17. B Leśmian - wiersze wybrane, Filologia polska, Młoda Polska


17. Poezje wybrane /BN I-217/ (tu: wiersze z tomu Sad rozstajny - cykle Zielona godzina; Z księgi przeczuć; Oddaleńcy)

Bolesław Leśmian: Poezje wybrane,

oprac. Jacek Trznadel, Wrocław 1985, BN I, 217.


WSTĘP

I. Koleje życia poety.

Bolesław Leśmian (Lesman) urodził się w Warszawie, prawdopodobnie 22.01.1877 r. (ta data figuruje w metryce urodzenia), sam poeta w jednym z listów wymienia rok 1878 jako datę swego urodzenia, a na nagrobku Leśmiana (wykonanym przez Jana Brzechwę) figuruje rok 1879. Rodzice Leśmiana - Józef Lesman i Emma z Sunderlandów należeli do inteligencji pochodzenia żydowskiego. Matka zmarła we wczesnym dzieciństwie poety, a ojciec ożenił się po raz drugi z Heleną z Dobrowolskich. W latach szkolnych Leśmian przebywał w Kijowie, gdzie ukończył gimnazjum klasyczne i wydział prawa na Uniwersytecie św. Włodzimierza. W Kijowie brał czynny udział w życiu artystycznym Polonii. Leśmiana (obok Goszczyńskiego, Malczewskiego, Zaleskiego, Słowackiego i Iwaszkiewicza) można zaliczyć do „szkoły ukraińskiej”. Leśmian debiutował prawdopodobnie w 1895 w „Wędrowcu”, gdzie publikuje wiersze. Od 1897 przyjmuje pseudonim Leśmian. Od ok. 1901 przebywa w Warszawie, w 1903 wyjeżdża w podróż przez Niemcy, do Francji, osiedla się w Paryżu, tu żeni się z malarką Zofia Chylińską, z którą ma dwie córki: Marię Ludwikę i Wandę. Wiąże się z Zenonem Przesmyckim (Miriamem). W latach 1901-1907 pisze do „Chimery” (wpływ symbolizmu). W 1911 jest reżyserem i współzałożycielem nowatorskiego Teatru Artystycznego w Warszawie. W 1912 wydaje „Sad rozstajny”, prawdopodobnie też wtedy powstają wiersze z „Łąki” (wyd. 1920). W 1913 wydaje „Klechdy sezamowe”, „Przygody Sindbada Żeglarza” oraz przekład „Opowieści nadzwyczajnych” E.A.Poego. W latach 1912-1914 przebywa we Francji (Paryż, Lazurowe Wybrzeże), pisze „Klechdy polskie” (wyd. 1956). W trakcie wojny mieszka w Łodzi, jest kierownikiem literackim Teatru Polskiego. W 1918 otrzymuje notariat w Hrubieszowie, przygotowuje „Łąkę”. W 1922 przenosi się do Zamościa, redaguje „Napój Cienisty” (wyd. 1936). Po przykrej sprawie z defraudacją pieniędzy przenosi się do Warszawy, a 7.11.1937 umiera w Warszawie na serce.

II. Droga do krystalizacji.

Już „Sad rozstajny” przedstawia pewne tendencje literackie:

To, co wyróżnia cykl od paralelnych motywów okresu:

Celność metafor i określeń czyni z tych wierszy błyskotliwe, poetyckie eseje.

MOTYW „ODDALENIA” I „ODDALEŃCÓW” (nieudani, zbłądzeni, spóźnieni, nieznani, szaleni)

„Oddalenie” to nie tylko nieprzystosowanie czy bunt przeciw mieszczaństwu. To ogólna życiowa zasada, w której realizuje się dynamika życia i rozwoju społecznego (o tym szerzej w eseju Leśmiana: Znaczenie pośrednictwa w metafizyce życia zbiorowego (1910) oraz w jego artykule: Ludzie odrodzenia).

„Oddaleńcy” to ludzie nieprzeciętni. Człowiek przeciętny opiera się na prawdach znanych, zastanych, a człowiek twórczy poznaje świat w sposób bezpośredni w dużej mierze intuicyjny (jednostka twórcza - społeczeństwo nowoczesne, natura naturans - natura naturata, stan utrwalony - stan twórczy).

MIT CZŁOWIEKA PIERWOTNEGO I MIT NATURY

Wszystkimi cechami, którymi odznacza się jednostka twórcza, odznacza się również człowiek pierwotny. To dzięki nim wyłonił się z natury, traktując wszechświat jako pole do swej działalności.

„Człowiek pierwotny jest mieszkańcem nieba i ziemi (...), jednocześnie w dwóch światach przebywając, pozostaje najbliższy ziemi i niebu, sobie i Bogu, ciału i duszy.”/ „Znaczenie pośrednictwa w ...”

III. Ludowość (szczególnie „Łąka”)

Tło ogólne:

Co decyduje o ludowym charakterze wierszy Leśmiana?

  1. ludowy bohater wierszy i ballad;

  2. wykorzystanie motywów ludowych, wierzeń, motywów baśni ludowych;

  3. stylizacja językowa nawiązująca do poszczególnych zasad ekspresji estetycznej, jaką spotykamy w tekstach literatury ludowej i pieśni ludowej, także liczne dialektyzmy językowe;

  4. motywy i realia ludowego życia i ludowego świata;

Ludowy bohater:

- „Sad rozstajny” → bohater „normalny” - odpowiednik poety;

- bohater „oddaleniec”

- bohater fantastyczny (odmiana „oddaleńca”) → „Nieznana podróż Sindbada Żeglarza”

- bohater liryczny cyklu „Zielona godzina”;

- „Łąka”, „Napój cienisty” - bohater, postaci z ludowego kosmosu, wiejskie, zgrzebne: Dziad, Świdryga, Midryga, parobek, Macieje, 12 braci itp.;

Kim jest narrator?

Sam twórca - narrator jest jakby bohaterem ludowym, pochodzi z ludowego kosmosu, o którym sam opowiada, to poeta pierwotny, legendarny śpiewak (bo poezja to pierwotnie twór ustny, recytowany, śpiewany, przekazywany z ust do ust). Mityczny śpiewak ludowy interesuje już romantyków (Pieśni Osjana).

Koncepcja sztuki - sztuka jest wyjątkowa, ale nie hermeneutyczna, dla całej społeczności ludowego kosmosu.

poeta - gaduła, gawędziarz, śpiewak:

„Romans”: Romans śpiewam, bo śpiewam! Bo jestem śpiewakiem!

„Do śpiewaka”: Co w twych oczach, śpiewaku, ten zachwyt oznacza?

„Dusiołek”: postać Bajdały, słowa: baj-dała, bajać, bajka, bajdurzyć;

„Łąka”: Byłoż owo, nie było? Odpowiedz nam bracie.

”Dwaj Macieje”: Pleć, pleciugo!

Motyw literatury ludowej:

Wiersze Leśmiana nawiązują do motywów literatury ludowej, do konkretnych utworów ludowych. Wykorzystuje je Leśmian różnorodnie, czasem bierze temat, tworząc zupełnie inny utwór, przeciwstawia się pierwotnemu tekstowi (Gad - nawiązanie do smoka z „Pieśni ludowych celtyckich, germańskich, romańskich” (1909), tłum. E.Porębowicz), często stosuje aluzje, zapożyczenia.

„Świdryga i Mitryga” - z pieśni ludowych z Lubelskiego;

„Piła” - z wierzeń Małopolski;

„Dwoje ludzieńków” - inspiracja pieśnią ludową;

Stylizacja językowa:

A/ porównania przeczące:

To nie konie tak cwałują i uszami strzygą,

Jeno tańczą dwaj opole, Świdryga z Mitrygą. (Świdryga i Mitryga)

B/ annominacje - określenia tautologiczne;

najczęściej rzeczownik + czasownik o tym samym temacie, np.: „Stodoła”: stodolić stodołę,

niewolić niewolę;

po co?: aby wniknąć w istotę rzeczy (filozofia Bergsona)

C/ zasada trychotomii - potrójne powtarzanie pewnych czynności, np.: Dziewczyna;

D/ powtarzanie - jeden z najważniejszych elementów pieśni ludowych, refrenowość, rozbudowana anafora, regularna stroficzność, rytmika wiersza;

E/ rytm i wersyfikacja - konsekwentne utrzymanie rygorów wiersza sylabicznego i sylabotonicznego, bogactwo używanych miar, melodyjność, melliczność;

F/ bylejakość (termin Artura Sandauera) - naginanie słów i zdań do wymagań rytmu, brak oszczędności słownej, wykrzyknienia magiczne, da-dana, dy-dyny itp.;

Motywy i realia ludowego świata:

Ludowy świat tworzą:

Rola ludowego świata:

W romantyzmie mit archaicznej, słowiańskiej wspólnoty chłopskiej był swoistym odwołaniem polityczno-społecznym. Dla Leśmiana pierwotny ludowy kosmos stał się próbą przedstawienia rozważań i intuicji na temat stosunku natury i człowieka, jednostki i zbiorowości, związku sztuki i zagadnień estetycznych z postaciami metafizycznymi. Podejmuje refleksję; kultura - natura, cywilizacja - przyroda. Charakterystyczne dla Leśmiana jest również pogodzenie z naturą poprzez postawę do faktów nieuchronnych, a także humor, groteska („pomiędzy śmiechem a śmiercią jest ta sama łącznica, co pomiędzy łzą a śmiercią”). Kategoria śmiechu jest próbą człowieczego opanowania klęski (ale tez czasem krytyka drwiny - dlaczego drwisz z tego świata, kiedy on z Ciebie nie drwi?)

IV. Poezja i boski mit.

„filozoficzny trójkąt”: natura - Bóg - człowiek

  1. watek antropologiczny (mit religijny) - określa wiarę w Boga jako kult „przodków

ludzkości”, kult „samego siebie w kategoriach minionego istnienia”, gdy człowiek był

jeszcze „mieszkańcem nieba i ziemi”;

2) nurt myśli egzystencjalnej (Sören Kierkegaard-filozof duński)

mitotwórstwo - czynność kulturowa i poznawcza, próba oswojenia wszechświata;

Problematykę teistyczną u Leśmiana należy widzieć jako część problematyki mitotwórczej, spontanicznej twórczości myślowej człowieka szukającego kształtu i granicy wszechświata i swoich myśli.

Taką rolę mają też zjawy (Śniotrupki, Srebronie, Znikomki, itp.). Pozwalają nam wyrazić prawa i sytuacje naszego życia. Mitotwórstwo spełnia więc rolę poznawczą. Te baśnie, gdy spełnią swoją funkcję (wyjaśnią jakieś prawa rządzące światem), znikają, pozostają jedynie w sztuce. Baśń pełni rolę „tęczowego mostu”.

SYMBOL

Wg Mircea Eliade symbol może prowadzić do świata rzeczywistego, być pierwszą, obrazową intuicją pewnych znaczeń.

U Leśmiana - symbol konkretny

Symbol powinien być „możliwością” a nie „rzeczywistością”. Wtedy to jest dobre mitotwórstwo. Np. życie „tu” i „tam” to nadanie sensu światu poprzez porównanie do zaświatów. Egzystencjalizm akcentuje dramatyczny i sprzeczny charakter tej relacji.

Kierkegaard → Bóg „nienawidzi” człowieka;

Leśmian → człowiek sprzeciwia się Bogu, pozbawiającemu go ziemskiego życia (Wyruszyła dusza w drogę..., Dzwonią we dzwony), Urszula Kochanowska marzy o zbudowaniu w zaświecie Czarnolasu, pragnie spotkać rodziców, a nie Boga. W wierszach zagrobnych odbudowuje się i wspomina nikłe szczątki bytowania ziemskiego („Trup nie jest szczęśliwy!” z wiersza Cmentarz, „Czekał, aż uśnie w Bogu, lecz stwierdził naocznie,/ że Bóg nie jest - noclegiem - i że już nie spocznie” z wiersza Zbladła twarz Don Juana..., wiersz „Do siostry”).

Równocześnie z Leśmianem w egzystencjalizmie tworzą:

V. Humanizm Leśmiana.

„Człowiek - ślad ducha w materii”

- dehumanizacja („roztropienie się w przyrodniczej, biologicznej miazdze bytu” lub połączenie się z istotą wszechrzeczy), dzieje się najczęściej z przyczyny ludzkiej;

- opór przeciw pochłaniającej naturze, przeciw materii, uwidacznia się w licznych kreacjach kalekich form ludzkich;

Możemy być ograbieni z ciała, ale przez te formy nie przedziera absolut, tylko pierwiastek ludzki, esencja człowieka. Im bardziej człowiek nieudolny, im bardziej ma łatany kształt, tym bardziej jest ludzki.

Człowiek marginesu (wycieruch niebieski) pełni podobną funkcję, co człowiek pierwotny. Leśmian dowartościowuje człowieka marginesu (to typowe w literaturze europejskiej).

Poeta u Leśmiana → wyklęty ze społeczeństwa;

→ Baudelaire „Błogosławieństwo” (Bénédiction)

→ poeta wyklęty (poète maudit) - z Baudelaire'a, z Verlaine'a

ale motyw ten się przekształca

Osobisty wymiar liryki:

- u Leśmiana jest stale obecny nurt liryki osobistej - ukazuje krąg ludzkich przeżyć;
- liryka personalizująca;

- z czasu metafizycznego i filozoficznego przechodzimy w czas jednostkowy i psychologiczny (raj ludzki to raj jednostkowy - dzieciństwo, np. „Krajobraz utracony”);

- Leśmian wychodzi z wymiaru osobistego w wymiar interpersonalny;
- potwierdzenie osobowości, odzyskani utraconego czasu dokonuje się w kontakcie, interakcji z drugim człowiekiem (wezwanie do solidarności);

- często humanizm pesymistyczny;

MOTYW MIŁOŚCI

- wezwanie do solidarności to też wezwanie do miłości;

- poeta staje po stronie mitu miłości, w tworzeniu którego tradycja chrześcijańska odegrała tak ważną role;
miłość - pojęta jako głęboka postawa duchowa, etyka miłości;

Mało w poezji polskiej miłości tak dojrzałej i pełnej. Leśmian wychodzi poza dekoracyjny mit dworski, poza płytki sentymentalizm, namiętność. Leśmian przedstawia miłość wspólnego życia, doli i niedoli, miłość dozgonną i po zgonie. Kocha się nie tylko piękno młodości, ale dojrzałość, godzinę, w której się ginie. Leśmian to mistrz polskiej poezji miłosnej.

„SYMBOLIZM EGZYSTENCJALNY” I „REALIZM METAFIZYCZNY”

Poezja Leśmiana jest w dużej mierze symboliczna (wtedy symbolizm był modny). Ale to symbolizm szczególny, to nie symbolizm europejski typu Mallarmégo. To bardziej kult konkretu, to nie „symbol pusty”, to mitologia momentalna, „tęczowy most”.

Sztuka Leśmiana łączy programowo przeciwieństwa. Jest w niej i symbolizm egzystencjalny, i realizm poetycki, realizm metafizyczny (terminy Frydrego), i „ostry montaż” (termin M.Głowińskiego) - poetycki film, montaż wydarzeń.


Wstęp w wielkim skrócie:

Urodzony w Warszawie w 1877 (według metryki), 1878 (z listu poety; w kompendia przedwojenne) lub 1879 (z nagrobka z Powązek sporządzonego przez Jana Brzechwę) roku.

Właściwe nazwisko: Lesman.

rodzice: inteligencja pochodzenia żydowskiego, matka obumarła go we wczesnym dzieciństwie, ojciec ożenił się powtórnie

rodzeństwo: nie wiem, ile miał w sumie, ale w każdym razie dwoje mu było zmarło: Kazimiesz i Aleksandra.

edukacja: gimnazjum klasyczne w Kijowie, wydział prawa na Uniwersytecie Św. Włodzimierza.

jako student zatrzymany przez carską policję za wystąpienia patriotyczno-artystyczne

ukraińska młodość wpisuje poetę (mimo jego programowej pozahistoryczności i pozageograficzności) w nurt poezji ukraińskiej za Antonim Malczewskim, Sewerynem Goszczyńskim, Bohdanem Zalewskim, Juliuszem Słowackim i Jarosławem Iwaszkiewiczem.

debiut: 1895 w „Wędrowcu”,

pseudonim: pierwszy wiersz podpisuje jeszcze Lesman, ale już w 1897 podpisuje się Leśmian (skąd zmiana? różne legendy: może podpowiedział mu taki pseudonim filozof Franciszek Fiszer, a może poeta Antoni Lange).

podróże: Warszawa, Niemcy (Monachium), Francja (Paryż)

żona: Zofia Chylińska, malarka

dzieci: dwie córki - Maria Ludwika i Wadna.

kumpel: Zenon Przemyski Miriam

właściwy początek sławy: w „Chimerze” Miriama

tomiki: 1912 - „Sad rozstajny”

1920 - „Łąka”

1936 - „Napój cienisty”

1938 - pośmiertna „Dziejba leśna”

i nietomiki: 1913 - „Klechdy sezamowe”

1913? - „Przygody Sinbada Żeglarza”

1913 - przekład „Opowieści nadzwyczajne” E.A. Poe

1956 - „Klechdy polskie”

teatr: reżyser i współzałożyciel eksperymentalnego Teatru Artystycznego w Warszawie.

w czasie wojny mieszka w Łodzi, potem przeżywa „okres prowincjonalnego wygnania” (nie rozumiem problemu, ale nie jestem poetą i to pewnie dlatego) - do Zamościa i Hrubieszowa. Siedzi tam biedaczek i nie bardzo go ktokolwiek lubi. Wszyscy w tym czasie kochają albo Skamandrytów, albo Awangardę, a on nie bardzo jest doceniany (tylko Tuwim go rozumie; choć dobrze piszą o nim też Irzykowski i Ostap Ortwin). Wreszcie na początku lat trzydziestych zaczyna go doceniać Wierzyński i drugować w warszawskiej „Kulturze”. Zaczyna być wreszcie doceniany, aż „Napój cienisty” ostatecznie ugruntowuje jego pozycję Poety. Niestety w tym samym czasie jego pomocnik w kancelarii defrauduje mu taką kasę, że Leśmian jest w totalniej panice. Z tego, co rozumiem Wierzyński mu jakoś z tym potem pomógł, ale nie do końca wiadomo jak. W każdym razie udaje mu się uniknąć procesu. W 1935 przenosi się do Warszawy. Do końca życia męczy się z długami i prawicą, co się czepia jego pochodzenia.

umiera: 7 listopada 1937

motyw „oddalenia” - najsilniej widać go w cyklu „Oddaleńcy” z „Sadu rozstajnego” - oddaleńcy to wszyscy nieudani, zbłąkani, spóźnieni, nieznani, szaleni, to coś bliskiego duchowi modernistycznej chęci być nie-filistrem, ale (wg Jacka Trznadla) to też pewna obserwacja zbliżająca Leśmiana do (późniejszego oczywiście) Ericha Fromma - tzn. że wolni są tylko ci ludzie, którzy nie są przeciętni. Człowiek inny to taki, który nie przyjmuje zasad danych mu przez otoczenie, ale sam tworzy nowe, bo poznaje życie bezpośrednio dzięki intuicji (Berson, te sprawy). Antynomia: społeczne „muzeum wartości” a człowiek wartości tworzący - tu Leśmian używa terminów Jana Skota Erigeny: natura naturata i natura naturans (stan utrwalony i nietwórczy A stan działający i twórczy).

człowiek pierwotny: człowiek, który wyłonił się z natury dzięki temu, że był wybitny i twórczy; taki oddaleniec prawieku. Człowiek ten był wsłuchany w podszepty naturae naturantis i przez to bardziej metafizyczny. Jest smokiem przedpotopowym, mieszańcem nieba i ziemi (tkwi jednocześnie w świecie ludzkim i w świecie natury). Poeta ma być bliski człowiekowi pierwotnemu. (nie było to nic specjalnie oryginalnego, bo już Rousseau i inni, a na progu modernizmu broszurka Aleksandra Świętochowskiego „Poeta jako człowiek pierwotny”).

mit powrotu do przyrody: powrót do natury po prostu; także powrót do bezpośredniości; ale natura też przeraża i dehumanizuje. Człowiek nie powinien zupełnie do niej wracać, opuszczać swojego człowieczego świata.

ludowość: najwięcej jej w „Łące”. Prawie w ogóle nie ma w „Sadzie rozstajnym”. Głównie folklor polski i słowiański. Trznadel uważa, że zupełnie niesłusznie kojarzy się tę ludowość Leśmiana z młodopolską chłopomanią, że było to tak naprawdę zainteresowani natury antropologicznej która stawia Leśmiana na równi z Levi-Straussem i Mirecea Eliade.

ballady: zaczerpnięte z romantyzmu, pełnią u Leśmiana inną rolę. Tekst ludowy staje się pretekstem do zmagania się z problemami, które dręczą dwudziestowiecznego poetę. Dlatego Wyka nazwał je „balladami filozoficznymi”.

bohater ludowy: że występuje ludowy bohater zauważyć nie trudno, trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że i narrator często jest bohaterem ludowym, kimś z ludowego kosmosu. Taki trochę Osjan (por. „Jam-nie Osjan!”), trochę gawędziasz, bajarz ludowy, pleciuga. Ale nie jest on nigdy do końca serio, bo musi pomagac w wyrażaniu bezsensu, groteski mieszającej się z powagą.

stylizacja językowa:

1) dialektyzmy słownikowe: da-dana

2) porównania przeczace: „To nie konie tak cwałują iuszami strzygą, jeno tańczą tak opoje, Świdryga z Midrygą”.

3) annominacje, tj określenia tautologiczne: „roztopolić topolę”, „stodolić stodołę”.

4) zasada trychotomi - na różnych płaszczyznach trzy części wydzielic da się: trzech braci, trzy próby.

5) powtarzanie _ czyli refreny, takie same początki pierwszych wersów itp.

6) rytm i wersyfikacja

7) „bylejakość” (termin Sandauera) - naginanie słów, coby pasowały do rymu i rytmu

czas i miejsce „szedł skądkolwiek - gdziekolwiek” („Ballada dziadowska”), „tyleż tędy, co wszędy” („Dusiołek”), wszędzie i nigdzie, ale blisko natury i wsi.

ludowy kosmos: świat na styku natury i cywilizacji; nie za bardzo zepsuty przez cywilizację, ale i nie zdehumanizowany przez naturę. Nadzieja odkupienia ludzkości tkwi w unii z naturą (patrz „Łąka”). Grzech pierworodny ludzkości polegał na oderwaniu się od natury. ale trzeba uważać na zmory, południce i inne ciemne siły natury. Nic to nie jest sielankowe.

rubaszność: śmiech, który pomaga oswoić śmierć, wtańcować się w śmierć, przełamuje kategorię wzniosłości.

problematyka teistyczna: najważniejsza w „Napoju cienistym”. Leśmian zastanawia się nadreligią jako ludzkim tworem, Człowiek tworzy „baśnie”, które przez chwilę pomagają mu rozumieć światm, na chwilę łączą to, co logiczne, z tym, co nielogiczne. Takie rozumowanie byłoby podobne do myśli Cassirera, że poznajemy przez symbol. Bóg to przedłużenie człowieka. Ale żeby nie było za prosto: może jednak Bóg to przeciwieństwo człowieka, byt nieskończony (wizja już nie antrpologiczna, a egzystencjalna). Egzystencjalna z dycha (według Trznadla) jest też odpowiedź na pytanie o sens życia - zaakceptować dolę ludzką (jak w „Micie Syzyfa” Camusa) - uwaga, to tylko takie gg Trznadla, bo ogólnie to Leśmian nie dożył był do napisania „Mitu Syzyfa” nawet, ale co tam.

pesymistyczny humanizm: spotkanie z drugim człowiekiem jako niezbędne i niemożliwe jednocześnie.

miłość: dojrzała i pełna, wyrastająca gdzieś z ducha chrześcijaństwa. Miłość wspólnego życia, doli o niedoli. Żywiołowy i sublimowany erotyzm, stylistyczne motywy miłości barokowej i romantycznej. Miłość franciszkańska + miłość platońska + pieśń nad pieśniami (jako przykład wzniosłego sensualizmu). Don Juan jako człowiek metafizycznie niespełniony. Nie ma jednak motywu przeciwstawiania ciała i ducha, wręcz przeciwnie paradoksalny kult ciała, miłość do ciała, jako miłość do człowieka. „Modle się o twojego nieśmiertelność ciała” („W malinowym chruśniaku”).

rola poezji: ma być życiotwórcza i dająca poznanie jak mit. Poezja pozwala uchwycić życie ije powtórzyć, bo rytm jest „weselny”, tj. powtarzalny, odgrywa się w czasie, ale można go odegrać jeszcze raz.

symbolizm: symbol pomaga ująć rzeczywistość, opanować ją, odkryć, ale jednocześnie ją fałszuje, bo szybko odrywa się od rzeczywistości, którą jakoby symbolizuje. Są symbole zupełnie oderwane, puste, tylko udające, że mają w sobie jakąś tajemnicę. Z takim symbolizmem Leśmian walczy i go neguje. Więc można by go nazwać antysymbolistą, ale jeszcze lepiej mówić o symbolizmie egzystencjalnym, tj. takim, w którym symbol widziany jest jako konkret, pozbawiony transcendencji.

realizm poetycki, realizm metafizyczny: nasycenie konkretem, elementy prawdziwego, ostro obserwowanego świata, realia ludzkiego bytowania.

Czym purpurowe maki
Na ciemną rzucał drogę
Sen miałem. Ale jaki ?
Przypomnieć już nie mogę

Twojeż to były usta
Mojeż to były dłonie.
Głąb sadu mego pusta
We wrotach - księżyc płonie

Dni się za dniami dłużą
Noce - w jeziorach witam
Kiedy ty kwitniesz różo ?
"Ja nigdy nie zakwitam..."

"Ja nigdy nie zakwitam!"
Twojże to głos. O! Różo!
Słowa po słowach chwytam
Dni się za dniami dłużą.

Podmiot liryczny zna wiele pieszczot, ale o zmroku przypomina sobie tę jedną jedyną pieszczotę, gdy ona mu całuje oczy o poranku, jak już mają wstać. Sceneria: dom na jeziorem, w okolicy lasów i łąk oczywiście.

„Nadaremność”

Opis sytuacji lirycznej (upał, rozgrzane płoty, rozwalona stodoła, szczebiot jaskółek), „Do pokoju, spłowiałe wzdymające kotary, / Wrywa się wiosenny dech!”. Po czym zwrot do Boga: „Boże, coś pod mym oknem na czarną godzinę/ Wonny rozkwiecił bez, /Przebacz, że wbrew Twej wiedzy i przed czasem ginę/ Z woli mych własnych łez!...”. [Aha! i jeszcze chyba dość charakterystyczny dla Leśmiana obraz: „Pocałunek sam siebie składa mi na skroni,/ Sam - bez pomocy ust...”]

Trzy zwrotki. Każda kończy się „Przyjdę jutro, choć nie znam godziny”. Podmiot liryczny to ani chybi mąż i ojciec. Prosi on kobietę swą, żeby zachowała mu miejsce za stołem i nauczyła dzieci jego imienia, bo go tam nie ma. „Duch mój, chabrem porosły i wrzosem,/ Burz zapragnął, co chłodem go zwarzą!/ Nie znam głosu, co będzie mym głosem,/ Nie znam twarzy, co będzie mą twarzą -/ Lecz ty jedyna mnie poznasz niezłomnie,/ Gdy twe imię śpiewając w dolinie,/ Z raną w piersi, zmieniony ogromnie/ przyjdę jutro itd.”. Sytuacja liryczna znowu wsiowa: chata, macierzanki, brzoza.

Poemat o dziesięciu częściach. Ogólna sytuacja liryczna: chodzi podmiot liryczny po lesie i do tego lasu gada. Trudno powiedzieć metaforą czego jest las (pewnie tej natury, o ktrej było we wstępie, ale coś mi się widzi, że równie dobrze to by mogło być wszystko, bo las ma na przykład ukazać „twarzy nieznanej boskość i zaklętość,/ Co wiecznie spoza krzewów niepokoją mnie!”, ma stanąć oko w oko z podm. lir.). Nadeszła oczekiwana „zielona godzina” i podm. lir. odda lasom, co leśne, choćby miał przez to sam zginąć. Ta zielona godzina to już w ogóle diabli wiedzą, czym jest. Generalnie jakimś bardzo mistycznym przeżyciem, trochę pojedynkiem z lasem. Trochę spotkanie, w którym las daje podm. lir. możliwość „zroszenia swych otchłani w cieniu paproci”, a podm. lir. pozwala by w lesie „rozległ się jego duch” - taki handel wymienny, który chyba jest właśnie tym spotkaniem na granicy natury i ducha (jak we wstępie). Jest tu też miłość - znaczy dziewczyna, którą podm. lir. zobaczył „Przez ukryty w mych oczach, nie znany ci las!”. Jest też Bóg - Bóg wypada dość cienko moim zdaniem. To znaczy nie jest wcale żadną potęgą, nie czymś takim wszechwładnym jak las. Wręcz przeciwnie: W parowie, pod leszczyny rozchełstanym cieniem,/ Spadły z nieba bezwolnie wraz z poranną rosą/ Drzemie Bóg, w macierzankach poległy na wznak”. Podm. lir. go budzi, namawia, żeby odtąd szli razem, podm. lir. pokaże mu swoją chatę i ich wspólne sny, po czym stwierdza: „I zgaduję oczyma wodząc widnokrężnie/ Że on do mnie z parowu modlił się tak samo,/ Jak i ja nad parowem modułem się doń”.

Podm. lir. ustawia naprzeciw ciebie dwa zwierciadła i dwie świece. I kontempluje to zjawisko (no, bo ona się tak odbijają nawzajem w nieskończoność, kto nie wie, niech sam ustawi takie coś i przeprowadzi eksperyment). „Widzę tunel lustrzany, wyżłobiony, zda się,/ W podziemiach moich marzeń, groźny i zaklęty,/ Samotny, stopą ludzką nigdy nie dotknięty, / Nie znający pór roku, zamarły w bezczasie”. Po czym kończy troszkę jakby z „Testamentu mojego” Słowackiego, tzn. „Gdy umrę, bracia moi, ponieście mą trumnę/ Przez tunel pogrążony w zgróz tajemnych krasie…”, ale jest też wątek kobiecy, bo do sióstr też się zwraca!

Rybacy, którym nie udał się połów złoty, poszli sobie daleko od może, z sieci zrobili namioty (bo wszystko jest dwuznaczne i zwiewne, więc czemu nie). „Namiot bezużyteczny! Lecz w rozwianej grzywie/ Jego fałd, zbytkowniej szych nad wszelkie istnienie,/ Przepych nudy rozzłoci swe czary i cienie!"/ Tak się owi na puszczy chełpią niechełpliwie!.../ Oddaleńcy!”. Jeśli do nich podejdziesz i zawołasz po imieniu „jak ślimak swe rogi, pokażą swe ciernie!”. Ale nocą każdy z nich we śnie jest sobą, czyli morskim cudem, które roni „szepty-perły” i „jęki-korale”.

„Sidi-Numan”

Motyw zaczerpnięty z Tysiąca i jednej nocy został przez poetę rozwinięty w poemat triumfującego okrucieństwa. Rzecz dzieje się w Bagdadzie. Sidi-Numan kocha swą piękną żonę Aminę, ale ta go zdradza, więc wściekły mąż zmienia ją w konia i ujeżdża okrutnie. W tych i podobnych utworach erotyzm leśmianowski łamie i przekracza zakazy naszej moralności. Bohaterem staje się człowiek rozkiełzany z wszelkiej umowy, wolny za wszelką cenę. Za Georgem Bataille, erotyzm ten można by nazwać déréglant, czyli podważający przyjęte normy współżycia płci (M. Pankowski tak uważa).

witalizm, pokora wobec piękna natury. To jest taki fragment, że naprawdę niewiele się da z niego zrozumieć. Generalnie Sinbad jest żeglarzem zagubionym w baśni, jakby podróżującym po baśni. Wzywa do klęknięcia w pokorze i w podziwie przez naturą,, ale też przed baśnią właśnie, snem, cieniem, szczęścia widmami.

Topielec zieleni dał się skusić ciekawość, chciał zgłębić tajemnicę natury, zbliżył się zbytnio do niej i „odczłowieczył duszę”. No i skończył marnie, biedaczysko.

Tyś całował dziewczynę, lecz kto biel jej ciała
Poróżowił na wargach, by cię całowała?

Tyś topolom na drogę cień rzucać pozwolił,
Ale kto je tak bardzo w niebie roztopolił?

Tyś pociosał stodołę w cztery dni bez mała,
Ale kto ją stodolił, by - czym jest - wiedziała?

Stodoliła ją pewno Majka stodolna,
Do połowy - przydrożna, od połowy - polna.

Ze stu światów na przedświat wyszła sama jedna
I patrzyła w to zboże, co szumi ode dna

„Przemiany” - pamiętacie? tak, tak, to nasza ulubiona sarnowojda!! Porwana nostalgią, też wrzucam całość

Tej nocy mrok był duszny i od żądzy parny,
I chabry, rozwidnione suchą błyskawicą,
Przedostały się nagle do oczu tej sarny,
Co biegła w las, spłoszona obcą jej śrenicą -
A one, łeb jej modrząc, mknęły po sarniemu,
I chciwie zaglądały w świat po chabrowemu.

Mak, sam siebie w śródpolnym wykrywszy bezbrzeżu,
Z wrzaskiem, który dla ucha nie był żadnym brzmieniem,
Przekrwawił się w koguta w purpurowym pierzu,
I aż do krwi potrząsał szkarłatnym grzebieniem,
I piał w mrok, rozdzierając dziób, trwogą zatruty,
Aż mu zinąd prawdziwe odpiały koguty.

A jęczmień, kłos pragnieniem zazłociwszy gęstem,
Nasrożył nagle złością zjątrzone ościory
I w złotego się jeża przemiażdżył ze chrzęstem
I biegł, kłując po drodze ziół nikłe zapory,
I skomlał i na kwiaty boczył się i jeżył,
I nikt nigdy nie zgadnie, co czuł i co przeżył?

A ja - w jakiej swą duszę, sparzyłem pokrzywie,
Że pomykam ukradkiem i na przełaj miedzą?
I czemu kwiaty na mnie patrzą podejrzliwie?
Czy coś o mnie nocnego wbrew mej wiedzy - wiedzą?
Com czynił, że skroń dłońmi uciskam obiema?
Czym byłem owej nocy, której dziś już nie ma?

Ona sobie idzie do sadu, a tam gad ją napada i „truje i pieści”. Tu opis tych pieszczot - -------(cenzura)---- po czym gad się w nic nie zmienia, bo nawet dziewczę wcale nie chce co by się w cokolwiek zmieniał, bo mu się te pieszczoty podobają. Rzecz w tym, że ludowej balladzie duńskie w analogicznej sytuacji, ino ze smokiem, smok się w końcu zmienił w królewicza, a tu się w nic nie zmienił i kropka.

Idzie dziadyga sobie (a „Szedł skądkolwiek gdziekolwiek - byle zażyć wywczasu”) i patrzy, a tu strumień. Patrzy, sobie patrzy, a tu wyskakuje rusałczana dziewczyna i zaczyna go pieścić, ino źle trafiła, bo zaczęła od jego drewnianej nogi. Więc dziad ją obśmiał, ale niewiele mu to pomogło, bo go rusałka i tak cap i do wody. I tyle go widzieli, wypłynęła tylko drewniana noga.

Chodzi Bajdała ze szkapą i wołem (tyleż tędy, co wszędy). Raz zmęczony upałem Bajdała usypia, wtedy ukazuje mu się zmora senna, nazwana Dusiołkiem: „Wylazł z rowu/ Dusiołek,jak półbabek z łoża./ Pysk miał z żabia ślimaczy(...)/ A zad tyli,co kwoka,kiedy znosi jajo...”. Postać Dusiołka została zaczerpnięta z podań ludowych, baśni, wierzeń o szkaradnym stworzeniu męczącym ludzi. I faktycznie, Dusiołek zaczyna dręczyć Bajdałę: „Siadł Bajdale na piersi, jak ten kruk na snopie/ Póty dusił i dusił, aż coś warkło w chłopie!
Warkło, trzasło, spotniało!/ Coś się stało, Bajdało?”. Biedny Bajdała po przebudzeniu obwinia za swe koszmary szkapę, wołu(bo można było temu zaradzić - wg wierzeń ludowych taką senną zmorę trza było czymś przekłuć, więc wół mógł choćby rogiem), a w końcu nawet samego Boga: „Nie dość ci, żeś potworzył mnie, szkapę i wołka,/ Jeszcześ musiał takiego zmajstrować Dusiołka?”. Bunt przeciwko Bogu ma tu jednak głębsze podłoże filozoficzne. To właśnie Bóg, który stworzył świat, czyli między innymi Bajdałę, szkapę i wołu, stworzył również zło, grzech i występek, czyli między innymi Dusiołka. Utwór utrzymany jest w pogodnym i lekkim nastroju, jednak autor zdaje się w nim skłaniać odbiorcę do filozoficznej zadumy nad złem, które panoszy się na świecie.

Opis jak łąka się zmienia, wszystko we wszystko (zwierzęta stają się roślinami, rośliny zwierzątkami). Refren: tylko podm. lir. jakoś się nie może stać łąką, z nią zespoli. Może rwać kwiaty, ale jego ręce się tymi kwiatami nijak nie staną.

Mgła dziewczęca chce się stać dziewczyną, mieć warkocz i piersi, ale nie da się, nie udaje jej się „zjawić”. refren taki sam.

zbiegła się cała łąka na miejsce „spełnionego nieistnienia” czyli tam gdzie się jednak nie zjawiła dziewczyna-mgła. Byli tam wszyscy (świerszcze, bąk, pająk itd.), poza nią jedyną. refren.

W malinowym chruśniaku

- wszyscy ich śledzą, oni się już nie mają gdzie schować, więc tylko na siebie patrzą i oczami „chłoną się nawzajem” „a gdy powiek znużonych kotary opadną. czujemy, żeśmy wyszli z uścisków i łoża”.

- Jedzą jabłko - tj. ona je jabłko i mu podaje, a on to już chłonie jej zębów ślady

- on do niej się wkrada nocą

- on umiera z zazdrości „kto całował twe piersi, jak ja, po kryjomu?”. Ona się na niego wścieka, wymyśla mu i ucieka naga do pokoju obok, gdzie płacze. On biegnie za nią i stwierdza: „A nóg twych rozemknione pieszczotami palce/ jakże drogie mym ustom i jakże niezbędne!”.

No i tak w ten deseń, ogólnie bardzo erotycznie.

W mgłach daleczeje sierp księżyca,
Zatkwiony ostrzem w czub komina,
Latarnia się na palcach wspina
W mrok, gdzie już kończy się ulica.
Obłędny szewczyk - kuternoga
Szyje, wpatrzony w zmór odmęty,
Buty na miarę stopy Boga,
Co mu na imię - Nieobjęty!

Błogosławiony trud,
Z którego twórczej mocy
Powstaje taki but
Wśród takiej srebrnej nocy!

Boże obłoków, Boże rosy,
Naści z mej dłoni dar obfity,
Abyś nie chadzał w niebie bosy
I stóp nie ranił o błękity!
Niech duchy, paląc gwiazd pochodnie,
Powiedzą kiedyś w chmur powodzi,
Że tam, gdzie na świat szewc przychodzi,
Bóg przyobuty bywa godnie.

Błogosławiony trud,
Z którego twórczej mocy
Powstaje taki but
Wśród takiej srebrnej nocy!

Dałeś mi, Boże, kęs istnienia,
Co mi na całą starczy drogę -
Przebacz, że wpośród nędzy cienia
Nic ci, prócz butów, dać nie mogę.
W szyciu nic nie ma, oprócz szycia,
Więc szyjmy, póki starczy siły!
W życiu nic nie ma, oprócz życia,
Więc żyjmy aż po kres mogiły! (pochwała życia, moi państwo!)

Błogosławiony trud,
Z którego twórczej mocy
Powstaje taki but
Wśród takiej srebrnej nocy!

W tym cyklu jest rzeczywiście masę kalek: Garbus, który i śmierć ma garbatą, kulawy żołnierz (którego nikt już nie kocha, dopiero Chrystus go rozumie, bo też jest nieco kulawy (źle wyciosany z drewna) i tak:

Kulał Bóg, kulał człowiek, a żaden - za mało,

Nikt się nigdy nie dowie, co w nich tak kulało?

 

Skakali jako trzeba i jako nie trzeba,

Aż wreszcie doskoczyli do samego nieba!

Sytuacja liryczna: przy studni, kwiatki, obłoki, woń róż śpiew ptaków, dwie dusze znojne. I dopiero w czwartej strofie zamiast opisu rozważanie o tym, czy prócz duszy i ciała, jest jakaś trzecia róża: „To wszakże ona też nam w piersi pała -/ Ta róża trzecia, prócz duszy i ciała!”.

„nadchodzi rok nieistnienia, nadchodzi straszne bezkwiecie,/ W tym roku wszystkie dziewczęta wyginą, niby motyle,/ Ja pierwsza blednę samochcąc i umrzeć muszę za chwilę” - mówi dziewoja do swego lubego i każe się pieścić z uwagą, bo „obcuje ten, co naprawdę umiera”. A on się niepokoi, czy ona go jeszcze czuje, czy nie jest aby już zbyt „zagrobna”. Ale ona go uspokaja: „czuję twoją pieszczotę i coraz bardziej zanikam,/ I czuję twe pocałunki i coraz bardziej umieram”.

Często w duszy mi dzwoni pieśń, wyłkana w żałobie,
O tych dwojgu ludzieńkach, co kochali się w sobie.

Lecz w ogrodzie szept pierwszy miłosnego wyznania
Stał się dla nich przymusem do nagłego rozstania.

Nie widzieli się długo z czyjejś woli i winy,
A czas ciągle upływał - bezpowrotny, jedyny.

A gdy zeszli się, dłonie wyciągając po kwiecie,
Zachorzeli tak bardzo, jak nikt dotąd na świecie!

Pod jaworem - dwa łóżka, pod jaworem - dwa cienie,
Pod jaworem ostatnie, beznadziejne spojrzenie.

I pomarli oboje bez pieszczoty, bez grzechu,
Bez łzy szczęścia na oczach, bez jednego uśmiechu.

Ust ich czerwień zagasła w zimnym śmierci fiolecie,
I pobledli tak bardzo, jak nikt dotąd na świecie!

Chcieli jeszcze się kochać poza własną mogiłą,
Ale miłość umarła, już miłości nie było.

I poklękli spóźnieni u niedoli swej proga,
By się modlić o wszystko, lecz nie było już Boga.

Więc sił resztą dotrwali aż do wiosny, do lata,
By powrócić na ziemię - lecz nie było już świata.

Koncept taki jest, że leży sobie Bóg w mogile i śni mu się Betlejem, jezioro, łódź, gaje, wzgórze oliwne. Śnią mu się też nasze twarze i nasze ręce krwawe. Nie zakłócajmy mu snu, tylko mu się śnijmy społem.

Patrzy król Asoka ze wzgórza na krajobraz po bitwie i postanawia, że od teraz nie będzie już wrogów na ziemi, żeby już nie było łez. Potem spotkał chorą wierzbę i zabrał do pałacu i się nią opiekował. Ale szybko o niej zapomniał, bo otoczyły go dziewczęta i w ogóle trudno pamiętać o takich rzeczach. Aż t nagle przychodzi strażnik bramny i mówi, że wierzba zdrowa i piękna, więc król jej kazał stać w ogrodzie. W nocy wierzba pobiegła do komnaty króla i tak sobie nad nim szumiała, aż król się obudził i „zgadnął, że go kocha, po szumie - po szumie, /I uląkł się miłości, że jej nie zrozumie”. Ale ona mu wytłumaczyła, że chce tylko, żeby on czasem przystanął w jej cieniu i wiedział o jej miłości. Król się wzruszył i jej obiecał i wierzba była niezmiernie szczęśliwa.

Chciałby mieć chatkę w lesie (o dość dziwnej konstrukcji, zawieszoną na konarach?), pieścić „dziewczynę obcą i ponurą,/ Głaskać piersi ze świeżą o mych zębów raną” i żeby wokół była burza i dzikie zwierzęta i gwiazdy, jezioro, „Żyć na oślep, nie wiedząc, że to zwie się życiem -/ I pewnej nocy przez sen zaśmiać się w twarz niebu/ I nie znając pokuty, modlitw ni pogrzebu,/ Jak owoc, co się paszczy żarłocznej spodziewa,/ Z łoskotem i łomotem w mrok śmierci spaść z drzewa!”.

Generalnie rozmowa to to nie jest, ino monolog ciała, które próbuje przekonać duszę, żeby kochała kwiatki, drzewka, a nie smuciła się religią. Prawda to słowa z melodią, bez melodii wszystko jest kłamstwem. „Nie gardź mną, nie opuszczaj! - Porzuć swe zaświaty/ Dla wspólnych zabaw ze mną” - mówi ciało do duszy, a dusza jest bardzo płochliwa i milczy i stara się przez łzy kochać kwiaty.

Zakręcone jest to fabularnie, ale generalnie chodzi o tego śpiewaka, co to jest trochę w naturze jeszcze (na granicy między naturą a kulturą), trochę bogiem jest (na granicy boskości i człowieczeństwa), bardzo wszystko kocha, żabie przygląda się z rozczuleniem. Ale ten śpiewak ma też duże moce jakieś twórcze, tworzy coś motyla, żuka lub biedronkę - trochę jakby był bogiem. W każdym razie podm. lir. bardzo go kocha za „obłędu bezwinę” i w ogóle ostatnie jego słowo przed śmiercią będzie „kocham”.

VI części. I. Mówi Łąka do kogoś (ten ktoś płci męskiej). Rzeczona Łąka bardzo tego kogoś kocha, jego stopy bose. I On też ją może kochać. „Jeszcze dusza ci nieraz żywcem się odmieni./ Parna ziemia przez kwiaty żar dzienny wydycha,/ Uschły motyl zesztywniał wśród jaskrów kielicha -/ Oczarujmy się nawzajem,/ Zaskoczeni nagłym Majem -/ Maj się chyli ku nocy i miłość nacicha...” II. Podm. lir. mówi do Łąki mniej więcej o tym samym. Też ją kocha, czeka na nią, zaprasza do chaty. III. Łąka, co przecież logiczne, zauważa, że się może w tejże chacie nie zmieścić. W ogóle to ma jakieś obawy, bo „kosą pachnie twa miłość”. IV. on ją uparcie zaprasza. V. Podmiot zbiorowy zapytuje, co się u licha działo bracie w twojej chacie, bo było jakoś podejrzanie zielono. Działy się w ogóle dziwne rzeczy, podmiot zbiorowy nagle się zorientował, że nie wiadomo kiedy padł na kolana i zupełnie nie pojmuje co się stało, niechże mu On wytłumaczy, choć pod. zbior. ma przeczucie, że stało się coś doniosłego (trochę jakby się jakiś Bóg objawił - takie skojarzenie przy czytaniu). VI Podm. lir. tłumaczy: „Ani zmora z jeziora, ani sen skrzydlaty,/ Lecz Łąka nawiedziła wnętrze mojej chaty!/ Trwała ze mną na tej ławie,/ Rozmawiając głośno prawie -/Na ścianach moich - rosa, na podłodze - kwiaty...” Wieczność do niego przybiegła. Człowiek stał się jak kwiaty i mięta, aż się sam Bóg zdziwił. No i nawoływanie, że „Miłość, wichrem rozpędzona,/ Wszystko złamie i pokona”, no i śpiewajmy, bo wszystko się ziści, świat stał się ogrodem(ogrodem to chyba miało być do rymu, bo gdzie ogród, gdzie łąka?! ale nie czepiam się).

Śniło mi się, że konasz samotnie,
Mnie nie było, ale jestem już!...
Biegłem do cię powrotnie, powrotnie
Poprzez gęstwę błyskawic i burz.

Leżysz - męką szpecona bezkarną
I zanikiem wychudzonych lic
Dłonie twoje do próżni się garną...
Patrzysz na mnie i nie mówisz nic

Więc porwałem cię w ramion spowicie
Razem z śmiercią, co twe piersi ssie -
I swe własne tchnąłem w ciebie życie -
Tchnąłem życie- i zbudziłem się!

Śpisz jeszcze... Na twych rzęsach — skra drobna poranku.
Strachy śnią się twej dłoni — bo i drga i pała.
Oddychaj tak — bez końca. Czaruj — bez ustanku.
Kocham oddech twej piersi, ruch śpiącego ciała.

Ileż lat już minęło od pierwszej pieszczoty?
Ile dni od ostatniej upływa niedoli?
Co nas wczoraj — smuciło? Co jutro — zaboli?
I czy zbraknie nam kiedyś do szczęścia ochoty?

Przyjdzie noc o źrenicach zaświatowe łanich
I spojrzy — i zabije... Polegniem — snem czynni...
Jak to? Więc musim umrzeć tak samo jak inni?
Jak ci — choćby z przeciwka?... Pomódlmy się za nich...

(coś jak Mickiewicz nie? też jakiś taki miał erotyk, co ona jeszcze śpi, a on się gapi, nie? ale nie pamiętam tytułu)

„Romans”

Romans śpiewam, bo śpiewam! Bo jestem śpiewakiem!
Ona była żebraczką, a on był żebrakiem.

Pokochali się nagle na rogu ulicy
I nie było uboższej w mieście tajemnicy...

Nastała noc majowa, gwiaździście wesoła,
Siedli - ramię z ramieniem - na stopniach kościoła.

Ona mu podawała z wyrazem skupienia
To usta do pieszczoty, to - chleb do gryzienia.

I tak śniąc, przegryzali pod majowym niebem
Na przemian chleb - pieszczotą, a pieszczotę - chlebem

Dwa głody sycili pod opieką wiosny:
Jeden głód - ten żebraczy, a drugi - miłosny.

Poeta, co ich widział, zgadł, jak żyć trzeba?
Ma dwa głody, lecz brak mu - dziewczyny i chleba.

Stoi dwunastu braci przed murem marzeń, a za nim płacze dziewczęcy głos. Więc oni ją pokochali, bo uznali, że „łka, więc jest”. Postanowili zwalić mur, ale z wysiłku chyba im się zmarło. Ale to nic, bo ich cienie dalej próbowały zwalić mur. I z wysiłku zmarły nawet te cienie, bo „nigdy dość się nie umiera”. Ale jednak same młoty dalej próbowały zwalić mur. No i w końcu mur upadła, a tam guzik, nie ma dziewczyny, był tylko głos. „Wobec kłamliwych jawnie snów, wobec zmarniałych w nicość cudów,/ Potężne młoty legły w rząd na znak spełnionych godnie trudów./ I była zgroza nagłych cisz! I była próżnia w całym niebie!/ A ty z tej próżni czemu drwisz, kiedy ta próżnia nie drwi z ciebie?”.

Grał Matysek na skrzypkach z jedliny: płacz zmarłej dziewczyny (opis tego płaczu), śmiech zmarłej dziewczyny (opis tegoż), sen zmarłej dziewczyny (opis tegoż).

Rozwidniły się w słońcu dwie otchłanie - dwa światy -
Myśmy byli - w obydwu... A dzień nastał skrzydlaty.

Nikt nie umarł w dniu owym - nie zataił się w cieniu...
I pamiętam, żem myślał o najdalszym strumieniu.

Nie mówiłaś nic do mnie, lecz odgadłem twe słowa,
A on - zjawił sięnagle... Zaszumiała dąbrowa.

Taki - drobny i nikły... I miał - ciernie na skroni.
I uklękliśmy razem - w pierwszej z brzegu ustroni.
W pierwszej z brzegu ustroni - w pierwszej kwiatów powodzi
I zdziwiło nas bardzo, że tak biednie przychodzi.
Ubożeliśmy chętnie - my i nasze zdziwienie...
A on - patrzał i patrzał... Cudaczniało istnienie...
Zrozumieliśmy wszystko! - I że właśnie tak trzeba!
I że można - bez szczęścia... I że można - bez nieba...
Tylko drobnieć i maleć od nadmiaru kochania.
A to była odpowiedź, i nie było - pytania.
I jużodtąd na zawsze przemilczeliśmy siebie,
A świat znów się stał - światem... I czas płynął po niebie.
I chwyciłaś źdżbło czasu, by potrzymać je w dłoni,
A on - patrzał i patrzał... I miał - ciernie na skroni.

- postać z polskiej pieśni ludowej, która wchodziła w skład obrzędu weselnego

„Był na świecie Alcabon. Był, na pewno był!” - ta się zaczyna i każdy pierwszy wers strofy ma taką strukturę, np. „Biel jej ciała przywłaszczał. Biel, na pewno biel!”. Opowieść o tym, jak Alcabaon zakochał się w Kuriannie, poszedł do niej na strych, gdzie właśnie tę biel i w ogóle, i w ogóle „skochał” dziewczynę tak, że biedaczka umarła. I bardzo był biedny Alcabon.

Idzie Orszula do nieba, Bóg ją pyta, czego sobie życzy, ale ona sobie życzy Czarnolasu. Bóg jej wyczarował, a jej się po obudzeniu zdało, że jest w domu i bardzo się rozczarowała, jak spotkała Boga i przypomniała sobie, że jest w niebie.

Nie jest to wiersz jasny i klarowny. Generalnie to i owo odbija się w tych chmurach (żółw, liście, kwiaty, konie). Ale trochę to wygląda tak, jakby ten świat odbić w chmurach stał się bardzo realny nagle i potem to on odbija się w jeziorze. Już wzrok podm. lir. sam się gubi - co jest „bliską wodą” a co „dalekim snem”. Kończy się tym, że „Świat się sprawdza w jeziorze… Nie ma świata! - Nie było! - Jest! - znów! -”. Ogólnie chyba by tu trzeba by mówić o fascynacji odbiciem (jak te dwa zwierciadła) i potem to już lać wodę interpretacyjną.

„Przypominam - wszystkiego przypomnieć nie zdołam:/ Trawa... Za trawą - wszechświat...” i jeszcze pamięta własne wołanie, macierzankę, słońce, liście, ogród, nudę, śmiech. Ogólnie taka próba oddanie chyba natury wspomnienia, jego ulotność i intensywność jednocześnie, tudzież miły fakt, że pamięta się rzeczy dziwne i pozornie nieistotne.

Przytaczam fragment jednego, bo jest do niego fajny komentarz:

„Zwoływali się surmą na wrzawę-zabawę,/ A jam gadał z mogiłą…/W s z y s c y n a k o ń j u ż s i e d l i, by jechać po sławę,/ lecz mnie z nimi nie było” - chodzi o to, że wszystkich fascynowało, skąd to rozspacjowanie, którego Leśmian nigdy nie stosował. Hipoteza nr 1 - że odwołanie do cytatu Żeromskiego „W czasie wojny wszyscy niemal poeci polscy wojowali, wzywali do boju, wsiadali „na koń” i chwytali „za broń”....” (z książki „Snobizm i postęp”) Hipoteza nr 2, że to była odpowiedź na zarzuty, że jako Żyd Leśmian nie umie mówić po polsku (Stanisław Pieńkowski czepiał się już wcześniej, że „na koń” jest nie po polsku).

A to „Bez Jacka” śpiewają!

Ale trudno to raczej streścić. Chyba byłby to wiersz ezgystencjalny o sposobie istnienia, bo generalnie wszystko istnieje „niewiele, że mniej niż niebiesko”, ale myśli o sobie nie wiadomo co i bardzo się „dumnie napurpurza”. Hm, no dobra to nie była najdogłębniejsza analiza swiata.

Sen jest generalnie o znikaniu. Znika wszystko i znika, i umiera. „Lecz ja trwam, by śnić jeszcze na mogile nieba/ Mrok, któremu śmierć chmurne rozczesuje brwi./ I mój pokój trwa także - dlatego że trzeba/ Mieć pokój - we wszechświecie... I zamknąłem drzwi.../ Świerszcz piosenką zapiecną oszołamia ciszę -/ Anioł miga białawo w zaokiennej mgle -/ A ja wiersz ten dla świerszczy i aniołów piszę -/ I tak mi źle na świecie - tak mi strasznie źle!”.

(siostra Leśmiana, Aleksandra, zmarła na gruźlicę 1921)

Ona spała w trumnie i jakby zdrobniała, a on się martwił, że kupił jej za dużą i za tanią sukienkę na tamten świat. „W każdym zgonie tkwi zbrodnia, co snem się powleka./ Chociaż zbrodniarza brak.../ Wszyscy winni są śmierci każdego człowieka!/ O, tak! Na pewno - tak!”. Wszyscy dookoła są winni. On się wciąż boi że ona do niego przyjdzie głodna, a on nie będzie w stanie jej nakarmić, bo nakarmić może ją już tylko Bóg. Wspomina wóz w którym jechała trumna i to, że wpadł w panikę, że ona jeszcze może żyje, że chcą ją pochować żywą, ale ktoś wszedł na wóz i sprawdził, że nie. Świat się zmniejszył o jej drobną postać. On gnije już pobożnie, a on nie może bez niej żyć. Kończy się prośbą do Boga, żeby przytulił do piersi wierzący w niego gnój.

Poistniały czerwienie na niebiosów uboczu -

Poistniały dla nikogo, samym sobie raczej - wbrew...

I nie umiem powiedzieć, skąd uległość mych oczu

Tym zarysom drzew na chmurze... Trzebaż oczom takich drzew?...

 

Wiem, że muszę wypatrzeć w nicość śniącą się drogę.

Odchodzimy gdzieś co chwila i co chwila brak nam lic...

I nie mogę cię pieścić i nie pieścić nie mogę -

Tylko patrzę w zmierzch za tobą i nie pragnę widzieć nic.

 

Usta twoje - daleko! Usta twoje - tak blisko!

Serce w żalu zatwardziałe do rąk białych weź i złam!

Czy pamiętasz ów ogród - płot wysoki - mgłę niską?

Mgła - to człowiek niepotrzebny, snem mi równy - taki sam!

 

Coś tam o nas przez liście zaszeptało do cienia -

Potoczyło się po drzewach - zrozumiało nas - i lśni

W ustach twoich - tkwi chłodna odrobina znużenia -

Więc pójdziemy do ogrodu! Poszukamy zmarłych dni!

 

Jest tam ścieżka znajoma - i jest drzewo za bramą.

Czy pamiętasz, jak się idzie? Trzeba minąć cały świat!

Wdziej tę suknię, co wtedy!... Włosy uczesz tak samo!

I pójdziemy do ogrodu... Ty idź - pierwsza... Pójdę w ślad...

Pan Błyszczyński błyszczydłami swych oczu sam stworzył ogród z niczego. Przyleciał Bóg i się nieco zdziwił. Pan Błyszczyński go przeprosił, że tak sam to wszystko stworzył i zaprosił do środka. Oprócz wszystkich listków i kwiatków, które trochę istnieją, a trochę nie, była w ogrodzie pan B. też oczywiście dziewczyna. Niby nie istnieje, a jednak cieleśnieje. Pan B. opowiada o doli takich stworzeń, co nie istnieją, istnieć by chciały itp. i skarży się Bogu i prosi o łaskę, ale Bóg znika. Potem pan B. pieścił i całował dziewczynę, ale to nie bardzo pomagało, bo ona coraz bardziej znikała. I całkiem znikła i pan B. bardzo zbladł z rozpaczy.

Wzlatuje Eliasz na ognistym wozie i zrzuca płaszcz na ziemię na pożegnanie. No i następuje opis tajemniczych sfer niebieskich, które przemierza Eliasz (czego tam nie ma! nawet martwy anioł). W końcu dociera do Boga, a ten zaczyna gderać, że stworzył już wszystko, co mógł. I w ogóle nie jest zadowolony z siebie. A Eliasz mówi mu, że mogło być inaczej. Prosi Boga, by mógł sobie pójść sam w „bezbożynę” i idzie tam, gdzie nie ma stworzenia i Bóg - niepotrzebny. Hm - nic nie kumam.

Jeden Maciej narzeka drugiemu na starość i że z dziewkami to coraz trudniej i w ogóle marzy o nieśmiertelności. Więc drugi M. mówi, że w lesie siedzi Czmur (czmycić - durzyć mamić??) i pilnuje ziela nieśmiertelności. I idą walczyć z Czmurem. Najpierw prowadzą długą walkę słowną (kapitalną), potem go pobili, w końcu czmur uciekł. Znaleźli ziele i pełni ran wracają do domu. A po drodze spotkali Płaczyboga i dali mu nieśmiertelność tak na wszelki wypadek, gdyby w niebie się skończyła nieśmiertelność. Bo co dwie to nie jedna, zawsze bezpieczniej. Bóg jest bardzo wzruszony (mówi, że trzeba uwierzyć w jego płacz ślepo) i mówi, że będzie na nich czekał. Macieje umierają z ran. Umierają jednocześnie tylko że jeden mówi przed śmiercią: „noc nadchodzi”, a drugi: „dnieje”.

Boże, pełen w niebie chwały,

A na krzyżu - pomarniały -

Gdzieś się skrywał i gdzieś bywał,

Żem Cię nigdy nie widywał?

 

Wiem, ż w moich klęsk czeluści

Moc mnie Twoja nie opuści!

Czyli razem trwamy dzielnie,

Czy też każdy z nas oddzielnie.

 

Mów, co czynisz w tej godzinie,

Kiedy dusza moja ginie?

Czy łzę ronisz potajemną,

Czy też giniesz razem ze mną?

(tu jest a) mało wierszy, b) nikt po nich nie kreślił, więc mam nadzieje, że one nie są takie ważne)

[U wód Hiranjawati - nad brzegiem żałoby]

Śmierć Buddy. Wokół uczniowie, ptak na drzewie i tajemnicza dziewczyna. A śmierć była jak pies, już dość przez Buddę obłaskawiony. Budda wspomina to i owo, a śmierć podchodzi bliżej, ale on ją jeszcze odgania. Znowu coś tam mówi (sory, ale to jest naprawdę wyższa abstrakcja), po czym patrzy na śmierć i ta znów podbiega do niego. Nagle dziewczyna krzyczy: „nie umieraj!”. Więc Budda znów odgania śmierć. No i z tego co rozumiem (ale głowy nie dam) dziewczyna obala tak z połowę buddyzmu i zastępuje jaką erotyczną leśmianowską teorią trudno powiedzieć czego (pieszczota jako forma istnienia, czy coś?) i wtedy dopiero Budda umiera (chyba tak jak chce tego dziewczyna) i fruwają motyle.

Wnętrze grobowca pogańskiego. Św. Makary układa się do snu wśród zwłok. Ogląda kolejne trupy. Potem układa głowę na piersiach zmarłej dziewczyny. Usypia. Wchodzą demony Azaradel i Amazarak i są oburzeni, że on śpi na trupie i w dodatku na trupie dziewczyny (bo to obraża trupa, po śmierci bowiem nie znika wcale płeć). Azaradel modli się „odwrotną” modlitwą nad dziewczyną: wywódź ją na pokuszenie, nie zbaw itd. Potem budzą dziewczynę. Demony znikają. Dziewczyna opieprza Makarego i słusznie. Jest załamana tym, że on spał z nią bez miłości, a Makary strzela gadkę, że miłość to w Bogu i takie tam, ale dziewczyna nie wydaje się tym przekonana. Mówi mu: „nie mam czasu na ciągłą w twego boga wiarę./ Wierzę w to, co się samo naprędce wywróży,/ I w przemokła od rosy - nieskończoność róż…”Dziewczyna mu zaczyna opowiadać, jak grała z chłopcami w piłkę, a oni byli „pieszczoty spragnieni dziewczęcej”, i zmusza Makarego do odgrywania jakby całej sceny. Chłopiec powiedział jej, żeby rzuciła piłkę jeśli kocha, ale i tak nie uwierzył, jak już rzuciła. Więc ona spytała, czy jak rzuci wysoko w niebo, to on uwierzy. On, że tak. Ona rzuca tak wysoko, ze aż jej pęka serce. Prosi Makarego, żeby powiedział chłopcu, że umarła. Prosi o pocałunek (ofcourse Makary odmawia i tylko żegna ja znakiem krzyża) i znowu umiera. Las szumi. Wracają demony, które Makary tym razem wyczuwa za swoimi plecami. Wytykają Makaremu, że odmówił jej ostatniej posługi - pocałunku, pieszczoty. I w ogóle to mu wytykają, że na pewno pokochał dziewczynę. Wszyscy w trójkę postanawiają zanieść dziewczynę Bogu. Las szumi, choć nie ma lasu. Makary chce umrzeć dla Boga i dla dziewczyny. I tak odchodzą - dziewczyna, za nią Makary z piłką.

Zamieszczony jest tylko fragment fragmentu, który się uratował. Uratowały go żona i córki z powstania warszawskiego. Trudno zrozumieć, o co chodziło w całości na podstawie takiego fragmenciku (2 strony tu są  ), ale generalnie rzecz się dzieje na cmentarzu. Rozmawiają sobie duchy - Sobstyl (mąż Krzeminy), Krzemina (zamordowana? przez męża?), Marcjanna (morderczyni młoda).

11


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
17 sklepy cynamonowe Schulz, Filologia polska UWM, XX-lecie międzywojenne, opracowania
Po omówieniu polskich systemów wersyfikacyjnych wierszy sylabicznych, filologia polska, poetyka
wiersze teksty, filologia polska i do poczytania
Interpretacja wiersza, Notatki, Filologia polska i specjalizacja nauczycielska
Lesmian wiersze wybrane
Leśmian Wiersze wybrane
Leśmian Wiersze wybrane
Leśmian WIERSZE WYBRANE
Bolesław Leśmian Wiersze wybrane
Bolesław Leśmian Wiersze wybrane
Bolesław Leśmian wiersze wybrane
Boleslaw Lesmian Wiersze wybrane
Boleslaw Lesmian wiersze wybrane
Boleslaw Lesmian Wiersze wybrane
Młoda Polska, Wiersze leśmian, Wiersze - Bolesław Leśmian
MP Poezja Młodej Polski, Filologia polska, polonistyka, rok III, Młoda Polska
Aleksanderr Świętochowski Dumania pesymisty, Filologia polska, Młoda Polska
szczeście frania, Filologia polska UWM, Młoda Polska
M. Bałucki - Dom otwarty KOMEDIA, Filologia polska, Młoda Polska

więcej podobnych podstron