Leksykologia [gr. leksykon - słownik + logos - nauka] nauka o słownictwie, o zasobie wyrazów i związków wyrazowych. Bada ich znaczenie, użycie, pochodzenie.

- semantyka leksykalna

- frazeologia

- stylistyka

- słowotwórstwo

-stylistyka leksykalna

Leksykografia [gr. leksikon - słownik + grapho - pisze] nauka zajmująca się tworzeniem słowników i encyklopedii, oraz opracowywaniem i sposobem ich objaśniania.

Słownik

Zbiór haseł dobranych i uporządkowanych według określonej zasady.

Encyklopedia	Słownik językowy
hasło ma charakter ogólny, brak haseł nazywających czynności, hasła osobowe i specjalistyczne,	różne znaczenia jednego wyrazu, inf.o odmianie, inf.o łączeniach leksykalnych, inf.o zw.frazeologicznych, inf.o zakresie użycia leksemu

Typologia słowników języka polskiego, ze względu na:

-na język opisu

•jednojęzykowe

•przekładowe (jednojęzyczne, wielojęzyczne)

- układ artykułów hasłowych

•alfabetyczne

▫a tergo w kolejności końcowych liter wyrazu hasłowego.

▫a fronte w kolejności początkowych liter wyrazu hasłowego.

•niealfabetyczne

▫gniazdowe - jednostka opisu jest gniazdo zawierające jednostki leksykalne powiązane ze sobą formalnie lub znaczeniowo (układ gniazd jest alfabetyczny),

▫pojęciowe (tematyczne, ideograficzne) - układ według schematu opartego na semantycznych właściwościach jednostek leksykalnych

-przedmiot opisu

•ogólne in. ogólno - definicyjne

•specjalistyczne

▫ frazeologiczne

▫ etymologiczne

▫ fleksyjne

▫ składniowe

▫ historyczne

▫ słownik wyrazów obcych

▫ poprawnościowe:

zapisu- ortograficzne

sprawności dźwiękowej- ortofoniczne

poprawnej polszczyzny- ortoepiczne

▫ auto -, homo -, synonimów

▫ gwarowe

▫ odmian językowych

▫ rymów

▫ frekwencyjne

▫ skrótów

▫ onomastyczne (nazwy własne)

- przeznaczenie słownika

•popularne - skierowane są do odbiorcy o przeciętnej kompetencji językowej

•naukowe - skierowane są do odniorców zajmujących się profesjonalnie daną dziedziną

- adresata

•dla rodowitych uzytkowników

•dla uczących się języka obcego

- podejście do materiału językowego

•opisowe (deskryptywne) - charakterystyka jednostki językowej pod względem uzywalności

•normatywne (preskryptywne) - rejestracja słowa zgodnie z normą językową

- zakres czasowy

•synchroniczne

•diachroniczne

- formę utrwalenia słownika

•tradycyjne

•online, offline

•multimedialne

Metody opracowywania słowników

-zgromadzenie materiału językowego

-ustalenie siatki haseł

-ustalenie metody i zasad opisu hasłowego

-redakcja haseł według określonego schematu

•wydzielenie i zdefiniowanie znaczeń wyrazu hasłowego

•charakterystyka gramatyczna wyrazu

•wybranie sposobu ilustrującego przedstawienie wyrazu hasłowego

-kontrola i korekta gotowych haseł

-edycja słownika

W procesie powstawania słowników naukowych praktykuje się publikacje „zeszytu próbnego” zawierającego zbiór kilkudziesięciu haseł projektowanego dzieła, który jest podstawą do dyskusji w całym środowisku językoznawczym.

W kwestii przygotowania słowników popularnych nie prowadzi się owych zeszytów, autorzy i wydawcy biorą odpowiedzialność za ich kształtowanie. Istotną rolę odgrywa tu konkurencja, chęć utrzymania w tajemnicy własnych pomysłów, oraz czas wykonywanej pracy.

W procesie przygotowywania komercyjnego słownika pojawia się element promocyjny, udostępnianie fragmentu dzieła, bezpłatnie w celach reklamowych.

Podejmując się pisania słownika opisującego dany język nie po raz pierwszy, autor sięga do poprzednich dzieł w celu poszerzenia go i skorygowania.

Najważniejsze teorie leksykograficzne XX wieku:

Teoria leksykograficzna Witolda Doroszewskiego (rozprawy teoretyczne 1954-70, wstęp do słownika 1959)

Wpływ na współczesną leksykografie:

- możliwości organizacyjne i finansowe, dzięki czemu powstał największy, ogólny słownik języka polskiego XX wieku, mający wpływ na powstające w późniejszych okresach dzieła leksykograficzne.

- przez długi czas była teorią dominującą

- model słownika ukształtował się w społecznej świadomości

Elementy poglądu Doroszewskiego:

-behawioryzm: konsekwentne prowadzenie opisu semantycznego wyrażeń. Analiza znaczeń to analiza możliwych sposobów działania za jego pomocą w sytuacjach wymajających jego użycia.

-racjonalizm i scjentyzm: słownik jest naukowym poglądem na świat, pełni funkcje pedagogiczne.

-encyklopedyzm: przejawiający się w definicjach realnoznaczeniowych.

-perswazyjność: wpływ na zmianę poglądów czytelnika.

-normatywizm: selekcja haseł, eliminacja słownictwa z niższych rejestrów stylistycznych.

Teoria leksykograficzna Macieja Grochowskiego (lata 80)

Koncepcja będąca próbą wprowadzenia osiągnięć semantyki i leksykografii, niemająca z wiązu z powstawaniem słownika. Odbiorcą słownika miał być głównie językoznawca, nie przeciętny użytkownik. Elementy teorii Grochowskiego. :

- pojęciowa analiza wyrażeń z punktu widzenia różnych dziedzin lingwistyki przy użyciu tego samego bądź innego języka naturalnego.

- struktura i zawartość ma być odzwierciedleniem postawy metodologicznej samego autora.

- słownik uwzględnia fakty leksykalne, pomijając część gramatyczną, która może być powiązana z innymi hasłami.

-rygorystyczne kryteria wyróżniania haseł i podhaseł.

- definicje spełniają warunki poprawności nakładane przez semantykę, definicje mocno rozbudowane przedstawione w postaci elementów prostych.

- zrezygnowanie z definiowania wrażeń trudnych do scharakteryzowania, potocznych.

- eliminacja znaczeń terminologicznych.

Ogólne słowniki języka polskiego.

SJPD: red. W. Doroszewski, 1950r., XI t. + suplement wydany w 1969r., polszczyzna od XVIII w. Słownik wyznaczył standard zawartości artykułu hasłowego w słownikach ogólnych j.polskiego, na które składają się: wyraz hasłowy, inf.gramatyczna, kwalifikator, definicja, przykład (tu w formie cytatów ze źródeł), użycia przenośne, frazeologia, przysłowia, inf.etymologiczne, inf.o odnotowaniu tego wyrazu we wcześniejszych słownikach j.polskiego.

MSJP (Mały słownik języka polskiego): red. Skorupka, Auderska, Łempicka, 1968r. I t., PAN, opiera się na SJPD, jest dziesięciokrotnie mniejszy objętościowo, ale zawiera tylko 3,5 razy mniej haseł. Usunięto wyrazy rzadsze, przestarzałe i dawne.

SJPSz (Słownik języka polskiego Szymczaka): red. Szymczak, 1978-1981, III t., redaktorzy kolejnych tomów to: Hipolit Szkiłądź, Henryk Bik, Celina Szkiłądź. Słownik został skrytykowany na zbytnią naukowość.

PSWP (Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny): red. Zgółkowa, 1994, C t.. Słownik został skrytykowany za obszerność i częste użycie leksemów przestarzałych, specjalistycznych, środowiskowych, sztucznych przykładów, dotyczących nazw mieszkańców i ich żeńskie odpowiedniki, co jest niezgodne z samym tytułem i założeniem słownika.

SJPDun: red. Dunaj, 1996 (środowisko krakowskie), początkowo jeden tom, później słownik został poszerzony o tom drugi, zgodny z teorią Grochwskiego, bogate przygotowanie jezykowe,

ISJP: red. Bańko, 2000, rozwinięcie nowatorskiej koncepcji struktury artykułu hasłowego, zastosowanej w ang.słowniku pedagog.”Collins Cobuild English Dictionary”.

USJP : red. Dubisz, Sobol, 2003, rejestruje przede wszystkim słownictwo 2. połowy XX i początku XXI wieku, pomija natomiast większość wyrazów dawnych i przestarzałych.

Podstawowe elementy opisu leksykograficznego.

Leksem - wyraz rozumiany jako abstrakcyjna jednostka systemu słownikowego języka. Składa się na nią znaczenie leksykalne oraz zespół wszystkich funkcji gramatycznych, jakie dany leksem może spełniać, a także zespół form językowych reprezentujących w tekście leksem w jego poszczególnych funkcjach. Wyróżniamy leksemy:

a) odmienne- przymiotnik, rzeczownik, czasownik, zaimek, liczebnik

b) nieodmienne- przysłówek, partykuła, spójnik, przyimek, wykrzyknik.

Jednostka leksykalna to ciąg elementów diakrytycznych mający znaczenie globalne czyli będące całością. Nie wynikające z sumy składników. Ciąg niepodzielny semantycznie na takie podciągi znacące, które byłyby elementami klas substytucyjnych niezamkniętych. Klasa substytucyjnie zamknięta. Ciąg podzielny semantycznie ale na klasy zamknięte - można podstawić coś ale nie wszystko - w ramach hasła może być kilka jednostek leksykalnych. (robić w balona)

Wyraz- znak językowy nazywający jednostkowy przedmiot materialny lub klasę jednorodnych przedmiotów materialnych; w piśmie oddzielona odstępem od sąsiednich wyrażeń.

- wyraz graficzny- ciąg liter od spacji do spacji (graficzny/ ortograficzny).

- wyraz fonologiczny~ jest tyle wyrazów, ile akcentujemy (np. Byłem w domu, gdzie w domu będzie jednym wyrazem fonologicznym).

- wyraz tekstowy - najmniejszy segment tekstu, jego pozycja jest zmienna w stosunku do innych elementów tekstu. Wyjątki: po francusku, po dobremu, za młodu, Miasteczko Śląskie i in.

- wyraz gramatyczny - odpowiada pojedynczej formie gramatycznej, np. forma prosta: napiszę, forma złożona: będę pisał.

Makrostruktura słownika

wzajemny układ jego artykułów hasłowych. Może być alfabetyczny, gniazdowy lub pojęciowy.

Elementy makrostruktury:

-układ haseł

- dobór haseł

- różne możliwości hasłowania

- homonimia: relacja między wyrazami tekstowymi posiadającymi jednakową formę (fonetyczną lub graficzną), lecz odmienne, niepowiązane ze sobą znaczenia.

• całkowita: to wyrazy jednakowe i pod względem formy zapisu, i brzmienia, np. „parów ka" jako

kiełbaska i jako rodzaj kąpieli

• częściowa:

▫ fonetyczna, absolutna wyrazy zbieżne w postaci dźwiękowej i różniące się formą zapisu (strużka, stróżka)

▫ fleksyjna - słowa odmieniane według wzorca odmiany mogą mieć te same formy odmiany (mieć `ja mam' `dużo mam' )

▫ słowotwórcza: wyrazy stanowiące identyczne formy odmiany różnych wyrazów (np. Ryba wypadła wydrze z łap - Nikt już nie wydrze ci tych pieniędzy).

▫ składniowa: pewne połączenia składniowe może mieć wiele znaczeń (zdrada żony, kto zdradził czy mąż żonę, czy żona męża?)

Homofonia to fonetyczna tożsamość różnych segmentów językowych (głosek, sylab, wyrazów itd.), przy czym poprzez tożsamość nie należy rozumieć całkowitej identyczności, (która jest niemożliwa ze względu na charakterystykę budowy narządów mowy), a jedynie nierozróżnialność cech relewantnych danego segmentu językowego. Dzięki temu wyraz cukier wypowiedziany przez kobietę i wyraz cukier wypowiedziany przez mężczyznę są homofoniczne, ponieważ barwa głosu nie jest cechą relewantną. (morze `zbiornik wodny` może `jednostka językowa wyrażająca prawdopodobieństwo wystąpienia czegoś`)

Homografia - ortograficzna tożsamość słów różniących się sposobem ich wymawiania oraz znaczeniem. Relacja ta obejmuje pary wyrazów o jednakowej grafii i realizacji fonetycznej, np.: (staw `zbiornik wodny` ` część kończyny`)

-hasła i odsyłacze

Mikrostruktura słownika

wewnętrzna struktura artykułu hasłowego, a więc wyodrębnienie jego obowiązkowych składników, określeni ich kolejności i sposobu realizacji.

Elementy mikrostruktury:

- wyraz hasłowy: pod względem linearnym pierwszy element artykułu hasłowego, który identyfikuje hasło i szereguje je w porządku.

- informacja gramatyczna: dotyczy właściwości fleksyjnych opisywanych jednostek:

• eksplicytna (jawna) przyjmuje postać odrębnego elementu mikrostruktury.

• implicytna (ukryta) cechy gramatyczne otrzymujemy z innych składników hasła.

▫ pośrednia (ogólna) w postaci tabel i zestawień w początkowej części słownika.

dla rzeczownika: określenie rodzaju za pomocą skrótów nazw łacińskich (m, f, ż, m) numer wzorca odmiany odsyła do tabeli ( IV, V)

dla czasownika: określenie aspektu i numeru wzorca odmiany (pisać, ndk, IX)

Dla przymiotnika: podanie form (zakończeń) mianownika, liczby mnogiej, rodzaju męskoosobowego i stopnia wyższego.

▫ bezpośrednia (szczegółowa) podawana bezpośrednio w artykułach hasłowych.

- kwalifikatory: informacja o tym,że dana jednostka leksykalna należy do słownictwa nacechowanego, charakterystycznego dla pewnych odmian języka, używanego w określonych sytuacjach komunikacyjnych, na konkretnym terytorium.

•terminologiczne (biol. chem. fiz)

•stylistyczno-pragmatyczne (pot. żart. wulg.)

•społeczno-środowiskowe (stud. przest. urz.)

•geograficzno-środowiskowe (gwar. reg.)

•dotyczące religii i mitologii,

• dotyczące rozrywki i sportu (gimn. żegl. )

• chronologiczne (daw. przestarz.)

•frekwencyjne. (rzad.)

Podstawowe postulaty użycia kwalifikatorów:

-tworzenie słowników logicznych, aby pokrywały się w swoim zakresie (książkowy-literacki)

-kompletna siatka wypełniająca wszystkie dziedziny terminologii

-zakres kwalifikatorów zdefiniowany we wstępnie słownika

-konsekwentne stosowanie.

-definicja: informacja dotycząca znaczenia słowa. Wydzielanie i szeregowanie znaczeń leksykograf opracowuje ze zbioru przykładowych haseł, co prowadzi do wyłożenia różnych znaczeń wyrazu.

•realnoznaczeniowa: wyjaśnia treści znaczeniowe bez odwoływania się do budowy słowotwórczej

np. aksamit - tkanina z jedwabiu i wełny lub bawełny lub z czystego jedwabiu, pokryta z jednej strony miękkim, krótkim włosem

•strukturalno- znaczeniowa: uwypukla się budowę słowotwórczą i precyzuje się charakter rzeczowy stosunku desygnatu wyrazu pochodnego do desygnatu wyrazu podstawy słowotwórczej np. donosiciel- osoba która donosi

•strukturalna: wskazuje relację objaśnianego hasła do jej podstawy słowotwórczej. Przeważnie stosuje się ją przy zdobieniach i zgrubieniach np. maleńki - zdrobienie, o odcieniu intensywniejszym, od mały

•zakresowa: wskazuje na zakres desygnatów, do których może się odnieść dane hasło.

gdy następuje konieczność użycia tego typu definicji oznacza to, że nie jesteśmy w stanie wydzielić konkretnych, odbębniających cech znaczeniowych np. beczeć: - o owcy - wydawać głos -w przenośni- głośno płakać

•synonimiczna: wyjaśnia hasła poprzez podstawienie synonimów np. miło - serdecznie, życzliwie, dobrze, przyjemnie, błogo, uprzejmie

•gramatyczna: określa wyraz przez kategorię gramatyczną.

definicja gramatyczna może mieć charakter składniowy, tj. gdy określa funkcję danego wyrazu w zdaniu

np. lepszy - stopień wyższy od dobry

- przykład użycia wyrazu hasłowego: pokazuje kontekst leksykalny i składniowy opisywanego wyrazu. Jest źródłem informacji o fleksyjnych i składniowych właściwościach wyrazu hasłowego.

- związki frazeologiczne, frazeologizmy - utrwalone w użyciu połączenie dwóch lub więcej wyrazów, które ma znaczenie symboliczne, np. biała flaga, marzenie ściętej głowy, wypić duszkiem albo pójść po rozum do głowy. Do związków frazeologicznych zaliczane mogą być także przysłowia, porzekadła, sentencje i maksymy.

Związki frazeologiczne dzielimy według dwóch kryteriów:

- ze względu na charakter gramatyczny (tzw. klasyfikacja formalna) wyróżniamy związki:

• wyrażenia, czyli zwroty o strukturze grupy rzeczownikowej. Ośrodkiem frazeologizmu jest rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, czy rzadziej przysłówek (krokodyle łzy, dziadowski bicz, częstochowski rym, krótko i węzłowato)

• zwroty, czyli związki o strukturze grupy czasownikowej. Ośrodkiem frazeologizmu jest czasownik lub imiesłów przysłówkowy (zakochać się na zabój, wciskać)

• frazy mające postać zdania. Taki związek frazeologiczny to zdanie lub równoważnik zdania, przy czym elementy pozostają ze sobą silnie zespolone znaczeniowo (człowiek człowiekowi wilkiem, kij ma dwa końce

- ze względu na rodzaj zespolenia (tzw. klasyfikacja znaczeniowa, semantyczna).

• swobodne (luźne) funkcjonujące w wypowiedzi jak pojedynczy wyraz, nie dają sporwadziś się do funkcji ich składników. (biały kruk, czyjaś gwiazda zgasła)

• łączliwe, których stopień spoistości jest duży, ale jest możliwa wymiana jednego lub kilku elementów w obrębie ograniczonej liczby wyrazów, zwykle bliskoznacznych. (jasny, serdeczny, nikły - uśmiech )

• stałe (w tym idiomy) połączenia tworzone każdorazowo, doraźnie powstające ze zwykłego zestawienia wartości semantycznej członów składniowych. (jeść bułkę, zupę, ciastko)

- informacje o wymowie, pochodzeniu, obecności hasła w innym słowniku, możliwość dzielenia wyrazu, wskazówki poprawnościowe.

Definicje

- definicja równościowa (definicja normalna, definicja klasyczna) dostarcza kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie, w zasadzie w stosunku do każdego przedmiotu, czy podpada on pod wyraz (zwrot) definiowany (definiendum), czy nie podpada. Inaczej to wyrażając: jest to taka definicja, która przedstawia swoistą równość między wyrazem lub zwrotem, o znaczeniu którego informuje lub typowym dla tego wyrazu (zwrotu) kontekstem a wyrażeniem, za pomocą którego o tym znaczeniu informuje.

• przedmiotowa: charakteryzuje jednostkę, jako rzecz. (Bursztyn jest to skamieniała żywica.)

• metajęzykowa: charakteryzuje wyrażenie z punktu widzenia miejsca wśród innych wyrażeń danego języka. (Wyraz „bursztyn” znaczy tyle, co wyrażenie „żywica skamieniała”.)

-definicja cząstkowa: nie dostarcza kryteriów pozwalających na rozstrzygnięcie, w stosunku do każdego przedmiotu, czy podpada on pod wyraz (zwrot) definiowany, czy nie podpada, nie określają one w pełni znaczenia i zakresu definiowanego wyrazu, dają o nim jedynie informację niepełną, cząstkową. Tego rodzaju definicje, mające szerokie zastosowanie w nauce, w nauczaniu i w życiu codziennym, nazywa się. Wskazać można na dwa zasadnicze powody stosowania definicji cząstkowych:

• definicja ostensywna (deiktyczna): polega na wskazaniu definiowanego przedmiotu z równoczesnym wypowiedzeniem formuły.

Definicja równościowa:

1. człon definiowany: definiendum.

2. człon definiujący: definiensa.

3. spójka spójnik wyrażający równość zakresów elementów wyżej wymienionych.

Podział definicji ze względu na sytuację, w jakiej dokonuje się definiowanie:

- definicja sprawozdawcza: wskazuje ona, jakie znaczenie wyraz definiowany w danym języku. (Okrąg to zbiór wszystkich punktów na danej płaszczyźnie oddalonych o daną odległość od danego punktu.)

- definicja regulująca: nadaje nowe znaczenie nieostremu terminowi.

- definicja konstrukcyjna: ustanawia nowe znaczenie danego wyrażenia, lub wprowadza do języka wyrażenie o pewnym znaczeniu.

Podział definicji z lingwistycznego punktu widzenia:

- definicja semantyczna: przedstawia znaczenie.

- definicja gramatyczna: gramatyczne właściwości jednostki.

- definicja pragmatyczna: funkcja pragmatyczna jednostki.

Zasady definiowania jednostek leksykalnych

- definicja powinna mieć charakter językowy a nie encyklopedyczny, za pomocą języka semantycznego

- definicja powinna mieć rozczłonkowany charakter, musi być zbudowana z elementów prostszych niż definiendum. Doprowadziło to do chęci doprowadzenia do tego, aby każda jednostka leksykalna przedstawiona została w postaci ciągu jednostek elementarnych semantycznie niepodzielnych. Zaowocowało to powstaniem nurtu badań na indefinibiliami, czyli jednostkami niepodzielnymi.

- wyraz definiowany oraz człon definiowany powinny być równoznaczne

- definicja nie może zawierać wyrazu definiowanego (słodki `mający słodki smak')

Błędy i usterki w definicjach.

Podstawowe błędy w definiowaniu (Definicje równościowe)

Definicje fałszywe. Koniecznym warunkiem prawdziwości definicji równościowej musi być tożsamość zakresowa jej członów - definiendum i definiens muszą być zakresowo tożsame. A zatem: Definicja fałszywa jest to taka definicja, w której nie zachodzi stosunek tożsamości zakresowej definiendum i definiensa. Biorąc pod uwagę powyższą relację, wyróżnia się następujące odmiany definicji fałszywej:

- definicja za wąska. Gdy nie odnosi się do wszystkich elementów nazywanych przez definiendum ( Robotnik jest to pracownik fizyczny zatrudniony w przedsiębiorstwie państwowym. Błąd: za wąski definiens - istnieją pracownicy fizyczni zatrudnieni np. w przedsiębiorstwach prywatnych)

- definicja za szeroka. Jej zakres znaczeniowy obejmuje również inne desygnaty. ( Adwokat jest to osoba wykonująca zawód prawnika. Błąd: za szeroki definiens - istnieją osoby wykonujące zawód prawnika, które nie są adwokatami, np. prokurator czy sędzia)

- definicja, której człony krzyżują się zakresowo. (Stół jest to mebel służący do spożywania posiłków. Błąd: krzyżowanie się zakresów definiendum i definiensa - istnieją stoły nienadające się, ze względu na przypisywaną im funkcję, do spożywania posiłków (stół operacyjny) i istnieją meble służące m.in. do spożywania posiłków, które nie są stołami - krzesła)

- definicja zawierająca błąd przesunięcia kategorialnego. Jest to taka definicja, której człony (definiendum i definiens) pozostają do siebie w zakresowym stosunku wykluczania. ( Piękno jest to piękna młoda kobieta. Błąd: wykluczanie się zakresów - ani piękno nie jest piękną młodą kobietą ani piękna młoda kobieta nie jest pięknem. Zakresy definiendum i definiensa mówią o zupełnie innych klasach przedmiotów, definiendum jest przedmiotem abstrakcyjnym (idealnym) a definiens jest przedmiotem realnie istniejącym. Strukturalnie przedmioty te należą do różnych kategorii: idealnych własności i konkretów.)

Definicją fałszywą może być jedynie definicja sprawozdawcza, tylko ona, bowiem podlegać może zarzutowi fałszu, ponieważ informacja, którą podaje, może nie być zgodna z zastanym znaczeniem wyrazu.

Definicje nieinformujące

Definicja nieinformująca to taka definicja, która nie spełnia co najmniej jednego z następujących trzech warunków:

1. jej człon definiujący (definiens) jest zrozumiały dla osoby (osób), dla której (których) definicja jest przeznaczona;

2. osoba (osoby), do której (których) definicja jest adresowana, rozumie (rozumieją) człon definiujący (definiens) tej definicji właściwie;

3. człon definiujący definicji nie zawiera wyrazu (zwrotu) definiowanego.

Jej podstawowe odmiany to:

- definicja zawierająca błąd ignotum per ignotus. Pogwałcenie warunku pierwszego: Błąd ignotum per ignotum (nieznanego przez nieznane) jest to błąd polegający na tym, że zarówno definiendum jak i definiens są wyrażeniami niezrozumiałymi. (Bycie bytu jest to nicościowanie się nicości.)

- definicja myląca. Pogwałcenie warunku drugiego: Błąd ten polega na tym, że niewłaściwe zrozumienie członu definiującego (definiensa) pociąga za sobą niewłaściwe rozumienie definiendum. (Prawda jest to wyraz szczerego przekonania. Błąd: w tym konkretnym przypadku definiens jest tu potraktowany emocjonalnie, co sugeruje, że definiendum ma wymiar emocjonalny.)

- definicja tautologiczna. Pogwałcenie warunku trzeciego: Definicja tautologiczna to taka definicja, w której definiensie powtórzone jest definiendum (w której zwrot definiujący powtarza zwrot definiowany). Powtórzenie w definiensie nie przyczynia się do lepszego zrozumienia definiendum, bowiem jest wyłącznie powtórzeniem definiendum. Występuje ona w dwóch odmianach:

• definicja zawierająca błąd idem per idem czyli to `samo przez to samo', nazywana jest również "definicją wyraźnie tautologiczną". Ma taki schemat: p jest to p. (Okrąg jest to zbiór punktów oddalonych dokładnie o zadaną odległość od środka okręgu.)

• definicja zawierająca błąd circulus in definiendo czyli `koło' w definiowaniu (definicją pośrednio tautologiczna) przebiega według następującego schematu: Wyrażenie P definiujemy przy pomocy wyrażenia Q, które z kolei definiujemy przy pomocy wyrażenia P. W ciągu definicji tworzących błędne koło. (Logika jest to nauka o poprawnym rozumowaniu - Poprawne rozumowanie to takie, które przebiega wedle ściśle określonych reguł - Ściśle określone reguły wyznacza logika.)

Wieloznaczność wyrazów hasłowych - polisemia.

Polisemia (wieloznaczność): Relacja między dwoma wyrazami tekstowymi posiadającymi jednakową formę oraz powiązane ze sobą znaczenia (głowa `część ciała człowieka`` część rośliny')

-regularna (systematyczna) różnica interpretacji semantycznej powtarza się przynajmniej dla jednej jednostki niebędącej synonimem.

Ze znaczeniem ogólnym

Łańcuchowa (łączy je relacja podobieństwa rodzinnego)

Do pierwszego znaczenia ”doczepiają się” kolejne

Bawełna (1 jako roślina) (2 włókno z tej rośliny) (3 nić z tego włókna)

(4 tkanina z takiej nici)

Gwiaździsta/radialna (jedno znaczenie centralne, od którego pochodzą wszystkie znaczenia wtórne)

głowa (1) głowa Państwa (2) osoba (3 np. oddział liczył 100 głów) głowa kapuściana

- nieregularna (właściwa): różnica pojawia się tylko w interpretacji jednostki leksykalnej

12

1

2

2

4

3

IAŁY ZAJĄC

3

BIAŁE COĆ

BIAŁY CZŁOWIEK

BIAŁY ZAJĄC

BIELAK

---