Procesy rozpadu jądrowego

• Rozpad alfa

• Rozpad beta

• Rozpad beta minus

• Rozpad beta plus

• Wychwyt elektronu

• Emisja gamma

• Emisja neutronu

• Emisja protonu

• Rozszczepienie jądra atomowego

Procesy syntezy jądrowej

• Wychwyt neutronu

• Proces R

• Proces S

• Wychwyt protonu

• Proces P

Przemiany jądrowe to procesy zachodzące w jądrach atomowych w wyniku których powstają inne jądra atomowe.

Naturalne przemiany jądrowe opisuje tabelka. Przemiany jądrowe zachodzą też w wyniku pobudzenia jądra atomowego np. spalacja.

Rozpad alfa (przemiana α) - przemiana jądrowa, w której emitowana jest cząstka α (jądro helu ⁴He). Strumień emitowanych cząstek alfa przez rozpadajace się jądra to promieniowanie alfa.

Zapis reakcji rozpadu jądra atomu uranu ²³⁸U:

lub:

Inne przykłady:

Ogólnie:

W wyniku tej reakcji powstające jądro ma liczbę atomową mniejszą o 2, a liczbę masową o 4 o rozpadającego się jądra.

Spośród izotopów spotykanych w naturze wiele jąder należących do łańcuchów uranowego oraz torowego są emiterami cząstek α. Natomiast wśród ogółu jąder atomowych (także wytworzonych syntetycznie) rozpadowi α ulegają głównie jądra cięższe - powyżej masy 200, ale także w wśród pierwiastków ziem rzadkich oraz wśród bardzo egzotycznych izotopów cyny, telluru oraz ksenonu (okolice masy 100).

Emitowane cząstki mają zazwyczaj energię kinetyczną około 5 MeV, co odpowiada prędkości 15,000 km/s. W rozpadzie α cząstka α formuje się już w jądrze i jest odpychana siłami elektrostatycznymi i przyciągana oddziaływaniami silnymi pozostałej części jądra. W niewielkiej odległości od jądra siły przyciagania jądrowego przeważają, a w większej przeważają siły odpychania. Cząstka α ma energię mniejszą od energii potrzebnej na pokonanie sił przyciągania, ale dzięki kwantowemu zjawisku tunelowania przenika przez wąską barierę potencjału.

Energia cząstek alfa emitowanych z danego atomu ma określoną wartość, ponieważ rozpad jest dwuciałowy i prowadzi do określonych poziomów jądrowych w powstającym jądrze. Dla niektórych jąder możliwy jest rozpad do kilku różnych poziomów, ale ponieważ każdy z nich ma ściśle określoną energię, więc i określone są energie cząstek alfa.

Rozpad α jest dość powszechnym zjawiskiem w przyrodzie, odpowiada za niemalże połowę promieniotwórczości naturalnej skorupy ziemskiej.

Zjawisko rozpadu α jest między innymi wykorzystywane w konstrukcji czujników dymu, w których rozpadające się jądra pierwiastka Ameryk-241, emitują cząstki α, które są pochłaniane przez dym.

Rozpad beta to przemiana nukleonu w inny nukleon, zachodząca pod wpływem oddziaływania słabego. Wyróżniamy dwa rodzaje tego rozpadu: rozpad β ⁻ (beta minus) oraz rozpad β ⁺ (beta plus).

Rozpad β ⁻ polega na przemianie neutronu w proton poprzez emisję bozonu pośredniczącego W ⁻ przez jeden z kwarków d neutronu. W ⁻ rozpada się następnie na elektron i antyneutrino elektronowe według schematu:

Rozpad β ⁺ polega na przemianie protonu w neutron, jednak aby reakcja ta mogła zaistnieć konieczne jest dostarczenie energii z zewnątrz. Proton przemienia się w neutron poprzez emisję bozonu W ⁺ , który rozpada się na pozyton oraz neutrino elektronowe według równania:

Rozpad β ⁻ występuje częściej, ponieważ jest to przemiana cięższego neutronu w lżejszy proton. Może on więc zajść w próżni, w przeciwieństwie do rozpadu β ⁺ , który zachodzi tylko wewnątrz materii jądrowej.

W 1935 roku Maria Goeppert - Mayer przewidziała istnienie procesu podwójnego rozpadu beta, a 1939 roku Wolfgang Furry zaproponował istnienie podwójnego rozpadu beta bez emisji neutrin (tzw. podwójny bezneutrinowy rozpad beta)

Rozpad beta minus, przemiana β^- - przemiana jądrowa, w której emitowany jest elektron e^- (promieniowanie beta) oraz antyneutrino elektronowe. Rozpady β^- i β⁺ zachodzą w wyniku oddziaływań słabych.

Przykłady izotopów, które ulegają rozpadowi beta minus: Co-60, Na-24, C-14, H-3 (tryt)

Przykładowe zapisy rozpadów:

Ogólnie:

Jak widać w przykładzie w wyniku tej przemiany liczba masowa pozostaje bez zmian a liczba atomowa wzrasta o 1. W czasie tej przemiany 1 neutron w jądrze rozpada się na 1 elektron, 1 proton i 1 antyneutrino elektronowe. Elektron i antyneutrino opuszczają jądro atomowe. Rozpadowi beta minus towarzyszy promieniowanie gamma oraz dla niektórych jąder emisja protonów lub neutronów.

Rozpad beta plus (przemiana β⁺) - przemiana jądrowa, w której emitowana jest cząstka β⁺ (zwana pozytonem lub antyelektronem) oraz neutrino elektronowe.

Przykłady izotopów, które ulegają rozpadowi beta plus: ¹¹C, ¹³N, ¹⁵O, ¹⁸F i ²²Na.

Przykładowy zapis rozpadu:

(podwojny rozpad beta)

(* - atom wzbudzony)

Ogólnie:

Izotopy są używane do pozytonowej tomografii emisyjnej. W wyniku tej przemiany liczba atomowa jądra maleje o 1, a liczba masowa pozostaje bez zmian.

Wychwyt elektronu - przemiana jądrowa, w której jeden z elektronów atomu jest przechwytywany przez proton z jądra atomowego, w wyniku czego powstaje neutron (pozostający w jądrze) i neutrino elektronowe, które jest emitowane.

Przykładowo:

W konsekwencji tej reakcji liczba protonów w jądrze maleje, a liczba neutronów rośnie o 1. Tak więc nowo powstały atom ma również liczbę atomową mniejszą o 1, ale jego masa atomowa pozostaje bez zmian. Wychwytowi elektronu ulegają przeważnie jądra ciężkie; zazwyczaj jądra te ulegają też rozpadowi beta plus. Przechwytywanym elektronem jest zazwyczaj elektron najbliższy jądru atomowemu, czyli pochodzący z powłoki K, dlatego przemianę tą nazywa się też "wychwyt K". Pochłonięcie elektronu przez jądro powoduje reorganizację elektronów na powłokach elektronowych. Na miejsce brakującego elektronu "przeskakuje" elektron z wyższej orbity. Nadwyżka energii jaką posiada "przeskakujący elektron" jest emitowana w postaci kwantu lub kilku kwantów charakterystycznego dla danego pierwiastka promieniowania rentgenowskiego, dochodzi także do jonizacja atomu.

Wychwytowi elektronu towarzyszy też emisja promieniowania gamma przez jądro atomowe

Emisja gamma jest to przemiana jądrowa podczas której emitowane jest tylko promieniowanie gamma, a nie są emitowane inne cząstki. Przykładem takiej przemiany jest opisany niżej dwuetapowy rozpad kobaltu.

Najpierw kobalt 60 przekształca się w nikiel 60 w wyniku przemiany beta:

Powstałe jądro niklu jest wzbudzone (ma energię większą od energii takiego jądra w stanie podstawowym), po pewnym czasie jądro to emituje foton promieniowania gamma przechodząc do stanu podstawowego:

Do emisji gamma dochodzi jeżeli energia wzbudzenia jądra atomowego jest mniejsza od energii wiązania ostatniego nukleonu. Jeżeli energia wzbudzenia jądra jest znacznie większa od energii wiązania ostatniego nukleonu, to większość rozpadów jądra następuje przez emisję nukleonu.

Promieniowanie gamma towarzyszy też prawie każdej przemianie jądrowej, ale przemiany te nie są określane jako przemiany gamma. Badając energie i kierunki (pędy) składników rozpadu można określić czy rozpad odbywa się jednoetapowo, czy jest to kilka rozpadów.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Emisja_gamma"

Emisja neutronu to przemiana jądrowa podczas której dochodzi do emisji neutronu z jądra atomowego. Proces taki zachodzi na przykład w izotopach beryl-13 i węgiel-14.

Rozpad protonowy - przemiana jądrowa jądra atomowego podczas której emitowany jest proton. Ze względu na krótki czas życia jąder ulegających temu procesowi - poniżej sekundy - nie występują one w sposób naturalny w przyrodzie, są jednak wytwarzane w laboratoriach. Pierwsze jądro emitujące protony ze stanu podstawowego (Lu-151) zostało odkryte w roku 1981 w ośrodku GSI w Niemczech. Wcześniej znane były przypadki emisji protonowej ze stanów izomerycznych (np. jądro Co-53). Znane do tej pory jądra będące emiterami protonów umiejscowione są w obszarze tzw. ziem rzadkich.

Rozpad protonowy należy wyraźnie odróżnić od emisji protonów opóźnionych, która najczęściej zachodzi po po rozpadzie beta. W tym przypadku jądro powstałe w wyniku rozpadu znajduje się w stanie wzbudzonym i deekscytuje poprzez emisję protonu.

Przykłady izotopów, które ulegają rozpadowi protonowemu Eu-131, Ho-141, Tm-145, Cs-112.

Przykładowy schemat rozpadu

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Emisja_protonu"

Rozszczepienie jądra atomowego to przemiana jądrowa polegająca na rozpadzie jądra na dwa (rzadziej na więcej) fragmenty o zbliżonych masach. Zjawisku towarzyszy emisja neutronów, a także kwantów gamma, które unoszą znaczne ilości energii. Ponieważ jądra ulegające rozszczepieniu zwykle są jądrami ciężkimi, które posiadają więcej neutronów niż protonów, obydwa fragmenty powstałe w rozszczepieniu są jądrami neutrono-nadmiarowymi. Nadmiar neutronów jest z nich emitowany wkrótce po procesie rozszczepienia, te zjawisko nosi nazwę emisji neutronów opóźnionych.

Jądra atomowe ulegają rozszczepieniu zarówno w sposób samoistny, jak i w wymuszony. W tym drugim przypadku rozszczepiają się w wyniku bombardowania neutronami, protonami, kwantami gamma lub innymi cząsteczkami.

Największe praktyczne znaczenie ma rozszczepienie wymuszone wywołane bombardowaniem neutronami (w energetyce i wojskowości; patrz też niżej). Do istotniejszych zastosowań rozszczepień samorzutnych należą metody datowania izotopowego. Metodą łączącą oba aspekty jest analiza aktywacyjna.

Zazwyczaj rozszczepienie jądra atomowego nie jest jedyną możliwością rozpadu. Konkurują z nim inne dozwolone energetycznie procesy jądrowe takie jak emisja kwantów gamma, emisja neutronu i inne.

Przekrój czynny na rozszczepienie (prawdopodobieństwo zajścia zjawiska) w wyniku bombardowania neutronami zależy od energii neutronów oraz rodzaju jądra atomowego. Ogólnie, wraz ze wzrostem energii neutronów, zwykle następuje spadek wartości przekroju czynnego na rozszczepienie. Niektóre jądra (233U, 235U, 239Pu) rozszczepiają się przy dowolnej energii neutronów, w tym powolnych neutronów termicznych (są to jądra ciężkich pierwiastków, dla których reakcja ta jest egzoenergetyczna). Wiele innych jąder (np. 232Th, 238U) rozszczepia się gdy energia neutronów jest większa od energii progowej (są to jądra ciężkich pierwiastków, dla których reakcja ta jest endoenergetyczna). Po jej przekroczeniu (dla 238U ok. 1MeV) następuje skokowy wzrost wartości przekroju czynnego na rozszczepienie.

Pojedynczy akt rozszczepienia jądra atomowego może w sprzyjających warunkach indukować (poprzez emitowane neutrony) dalsze rozszczepienia, prowadząc do reakcji łańcuchowej, co znalazło zastosowanie w reaktorze jądrowym i bombie atomowej (pośrednio również bombie wodorowej i neutronowej ze względu na sposób inicjalizacji syntezy jądrowej w tych bombach)

Wymuszone rozszczepienie uranu

Z praktycznego punktu widzenia największe znaczenie mają własności rozszczepienia jąder, które ulegają rozszczepieniu już przy bombardowaniu neutronami o małej energii.

Reakcja termojądrowa, synteza jądrowa lub fuzja jądrowa - zjawisko polegające na złączeniu się dwóch lżejszych jąder w jedno cięższe, często z uwolnieniem się dużej ilości energii. Większość energii wydzielonej w wyniku reakcji jako energia kinetyczna produktów i promieniowanie gamma, zostaje rozproszona na otaczających atomach i przekształca się na energię cieplną.

Energię wydzielajacą się podczas reakcji można obliczyć bez przeprowadzania reakcji na podstawie deficytu masy czyli różnicy mas składników i produktów reakcji.

Jądra atomowe mają dodatni ładunek elektryczny i dlatego się odpychają - aby doszło do ich połączenia muszą zbliżyć się na tyle, by siły oddziaływań jądrowych pokonały odpychanie elektrostatyczne. Niezbędnym warunkiem do tego jest prędkość (energia) jąder. Wysoką energię jąder uzyskuje się w bardzo wysokich temperaturach lub rozpędzając jądra w akceleratorach cząstek.

Przedrostek termo pochodzi od głównego sposobu, w jaki wywoływana jest ta reakcja, w gwiazdach i bombie wodorowej, czyli przez podniesienie temperatury do kilkunastu milionów kelwinów, reakcja może też przebiegać w wyniku zderzania rozpędzonych jader atomowych, wówczas nazywana jest zimną fuzją.

Reakcja termojądrowa jest głównym źródłem energii gwiazd i przemian we Wszechświecie

Jądrowe reakcje, procesy zachodzące przy bombardowaniu jąder atomowych (tzw. tarcz jąder) innymi jądrami lub cząstkami elementarnymi. W trakcie reakcji jądro i oddziałująca cząstka mogą przekazywać sobie energię, pęd, ładunek elektryczny, kręt, itd., przy czym obowiązują odpowiednie zasady zachowania.

Jako wyniki reakcji otrzymuje się jądro (lub jądra) wtórne i (zazwyczaj) cząstki elementarne. Prawdopodobieństwo zajścia w danych warunkach danej reakcji określa jej przekrój czynny.

Stosuje się dwie notacje dla reakcji jądrowych: pełną o postaci a+A=B+c₁+...+c_n+E, gdzie: a i A - substraty reakcji (np. padająca cząstka i jądro), B - nowe, powstałe w wyniku reakcji jądro, c₁,...,c_n - powstałe cząstki, E - wydzielona energia (jeśli energia jest pochłonięta w reakcji, to E<0) oraz tzw. skróconą o postaci A(a,c₁...c_n)B przy oznaczeniach jak wyżej.



Cząstka obojętna elektrycznie (np. neutron) może wnikać do jądra (i np. wywoływać rozszczepienie) posiadając nawet bardzo małą energię kinetyczną (reakcja łańcuchowa). Reakcje jądrowe z udziałem dwóch jąder mogą zachodzić jedynie przy dużych energiach kinetycznych potrzebnych do pokonania odpychającego oddziaływania elektromagnetycznego obu jąder. W tym celu stosuje się akceleratory cząstek naładowanych.

W naturze reakcje jądrowe zachodzą głównie w gwiazdach, gdzie energia ruchu cieplnego (w temperaturach ponad 10⁷K) jest wystarczająca do pokonania odpychania ładunków elektrycznych jąder.

W warunkach laboratoryjnych pierwsza reakcję jądrowa (polegająca na bombardowaniu jądra atomu azotu cząstkami alfa pochodzącymi z rozpadu promieniotwórczego) przeprowadził 1919 E. Rutherford.

2. Energia jądrowa - reakcja rozszczepienia (rozszczepienie jądra atomowego) i reakcja syntezy jądrowej (synteza jąder)

2.1 Zarówno reakcja rozszczepienia (rozszczepienie bardzo ciężkich jąder atomowych) jak i reakcja syntezy jądrowej (syntezy bardzo lekkich jąder atomowych) jest procesem, w trakcie którego następuje wyzwolenie energii w ilości przekraczającej prawie milion razy energię uzyskiwaną w wyniku procesów chemicznych.

2.2 Najpierw (około roku 1928) odkryto, że reakcja syntezy jądrowej stanowi niewytłumaczalne do tego czasu źródło energii słońca i większości gwiazd. Energia wytwarzana w wyniku reakcji syntezy jądrowej dostarczana jest w postaci promieniowania słonecznego na ziemię i jest tym samym źródłem energii determinującym nasze życie, niezbędnym na przykład dla wzrostu roślin, powstawania kopalnianych nośników energii czy też pozyskiwania odnawialnych form energii.

2.3 Po odkryciu w 1938 roku reakcji rozszczepienia jądra atomowego i poznaniu możliwości wykorzystania jej jako ogromnego źródła energii ziemskiej również w celach pokojowych nastąpił dynamiczny rozwój energetyki jądrowej, w którym pokładano duże nadzieje.

2.4 W trakcie tego rozwoju okazało się, że o ile nieoczekiwanie szybko udało się opanować technologię rozszczepienia jądra atomowego, to nadzieja na znalezienie praktycznie niewyczerpalnego ziemskiego źródła energii na bazie reakcji syntezy jądrowej była przedwczesna, bowiem dotychczas brak jest w tym zakresie nadającej się do zastosowania technologii.

2.5 Konkretne wykorzystanie obu form energii atomowej służy do (i) wytwarzania prądu bez emisji gazów cieplarnianych i (ii) do oszczędzania wykorzystywanych przez transport jako paliwa węglowodorów (ropa i gaz ziemny), których spalanie powoduje mniejszą emisję CO2 niż spalanie węgla, co sprawia, że w coraz większym stopniu badź planuje się bądź też używa się już tych nośników energii do wytwarzania prądu [10].

2.6 Przebieg, warunki, aspekty środowiskowe, zagadnienia związane z bezpieczeństwem, rezerwy i dostępność surowca itp. różnią w zasadniczy sposób proces reakcji rozszczepienia od procesu reakcji syntezy jąder atomowych; we wszystkich tych kategoriach reakcja syntezy charakteryzuje się bowiem zasadniczą przewagą nad reakcją rozszczepiania jądra atomu (patrz punkt 2.11 i kolejne).

2.7 Reakcja rozszczepienia. Rozszczepienie jądra atomu wykorzystywane jest od wielu dziesięcioleci do pozyskiwania energii. Elektrownie atomowe opierające się na tej technologii przyczyniły się w znaczny sposób do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (CO2) i do zmniejszenia zależności związanej z użytkowaniem/importem ropy i gazu. Dlatego dyskusja nad energią jadrową została podjęta ponownie w związku z ograniczeniem emisji CO2 i stosowanymi w tym celu instrumentami (bodźce motywacyjne/kary). Komisja odniosła się niedawno do tych zagadnień w swoim stanowisku [11].

2.8 W procesie reakcji rozszczepienia jądra atomowego paliwem są izotopy [12] szczególnie ciężkich pierwiastków układu okresowego, czyli toru, uranu i plutonu. Uwolnione w trakcie reakcji rozszczepiania atomu neutrony wzbudzają w jądrach atomowych tych materiałów nowe procesy rozszczepienia, co umożliwia przebieg reakcji łańcuchowej związanej z pozyskiwaniem energii. Zakres tej reakcji musi być regulowany. W jej przebiegu powstają radioaktywne - po części bardzo trwałe - produkty rozpadu i aktynowce, które przez tysiące lat muszą być izolowane od biosfery. Wywołuje to obawy i skłania część społeczeństwa do generalnego odrzucania tego sposobu pozyskiwania energii. Na dodatek w procesie reakcji rozszczepienia powstają nowe substancje rozszczepialne, takie jak pluton (z [13]uranu), które podlegają kontroli jako potencjalny materiał do produkcji broni jądrowej.

2.9 Reaktory, w których następuje proces reakcji roszczepienia pracują na zasadzie reaktora jądrowego. W tej technologii zapas paliwa jądrowego wystarcząjący na kilka lat (w siłowniach rzędu wielkości 100 ton) zawarty jest w pojemności reakcyjnej; procesy regulacyjne pozwalają na uzyskiwanie wymaganej ilości reakcji rozszczepieniowych w celu wyzwolenia żądanej mocy. Mimo zaawansowanej technologii regulacji tych procesów i dużego stopnia ich bezpieczeństwa, ogromna ilość zgromadzonej energii budzi ciągle obawy. Dochodzi do tego fakt, że w trakcie reakcji rozszczepienienia powstają znaczne ilości ciepła resztkowego, co wymaga długiego, intensywnego chłodzenia po wyłączeniu reaktora, aby nie dopuścić do przegrzania jego powłoki.

2.10 Wobec takich obaw Komitet wskazał w swojej niedawnej opinii [14] w tym zakresie na to, że obecnie stosowana jest już czwarta generacja elektrowni atomowych opartych na reakcji rozszczepienia, w których nastąpiła dalsza optymalizacja wysokiego standardu pasywnego bezpieczeństwa.

2.11 Reakcja syntezy jądrowej jest pod względem przemiany masy najbardziej skutecznym procesem pozyskiwania energii na ziemi. Reaktory termojądrowe są urządzeniami służącymi do wywoływania kontrolowanych procesów syntezy jądrowej i wykorzystywania uwolnionej przy tym energii do nieprzerwanego [15] wytwarzania prądu elektrycznego, głównie w charakterze siłowni podstawowych. Jako paliwo wykorzystywane są ciężkie izotopy wodoru (patrz poniżej). Hel będący nieszkodliwym gazem szlachetnym [16] znajdującym różnorodne zastosowanie stanowi "popiół" reaktora termojądrowego.

2.12 Jednak w wyniku reakcji termojądrowej, która następuje po zderzeniu się składników reakcji przy bardzo dużej prędkości [17] uwalniane są dodatkowo neutrony wytwarzające radioaktywność na ścianach reaktora (co może doprowadzić do zmiany ich właściwości mechanicznych). Dlatego odpowiednie programy badawczo-rozwojowe zmierzają do rozwoju takich materiałów, których radiotoksyczność [18] będzie zredukowana już po stu, maksymalnie po kilkuset latach, do radiotoksyczności popiołu uzyskiwanego po spaleniu węgla, co dawałoby między innymi możliwość ponownej utylizacji większości tych materiałów. Dzięki temu udałoby się znacznie załagodzić problem końcowego składowania tych substancji.

2.13 Naukowo-techniczne wymogi w zakresie pozyskiwania energii termojądrowej są bardzo wysokie. Chodzi tu przy tym przede wszystkim o zrealizowanie trudnego zadania, jakim jest podgrzanie gazu powstającego z izotopów wodoru (mieszanina deuteru i trytu) do temperatury wynoszącej ponad 100 milionów stopni, w której staje się on plazmą [19]. Pozwala to na zderzanie się jąder z wystarczająco dużą prędkością do uzyskania procesów syntezy jądrowej. Plazma musi być przy tym utrzymywana w stanie spoistości przez odpowiednio długi okres czasu a powstającą energię termojądrową należy wychwytywać w taki sposób, by nadawała się ona do użytku.

2.14 Procesy te następują w komorze spalania reaktora termojądrowego, przy czym zapas energii dostarczanego tam nieprzerwanie paliwa (w siłowni tego rzędu kilka gram) wystarcza każdorazowo na kilkuminutowe oddawanie mocy, aby uniemożliwić niepożądany wyciek mocy Każdy błąd prowadzi do schłodzenia i wygaśnięcia "termonuklearnego" procesu spalania [20]. Stanowi to kolejną inherentą zaletę w zakresie bezpieczeństwa.

2.15 Inherentne aspekty bezpieczeństwa, możliwość redukcji długotrwałych odpadów radiotoksycznych - w wyniku reakcji termojądrowej w ogóle nie powstają produkty rozszczepienia czy też długotrwałe i szczególnie niebezpieczne substancje (aktynowce) - i prawie niewyczerpywalne zasoby mogłyby się przyczynić do tego, iż wykorzystywanie energii termojądrowej będzie w przyszłości bardzo atrakcyjnym i istotnym elementem zrównoważonego systemu zaopatrzenia w energię przyczyniając się w ten sposób do rozwiązania naszych obecnych problemów.

WWW.europa.eu.int/eur-lex -Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie energii termojądrowej

---