Leksykologia i leksykografia - notatki z ćwiczeń, Filologia polska, Nauka o języku


Ekscerpcja - zbieranie i opisywanie słownictwa.

Leksykografia (gr. leksikón `słownik' + gráphõ `piszę') - nauka zajmująca się metodami tworzenia słowników i encyklopedii oraz opracowywaniem haseł i sposobem ich objaśniania.

Leksykologia - nauka o słownictwie, o zasobie wyrazów i związków wyrazowych. Zazwyczaj wymieniana w połączeniu z leksykografią, dla której jest nauką pomocniczą.

WYRAZ JAKO JEDNOSTKA JĘZYKA

  1. Wyraz jako znak

Wyraz (z prasłow.) - 1) wszelki wyraz mowy; 2) znak językowy.

2 nurty podejścia człowieka do słowa:

Mowa w sensie właściwym - zespół intencjonalnych całości znakowych obejmujących dostrzegalne postawy człowieka (jako znaki właśc.) sprzężone z niedostrzegalnymi stanami jego świadomości (jako ich znaczeniami).

mowa słuchowa + mowa wzrokowa

Język jest instytucją społeczną, obejmującą zespół sposobów tworzenia i wywoływania całości znakowych służących dla porozumiewania się w obrębie danej grupy społecznej.

Wyraz jest „znakiem przedmiotu myśli”, ale znakiem językowym mającym podstawę stereotypy zestrojone u poszczególnych mówiących, a przez to wymienne, obiegowe.

  1. Wyraz a leksem

Np. wyrwał się jak filip z konopi

diabli go biorą

- nie mają znaczenia dosłownego.

Leksem - określenie jednostki leksykalnej: 1) zbiór potencjalnych znaczeń i zastosowań - leksem paradygmatyczny; 2) leksem syntagmatyczny - związany z konstrukcją składniową - występuje na pograniczu tekstu języka, w jego potencjalnościach pozatekstowych na ich styku, przejawiając się w tekście jako syntagmatyczna realizacja jednego z jego możliwości paradygmatycznych.

  1. Wyraz a forma

Wymienność wyrazów w obrębie zdania

Przykład 1

0x08 graphic

rozdzielone

Przykład 2

Wyraz - pot. - wyraz syntagmatyczny, leksem syntagmatyczny (zbiór potencjalnych znaczeń).

Wyraz - zbiór wyrazów syntagmatycznych związanych z podobieństwem znaczenia lub funkcji - wyraz paradygmatyczny.

WYRAZ SYNTAGMATYCZNY - FORMA

WYRAZ PARADYGMATYCZNY - WYRAZ

Przykład 3

wyraz: kot

formy: kot, kota, kotem, kocie

wyrazy różne - kot, kocur, kocisko, kociątko

  1. Wyraz a zdanie

0x08 graphic
struktura

znaczenie wyrazu

W wyrazie rozróżniamy 2 funkcje:

  1. realnoznaczeniową,

  2. formalną.

Przykład

woda

Zdanie - najmniejsza samodzielna jednostka formalno-znaczeniowa działalności mówionej.

Morfem - najmniejszy element formalno-znaczeniowy zdania.

Wyraz - jednostka pośrednia między zdaniem a morfemem, podrzędna w stosunku do zdania, nadrzędna w stosunku do morfemu.

0x08 graphic
0x08 graphic
ZDANIA

ANALITYCZNE SYNTETYCZNE

0x08 graphic
0x08 graphic

z „gołymi” morfemami wyraz utożsamiający się

ze zdaniem

0x08 graphic
0x08 graphic
wyrazy

0x08 graphic

wyrazy-morfemy wyrazy-zdania wyrazy odpowiadające

poszczególnym

0x08 graphic
0x08 graphic
częściom zdania

0x08 graphic

0x08 graphic
nabierają znaczenia np. wróciłem wyrazy-podmioty

0x08 graphic
w połączeniu z innymi wyrazy-orzeczenia

0x08 graphic
wyrazami (przyimki) wyrazy-okoliczniki

Wyraz można określić jako układ syntetyczny morfemu stanowiący wymienną część zdania o charakterze względnie stałym.

SEMANTYKA

  1. Semantyka leksykalna

Znaczenie treściowe wyrazu - schemat idealny pewnych cech uważanych za istotne w danej klasie przedmiotów.

Znaczenie konkretne wyrazu

Słowa-widma

  1. Jednostkowe i ogólne składniki znaczenia

Przykład

odnosi się do desygnatu

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
Kot miauczy.

może miauczeć

poszczególne egzemplarze

0x08 graphic
wyrazy

Kot miauczał.

Rzeczowniki:

Nazwy własne to np. nazwy:

Przykład 1

Jedziemy nad morze. - morze to rzeczownik pospolity, ale w kontekście wszyscy mogą wiedzieć, że chodzi o konkretne morze, np. Bałtyk.

Przykład 2

Dla dziecka słowo matka to „imię własne”.

Przykład 3

Nauczycielka mówi: Idę do szkoły. - a wszyscy wiedzą, do której.

  1. Polisemia i homonimia

Zagadnienia granic wyrazów.

Przykład 1

żniwiarka:

różne znaczenia słowa pochodzącego od tego samego rdzenia - polisemia

Przykład 2

król - `osoba koronowana na monarchę'

Król zasiadł na tronie. król = osoba

On został królem. król = zbiór cech

Polisemia pojęciowa - oparta głównie na wiedzy o desygnacie.

Polisemia leksykalna - wynika z obiektywnej maliny dokumentacji leksykalnej.

Polisemia pojęciowa - wiedza prywatna.

Polisemia leksykalna (zinstytucjonalizowana) - nawiązuje (tak samo jak polisemia pojęciowa) - do wiedzy o desygnacie, ale różnią się od siebie.

Homonimia częściowa - homonimia, która nie obejmuje całego paradygmatu.

Homonimy częściowe są zbieżne w postaci dźwiękowej, różnią się formą zapisu.

Przykład 3

strużka, stróżka - homofony

lud, lód - homofony

Homonimy różne w postaci dźwiękowej, ale posiadają taką samą formę zapisu.

Przykład 4

wymarzać, wymarzać (wymar-zać) - homogram

zamarzać (o czymś), zamarzać - homogram

Homonimy posiadają identyczne formy, ale są różnymi wyrazami.

Przykład 5

starcza (od starczyć), starcza (od starczy)

LEKSYKOLOGIA HISTORYCZNA

  1. Archaizmy i wyrazy przestarzałe

Niektórych wyrazów nie używa się ze względu na wyjście z użycia przedmiotów, które one oznaczały.

Typy archaizmów leksykalnych:

Przykłady

Proces zamierania wyrazów:

Wyrazy przestarzałe - wyrazy, których stopień archaizacji jest niewielki

  1. Neologizmy słowotwórcze i semantyczne

Neologizm (nowotwór językowy) - słowo nowo utworzone.

Przykłady

Neologizmy słowotwórcze - nowe wyrazy utworzone na podstawie wyrazów już istniejących.

Skrótowce - np. ujot, behape

Neosemantyzmy - nadanie nowego znaczenia istniejącym wyrazom

  1. Zapożyczenia leksykalne

Przykłady

Zapożyczenia można klasyfikować ze względu na różne kryteria.

Internacjonalizmy

Przykłady

Wzbogacanie słownictwa:

SOCJOLEKTY

Tajność - możliwość takiego kodowania informacji, żeby były one zrozumiałe dla tylko niektórych.

0x08 graphic
0x08 graphic

zamierzona - język przestępców

zabawy językowe (np. język dzieci)

Argo - wyrazy, które nawet nie nasuwają skojarzeń, znaczeń, np. smoła - `złoto'.

Osiąganie tajności:

Często wynika z ekspresji.

Nadmiar elementów leksykalnych nieważna precyzja, ważna ekspresja.

Nadawanie nowych znaczeń istniejącym wyrazom (tworzenie neosemantyzmów).

Źródła neosemantyzmów:

Socjolekty:

Socjolekty wzbogacają też język ogólny (np. w literaturze; jako środek ekspresji).

INNOWACJE SŁOWOTWÓRCZE

System językowy - upowszechniony zasób znaków językowych i norm umożliwiających porozumienie danej społeczności.

Formacja słowotwórcza - wyraz mający określoną formę słowotwórczą (derywat, wyraz pochodny).

Skrótowce - tendencja do ekonomiczności językowej, do skrótu

Przykłady

Przykłady

Przykłady

Problemy z semantyką:

2) `kabina, miejsce szofera'

Baza derywacyjna - ogół czynników do tworzenia wyrazów pochodnych od wyrazów podstawowych.

Derywaty

SKŁADNIKI RZECZYWISTOŚCI, NAZEWNICTWO, SYNONIMIA

Gąska - w niektórych regionach odnosi się do kilku lub kilkudziesięciu desygnatów.

Góra / dolina - inaczej patrzymy na to z miejsca u podnóża góry, inaczej ze zbocza, inaczej ze szczytu.

Bliskość znaczenia:

Synonimia - występowanie dwóch lub więcej wyrazów na oznaczenie też samego desygnatu.

Synonimika dotyczy też frazeologii.

Wyrazy bliskoznaczne właściwe

Wyrazy pozornie bliskoznaczne

Wyrazy rzekomo bliskoznaczne

synonimy bliższe:

stracić - utracić

synonimy dalsze:

stracić - przegrać

treści nie pokrywają się:

wojenny - wojskowy

zakresy pokrywają się

zakresy użyć mogą na siebie zachodzić:

deszcz - śnieg - grad

Barwa wyrazu

Przykłady

Warstwy występowania wyrazu, warstwy słownictwa

LEKSYKOLOGIA A STATYSTYKA LEKSYKALNA

0x08 graphic
Językoznawstwo statystyczne - zajmuje się ilością wyrazów i częstotliwością ich użycia.

Pierre Guirad - prekursor językoznawstwa statycztynego

Przykład

0x08 graphic
brać (5) kod - oznacza czasownik

0x08 graphic
7 bierze

9 biorę

ile razy 4 biorę

pojawił się 1 brać

wyraz . brał

w badanym . brała

teście ...

38 - liczba ogólna

Pierwszy słownik frekwencyjny - języka hiszpańskiego.

Słownik frekwencyjny j. polskiego - np. słownictwo używane w telewizji (monolog, dialog, odmiana czytana).

Najczęściej używane:

Wyrazy najczęściej używane to wyrazy krótkie i etymologicznie nieskomplikowane/

Wyrazy najczęstsze - ok. 70% tekstów.

Przewidywanie, jakie wyrazy wystąpią w danym tekście.

Podział na słowa częste i rzadkie.

Podstawową znajomości języka jest 1000 wyrazów. Znając 10 000 wyrazów danego języka, możemy porozumiewać się na każdy temat.

LEKSYKOLOGIA A LEKSYKOGRAFIA

Słownik - dykcjonarz, słowopis, słownikopis.

Słownikarz - leksykograf, układacz słownika.

Leksykografia / -grafia - badanie słownictwa, układanie słowników.

0x08 graphic

teoria, praktyka zestawienia słowników

Leksyka (słownictwo) - ogół wyrazów wchodzących w skład jakiegoś języka zasób wyrazów do języka; wyrazy i terminy dotyczące jakiejś specjalności.

Leksykologia

Leksykografia

Leksem - element leksykalny języka, wyraz.

SŁOWNICTWO

  1. Wyrazy o ograniczonym zasięgu terytorialnym

    1. słownictwo ogólne

    2. słownictwo terytorialne

Przykłady

  1. Słownictwo gwar środowiskowo-zawodowych

    1. słownictwo ogólne

    2. socjolekty środowiskowo-zawodowe (ideologiczne, religijne, zawodowe, kulturowe)

Gwary

Najbardziej znane gwary środowiskowo-zawdowowe:

  1. Zróżnicowanie funkcjonalne słownictwa ogólnopolskiego

Style funkcjonalne:

SŁOWNICTWO EKSPRESYWNE, EMOCJONALNE

Wyrazy nacechowane emocjonalnie - wyrazy, które oprócz znaczenia mają też wartość emocjonalną.

Przykład 1

0x08 graphic
Kucharz paradygmat

0x08 graphic

neutralny emocjonalnie

Barwa może być:

Przykład 2

ojczulek - tatuś - ojciec

wietrzyk - wiatr - wietrzysko

Typy wyrazów:

Inna typologia - wg Skorupki:

Onomastyka (nazewnictwo) - dział językoznawstwa dotyczący nazw.

Nazwa własna - nazwa osobnika.

Klasa - obejmuje większą liczbę indywiduów.

Działy onomastyki:

CHARAKTERYSTYKA SOCJOLINGWISTYCZNA

WSPÓŁCZESNEGO JĘZYKA POLSKIEGO

Zróżnicowanie gwarowe.

Integracja językowa.

Na zachodzie Polski - ludzie szybciej wyzbywają się gwar, łatwiej i chętniej uczą się języka ogólnopolskiego.

Upowszechnienie oświaty, urbanizacja upowszechnianie się języka ogólnopolskiego.

Nowa inteligencja + stara inteligencja

Oksydentalizmy - przesadne, snobistyczne zapożyczenia.

TENDENCJE ROZWOJOWE SŁOWNICTWA

Nowe zajęcia, zawody, przedmioty nowe słowa

Przykłady

Używane formanty -arka, -ica, -ownik - nazwy maszyn,

-arnia - nazwy pomieszczeń

-isko (jagodowisko, jeżynisko, grzybowisko)

-ak, -owiec (ceglak, wieżowiec, biurowiec)

-ada - nowy formant! (spartakiada, żakinada)

Emocjonalizmy (pacan, złób, beztalencie, dziura, ochrzan)

Komizm językowy (cytatologia, brudzio, wariatuńcio)

Wyrazy pospolite (wyrywa = wycieczka, czapa, żarło /dziś pot./)

SEMANTYKA

Semantyka tranformacyjno-generatywna - część gramatyki.

Metajęzyk

Semantyka strukturalna - składnikowa (składniowa?) analiza znaczeń + tworzenie pól semantycznych teoria pola semantycznego

Przykład

archisem: człowiek

semy:

mężczyzna kobieta

Cechy: Cechy:

+ człowieczeństwo + człowieczeństwo

+ płeć męska + płeć żeńska

+ dorosłość + dorosłość

POWOJENNE SŁOWNIKI A WSPÓŁCZESNA POLSZCZYZNA

Słowniki są zwartym i przejrzystym w formie kompendium wiedzy. Każdy słownik jest zbiorem syntetycznie ujętych, bardzo różnorodnych wiadomości. Jest praktycznym narzędziem popularyzacji zdobyczy nauki wśród najszerszych kręgów społeczeństwa.

Istotną funkcję spełniają zwłaszcza w zakresie wiedzy o języku:

  1. Słowniki powojennego 30-lecia:

Poza tym - słowniki wyrazów obcych i słowniki specjalistyczne (terminologiczne, rzeczowe, pojęciowe i in.), dot. poszczególnych dziedzin wiedzy i techniki, m.in.:

Po wojnie - rewolucyjne zmiany w niemal wszystkich sferach życia

Nowe zjawiska życia znajdują odbicie w języku

Język polski - rozwój po wojnie

Na współczesną polszczyznę składa się wiele nawarstwień historycznych. Jest ona (jak każdy rozwinięty język) zróżnicowana:

Zadania słownika współczesnej polszczyzny:

  1. 11-tomowy Słownik języka polskiego

Znaczenia haseł są wyodrębnione w sposób przemyślany, precyzyjnie, są przystępnie zdefiniowane i ułożone tak, że na pocz. artykułu wysuwają się znaczenia najbardziej podstawowe i współczesne.

W szerokim zakresie uwzględnia związki z wyrazami hasłowymi, frazeologię, metaforykę.

Nie zarejestrował całego współczesnego słownictwa polskiego (tylko najpowszechniejsze, reprezentatywne, najczęściej używane.

Zarejestrował ponad 20 000 wyrazów i znaczeń wcześniej nie notowanych, w tym kilkanaście powstałych po 1945 r., np.:









Brakowało w tym słowniku wielu wyrazów wulgarnych i niecenzuralnych (tabuizacja, eufemizacja).

  1. Słownik poprawnej polszczyzny p. red. Doroszewskiego i Kurkowskiej

Zawiera gł. żywe, powszechnie używane słownictwo ogólnopol. i - w węższym zakresie - terminologię naukowo-techniczną i zawodową oraz w niewielkiej liczbie wyrazy wychodzących z użycia i przestarzałe.

Rejestruje tylko te wyrazy, których pisownia, wymowa, odmiana, znaczenie, łączliwość z innymi, użycie składniowe mogą sprawiać użytkownikom języka jakiekolwiek trudności. Uwzględnia też nazwy własne, nazwy mieszkańców, skróty, formacje pochodzące od nazw własnych i skrótowców.

Zawiera informacje dotyczące funkcjonowania jednostek leksykalnych współczesnej polszczyzny. Daje ocenę wyrazu ze względu na jego:

Podaje postacie oboczne, odpowiedniki leksykalne, przykłady poprawnego użycia. Uświadamia błędy językowe.

Zawiera też hasła problemowe, np. „język i jego odmiany”, „neologizmy”, „norma językowa”.

  1. 3-tomowy Słownik języka polskiego p. red. M. Szymczaka

Planowano 80 000 haseł. Rejestruje gł. żywe współczesne słownictwo ogólnopolskie, odmiany literacko-książkowej i potocznej.

Sumuje informacje dostarczane przez słowniki: ortograficzne, ogólne, frazeologiczne, specjalistyczne.

Bardzo starannie opracowana strona gramatyczna.

Charakter normatywny.

Duży nakład (300 000 egz.).

Przykłady neologizmów:







Po raz pierwszy odnotowano rozpowszechnione już w użyciu takie wyrazy jak:

Słownik argotyzmów opracował Stanisława Kania.

Są pewne ograniczenia w polszczyźnie. Magisterka - pot. `praca magisterska'.

9 części mowy - kody: (1) rzeczownik; (2) przymiotnik; (3) liczebnik; (4) zaimek; (5) czasownik; (6) przyimek; (7) wykrzyknik; (8) przysłówek lub partykuła; (9) spójnik. Kod części mowy + formy (np. 121 - czas przeszły.

Na podstawie: Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, praca zbiorowa pod red. Haliny Kurkowskiej, PWN, Warszawa 1981, [tu:] Czesław Pankowski, Powojenne słowniki a współczesna polszczyzna.

Wydawnictwo do 1980 r. wydało ok. 140 słowników technicznych 1- i wielojęzykowych.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wstęp do nauki o języku - notatki z ćwiczeń, Filologia polska, Nauka o języku
Gramatyka Opisowa Języka Polskiego - notatki cz.3, Filologia polska, Nauka o języku
Pojecia językoznawcze (w kontekście testu), Filologia polska, Nauka o języku
Hierarchiczna struktura języka. Podsystem języka (4), Filologia polska, Nauka o języku
Stosunki syntagmatyczne i paradygmatyczne (w kontekście testu), Filologia polska, Nauka o języku
Wstęp do językoznawstwa, Filologia polska, Nauka o języku
Wstęp do nauki o języku - wykłady, Filologia polska, Nauka o języku
jezykoznawstwo 01, Filologia polska, Nauka o języku
Notatki metodologia 2, filologia polska - metodologia badań humanistycznych, Metodologia badań human
CwiczeniePrzymiotnik, Filologia polska, Gramatyka opisowa
cwiczeniaspójność, Filologia Polska
poe notatki z zajęć, Filologia polska, II rok
PETRARKA w poezji staropolskiej, Notatki - studia - filologia polska
historyczna notatki z zajec, Filologia polska, Gramatyka historyczna, Gramatyka historyczna(2)
Modernizm, Notatki - studia - filologia polska
PETRARKIZM W BAROKU, Notatki - studia - filologia polska

więcej podobnych podstron