Gmina
Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową.
należy przez to rozumieć wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.
. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto.
Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy, w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. . W wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy mogą być przeprowadzane na jej terytorium konsultacje z mieszkańcami gminy. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy.
Zakres działania i zadania gminy
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym
W szczególności zadania własne obejmują sprawy:
1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
4) lokalnego transportu zbiorowego,
5) ochrony zdrowia,
6) pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
7) gminnego budownictwa mieszkaniowego,
8) edukacji publicznej,
9) (1) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
11) targowisk i hal targowych,
12) zieleni gminnej i zadrzewień,
13) cmentarzy gminnych,
14) (2) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
18) promocji gminy,
19) współpracy z organizacjami pozarządowymi,
20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw
Władze gminy
Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.
Organami gminy są:
1) rada gminy,
wójt (burmistrz, prezydent miasta).
Działalność organów gminy jest jawna.
Jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy.
Uchwały rady gminy zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu jawnym, chyba że ustawa stanowi inaczej
Jeżeli siedziba rady gminy znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, rada nosi nazwę rady miejskiej
Kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru.
W skład rady wchodzą radni w liczbie:
1) piętnastu w gminach do 20.000 mieszkańców,
2) dwudziestu jeden w gminach do 50.000 mieszkańców,
3) dwudziestu trzech w gminach do 100.000 mieszkańców,
dwudziestu pięciu w gminach do 200.000 mieszkańców oraz po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100.000 mieszkańców, nie więcej jednak niż czterdziestu pięciu radnych.
Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy
Rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy; w tym celu powołuje komisję rewizyjną. W skład komisji rewizyjnej wchodzą radni, w tym przedstawiciele wszystkich klubów
Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1-3 wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. W przypadku nieobecności przewodniczącego i niewyznaczenia wiceprzewodniczącego, zadania przewodniczącego wykonuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem
Odwołanie przewodniczącego i wiceprzewodniczących następuje na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady gminy w trybie określonym w ust. 1.
W przypadku rezygnacji przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego rada podejmuje uchwałę w sprawie przyjęcia tej rezygnacji nie później niż w ciągu 1 miesiąca od dnia złożenia rezygnacji
Rada gminy obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Do zawiadomienia o zwołaniu sesji dołącza się porządek obrad wraz z projektami uchwał.
Pierwszą sesję nowo wybranej rady gminy zwołuje przewodniczący rady poprzedniej kadencji na dzień przypadający w ciągu 7 dni po ogłoszeniu zbiorczych wyników wyborów do rad na obszarze całego kraju.Po upływie terminu określonego w ust. 2 sesję zwołuje komisarz wyborczy na dzień przypadający w ciągu 21 dni po ogłoszeniu zbiorczych wyników wyborów dla całego kraju lub w przypadku wyborów przedterminowych na dzień przypadający w ciągu 21 dni po ogłoszeniu wyników wyborów do rady gminy
Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów gminy określa statut gminy.
Radny obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej gminy. Przed przystąpieniem do wykonywania mandatu radni składają ślubowanie. Radny jest obowiązany brać udział w pracach rady gminy i jej komisji oraz innych instytucji samorządowych, do których został wybrany lub desygnowany.
Z radnym nie może być nawiązywany stosunek pracy w urzędzie gminy, w której radny uzyskał mandat. Radny nie może pełnić funkcji kierownika gminnej jednostki organizacyjnej oraz jego zastępcy. Radni nie mogą podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufanie wyborców. Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy.
Radny, wójt, zastępca wójta, sekretarz gminy, skarbnik gminy, kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu wójta są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym.Informacje zawarte w oświadczeniu majątkowym są jawne.
Mandatu radnego gminy nie można łączyć z:
1) mandatem posła lub senatora,
wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody,
członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego
Organem wykonawczym gminy jest wójt. Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej 100.000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym
Liczba zastępców wójta nie może być większa niż:
1) jeden w gminach do 20.000 mieszkańców,
2) dwóch w gminach do 100.000 mieszkańców,
3) trzech w gminach do 200.000 mieszkańców,
4) czterech w gminach powyżej 200.000 mieszkańców.
Funkcji wójta oraz jego zastępcy nie można łączyć z:
1) funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie,
2) członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą wójta,
3) zatrudnieniem w administracji rządowej,
mandatem posła lub senatora
Rada gminy, po upływie 9 miesięcy od dnia wyboru wójta i nie później niż na 9 miesięcy przed zakończeniem kadencji, może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta z przyczyny innej niż nieudzielenie wójtowi absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Rada gminy podejmuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu imiennym. Wniosek o podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta nie uzyskał wymaganej większości głosów, kolejny wniosek może być zgłoszony w tym trybie nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od poprzedniego głosowania. Wyborów nie przeprowadza się, jeżeli data wyborów przedterminowych miałaby przypaść w okresie 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji wójta W przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełni osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.
Do zadań wójta należy w szczególności:
1) przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,
2) określanie sposobu wykonywania uchwał,
3) gospodarowanie mieniem komunalnym,
4) wykonywanie budżetu,
zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Wójt opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy.Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy. Kierownikiem urzędu jest wójt
Organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, a wykonawczym - sołtys. Działalność sołtysa wspomaga rada sołecka. Sołtys oraz członkowie rady sołeckiej wybierani są w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania. Sołtys korzysta z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym.
Organem uchwałodawczym w dzielnicy (osiedlu) jest rada o liczbie członków ustalonej według art. 17, nie więcej jednak niż 21.
Organem wykonawczym w dzielnicy (osiedlu) jest zarząd. Na czele zarządu stoi przewodniczący
Gminna gospodarka finansowa
Gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu gminy, Budżet jest uchwalany na rok kalendarzowy Projekt budżetu przygotowuje wójt. Gospodarka finansowa gminy jest jawna Kontrolę gospodarki finansowej gmin i związków sprawują regionalne izby obrachunkowe
POWIAT
Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową.
Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia:
tworzy, łączy, dzieli i znosi powiaty oraz ustala ich granice,
ustala i zmienia nazwy powiatów oraz siedziby ich władz
Zakres działania i zadania powiatu
Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne. Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.
Władze powiatu
Mieszkańcy powiatu podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym - poprzez wybory i referendum powiatowe - lub za pośrednictwem organów powiatu.
Organami powiatu są:
1) rada powiatu,
2) zarząd powiatu.
Działalność organów powiatu jest jawna. Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym powiatu, z zastrzeżeniem przepisów o referendum powiatowym. Kadencja rady trwa 4 lata, licząc od dnia wyborów.
Radni wybierani są w wyborach bezpośrednich.
W skład rady powiatu wchodzą radni w liczbie piętnastu w powiatach liczących do 40.000 mieszkańców oraz po dwóch na każde kolejne rozpoczęte 20.000 mieszkańców, ale nie więcej niż dwudziestu dziewięciu radnych.
Odwołanie rady powiatu przed upływem kadencji następuje w drodze referendum powiatowego.
Uchwały rady i zarządu powiatu zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady (zarządu), w głosowaniu jawnym, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej. Odrzucenie w głosowaniu uchwały o udzieleniu absolutorium jest równoznaczne z przyjęciem uchwały o nieudzieleniu zarządowi absolutorium.
Rada powiatu wybiera ze swego grona przewodniczącego i jednego lub dwóch wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. W przypadku nieobecności przewodniczącego i niewyznaczenia wiceprzewodniczącego, zadania przewodniczącego wykonuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem.
Odwołanie przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady następuje na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady powiatu. W przypadku rezygnacji przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego rada podejmuje uchwałę w sprawie przyjęcia tej rezygnacji zwykłą większością głosów, nie później niż w ciągu jednego miesiąca od dnia złożenia rezygnacji.
Rada powiatu obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego rady powiatu w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Do zawiadomienia o zwołaniu sesji dołącza się porządek obrad wraz z projektami uchwał. Rada powiatu może wprowadzić zmiany w porządku bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady.
Pierwszą sesję nowo wybranej rady powiatu zwołuje przewodniczący rady poprzedniej kadencji na dzień przypadający w ciągu 7 dni po ogłoszeniu zbiorczych wyników wyborów do rad na obszarze całego kraju. Po upływie terminu określonego w ust. 3 sesję zwołuje komisarz wyborczy na dzień przypadający w ciągu 21 dni po ogłoszeniu zbiorczych wyników wyborów dla całego kraju lub w przypadku wyborów przedterminowych na dzień przypadający w ciągu 21 dni po ogłoszeniu wyników wyborów do rady powiatu. Pierwszą sesję nowo wybranej rady powiatu, do czasu wyboru przewodniczącego rady, prowadzi najstarszy wiekiem radny obecny na sesji.
Rada powiatu kontroluje działalność zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych. W tym celu powołuje komisję rewizyjną. W skład komisji rewizyjnej wchodzą radni, w tym przedstawiciele wszystkich klubów. . Komisja rewizyjna opiniuje wykonanie budżetu powiatu i występuje z wnioskiem do rady powiatu w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi. Wniosek w sprawie absolutorium podlega zaopiniowaniu przez regionalną izbę obrachunkową.
Radni mogą tworzyć kluby radnych. Radny utrzymuje stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, a w szczególności przyjmuje zgłaszane przez mieszkańców powiatu postulaty i przedstawia je organom powiatu do rozpatrzenia. Radny obowiązany jest brać udział w pracach organów powiatu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych, do których został wybrany lub desygnowany.
Rada powiatu przy ustalaniu wysokości diet radnych bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego. Dieta nie przysługuje radnemu pełniącemu odpłatnie funkcję członka zarządu w powiecie, w którym uzyskał mandat. Wysokość diet przysługujących radnemu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie półtorakrotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, maksymalną wysokość diet przysługujących radnemu w ciągu miesiąca, uwzględniając liczbę mieszkańców powiatów.
Mandatu radnego powiatu nie można łączyć z:
1) mandatem posła lub senatora,
2) wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody,
3) członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego
Pracodawca obowiązany jest zwolnić radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia radnemu brania udziału w pracach organów powiatu. . Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia powiatu, w którym radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.
Informacje zawarte w oświadczeniu majątkowym są jawne.
Zarząd powiatu jest organem wykonawczym powiatu.
Skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Członkiem zarządu powiatu nie może być osoba, która nie jest obywatelem polskim. Członkostwa w zarządzie powiatu nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła i senatora.
Rada powiatu wybiera zarząd w liczbie od 3 do 5 osób, w tym starostę i wicestarostę, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, z uwzględnieniem ust. 2 i 3. Liczbę członków zarządu określa w statucie rada powiatu. Rada powiatu wybiera starostę bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. . Rada powiatu wybiera wicestarostę oraz pozostałych członków zarządu na wniosek starosty zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. . Rada powiatu może odwołać starostę z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Odwołanie starosty następuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Głosowanie w sprawie odwołania rada powiatu przeprowadza po zapoznaniu się z opinią komisji rewizyjnej na następnej sesji po tej, na której zgłoszono wniosek o odwołanie, nie wcześniej jednak niż po upływie 1 miesiąca od dnia zgłoszenia wniosku. Jeżeli wniosek o odwołanie starosty nie uzyskał wymaganej większości głosów, kolejny wniosek o odwołanie może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od poprzedniego głosowania. Odwołanie starosty albo złożenie przez niego rezygnacji jest, odpowiednio, równoznaczne z odwołaniem całego zarządu powiatu albo złożeniem rezygnacji przez cały zarząd powiatu. Rada powiatu może na uzasadniony wniosek starosty odwołać poszczególnych członków zarządu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
Do zadań zarządu powiatu należy w szczególności:
1) przygotowywanie projektów uchwał rady,
2) wykonywanie uchwał rady,
3) gospodarowanie mieniem powiatu,
4) wykonywanie budżetu powiatu,
5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu.
3. W realizacji zadań zarząd powiatu podlega wyłącznie radzie powiatu.
4. Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy zarządu określa statut powiatu.
Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego oraz jednostek organizacyjnych powiatu, w tym powiatowego urzędu pracy.
Powiatową administrację zespoloną stanowią:
1) starostwo powiatowe,
2) powiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu,
3) jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
Starosta organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. Starosta opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu.
Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży.
Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży:
1) powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej,
2) zatwierdza programy ich działania,
3) uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu,
w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek
Rada powiatu powołuje i odwołuje sekretarza powiatu oraz skarbnika powiatu na wniosek starosty.
Akty prawa miejscowego stanowione przez powiat
Akty prawa miejscowego powiatu stanowi rada powiatu w formie uchwały.
Finanse powiatu.
Powiat samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu powiatu. Za prawidłowe wykonanie budżetu powiatu odpowiada zarząd powiatu.
Gospodarka środkami finansowymi znajdującymi się w dyspozycji powiatu jest jawna. Kontrolę gospodarki finansowej powiatu sprawuje regionalna izba obrachunkowa.
Nadzór nad działalnością powiatu.
Nadzór nad działalnością powiatu sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa.
Miasta na prawach powiatu
Prawa powiatu przysługują miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż 100.000 mieszkańców,
Funkcje organów powiatu w miastach na prawach powiatu sprawuje:
1) rada miasta,
2) prezydent miasta.
Województwo
Do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym.
Mieszkańcy województwa podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (w drodze wyborów i referendum) lub za pośrednictwem organów samorządu województwa.
Samorząd województwa:
1) wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność,
2) dysponuje mieniem wojewódzkim,
3) prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu.
2. Województwo ma osobowość prawną.
3. Samodzielność województwa podlega ochronie sądowej
Władze samorządu województwa
Organami samorządu województwa są:
1) sejmik województwa,
zarząd województwa.
Działalność organów województwa jest jawna. Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Kadencja sejmiku województwa trwa 4 lata, licząc od dnia wyborów. W skład sejmiku województwa wchodzą radni wybrani w wyborach bezpośrednich w liczbie trzydziestu w województwach liczących do 2.000.000 mieszkańców oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500.000 mieszkańców. W sprawie odwołania sejmiku województwa przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum wojewódzkiego.
Do wyłącznej właściwości sejmiku województwa należy:
1) stanowienie aktów prawa miejscowego
2) uchwalanie strategii rozwoju województwa,
3) uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego,
4) podejmowanie uchwały w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej,
5) podejmowanie uchwały w sprawie szczegółowości układu wykonawczego budżetu województwa, z zastrzeżeniem, że szczegółowość ta nie może być mniejsza niż określona w odrębnych przepisach,
uchwalanie budżetu województwa,
Uchwały sejmiku województwa zapadają zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu jawnym lub jawnym imiennym. Sejmik województwa wybiera ze swojego grona przewodniczącego oraz nie więcej niż 3 wiceprzewodniczących, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Przewodniczący i wiceprzewodniczący sejmiku województwa nie mogą wchodzić w skład zarządu województwa. Zadaniem przewodniczącego sejmiku województwa jest wyłącznie organizowanie pracy sejmiku oraz prowadzenie obrad sejmiku. Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. Odwołanie przewodniczącego i wiceprzewodniczącego sejmiku województwa następuje na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu sejmiku województwa.
Sejmik województwa może wprowadzić zmiany w porządku obrad bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku.
Sejmik województwa obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego sejmiku w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał.
Na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu sejmiku województwa przewodniczący sejmiku obowiązany jest zwołać sesję na dzień przypadający w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku.
Radny obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej województwa. Mandatu radnego województwa nie można łączyć z:
1) mandatem posła lub senatora,
2) wykonywaniem funkcji wojewody lub wicewojewody,
3) członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego.
Z radnym nie może być nawiązany stosunek pracy w urzędzie marszałkowskim w tym województwie, w którym radny uzyskał mandat. Radny nie może pełnić funkcji kierownika wojewódzkiej jednostki organizacyjnej oraz jego zastępcy. Zarząd województwa lub marszałek województwa nie może powierzyć radnemu województwa, w którym radny uzyskał mandat, wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Sejmik województwa może powoływać ze swojego grona stałe i doraźne komisje do wykonywania określonych zadań. Radni mogą tworzyć kluby radnych działające na zasadach określonych w statucie województwa.
Sejmik województwa kontroluje działalność zarządu województwa oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. W tym celu powołuje komisję rewizyjną. W skład komisji rewizyjnej wchodzą radni, w tym przedstawiciele wszystkich klubów. Członkostwa w komisji rewizyjnej nie można łączyć z funkcjami marszałka województwa, przewodniczącego i wiceprzewodniczących sejmiku województwa oraz radnych będących członkami zarządu województwa.
Komisja rewizyjna opiniuje wykonanie budżetu i występuje z wnioskiem do sejmiku województwa w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi województwa.
Zarząd województwa jest organem wykonawczym województwa.
W skład zarządu województwa, liczącego 5 osób, wchodzi marszałek województwa jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie. Uchwały zarządu województwa zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu zarządu w głosowaniu jawnym.
Sejmik województwa wybiera zarząd województwa, w tym marszałka województwa i nie więcej niż 2 wicemarszałków, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy. Sejmik województwa wybiera marszałka województwa bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Sejmik województwa wybiera wicemarszałków oraz pozostałych członków zarządu na wniosek marszałka zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Marszałek, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu województwa mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa.
Sejmik województwa może odwołać marszałka województwa z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu sejmiku.
Odwołanie marszałka województwa następuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Głosowanie w sprawie odwołania sejmik województwa przeprowadza po zapoznaniu się z opinią komisji rewizyjnej na następnej sesji po tej, na której zgłoszono wniosek o odwołanie, nie wcześniej jednak niż po upływie 1 miesiąca od dnia zgłoszenia wniosku. Jeżeli wniosek o odwołanie marszałka województwa nie uzyskał wymaganej większości głosów, kolejny wniosek o odwołanie może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od poprzedniego głosowania.
Sejmik województwa może na uzasadniony wniosek marszałka województwa odwołać poszczególnych członków zarządu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.
Do zadań zarządu województwa należy w szczególności:
1) wykonywanie uchwał sejmiku województwa,
2) gospodarowanie mieniem województwa, w tym wykonywanie praw z akcji i udziałów posiadanych przez województwo,
3) przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa,
4) przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i regionalnych programów operacyjnych oraz ich wykonywanie
5) organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi,
kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników.
Marszałek województwa organizuje pracę zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. Marszałek województwa jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.
Sejmik województwa powołuje i odwołuje skarbnika województwa (głównego księgowego budżetu województwa), na wniosek marszałka województwa, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Skarbnik województwa uczestniczy w pracach oraz obradach zarządu województwa i sejmiku województwa z głosem doradczym.
Zarząd województwa wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych.
Decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej wydaje marszałek województwa. Marszałek województwa może upoważnić wicemarszałków, pozostałych członków zarządu województwa, pracowników urzędu marszałkowskiego oraz kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych do wydawania w jego imieniu decyzji.
Finanse samorządu województwa
Za prawidłowe wykonanie budżetu województwa odpowiada zarząd województwa. Gospodarka środkami finansowymi znajdującymi się w dyspozycji samorządu województwa jest jawna.
Nadzór nad działalnością samorządu województwa
Nadzór nad działalnością samorządu województwa sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa.
Administracja rządowa w województwie
Administrację publiczną w województwie wykonują:
1) organy administracji rządowej:
a) wojewoda sprawujący władzę administracji ogólnej,
b) organy administracji niezespolonej,
2) organy samorządu województwa.
Organy administracji rządowej w województwie działają na podstawie i w granicach określonych przez ustawy.
Wojewoda jest:
1) przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,
2) zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,
3) organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,
4) organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy szczególne tak stanowią,
reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach.
Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.
Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa. Do kompetencji wojewody należą wszystkie sprawy z zakresu administracji rządowej w województwie. Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego.
Wojewódzka administracja zespolona
Wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewody oraz kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego oraz dyrektorów wydziałów.
Wicewojewodów powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody.
. Wojewoda określa zakres kompetencji i zadań wykonywanych przez wicewojewodów.
Przy wojewodzie działa kolegium doradcze. W skład kolegium wchodzą:
1) wicewojewodowie,
2) dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego,
3) komendant wojewódzki Policji,
4) komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,
inne osoby wymienione w statucie urzędu wojewódzkiego
Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta należy w szczególności:
1) przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,
2) określanie sposobu wykonywania uchwał,
3) gospodarowanie mieniem komunalnym,
4) wykonywanie budżetu,
5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Wójtem nie może być osoba nie będąca obywatelem Polski.
Od 1990 roku sołtys jest organem wykonawczym jednostki pomocniczej gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej - sołectwa. Organem uchwałodawczym jest zebranie mieszkańców wsi, które też w bezpośrednich wyborach wybiera sołtysa i radę sołecką wspierającą sołtysa. Szczegółowe regulacje dotyczące granic (istnieją sołectwa wielowioskowe), uprawnień sołtysa itp. regulowane są w statucie sołectwa uchwalanym przez Radę gminy. Wynagrodzeniem za pracę sołtysa jest dieta.
W gminach miejskich organem analogicznym dla sołtysa może być przewodniczący rady osiedla lub dzielnicy.
Zadania gminy
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania te dzielimy na własne - nadane ustawowo i zlecone - przydzielane przez władze państwowe.
Gmina realizuje wszystkie zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego (powiat, województwo samorządowe).
Mieszkańcy uczestniczą w sprawowaniu władzy na terenie swojej gminy poprzez głosowanie: w wyborach samorządowych oraz referendum lokalnym lub za pośrednictwem organów gminy.
Burmistrz
Obecnie burmistrz to jednoosobowy organ wykonawczy (wójt) gminy miejskiej oraz gminy miejsko-wiejskiej. W miastach powyżej 100 000 mieszkańców lub posiadających historycznie przyjęte nazewnictwo organem wykonawczym jest prezydent miasta. Burmistrz jest również kierownikiem urzędu miasta (lub miasta i gminy). Z mocy ustawy jest też kierownikiem urzędu stanu cywilnego, lecz może w swoje miejsce mianować odrębnego kierownika tego urzędu, co też z reguły jest praktykowane.
Marszałek województwa - przewodniczący zarządu województwa, organu wykonawczego samorządu województwa; urząd utworzony w 1998 w ramach reformy administracyjnej
Marszałek województwa organizuje pracę zarządu oraz urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje je na zewnątrz. Jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego oraz zwierzchnikiem służbowym jego pracowników, a także kierownikiem wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Ma kompetencję do wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej.
Marszałek wybierany jest przez sejmik województwa bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku. Może nim zostać także osoba spoza składu sejmiku.
Rada gminy - organ stanowiący i kontrolny gminy. Jeżeli siedziba rady gminy znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, to rada nosi nazwę rady miejskiej; w gminach miejskich jest to rada miasta.
W skład rady wchodzą radni w liczbie:
1) 15 w gminach do 20.000 mieszkańców,
2) 21 w gminach do 50.000 mieszkańców,
3) 23 w gminach do 100.000 mieszkańców,
4) 25 w gminach do 200.000 mieszkańców,
oraz po 3 na każde dalsze rozpoczęte 100.000 mieszkańców, nie więcej jednak niż 45 radnych. W Warszawie radnych jest 60.
Kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru. Na czele rady stoi przewodniczący i wiceprzewodniczący w liczbie od 1 do 3.
Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Rada gminy ze swojego grona może powoływać stałe i doraźne komisje do określonych zadań, ustalając przedmiot działania oraz skład osobowy.
Do wyłącznej właściwości rady gminy należy:
1) uchwalanie statutu gminy,
2) wybór i odwołanie zarządu, ustalenie wynagrodzeń przewodniczącego zarządu, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,
3) powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy, który jest głównym księgowym budżetu,
4) uchwalanie budżetu gminy oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności finansowej gminy i udzielanie absolutorium zarządowi z tego tytułu,
5) uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
6) uchwalanie programów gospodarczych,
Rada powiatu to organ stanowiący i kontrolny samorządu powiatowego. Jego członkowie (radni) wybierani są w wyborach bezpośrednich w systemie wyborów proporcjonalnych.
W skład rady powiatu wchodzą radni w liczbie 15 w powiatach liczących do 40.000 mieszkańców oraz po trzech na każde kolejne rozpoczęte 20.000 mieszkańców, ale nie więcej niż 39 radnych.
Rada sołecka - organ doradczy sołtysa, wybierany na zebraniu mieszkańców sołectwa. Zakres działania rady sołeckiej określony jest w statucie sołectwa.
Sejmik województwa (potocznie: sejmik wojewódzki) jest organem stanowiącym i kontrolnym samorządu województwa, który tworzą radni, wybierani w wyborach bezpośrednich. Jego kadencja trwa cztery lata, licząc od dnia wyborów.
Sejmik województwa wybiera ze swojego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących, którzy nie mogą wchodzić w skład zarządu województwa, a więc w skład organu wykonawczego.
Przewodniczący sejmiku województwa organizuje pracę tego sejmiku i prowadzi jego obrady. Może on powierzyć wykonywanie tych czynności jednemu z wiceprzewodniczących sejmiku. Przewodniczący sejmiku nie ma uprawnień do reprezentowania województwa na zewnątrz. Pełniona przez niego oraz przez wiceprzewodniczących funkcja ma charakter społeczny
Starosta Obecnie starosta jest wybierany przez Radę Powiatu, kieruje powiatem, reprezentuje go na zewnątrz, jest przewodniczącym zarządu powiatu,oraz zwierzchnikiem:
kierowników jednostek organizacyjnych powiatu
powiatowych służb, inspekcji i straży
służbowym pracowników starostwa
Zarząd gminy - organ wykonawczy w gminie, na czele którego stoi wójt, burmistrz bądź prezydent miasta, wybierany na okres czterech lat w wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich.
Zarząd powiatu - organ wykonawczy powiatu. W jego skład wchodzą starosta jako przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Zarząd wybierany jest przez radę powiatu. Liczy od 3 do 5 osób.
W jego skład, liczący 5 osób, wchodzi marszałek województwa (jako przewodniczący), wiceprzewodniczący i członkowie. W pracach zarządu uczestniczy także, z głosem doradczym, skarbnik województwa. Członkostwa w zarządzie województwa nie można łączyć z członkostwem w organach gminy i powiatu, a także z zatrudnieniem w administracji rządowej oraz mandatem posła lub senatora.
Marszałek województwa jest wybierany przez sejmik bezwzględną większością głosów. Marszałek kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje je na zewnątrz. Sejmik wybiera także, na wniosek marszałka, pozostałych członków zarządu, w tym nie więcej niż 2 wiceprzewodniczących. Marszałek, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa.
Zarząd jest organem kolegialnym, uchwały podejmuje zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy składu zarządu w głosowaniu jawnym, chyba że przepisy ustawy przewidują głosowanie tajne. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos marszałka województwa. Skarbnik województwa uczestniczy w pracach zarządu i ma jedynie głos doradczy. Szczegółowe zasady i tryb działania zarządu określa statut województwa.
Starostwo powiatowe
Starostwo - urząd i siedziba starosty i władz administracyjnych powiatu, obszar podległy władzy starosty.
Powiatową administrację zespoloną stanowią:
starostwo powiatowe,
powiatowy urząd pracy, będący jednostką organizacyjną powiatu,
jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.
Sekretarz (samorząd)
Sekretarz — w Polsce najwyższy rangą urzędnik w starostwie powiatowym (sekretarz powiatu), urzędzie miasta (sekretarz miasta), urzędzie gminy (sekretarz gminy). Kieruje urzędem — jest zastępcą odpowiednio starosty, prezydenta miasta, burmistrza lub wójta — głównie w zakresie spraw administracyjnych i prawnych.
Powoływany jest odpowiednio przez: radę powiatu, radę miasta lub radę gminy, na wniosek odpowiednio: starosta (w powiecie), prezydenta miasta lub burmistrza (w gminach miejskich) lub wójta (w gminach wiejskich).
Sekretarz i skarbnik mają najsilniejsza pozycję w hierarchii zastępców (odpowiednio: starosty, prezydenta miasta, burmistrza czy wójta) gdyż jako jedyni nie odchodzą ze stanowisk na skutek upływu ich kadencji. Nie mogą być, w przeciwieństwie do pozostałych zastępców prezydenta miasta, burmistrza czy wójta, odwołani bez zgody rady miasta lub gminy. Są funkcjonariuszami publicznymi
Skarbnik (samorząd)
W Polsce główny księgowy budżetu województwa , powiatu (skarbnik powiatu), miasta (skarbnik miasta), gminy (skarbnik gminy). Kieruje finansami, jest zastępcą odpowiednio marszałka województwa, starosty, prezydenta miasta, burmistrza lub wójta - głównie w zakresie spraw finansowych.
Powoływany przez Sejmik Województwa lub radę (odpowiednio: powiatu, miasta lub gminy) na wniosek marszałka województwa, starosty (w powicie), prezydenta miasta lub burmistrza (w gminach miejskich) lub wójta (w gminach wiejskich).
Skarbnik i sekretarz mają najsilniejsza pozycję w hierarchii zastępców (odpowiednio: starosty, prezydenta miasta, burmistrza czy wójta), gdyż jako jedyni nie odchodzą ze stanowisk na skutek upływu ich kadencji. Nie mogą być w przeciwieństwie do pozostałych zastępców prezydenta miasta, burmistrza czy wójta odwołani bez zgody rady miasta lub gminy. Są funkcjonariuszami publicznymi.