmiana

główne - przypadki i rodzaje (jeden, dwa)

porządkowe - przypadki, liczby i rodzaje (który z kolei - trzeci, piąty)

zbiorowe - przypadki (dwoje, troje)

* ułamkowe - przypadki

* nieokreślone - przypadki i rodzaje (wiele)

funkcja w zdaniu -

8. rozbieżności między wymową a pisownią

Występują ze względu na zachodzenie zjawisk fonetycznych. Są to:

  1. upodobnienia pod względem dźwięczności - zjawiska fonet., polegające na:

jakiejś spółgłoski pod wpływem głoski z nią sąsiadującej. Udźwięcznieniu ulegają następujące pary głosek : p-b, k-g, t-d, c-dz, ć-dź, cz-dź, f-w, s-z, ś-ź, sz-ż ( w ubezdźwięcznieniu odwrotna kolejność b-p, g-k itp.)

Podział:

Mogą być:

* Na końcu wypowiedzi lub przed pauzą w wymowie następuje utrata dźwięczności w wygłosie = spółgłoski dźwięczne tracą swoją dźwięczność (Spójrz, jaki piękny obraz = Spójsz, jaki piękny obras).

  1. uproszczenia grup spółgłoskowych - zachodzi przy wymawianiu niektórych wyrazów zawierających grupę spółgłoskową. Jest to opuszczenie jednej ze spółgłosek należących do grupy. (jabłko = japko, sześćset= sześset lub szejset, warszawski = warszafski lub warszaski)

* grupy spółgłoskowe drz, trz można upraszczać tylko wtedy, gdy rozpoczynają one wyraz, a po nich występuje spółgłoska (trzcina = czcina), w pozostałych przypadkach nie wolno upraszczać (trzeba = tszeba lub czszeba; popatrz = popatsz lub popaczsz)

9. nieodmienne części mowy:

- partykuła,

- wykrzyknik,

- spójnik,

- przyimek,

- przysłówek ( pytanie - jak? - okolicznik sposobu; gdzie? - okol. miejsca; kiedy? - okol. czasu)

10. akcent - wyróżnienie jednej z sylab poprzez silniejsze jej wymówienie.

w języku polskim pada zwykle na przedostatnią sylabę wyrazu (odpowiedzieć, ciepło, zaprosić)

odstępstwa:

a) akcent na 3 sylabę od końca:

- w wyrazach obcego pochodzenia zakończonych na -ika, -yka (republika, Ameryka, estetyka)

- w liczebnikach złożonych zakończonych na -sta, -set (czterysta, osiemset, dziewięciuset)

- w 1. i 2. os. liczby mnogiej czasowników w czasie przeszłym (powiedzieliśmy, wzięliście, wysłuchałyście)

- w liczbie pojedynczej i w 3. os. liczby mnogiej czasowników w trybie przypuszczającym (mówiłbym, odwiedziłabyś, zaprzeczyłby, przenieśliby)

b) akcent na 4 sylabę od końca -w 1. i 2. os. liczby mnogiej czasowników w trybie przyp. (zapłacilibyśmy, miałybyśmy, podpisalibyście)

Akcent zdaniowy - podkreślenie jakiegoś wyrazu w zdaniu przez mocniejszą artykulację jednej z jego sylab. Zmiana akcentu zdaniowego powoduje zmianę znaczenia Anka kupi jutro auto. (Można akcentować poszczególne wyrazy, co zwróci uwagę, iż jest on najistotniejszy).

Intonacja -zmiana wys. tonu muzycznego mowy. Wyróżniamy intonację wyrazową i zdaniową. W polskim występuje tylko zdaniowa. Różnicuje ona semantycznie wypowiedzenia pod względem modalnym. Cele:

11. funkcje językowe:

są to role, jakie pełnią wypowiedzi w komunikacji językowej. Zwykle jest ich więcej, niż jedna, mówi się więc o funkcji dominującej w konkretnym komunikacie. Każda wypowiedź pełni funkcję komunikatywną, ponieważ służy do komunikacji językowej.

  1. Ekspresywna (emotywna) - wyraża uczucia, ekspresję nadawcy. Motywuje ona tworzenie zdrobnień, barwnych frazeologizmów (baba z wozu koniom lżej, patrzeć jak ciele na malowane wrota), metafor języka potocznego (baran, gęś, kwoka o człowieku), ekspresywnych neologizmów (kichacz `nos', kasłak `papieros') oraz neosemantyzmów (makówka `głowa', przecinek `językoznawca'). Wykorzystuje się ją w wykrzyknieniach wyrażających oburzenie, radość, zachwyt.

  2. Perswazyjna (odmiana funkcji impresywnej)- polega na językowym wpływaniu nadawcy na odbiorcę. Reprezentowana przez gramatyczne możliwości wyrażenia rozkazu. W językach indoeuropejskich - możliwość utworzenia trybu rozkazującego czasowników (zrób, przyjdź, niech pan podniesie) lub użycie trybu przypuszczającego w formie pytajnej (Kupiłbyś mi tę bułkę?). Przejawia się także w prośbach, apelach, instrukcjach, poradnikach, tekstach propagandowych, kazaniach, reklamach (wszędzie tam, gdzie nadawca chce wpłynąć na myśli odbiorcy i skłonić go do odpowiedniego działania.)

Inne funkcje to informatywna, służąca przekazywaniu wiadomości (zd. oznajmujące) oraz fatyczna, służąca do podtrzymania kontaktu (zwroty do adresata - Proszę Państwa!)

12. rodzina językowa (klasyfikacja genetyczna)

grupa języków wywodząca się z jednego wspólnego prajęzyka. (języka - przodka). Języki wchodzące w skład tej samej grupy nazywamy językami pokrewnymi. Taką jest np. rodzina języków słowiańskich, wywodząca się z języka prasłowiańskiego.

O pokrewieństwie języków decyduje się na podstawie analiz historyczno - porównawczych. W ich wyniku ustala się panujące w rodzinie prawa językowe. W rodzinie języków słowiańskich są to prawa dot. samogłosek jerowych albo reguły rządzące zjawiskiem metatezy.

Języki słowiańskie należą do rodziny języków indoeuropejskich, dzielą się na:

Inne języki europejskie:

germańskie (niemiecki, angielski, holenderski, flamandzki, niderlandzki, skandynawskie - islandzki, norweski, szwedzki)

13. zapożyczenia z łaciny (X- XVIII w.)

przyczyny -w Średniowieczu łacina była językiem powszechnie stosowanym, związanym z religią chrześcijańską, początkowo był to jedyny język pisany.

Zapożyczenia reprezentowane przez kalki słowotwórcze, z których najstarsze są replikami wyrazów łacińskich przeniesionymi z języka czeskiego (sumienie, czyściec)

15. kultura języka

przywiązanie do języka ojczystego, duma z jego wielowiekowych tradycji, działalność mówiącego nim społeczeństwa zmierzająca do bogacenia i doskonalenia środków językowych.

Niska świadomość językowa:

- niewielki stopień znajomości środków językowych, brak świadomego i krytycznego stosowania ich (brak umiejętności wyrażania myśli w sposób prosty, jasny i zrozumiały)

- brak poprawności gramatycznej (nieznajomość norm gramatycznych)

- brak estetyki języka (niewrażliwość na jego piękno)

- niepodejmowanie działalności mających na celu podniesienie znajomości języka i sprawności jego używania.

Publikacje - słowniki, audycje - „Zabawy językiem polskim”, „Ojczyzna- polszczyzna”

16. morfologia

(gr. morphe - kształt, postać i logos - nauka). Dział językoznawstwa zajmujący się opisem budowy wyrazów. Z punktu widzenia morfologii wyrazy składają się z morfemów (najmniejszych cząstek językowych posiadających znaczenie).

Podział morfologii:

- fleksja - koncentruje się na morfemach odpowiedzialnych za funkcję wyrazu w zdaniu (morfem fleksyjny związany z odmianą wyrazu).

- słowotwórstwo - koncentruje się na morfemach tworzących nowe wyrazy.

Analiza morfologiczna - wyodrębnienie wszystkich morfemów składających się na dany wyraz. By ją przeprowadzić trzeba skompletować rodzinę wyrazów i przyjrzeć się formom fleksyjnym.

Przykłady

* wyraz dziennikarstwo

a) wyrazy pokrewne -> dziennikarz - dziennikarstw-o, dziennik - dziennik-ar-stw-o, dzienny- dzienn-ik-ar-stw-o, dzień - dzien-n-ik-ar-stw-o. W ten sposób dochodzi się do rdzenia, czyli morfemu głównego dzień-, który ma postaci oboczne.

b) odmiana przez przypadki -> dziennikarstw-o, dziennikarstw-a, dziennikarstwi-e. Znajdujemy fleksyjny morfem końcówki M. l.poj. r.n., czyli -o (występuje oboczność w:wi)

* wyraz podżegaczka.

  1. analiza słowotwórcza - podżegacz- podstawa słowotwórcza, -ka formant (konkretnie przyrostek) (korzysta się z wyrazu podstawowego)

  2. analiza fleksyjna - podżegaczk- temat fleksyjny, -a końcówka fleksyjna (aby je wyodrębnić korzysta się z odmiany przez przypadki!!)

17. fleksja

Dział nauki o języku zajmujący się opisem budowy i tworzenia form gramatycznych wyrazów odmiennych (opis odmiany wyrazów). Fleksją nazywa się również odmianę wyrazów. Obejmuje ona deklinację i koniugację.

Analiza fleksyjna - analiza budowy i funkcji form gramatycznych wyrazów odmiennych. Przed przystąpieniem do niej w konkretnym wypowiedzeniu należy określić:

  1. do jakiej części mowy należy każdy wyraz,

  2. wskazać wyrazy nieodmienne.

Szczegółowa analiza fleksyjna dotyczy wyrazów odmiennych i musi być prowadzona z uwzględnieniem kontekstu wypowiedzenia, nie sprowadza się do formy podstawowej.

Etapy:

1) oddzielenie tematu fleksyjnego od końcówki fleks. (wypisanie tematów obocznych)

2) określenie formy gramatycznej wyrazu na podst. Końcówki fleksyjnej i kontekstu wypowiedzenia.

Opisy:

- rzeczownik - przypadek, liczba, rodzaj, żywotny/nieżywotny, osobowy/nieosobowy

- przymiotnik - przypadek, liczba, rodzaj, stopień (jeśli się stopniuje)

- czasownik

* formy osobowe - osoba, liczba, rodzaj, tryb, czas (jeśli tryb orzek.), strona, dokonany/niedokonany, przechodni/nieprzechodni

* formy nieosobowe a) odmienne - typ imiesłowu przym. (czynny czy bierny)+ przypadek, liczba i rodzaj b) nieodmienne - typ formy (bezokolicznik, formy czasu przeszłego zakończone na -no, -ono, -to, imiesłów przysłówkowy uprzedni lub współczesny).

- zaimek - informacje takie, jak przy częściach mowy, które zastępuje

- liczebnik - przypadek, rodzaj i liczba (jeśli liczebnik przym.) lub nieodmienne.

18. słowotwórstwo

dział nauki o języku, a dokładniej morfologii, zajmujący się opisem procesów tworzenia w danym języku nowych słów. W języku polskim istnieje kilka sposobów budowania (derywacji) nowych słów (tworzenia wyrazów poch. od podst.)

Tworzenie - najczęściej do tzw. podstawy słowotwórczej dodaje się morfem słowotwórczy - formant, który zmienia znaczenie wyrazu. (Np. wiatr + ak = wiatrak). Można też tworzyć nowe wyrazy po to, aby zmienić ich funkcję w zdaniu (część mowy). (Bieganie to ulubione zajęcie Janka. Janek lubi bieganie (biega-nie). Słowotwórstwo ustala także kategorie słowotwórcze oraz produktywność formantów i ich funkcje.

analiza słowotwórcza

polega na podziale wyrazu pochodnego na podstawę słowotwórczą i formant.

Przebieg:

  1. sprowadzenie wyrazu pochodnego do jego formy podstawowej (M. l.poj. rzeczowników, M. l. poj., r.m. przymiotników, bezokolicznik).

  2. Następnie podajemy definicję słowotwórczą (parafrazę) derywatu (wyrazu pochodnego!!) aby odnaleźć wyraz podstawowy. Między wyrazem podst. A pochodnym musi istnieć związek formalny i znaczeniowy

  3. Zestawiając wyraz pochodny i podstawowy możemy wskazać podstawę słowotwórczą i formant oraz określić kategorię słowotwórczą, jaką reprezentuje dany derywat.

Przykład: cegielnia (miejsce, gdzie wyrabia się cegły). Wyraz podstawowy dla tego derywatu to `cegła'. Cząstka różniąca oba wyraz to -nia. Podstawą słowotwórczą jest więc cegiel-, a formantem -nia. Oboczności ø:e, g:gi, ł:l. Parafraza pokazuje, że omawiany wyraz należy do nazw miejsc.

19. Morfem

z grec. Kształt, forma. Jest to najmniejsza cząstka wyrazu, posiadająca znaczenie i/lub funkcję gramatyczną (fleksyjną lub słowotwórczą).

Przykłady:

Podkoszulek -> pod-koszul-ek-ø,

Książeczka -> książ-ecz-k-a,

Nad wodą -> nad-wod-ą.

Morfemy dzieli się na:

  1. główny (leksykalny) to rdzeń wyrazu (-koszul-, -książ-, -wod-) Przekazuje podstawowe znaczenie wyrazu. Taki sam morfem rdzenny posiadają wyrazy pokrewne, należące do jednej rodziny wyrazów (księg-a, książ-k-a, księg-arz). Rdzeń może mieć różną postać (-księg-, -książ-) ze względu na oboczności, wywołane przez końcówki fleksyjne albo formanty słowotwórcze.

  2. Poboczny (gramatyczny)

21. Dialektyzm i regionalizm

dialektyzm (gwaryzm) - właściwość języka (brzmieniowa, gramatyczna lub słownikowa) o ograniczonym zasięgu terytorialnym. Występuje w jeżyku niewykształconych członków społ., którzy mieszkają w tej samej okolicy, wsi, dzielnicy. Dialektyzm powtarza się w grupie gwar, które mieszczą się w obrębie jednego dialektu (małopolskie, śląskie, mazowieckie) lub jest właściwością jednej gwary (język danej wsi lub miasta) - gwaryzm.

Przykłady dialektyzmów:

- w wymowie: mazurzenie (Mazowsze, Warmia, Mazury, Śląsk i większa część dialektu małopolskiego ( zyto zam. żyto)

- w odmianie: końcówka -(e)k, -(e)ch w formie 1.os.lp. czasu przeszłego (byłach, byłek) w Małopolsce i na Śląsku.

- w budowie słowotwórczej: przyrostek -ak w nazwach młodych zwierząt (cielak, źrebak, jagniak) cecha mazowiecka, która upowszechniła się w języku ogólnym.

- w słownictwie: posoba, posowa `pułap' w gwarach zachodnich, pułap `sufit' w gwarach północnych.

* inne znaczenie - właściwość językowa, dawniej typowa dla określonego dialektu lub gwary, przejęta przez jeżyk ogólny i nieodbierana jako ograniczony terytorialnie sposób porozumiewania się (kurczak z formantem -ak)

dialekty polskie:

1. śląski, 2. małopolski, 3. mazowiecki, 4. wielkopolski, 5. kaszubski.

regionalizm- wszelkiego rodzaju właściwość językowa (słownikowa, brzmieniowa, gramatyczna) typowa dla języka osób pochodzących z określonego regionu kraju i nieposługujących się gwarą. Regionalne właściwości języka w większości są uznawane za poprawne w tekstach j. ogólnego (np. udźwięczniająca wymowa międzywyrazowa mieszkańców Krakowa i Poznania wym. `wrag okrętu' zamiast wrak okrętu,

* inne (węższe znaczenie) - wyraz używany tylko w określonym regionie kraju (ludzie wykształceni).

Kraków

Poznań

Warszawa

borówki

Czarne jagody

Czarne jagody

Ścierać prochy

Ścierać kurze

Ścierać kurze

sagan

herbatnik

czajnik

Regionalizmy należą do warstw słownictwa o ograniczonym zasięgu terytorialnym i środowiskowym. Dawnej zwano je prowincjonalizmami.

* regionalizmy nieświadome - forma wywodząca się z gwary regionu. Użytkownik języka nie zawsze jest świadomy, iż ta forma nie jest powszechnie znana i używana (np. Mazowsze - `potoknąć szklankę' = umyć szklankę, `buty przemiękają' = buty przemakają.

22. Wyraz

*najmniejsza jednostka słownika, która ma określone znaczenie i jest względnie samodzielna składniowo.

Wyraz pełnoznaczny (samoznaczący, autosemantyczny) - jednostka słownikowa- ma określone znaczenie i jest samodzielna składniowo. `W zdaniu Czytał książkę za książką' wyróżna się 3 wyrazy ( wyraz `książka' występuje w dwóch formach fleksyjnych.). Termin wyraz jest tożsamy z terminem `leksem'.

* najmniejszy element tekstu

Wyraz gramatyczny - najmniejszy element tekstu, mający znaczenie i pełniący funkcję gramatyczno-składniową ( `Chyba będę pracować.' dwa wyrazy gramatyczne - `chyba' i orzeczenie imienne stanowi jeden wyraz gramatyczny - `będę pracować').

23. formant

występuje w wyrazach pochodnych, jest jedną z jego dwóch części (wyróżnia się podstawę słowotwórczą i formant).

jest to element, za którego pomocą tworzymy wyraz pochodny. Mamy 3 rodzaje formantów:

  1. przedrostek - wyst. przed podstawą słowotwórczą z/rzucić, po/solić, naj/węższy

  2. przyrostek - wyst. po podstawie słowotwórczej zwycięz/ca, jasn/o, przebier/alnia

  3. f. zerowy - wyraz pochodny powst. przez odrzucenie końcowej części wyrazu podstawowego przeglądać -> przegląd, zielony -> zieleń

Nazwy wykonawców czynności tworzymy dodając przyrostek -acz, -arz, -iciel do rzeczowników (biegacz, roznosiciel, pisarz).

26. Rzeczowniki oko, ucho odmieniają się w liczbie mnogiej na dwa sposoby, w zależności od znaczenia.

Oko - narząd wzroku

Oko (np. sieci, tłuszczu)

Ucho - narząd słuchu

Ucho (dzbanka, garnka)

M.

oczy

oka

uszy

ucha

D.

Oczu (oczów)

ok

Uszu (uszów)

uch

C.

oczom

okom

uszom

uchom

B.

oczy

oka

uszy

ucha

N.

Oczami (oczyma)

okami

uszami

uchami

Msc.

oczach

okach

uszach

uchach

W.

Oczy!

Oka!

Uszy!

Ucha!

29. Zapożyczenia

przyczyna - rozwój cywilizacji, istnienie obcych wpływów w danym kraju (obecnie także rozwój techniki).

Pacierz - wyraz pochodzenia łacińskiego, przyjęty z języka niemieckiego lub czeskiego w związku z przyjęciem chrześcijaństwa.

Burmistrz- wyraz niemieckiego pochodzenia. Wraz z rozwojem miast oraz przybywaniem z zachodu na wyludnione (po najazdach tatarskich) ziemie napływało mnóstwo wyrazów niemieckich.

Fresk, kalafior - wyraz pochodzenia włoskiego, wiek XVI, wyjazdy młodzieży na studia, małżeństwo Zygmunta I Starego z Boną Sforzą, przyjazdy do Polski włoskich dworzan, kupców i uczonych

Bazar - wyraz pochodzenia perskiego,

Koafiura - wyraz pochodzenia francuskiego, żartobliwie określenie uczesania, fryzury

dżudo - wyraz pochodzenia japońskiego - metoda samoobrony bez użycia broni wywodząca się z różnych szkół dżiu- -dżitsu po usunięciu rzutów i chwytów niebezpiecznych dla życia; od 1964 r. dyscyplina sportowa, której zawodnicy ubrani w kimona walczą boso na macie

idol - wyraz pochodzenia greckiego, (dosł. podobizna) osoba stanowiąca dla innych ideał, wzór do naśladowania, uwielbiana, ciesząca się szczególną popularnością, piosenkarz; bożyszcze.

31. zapożyczenia

A) okres staropolski

czeski (X-XVI w.) pośredniczenie w zapożyczeniach z łaciny przy przyjmowaniu chrześcijaństwa

niemiecki (głównie XIII-XV) - rozwój osadnictwa niemieckiego w miastach i na wsi (gospodarka, sądownictwo, wojsko, organizacja miast i wsi).

B) okres średniopolski

Łacina (XVI-XVIII w.) - uczono jej w szkołach, znajomość obowiązkowa dla człowieka wykształconego, język, za pośrednictwem którego można było się porozumieć w całej Europie, język elity intelektualnej, kościoła i dyplomacji. Rozwijająca się administracja czerpała z łaciny nowe określenia.

Języki ruskie (XV- XVII w.) - objęcie przez Jagiellonów znacznej części ziem wschodniosłowiańskich.

Włoski (XVI w.) - wyjazdy młodzieży na studia, małżeństwo Zygmunta I Starego z Boną Sforzą, przyjazdy do Polski włoskich dworzan, kupców i uczonych (sztuka, rozrywka, ubiory, ogrody, kuchnia).

Francuski (XVII- XVIII w.) - obecność na dworze królewskim Marii Ludwiki Gonzagi (żony Władysława IV i Jana Kazimierza) oraz Marysieńki Sobieskiej, wpływy nasilają się za panowania Sasów. Francuski staje się językiem salonów.

C) okres współczesny

angielski - rozwój kultury i cywilizacji, komputeryzacja

32. Antonimia, polisemia, synonimia

antonimia - przeciwstawność znaczeń pary wyrazów lub wyrażeń np. duży - mały. Te wyrazy to antonimy, które dzielimy na:

  1. właściwe - mają przeciwstawne znaczenie, ulegają stopniowaniu (mądry i głupi). Dotyczą przeciwstawienia wart. tej samej cechy.

  2. Komplementarne - zaprzeczenie jednego powoduje stwierdzenie drugiego (On jest kawalerem -> (więc) nie jest żonaty).

  3. Konwersje - znaczenie jednego członu jest odwrotnością znaczenia drugiego (kupić - sprzedać, mąż - żona, nauczyciel - uczeń).

Polisemia - wieloznaczność jednostki języka (morfemu, końcówki, wyrazu, konstrukcji składniowej). Najczęściej dotyczy wyrazów. Przykład - wyraz `tępy' oznaczający zarówno `nieostry', jak i `nieinteligentny'. Warunek ->istnienie wyraźnego związku między znaczeniami danego wyrazu oraz wspólna etymologia.

34. przymiotnik

funkcje składniowe - przydawka (Piękne kwiaty zwiędły.), podmiot (Bogaty biednego nie zrozumie.), orzecznik (Adaś jest wysoki.), dopełnienie (Wiódł ślepy kulawego.)

Odmiana fleksyjna - przypadki, liczby i rodzaje, formy fleksyjne zależą od rzeczownika, który określają. W liczbie pojedynczej rodzaje: męski, żeński i nijaki, a w liczbie mnogiej: męskoosobowy i niemęskoosobowy.

* tylko niektóre (pochodzenia obcego) są nieodmienne np. khaki, bordo.

Zdrów, gotów, wesół - przymiotniki w tzw. formach krótkich. Należą do grupy przymiotników, które występują tylko w mianowniku liczby pojedynczej, rodzaju męskiego, z końcówką zerową (kontent, rad), a w rodzaju żeńskim i nijakim - z końcówką -a, -e oraz w liczbie mnogiej w r. męskoosobowym i niemęskoosobowym, podobnie jak inne przymiotniki z końcówkami -i, -e. Posiadają także swoje formy długie (zdrowy, gotowy, wesoły).

37. osobliwość odmiany:

rok, człowiek, być - występują różne formy w zależności od osoby i liczby (bezokolicznik - być, 1 os. l.poj.- jestem, 3 os. l.mn. - są) lub tylko od liczby (rok - lata, człowiek - ludzie)

drzwi, skrzypce - są to pluralia tantum, czyli rzeczowniki posiadające tylko liczbę mnogą, mimo iż zazwyczaj oznaczają przedmioty pojedyncze, mogą być policzalne lub nie.

liceum, muzeum - wyrazy odmieniają się tylko w liczbie mnogiej. Dotyczy to wszystkich rzeczowników rodzaju nijakiego zakończonych na -um.

39. formant - jest to element, za pomocą którego tworzymy wyraz pochodny

Za pomocą:

  1. przedrostków tworzymy czasowniki dokonane zrobić, schodzić, przepisać

  2. przedrostka naj- tworzymy stopień najwyższy przymiotników i przysłówków (najlepszy, najmilszy, najdawniej)

  3. przyrostków tworzy się rzeczowniki należące do różnych grup znacz.:

  4. przyrostków tworzymy stopień wyższy przymiotników i przysłówków stopniujących się w sposób prosty (starszy, jaśniej)

47. eufemizmy

zastąpienie wyrazu o przykrej, niestosownej lub nieprzyzwoitej treści przez wyraz łagodniejszy. Służy ominięciu lub złagodzeniu nazwy danego zjawiska, głównie tematów tabu. Nie są to wyrazy powstałe z przyczyn językowych, ale psychologicznych, społecznych, religijnych, ideologicznych. Np. śmierć - odejść, starość - niemłody, iść tam, gdzie król piechotą chodzi, iść poprawić makijaż (eufemizmy potoczne).

57. język ogólny (dialekt literacki, język literacki, język standardowy) jest to odmiana języka narodowego. Ma szeroki, ogólnopaństwowy lub ogólnonarodowy zasięg. Upowszechnia go szkoła, środki społ. Komunik., literatura. Jest znany ogółowi wykształconych przedstawicieli narodu i służy im do komunikacji we wszystkich dziedzinach. Posiada skodyfikowane normy dotyczące poprawności językowej.

Odmiany języka narodowego to -> ustna oraz -> pisemna. Występują w różnych stylach funkcjonalnych

59. Imiesłowy:

należą do nieosobowych form czasownika

a) przymiotnikowe (znaczenie zbliżone do przymiotnika, taka sama odmiana - przypadek, liczba, rodzaj).W zdaniu pełnią funkcję przydawki lub orzecznika.

b) przysłówkowe (nieodmienne, w zdaniu odnosi się do tego samego podmiotu co orzecz.)

61. zdanie

jest to wypowiedzenie (treść lub sensowna całość, którą tworzą wyrazy skupione wokół czasownika), które zawiera osobową formę czasownika pełniącą funkcję orzeczenia. Do tego, by wypowiedzenie nazwać zdaniem konieczne jest tylko orzeczenie.

równoważnik - jest to wypowiedzenie, które nie posiada osobowej formy czasownika, ale możemy się jej domyśleć na podstawie kontekstu (np. Za chwilę koniec lekcji, Przed nim długie popołudnie, Tyle godzin siedzieć i myśleć.)

65. zdanie pojedyncze

zdanie, które zawiera tylko jedno orzeczenie. Dzieli się je na:

  1. proste (nierozwinięte) - występują w nim tylko główne części zdania, tj. podmiot i orzeczenie bez określeń (Kwiat rośnie, koń galopuje).

  2. Rozwinięte

Zdanie pojedyncze zawsze musi zawierać orzeczenie w formie osobowej czasownika (inaczej byłoby równoważnikiem zdania -Za chwilę koniec lekcji).

Każde ze zdań musi także zawierać podmiot. Nawet w jednowyrazowym zdaniu (Jem.) występuje podmiot domyślny (ja).

67. epitet

jest to przymiotnik, imiesłów (rzadziej rzeczownik) określający rzeczownik. Ma ona na celu uwypuklenie charakterystycznych cech rzeczownika. Jest najbardziej popularną figurą (tropem) stylistyczną. Może mieć funkcję obrazotwórczą lub indywidualizującą. Dzielimy je na potoczne oraz artystyczne.

68. metafora

inaczej przenośnia, zabieg polegający na przeniesieniu cech jednego zjawiska, przedmiotu na inne. U podstaw metafory zwykle leży porównanie.

Metafora:

70. Aluzja

aluzja literacka - Świadome nawiązanie w tekście utworu literackiego do innego dzieła, odwołujące się do spostrzegawczości i wiedzy czytelnika

+ funkcja - potęgowanie ekspresji utworu. Za pomocą środków zapożyczonych z innego utworu, lecz przetworzonych.

40.

zdanie rozwinięte - takie zdanie, w którym podmiot lub orzeczenie (albo oba) są rozwinięte za pomocą określeń: przydawek, okoliczników lub dopełnień.

zdanie złożone - zespół dwu lub więcej wypowiedzeń pojedynczych powiązanych ze sobą formalne i semantycznie. Jest to zdanie, które zawiera co najmniej:

  1. dwie osobowe formy czasownika

  2. jedno orzeczenie czasownikowe i jeden równoważnik zdania

  3. dwa równoważniki zdania (Gość w dom, Bóg w dom).

Działy gramatyki (ze względu na przedmiot badań):

    1. fonetyka - zajmuje się badaniem dźwięków mowy ludzkiej (głosek, akcentu, intonacji)

    2. morfologia - nauka o odmianie i budowie wyrazów. Dzieli się na: *słowotwórstwo

*fleksję

    1. składnia - omawia charakter wyrazów ze względu na ich funkcję w zdaniu, opisuje zależności między zdaniami, budowę wypowiedzeń, ich el. składowe.

42. styl

Stylizacja

Świadome kształtowanie utworu literackiego lub jego fragmentu zgodnie z wymogami określonego stylu (archaiczna, gwarowa, humorystyczna, onomatopeiczna, patetyczna, środowiskowa).

43. Kryteria poprawności językowej - mierniki oceny, czy dana forma może/powinna być zaakceptowana. Podział:

  1. wewnątrznojęzykowe