Epiderma Crassula arborescens Willd. (grubosza drzewiastego)
rodzina: Crassulaceae (gruboszowate)
W epidermie można zaobserwować liczne aparaty szparkowe anizocytyczne posiadające trzy komórki przyszparkowe. Jedna z komórek przyszparkowych jest wyraźnie mniejsza od pozostałych.
Epiderma Dianthus sp. (goździka)
rodzina: Caryophyllaceae (goździkowate)
W epidermie można zaobserwować aparaty szparkowe diacytyczne z dwiema komórkami przeszparkowymi ustawionymi prostopadle do osi szparki.
Epiderma Iris sp. (kosaćca)
rodzina: Iridaceae (kosaćcowate)
Pod małym powiększeniem można zaobserwować komórki skórki, które są wydłużone zgodnie z kierunkiem osi liścia. W jego środkowej części komórki epidermy są nieco rozszerzone. W epidermie liści Iris sp. występują aparaty szparkowe anomocytyczne - brak w nich komórek przyszparkowych. Komórki szparkowe są znacznie mniejsze od komórek epidermy.Pod dużym powiększeniem widać ich budowę. Występują one parami i są łukowato wygięte. Ich ściany są nierównomiernie zgrubiałe. Komórki szparkowe różnią się od pozostałych komórek epidermy nie tylko kształtem ale i obecnością chloroplastów.
Epiderma Viscum album L. (jemioły pospolitej)
rodzina: Loranthaceae (gązewnikowate)
W epidermie można zaobserwować liczne aparaty szparkowe paracytyczne - z dwoma komórkami przyszparkowymi ustawionymi równolegle do osi szparki.
Latycyfery Tragopogon sp. (kozibrodu)
rodzina: Compositae (złożone)
Pod małym powiększeniem widać kształt i rozmieszczenie latycyferów w preparacie. Pod dużym powiększeniem można zaobserwować członowane rury mleczne na tle prostokątnych w zarysie, cienkościennych komórek miękiszowych. Latycyfery, biegnące wzdłuż osi korzenia, różnią się od naczyń brunatnym zabarwieniem ziarnistej treści lateksu.
Macerat drewna Pinus sylvestris L. (sosny zwyczajnej)
rodzina: Pinaceae (sosnowate)
Pod dużym powiększeniem można zaobserwować różne formy elementów ksylemu: cewki drewna wiosennego o ścianach jamkowanych, cewki drewna letniego, cewki włókniste, komórki miękiszowe promieni rdzeniowych.
Macerat drewna Tilia sp. (lipy)
rodzina: Tiliaceae (lipowate)
Pod dużym powiększeniem można zaobserwować różne formy elementów ksylemu: człony naczyń jamkowanych, cewki o charakterystycznych zgrubieniach ścian, włókna drzewne, komórki miękiszu drzewnego (ksylemowego), oraz komórki miękiszu promieni rdzeniowych.
Przekrój podłużny przez wiązkę przewodzącą Cucurbita pepo L. (dyni zwyczajnej)
rodzina: Cucurbitaceae (dyniowate)
W części sitowej wiązki widać podłużne rurki sitowe, poprzegradzane płytkami sitowymi. Ściana komórkowa rurek zawiera liczne jamki proste. Do rurek przylegają komórki przyrurkowe, ułożone jedna za drugą w liczbie od 1 do 3 przypadającej na jeden segment rurki między płytkami sitowymi. Komórki przyrurkowe są znacznie węższe od rurek sitowych, posiadają ziarnisty protoplast i niekiedy widoczne jądro. W części naczyniowej wiązki widoczne są człony naczyń, budujące rury utworzone z szeregu komórek ułożonych jedna za drugą, których ściany poprzeczne uległy rozpuszczeniu. Dostrzegalne są naczynia protoksylemu (pierścieniowe i spiralne) oraz naczynia metaksylemu (siatkowe, siatkowo-drabinkowe i jamkowane). Pasmo kambium jest słabo widoczne.
Przekrój poprzeczny gałązki Pinus sylvestris L. (sosny zwyczajnej)
rodzina: Pinaceae (sosnowate)
Widoczna jest, pokrywająca powierzchnę gałązki podobnie jak u lipy, peryderma. Pod nią znajduje się wąskie pasmo kolenchymy płatowej. Komórki miękiszu kory pierwotnej są zgniecione i stycznie rozciągnięte, brak w nich kryształów szczawianu wapnia. W korze pierwotnej występują dość duże, soczewkowatego kształtu przewody żywiczne. Kambium wytwarza na zewnątrz niezbyt gruby pierścień łyka, do wewnątrz zaś zwarty walec drewna wtórnego, w którym widoczne są też kanały żywiczne. Rdzeń ma kształt gwiaździsty, a liczba zatok w jego zarysie mówi o ilości wiązek drewna pierwotnego. Na przekroju widoczne są liczne wąskie promienie rdzeniowe pierwotne i wtórne. Promienie rdzeniowe pierwotne w łyku lekko uginają się, przebieg ich jest falisty lub zygzakowaty. W czasie obserwacji pod dużym powiększeniem zaobserwować można, że cewki (bowiem z tych tylko elementów przewodzących zbudowane jest drewno iglastych) wytworzone na wiosnę mają cieńsze ściany i większe światło niż letnie. W ich ścianach promienistych występują jamki lejkowate. Cewki drewna letniego są nieco spłaszczone i wyglądem swym przypominają cewki włókniste drzew liściastych. Równolegle do regularnych szeregów cewek przebiegają przez drewno najczęściej jedno - rzadziej kilkuszeregowe promienie rdzeniowe. W pobliżu nich zlokalizowane są liczne pionowe przewody żywiczne, przy których występują komórki miękiszowe.
Przekrój poprzeczny gałązki Sambucus nigra L. (bzu czarnego)
rodzina: Caprifoliaceae (przewiertniowate)
Pod dużym powiększeniem można zaobserwować trójwarstwową budowę perydermy. Widoczny jest fellogen, tworzący ciągłe pasmo dookoła łodygi, a następnie tkanki powstałe w wyniku jego działalności, tzn. na zewnątrz fellem, do środka zaś fellodermę. Charakterystyczny jest wzajemny układ komórek wszystkich tych warstw. Leżą one w rzędach jedna nad drugą. Ponadto w perydermie występują przetchlinki. Pod wymienionymi warstwami widoczny jest miękisz kory pierwotnej .
Walec osiowy posiada odmienną budowę niż u kokornaku. Funkcjonujące kambium międzywiązkowe wytwarza w dwóch kierunkach, tj. promieniowym i stycznym, nowe elementy tkanki waskularnej, tworzącej jednolity pierścień wokół obwodu rośliny, poprzedzielany z reguły wąskimi (1-2 rzędowymi) pierwotnymi i wtórnymi promieniami rdzeniowymi. O pierwotnej wiązkowej budowie omawianej łodygi świadczą zachowane zarysy wiązek, widoczne w centralnych partiach walca osiowego w sąsiedztwie miękiszu rdzeniowego. Perycykl zróżnicowany jest tu na włókna i miękisz. Grupy włókien perycyklicznych występują głównie nad floemem wiązkowym, natomiast miękisz perycyklu nad wtórnym floemem wytwarzanym w partiach międzywiązkowych. Ponadto w miękiszu rdzeniowym walca osiowego oraz w korze pierwotnej widoczne są liczne idioblasty. Są to komórki garbnikowe, lub zawierające kryształy szczawianu wapnia - tzw. worki z piaskiem krystalicznym.
Przekrój poprzeczny gałązki Tilia sp. (lipy)
rodzina: Tiliaceae (lipowate)
Najbardziej zewnętrzną warstwą jest peryderma, w obrębie której można wyróżnić kilkuwarstwowy fellem oraz w jednym szeregu ułożone pod nim komórki fellogenu i fellodermy. Pod perydermą widać ciągłe lub poprzerywane pasmo kolenchymy płatowej, a następnie miękisz kory pierwotnej o komórkach dość dużych, zaokrąglonych i nieco spłaszczonych. W niektórych z nich widoczne są kryształy szczawianu wapnia w formie druzów. Łyko nie tworzy zwartego pierścienia. Jest ono poprzedzielane lejkowato rozszerzonymi w nim pierwotnymi promieniami rdzeniowymi, dlatego też partie jego przyjmują postać trójkątów lub trapezów opartych podstawami o kambium. Łyko lipy ma charakterystyczną budowę pasmową; składa się z na przemian ułożonych warstw włókien łykowych, elementów przewodzących (rurek sitowych i komórek towarzyszących) oraz miękiszu łykowego. Rurki sitowe są stosunkowo duże, w narożach przylegają do nich trójkątne lub prostokątne małe komórki przyrurkowe. Miękisz łykowy ma komórki nieco spłaszczone, cienkościenne, bogate w treść. Wyraźnie widoczne jest kambium tworzące wąski pas komórek stycznie rozciągniętych i spłaszczonych.
Poza pierścieniem kambium znajduje się zwarty pierścień drewna. Składa się on z:
dużych wielobocznych naczyń z jamkami lejkowatymi w tych ścianach, którymi stykają się z innymi naczyniami lub cewkami
cewek, na przekroju poprzecznym bardzo podobnych do naczyń, ale o nieco mniejszym świetle
włókien drzewnych
miękiszu drzewnego, o komórkach żywych, wypełnionych cytoplazmą i skrobią
W drewnie można wyróżnić poszczególne przyrosty roczne zbudowane z elementów wiosennych i letnich. Pierścienie przyrostów rocznych drewna powstają w wyniku okresowego działania kambium - wiąże się to z porami roku. Na wiosnę, gdy rozwijają się nowe pędy, kambium tworzy elementy o szerokich światłach, wchodzące w skład drewna wiosennego, służącego przede wszystkim do przewodzenia wody. Natomiast później wykształca się drewno zbudowane z elementow o wąskich światłach - drewno letnie, które pełni głównie funkcje mechaniczne.
W naszych warunkach klimatycznych proces powstawania nowych warstw drewna zostaje zahamowany już w końcu sierpnia. W następnym roku, na wiosnę ponownie tworzą się elementy o szerokich światłach i dlatego pomiędzy drewnem letnim poprzedniego okresu, a drewnem wiosennym następnego, jest wyraźna granica. Liczba pierścieni rocznych, składająca się z drewna wiosennego i letniego, pozwala w przybliżeniu określić wiek gałązki w miejscu danego przekroju.
Centrum preparatu zajmuje dość duży miękiszowy rdzeń, otoczony pasmem drewna z przyrostu pierwotnego (typ bezwiązkowy), tworzącym rodzaj koronki rdzeniowej.
Obserwując budowę promieni rdzeniowych można zauważyć, że występują tu dwa ich rodzaje - jedne, jak już wspomniano, biegną od miękiszu rdzeniowego do korowego, rozszerzając się w łyku - są to tzw. promienie rdzeniowe pierwotne i drugie, znacznie od nich krótsze, różnej długości, wytwarzane przez kambium - promienie rdzeniowe wtórne.
rzekrój poprzeczny igły Pinus sylvestris L. (sosny zwyczajnej)
rodzina: Pinaceae (sosnowate)
U sosny zwyczajnej na krótkopędzie występują po dwie igły zwrócone do siebie płaskimi stronami, dlatego też liście jej na przekroju poprzecznym mają kształt półkolisty.
Warstwę zewnętrzną stanowi epiderma, której komórki mają silnie zgrubiałe ściany, stąd też światło ich jest bardzo wąskie. Zgrubiałe i skutynizowane ściany komórek epidermy hamują transpirację kutykularną. Pod epidermą występuje warstwa hypodermy o owalnych komórkach, których ściany są również silnie zgrubiałe i zazwyczaj zlignifikowane.
Aparaty szparkowe w liściu szpilkowym występują w zagłębieniach, a ich szczególna budowa obniża transpirację szparkową. Właściwe komórki szparkowe umieszczone są w hypodermie, zaś komora podszparkowa - powietrzna otoczona jest jedną komórką miękiszową półksiężycowatego kształtu.
Pod hypodermą znajduje się miękisz asymilacyjny o specyficznej budowie - jego ściany mają fałdy wnikające do wnętrza komórek. Stąd nazwa miękisz ramienisty. W miękiszu tym rozmieszczone są kanały żywiczne otoczone pochwą złożoną z włókien ze zgrubiałymi, zdrewniałymi ścianymi, najczęściej przylegającą do hypodermy.
Środkową część igły stanowi "walec osiowy" otoczony jednowarstwową endodermą. W nim znajdują się dwie ustawione nieco ukośnie wiązki waskularne kolateralne otwarte. W wiązce od wypukłej strony igły znajduje się łyko, a od płaskiej strony igły występuje drewno i dlatego płaska strona odpowiada górnej, a wypukła dolnej stronie liścia blaszkowatego. Oprócz wiązek w "walcu osiowym" widzimy tzw. tkankę transfuzyjną. Składa się ona w igle sosny z dwóch rodzajów komórek - żywych komórek miękiszowych oraz cienkościennych, ale zdrewniałych cewek z jamkami lejkowatymi. Tkanka transfuzyjna ułatwia kontaktowanie się miękiszu asymilacyjnego z wiązkami przewodzącymi. Wiązki waskularne oddzielone są od siebie komórkami sklerenchymy.
Przekrój poprzeczny korzenia Cucurbita pepo L. (dyni zwyczajnej)
rodzina: Cucurbitaceae (dyniowate)
Prowadząc obserwacje należy zwrócić szczególną uwagę na środek walca osiowego korzenia dyni. Widzimy w nim ksylem pierwotny w kształcie czteroramiennej gwiazdy (jest to korzeń tetrarchiczny). Od naczynia metaksylemu położonego w środku odchodzą promieniście cztery"piramidki" coraz to drobniejszych naczyń protoksylemu. Naprzeciwko tych pasm ksylemu miazga wytworzyła promienie rdzeniowe. Pomiędzy nimi dostrzec można cztery wiązki łykodrzewne powstałe dzięki działalności kambium. W drewnie wtórnym widoczne są liczne naczynia. Obserwowany korzeń pokryty jest perydermą składającą się z cienkiej warstwy fellemu i fellogenu oraz stosunkowo grubej warstwy felodermy. Pod nią widać resztki mękiszu perycyklu, który dał początek fellogenowi. Bezpośrednio z nim sąsiadują niewielkie pozostałości łyka pierwotnego. Nie widać kory pierwotnej - uległa ona rozerwaniu i złuszczeniu.
Przekrój poprzeczny korzenia Iris sp. (kosaćca)
rodzina: Iridaceae (kosaćcowate)
Obserwując preprat pod małym powiększeniem można zauważyć, że kora pierwotna jest prawie trzy razy tak szeroka jak walec osiowy. Na powierzchni występuje złuszczająca się epiblema lub już tylko kilkuwarstwowa egzoderma, a pod nią wielowarstwowy miękisz kory pierwotnej. Komórki endodermy mają typowe dla jednoliściennych zgrubienia ścian komórkowych w kształcie litery "U". W endodermie występują komórki przepustowe. Są to cienkościenne komórki, znajdujące się naprzeciw naczyń protoksylemu. Umożliwjają one przewodzenie substancji między korą pierwotną i walcem osiowym.
Cienkościenne, żywe komórki perycyklu, zróżnicowane pod względem wielkości, tworzą jednolite pasmo ściśle przylegające do endodermy. Mogą z niego powstawać korzenie boczne. Wiązki naczyniowe i sitowe są ułożone naprzemianlegle, radialnie. Korzeń kosaćca jest korzeniem poliarchicznym. W jego walcu osiowym występuje od 8 do 15 pasm ksylemu. Protoksylem znajduje się bezpośrednio pod perycyklem, a metaksylem jest położony głębiej. Otaczają go małe komórki miękiszu drzewnego o zdrewniałych ścianach. Wzrost wiązek w korzeniu jest dośrodkowy (przebiega odwrotnie niż w łodydze). Wiązki łykowe, leżące na przemian z wiązkami drewna, przylegają do perycyklu, ale nie sięgają do rdzenia. Składają się one z rurek sitowych i komórek towarzyszących. W środku walca osiowego znajduje się rdzeń zbudowany ze sklerenchymy.
Przekrój poprzeczny korzenia Ranunculus sp. (jaskra)
rodzina: Ranunculaceae (jaskrowate)
Na powierzchni korzenia zaobserwować można złuszczającą się epiblemę, pod nią egzodermę, jeszcze głębiej leży wielowarstwowy miękisz kory pierwotnej. Komórki endodermy mają ściany równomiernie zgrubiałe i zdrewniałe. Podobnie jak w korzeniu kosaćca, naprzeciw naczyń protoksylemu znajdują się cienkościenne komórki przepustowe. Kora pierwotna jest znacznie większa od walca osiowego. Korzeń jaskra posiada budowę radialną.
W walcu osiowym, pod perycyklem, widać cztery (budowa tetrarchiczna) lub pięć (budowa pentarchiczna) pasm ksylemu połączonych w środku dużym naczyniem metaksylemu (nie ma rdzenia, tak jak to można zaobserwować u jednoliściennych). Protoksylem ułożony jest odśrodkowo i przylega do okolnicy. Na przemian z wiązkami ksylemu leżą wiązki floemu. Pomiędzy ksylemem a floemem można dostrzec komórki kambialne.
Przekrój poprzeczny kłącza Agropyron repens (L.) P. Beauv. (perzu właściwego)
rodzina: Gramineae (trawy)
Budowa kłącza perzu różni się od kłącza konwalii. Pod skórką znajduje się kilkuwarstwowa hypoderma utworzona ze sklerenchymy, a pod nią wielowarstwowy miękisz kory pierwotnej o charakterze spichrzowym.W korze pierwotnej widać drobne wiązki leptocentryczne. Endoderma jest w kłączu perzu jednowarstwowa. Jej komórki, podobnie jak w kłączu konwalii, mają ściany zgrubiałe i zdrewniałe w kształcie litery "U".
Wiązki przewodzące kolateralne zamknięte ułożone są w dwu szeregach. Peryferyczne wiązki są drobniejsze i nieraz prawie zupełnie pozbawione łyka. Przestrzenie między nimi wypełnione są szczelnie przez sklerenchymę, co doprowadza do wytworzenia zwartego cylindra tkanek o ścianach zgrubiałych i zdrewniałych. Wiązki położone głębiej są większe i mają dobrze wykształcone łyko i drewno. Poprzedzielane są one pasmami miękiszu o ścianach nieco zgrubiałych i zdrewniałych. Wnętrze kłącza zajmuje duży reksygenowy kanał centralny.
Przekrój poprzeczny kłącza Asarum europaeum L. (kopytnika pospolitego)
rodzina: Aristolochiaceae (kokornakowate)
Kłącze kopytnika ma na przekroju poprzecznym kształt trójgraniasty. Pokryte jest epidermą. Pod epidermą widać od dwóch do trzech warstw kolenchymy płatowej, a głębiej miękisz kory pierwotnej. W komórkach miękiszowych widoczne są ziarna skrobi.
Endoderma zbudowana jest z komórek cienkościennych, nieco spłaszczonych, ściśle do siebie przylegających, z pasemkami Caspary'ego w ścianach promieniowych. Kora pierwotna, podobnie jak w kłączach roślin jednoliściennych, jest znacznie szersza niż w łodydze.
W walcu osiowym, pod endodermą, znajduje się jednowarstwowy, miękiszowy perycykl, a następnie pierścień wiązek przewodzących kolateralnych otwartych. Są one nieco spłaszczone. Niekiedy kilka wiązek występuje blisko siebie. Pomiędzy pojedynczymi wiązkami lub skupieniami wiązek widać szerokie promienie rdzeniowe, w których tworzy się kambium międzywiązkowe. Kambium wiązkowe i międzywiązkowe tworzą razem zamknięty walec kambialny. Środek walca osiowego zajmuje miękisz rdzenia, w którym podobnie jak w miękiszu kory pierwotnej, znajdują się liczne idioblasty w postaci komórek olejowych.
Przekrój poprzeczny kłącza Convallaria majalis L. (konwalii majowej)
rodzina: Liliaceae (liliowate)
Oglądany organ pokryty jest epidermą, na powierzchni której widać wyraźną warstwę kutykuli. W epidermie znajdują się nieliczne aparaty szparkowe. Kora pierwotna, zbudowana z miękiszu spichrzowego, jest mniej więcej taka szeroka jak walec osiowy. Komórki leżące bezpośrednio pod skórką są mniejsze od komórek głębiej położonych.
Endoderma jest w tym kłączu dwu- a nawet trójwarstwowa. Komórki jej mają ściany promieniowe i styczne od strony walca osiowego zgrubiałe i zdrewniałe. Od strony kory pierwotnej ściany są cienkie i niezdrewniałe. Jest to tzw. "U"- endoderma charakterystyczna dla jednoliściennych.
Pod endodermą znajduje się jednowarstwowy, miękiszowy perycykl, do którego przylega pierścień wiązek kolateralnych zamkniętych o szczególnym kształcie. Łyko jest tu otoczone półkoliście przez drewno. Pomiędzy poszczególnymi wiązkami kolateralnymi biegną wąskie, miękiszowe pasma promieni rdzeniowych. W wielu przypadkach partie drewna sąsiadujących wiązek zlewają się ze sobą. W głębi walca osiowego znajduje się kilka wiązek leptocentrycznych. Są to wiązki typu koncentrycznego, w których łyko otoczone jest przez drewno.
Obserwując jedną z wiązek leptocentrycznych pod dużym powiększeniem można dostrzec, iż w samym środku wiązki wyodrębnia się grupa kilku komórek o spęczniałych ścianach komórkowych - jest to protofloem. Znajduje się on pośród komórek metafloemu, w skład którego wchodzą rurki sitowe i komórki towarzyszące. Metafloem otoczony jest koncentrycznie warstwą ksylemu, którego główną masę stanowi metaksylem. Nieliczne naczynia protoksylemu grupują się od strony wiązki zwróconej ku środkowi łodygi. Floem i ksylem oddzielone są od siebie jednowarstwowym cylindrem tkanki miękiszowej.
Przekrój poprzeczny kłącza Pteridium aquilinum (L.) Kuhn (orlicy pospolitej)
rodzina: Polypodiaceae (paprotkowate)
Pod ciemnobrązową epidermą znajduje się kilka warstw komórek sklerenchymatycznej hypodermy również zabarwionych na brązowo. Położone głębiej komórki miękiszowe wypełnione są obficie skrobią. Miękisz skrobionośny odcina się wyraźnie od czerwono-brunatnych pasm sklerenchymy. Tkanka przewodząca ułożona jest tu w dwóch pierścieniach. Pierścień wewnętrzny otoczony sklerenchymą składa się z dwóch dużych pasm drewna i łyka (wiązki hadrocentryczne), a zewnętrzny z kilku mniejszych.
Przy obserwacji jednej wiązki hadrocentrycznej pod dużym powiększeniem, przede wszystkim rzucają się w oczy duże drabinkowate naczynia metaksylemu. Są one ułożone tuż obok siebie i otoczone bogatym w skrobię miękiszem drzewnym. Protoksylem tworzy jedną lub więcej grup złożonych z drobnych naczyń pierścieniowatych lub spiralnych i miękiszu.
Ksylem jest otoczony dookoła metafloemem, w skład którego wchodzą komórki sitowe o dużym świetle i miękisz. Na zewnątrz od metafloemu znajduje się protofloem zbudowany z bardzo drobnych komórek. Wokół tkanki waskularnej znajduje się miękiszowy, skrobionośny perycykl i endoderma o komórkach spłaszczonych, ściśle do siebie przylegających. Dlatego też, przyjmuje się, że każda z wiązek przewodzących stanowi osobny walec osiowy czyli stelę. Zgodnie z tą interpretacją kłącze paproci posiada budowę polisteliczną.
Przekrój poprzeczny liścia Atropa belladonna L. (pokrzyku wilczej-jagody)
rodzina: Solanaceae (psiankowate)
Pod epidermą górną znajduje się miekisz palisadowy wykazujący zwartą budowe. Następną warstwą jest miękisz gąbczasty charakteryzujący się występowaniem dużych przestworów międzykomórkowych. W warstwie tej (szczególnie w jej górnej części) można zaobserwować komórki różniące sie od pozostałych drobnokrystaliczną treścią i nieco większymi rozmiarami. Komórki te wypełnione są drobnymi kryształami szczawianu wapnia (tzw piaskiem krystalicznym) i są rozmieszczone w pewnych odległościach od siebie. Od spodu liść pokrywa warstwa epidermy dolnej.
Przekrój poprzeczny liścia Datura stramonium L. (bielunia dziędzierzawy)
rodzina: Solanaceae (psiankowate)
Pod epidermą górną znajduje się miekisz palisadowy wykazujący zwartą budowe. Następną warstwą jest miękisz gąbczasty charakteryzujący się występowaniem dużych przestworów międzykomórkowych. W niektórych komórkach miękiszu gąbczastego można zaobserwować zrosty kryształów szczawianu wapnia zwane druzami. Komórki te występują szczególnie licznie w górnej, sąsiadującej z miękiszem palisadowym warstwie miękiszu gąbczastego. Od spodu liść pokrywa warstwa epidermy dolnej.
Przekrój poprzeczny liścia Ficus elastica Roxb. (figowca sprężystego)
rodzina: Moraceae (morwowate)
Preparat należy obserwować pod dużym powiększeniem. Zewnętrzna warstwa epidermy wielowarstwowej przypomina zwykłą epidermę i pokryta jest kutykulą. Wewnętrzne warstwy zwykle wyróżnicowują się w tkankę pozbawioną chloroplastów i gromadzącą wodę. Należy zwrócić uwagę na liczbę warstw budujących epidermę wielowarstwową oraz na wielkość jej komórek. We wnętrzu niektórych komórek (litocystów) wielowarstwowej epidermy górnej widać, zawieszone na skierowanym do wnętrza komórki fragmęcie ściany, groniaste zrosty kryształów (cystolity). Należy zwrócić uwagę na celulozowy trzonek, na którym odłożył się węglan wapnia oraz zwiększenie rozmiarów komórek epidermy w sąsiedztwie litocystów.
Przekrój poprzeczny liścia Iris sp. (kosaćca)
rodzina: Iridaceae (kosaćcowate)
Liść pokrywa skórka wykształcona jednakowo z obu stron (liść unifacjalny). Pod nią znajduje się miękisz asymilacyjny. Komórki tego miękiszu, leżące w warstwie bliżej epidermy, są zaokrąglone, z przestworami międzykomórkowymi. Zawierają one chloroplasty. Komórki miękiszu znajdujące się w wewnętrznej części liścia są większe, luźniej ułożone i nie widzimy w nich chloroplastów. W miękiszu asymilacyjnym występują wiązki kolateralne zamknięte.
Przekrój poprzeczny liścia Mentha piperita L. (mięty pieprzowej)
rodzina: Labiatae (wargowe)
Oglądając liść mięty można zaobserwować, że jego powierzchnia jest mniej pofałdowana i mniej owłosiona niż w przypadku liścia szałwi. Blaszka liściowa jest płaska, a tylko w miejscach, w których przebiegają nerwy, wypukła od dolnej strony. W nerwie głównym przebiega wiązka kolateralna wzmocniona od góry nielicznymi włóknami. Łyko znajduje się w niej od dolnej, a drewno od górnej strony blaszki. Plan budowy blaszki liściowej i nerwu głównego jest w przypadku liścia mięty oraz liścia szałwi taki sam: W nerwie głównym wiązka jest umieszczona w miękiszu pośredniczącym w wymianie substancji między wiązką i miękiszem asymilacyjnym. Pod skórką górną i nad dolną widoczna jest często silnie rozwinięta kolenchyma.
Blaszka liściowa ma budowę grzbietobrzuszną. Występuje jednorzędowy miękisz palisadowy (przerwany w nerwie) oraz kilkurzędowy miękisz gąbczasty. Komórki epidermy górnej i dolnej są nieco spłaszczone. Aparaty szparkowe rozmieszczone są po obu stronach blaszki, lecz więcej jest ich po stronie dolnej. Na obu epidermach występują też włoski różnych typów. Włoski wydzielnicze typu Labiatae widoczne są jako pęcherzykowate twory. Można w nich wyróżnić: komórkę podstawową, komórkę nasadową i osiem komórek wydzielniczych, spośród których na przekroju poprzecznym liścia widać zwykle cztery (3-5), pozostałe są niewidoczne. Nad komórkami wydzielniczymi zbiera się olejek eteryczny, który otoczony jest przez kutykulę. Przy niezniszczonej kutykuli widoczny jest wyraźny, wypukły zbiornik olejkowy. W preparacie można często zaobserwować włoski o opisanej budowie ze zniszczoną kutykulą.
Elementami diagnostycznymi, pozwalającymi na odróżnienie liścia szałwi od liścia mięty, są włoski i gruczoły wydzielnicze. Ważny jest nie tylko ich rodzaj, ale i umiejscowienie na powierzchni liścia. Jedną z cech różniących jest to, iż w preparacie z liścia mięty włoski typu Labiatae występują w wyraźnym zagłębieniu epidermy, natomiast w liściu szałwi włosek jest analogiczny, nie obserwujemy jednak zagłębienia w epidermie.
Przekrój poprzeczny liścia Salvia officinalis L. (szałwi lekarskiej)
rodzina: Labiatae (wargowe)
Liść szałwii na przekroju poprzecznym jest silnie sfałdowany i gęsto owłosiony. Na jego powierzchni widać liczne włoski wydzielnicze i mechaniczne.
W nerwie głównym przebiega wiązka kolateralna wzmocniona od góry nielicznymi włóknami. Łyko znajduje się w niej od dolnej, a drewno od górnej strony blaszki. Wiązka jest umieszczona w miękiszu pośredniczącym w wymianie substancji między wiązką i miękiszem asymilacyjnym. Pod skórką górną i nad dolną widoczna jest często silnie rozwinięta kolenchyma.
Blaszka liściowa ma budowę grzbietobrzuszną. Występuje jednorzędowy miękisz palisadowy (przerwany w nerwie) oraz kilkurzędowy miękisz gąbczasty. Komórki epidermy górnej i dolnej są nieco spłaszczone. Aparaty szparkowe rozmieszczone są po obu stronach blaszki, lecz więcej jest ich po stronie dolnej. Na obu epidermach występują też włoski różnych typów. Włoski wydzielnicze o dwukomórkowej główce zbudowanego są z komórki podstawowej (należącej do epidermy), leżacej na niej komórki nasadowej i dwóch komórek wydzielniczych.
Włoski wydzielnicze typu Labiatae widoczne są jako pęcherzykowate twory. Można w nich wyróżnić: komórkę podstawową, komórkę nasadową i osiem komórek wydzielniczych, spośród których na przekroju poprzecznym liścia widać zwykle cztery (3-5), pozostałe są niewidoczne. Nad komórkami wydzielniczymi zbiera się olejek eteryczny, który otoczony jest przez kutykulę. Przy niezniszczonej kutykuli widoczny jest wyraźny, wypukły zbiornik olejkowy. W preparacie można często zaobserwować włoski o opisanej budowie ze zniszczoną kutykulą.
Elementami diagnostycznymi, pozwalającymi na odróżnienie liścia szałwi od liścia mięty, są włoski i gruczoły wydzielnicze. Ważny jest nie tylko ich rodzaj, ale i umiejscowienie na powierzchni liścia. Jedną z cech różniących jest to, iż w preparacie z liścia mięty włoski typu Labiatae występują w wyraźnym zagłębieniu epidermy, natomiast w liściu szałwi włosek jest analogiczny, nie obserwujemy jednak zagłębienia w epidermie.
Przekrój poprzeczny łodygi Aristolochia sipho L'Hér. (kokornaku wielkolistnego)
rodzina: Aristolochiaceae (kokornakowate)
Preparat obejmuje fragment młodej łodygi w stadium tworzenia się zamkniętego pierścienia kambialnego - tj. w początkowej fazie przyrostu wtórnego.
Łodyga pokryta jest jeszcze epidermą. Pod nią widać wąski pierścień kory pierwotnej, w skład której wchodzą: kolenchyma płatowa, miękisz kory pierwotnej i endoderma. Pierwszą warstwą walca osiowego jest zróżnicowany perycykl. Zewnętrzna jego część, dotykająca do kory pierwotnej, jest sklerenchymatyczna, natomiast wewnętrzna, sąsiadująca bezpośrednio z łykiem wiązek i promieniami rdzeniowymi pozostaje nadal miękiszem. W późnej fazie przyrostu wtórnego sklerenchymatyczny pierścień perycyklu zostaje rozerwany przez rozrastające się wiązki i dylatacje promienia na osobne pasma sklerenchymy, osłaniające przede wszystkim łyko w wiązce. Obserwując preparat można zauważyć, że układ wiązek przewodzących kolateralnych otwartych jest regularny, pooddzielane są one między sobą pierwotnymi promieniami rdzeniowymi. Miazga wiązkowa i międzywiązkowa tworzy ciągły pierścień (co świadczy o występowaniu przyrostu wtórnego). W środku łodygi znajduje się rdzeń miękiszowy.
Komórki kambium wiązkowego ułożone są w regularne rzędy promieniste, ku środkowi łodygi przechodzą stopniowo w naczynia i parenchymę ksylemu, a na zewnątrz różnicują się w elementy floemu. Śledząc dalej kambium w kierunku stycznym, tj. poza obręb wiązki, można zauważyć podobne, wąskie i cienkościenne komórki tej samej tkanki. Miękisz pierwotnego promienia rdzeniowego, leżący na wysokości kambium wiązkowego, stał się wtórną tkanką merystematyczną. Można to rozpoznać po nowo powstałych stycznych ścianach komórkowych wewnątrz starych komórek parenchymy.
Rozwój tego wtórnego merystemu zaczyna się zawsze od brzegów sąsiadujących wiązek i począwszy od kambium wiązkowego dochodzi stopniowo do środka promienia rdzeniowego, tworząc w ten sposób kambium międzywiązkowe - interwaskularne, dające w końcu połączony pierścień merystematyczny. Kambium wiązkowe, dzieląc się w dwóch płaszczyznach - stycznej i promieniowej - wytwarza w obrębie wiązki pierwotnej nowe elementy waskularne, powodując tym samym rozrost wiązki wzdłuż i wszerz. W późniejszej fazie przyrostu wtórnego, kambium wiązkowe produkuje z reguły większą liczbę komórek parenchymatycznych, które dają początek wtórnym promieniom rdzeniowym. Ponieważ zjawisko powyższe zachodzi w dowolnym czasie i miejscu w ksylemie i floemie, stąd wtórne promienie rdzeniowe są różnej długości. Kambium międzywiązkowe stale wytwarza tylko parenchymę promienia rdzeniowego, w którym, w późniejszej fazie przyrostu, obserwuje się zjawisko dylatacji, czyli klinowatego rozszerzania się promienia w obwodowych partiach walca osiowego.
Przekrój poprzeczny łodygi Cucurbita pepo L. (dyni zwyczajnej)
rodzina: Cucurbitaceae (dyniowate)
Pod epidermą widoczne są grupy komórek o biało-błyszczących i nierównomiernie zgrubiałych ścianach. Jest to kolenchyma kątowa, występująca z reguły w żeberkach łodygi. Pod epidermą, kolenchymą kątową oraz w lukach kolenchymy obserwujemy drobne komórki miękiszu asymilacyjnego o niewybarwionych ścianach komórkowych z małymi, trójkątnymi przestworami międzykomórkowymi. Komórki miękiszu kory pierwotnej są mniejsze w porównaniu z położonymi głębiej komórkami miękiszu walca osiowego. W zewnętrznej warstwie walca osiowego widoczne są włókna perycykliczne o zlignifikowanych ścianach. W preparacie widoczne są też wiązki przewodzące. Centralną część każdej wiązki zajmuje metaksylem. Są to najczęściej 2-4 naczynia o bardzo szerokich światłach komórkowych. Pomiędzy nimi, bliżej środka przekroju wiązki, znajdują się naczynia o mniejszym świetle oraz cewki. Powyżej metaksylemu znajduje się pasmo kambium, a nad nim półkoliście łyko zewnętrzne.
Najbardziej wewnętrzna partia ksylemu zbudowana jest z naczyń o najwęższych światłach. Są to najstarsze elementy ksylemu - protoksylem. Naczynia metaksylemu otoczone są licznymi komórkami parenchymatycznymi, tzw. miękiszem drzewnym albo parenchymą ksylemu. Po obu stronach elementów ksylemu znajduje się floem. Od strony zewnętrznej bliżej obwodu łodygi widać tzw. floem zewnętrzny, który oddzielony jest od metaksylemu pasmem płaskich, szufladkowo ułożonych komórek - kambium. Funkcjonujący floem zewnętrzny składa się z dużych rurek sitowych i drobniejszych umieszczonych z boku każdej rurki - komórek przyrurkowych (towarzyszących). Po przeciwnej stronie ksylemu znajduje się floem wewnętrzny o podobnej budowie jak floem zewnętrzny. Od ksylemu floem ten jest oddzielony pasmem komórek miękiszowych z wyglądu przypominających kambium, lecz niezdolnych już do podziału. Komórki te są resztkami desmogenu przekształconymi w tkankę parenchymatyczną. W niektórych rurkach sitowych floemu zewnętrznego i wewnętrznego widoczne są duże płytki sitowe.
Przekrój poprzeczny łodygi Linum usitatissimum L. (lnu zwyczajnego)
rodzina: Linaceae (lnowate)
Tkanki wzmacniającej, wykształconej jest w łodydze lnu w formie włókien. Zgrupowane są one w postaci poprzerywanego, jasnego pasma, przebiegającego okółkowo w pobliżu obwodu łodygi. Przy dużym powiększeniu włókno ma wygląd grubościennej komórki z małym, przeważnie owalnym światłem. W ścianie widać uwarstwienia, które ułożone są koncentrycznie wokół światła komórki.
Przekrój poprzeczny łodygi Ranunculus acris L. s.s. (jaskra ostrego)
rodzina: Ranunculaceae (jaskrowate)
Powierzchnię łodygi pokrywa jednowarstwowa epiderma o dość zgrubiałych ścianach. Następną warstwę stanowi miękisz zieleniowy. Nieco niżej przechodzi on w jednowarstwowy pierścień większych, owalnych komórek wypełnionych skrobią. Jest to endoderma - w łodygach wykształcona jako pochwa skrobiowa. Należy zaznaczyć, że u przedstawicieli rodziny Ranunculaceae jest ona widoczna dobrze tylko w bardzo młodym wieku. Miękisz zieleniowy i endoderma stanowią korę pierwotną.
Następną strefą jest walec osiowy zbudowany z tkanki waskularnej i podstawowej. Podstawową tkanką walca osiowego jest parenchyma z rozmieszczonym w niej pierścieniem wiązek łykodrzewnych kolateralnych otwartych. Wnętrze łodygi zajmuje kanał centralny, który tworzy się na skutek rozerwania we wczesnej fazie wzrostu, a później zaniku tkanki miękiszowej budującej rdzeń. Część miękiszu walca osiowego nad wiązkami od strony floemu przekształca się w wielowarstwową "czapę" sklerenchymatyczną osłaniającą cienkościenne łyko. Ściany pozostałego miękiszu okalającego wiązkę ulegają nieznacznej skleryfikacji tworząc pochwę wokółwiązkową.
W miejscu gdzie w wiązce znajduje się kambium, miękisz tworzący pochwę pozostaje cienkościenny i niezdrewniały. Poszczególne wiązki oddzielone są od siebie cienkościenną i przeważnie jeszcze żywą tkanką miękiszową - tworzy ona pierwotne promienie rdzeniowe.
W oglądanej łodydze kora pierwotna nie zawsze jest wyraźnie oddzielona perycyklem od walca osiowego, zwłaszcza jeżeli do obserwacji weźmiemy dość stary fragment łodygi, gdzie miękisz pierwotnych promieni rdzeniowych ulega całkowicie skleryfikacji. W przekrojach przez młode łodygi nad wiązkami, powyżej "czapy" sklerenchymatycznej, widoczna jest 1-2 rzędowa warstwa komórek miękiszowych, którą można uważać za perycykl.
Obserwując budowę pojedynczej wiązki kolateralnej otwartej jaskra można stwierdzić, iż podobnie jak w wiązce kolateralnej zamkniętej w łodydze kukurydzy, również u jaskra w partii ksylemowej wiązki występuje wyraźne zróżnicowanie na proto- i metaksylem. Naczynia protoksylemu w liczbie 2-3 umieszczone są w części wiązki skierowanej do środka łodygi. Otoczone są one grupą komórek miękiszowych. Nad protoksylemem znajduje się liczna grupa dużych naczyń metaksylemu połączona cewkami i włóknami ksylemowymi. Całość tworzy drewno metaksylemu, w którym znajdujemy znacznie mniej tkanki miękiszowej, niż w partii protoksylemowej. Pomiędzy ksylemem a floemem widać kilka warstw wąskich, cienkościennych, prostokątnych (na przekroju poprzecznym) komórek kambium. Działalność kambium w omawianym typie łodygi jest krótkotrwała i w starszych łodygach staje się ono tkanką parenchymatyczną, bogatą w treść, nie zmieniając jednak swego wyglądu morfologicznego.
Łyko zbudowane jest z protofloemu i metafloemu. Metafloem, którego jest znacznie więcej, składa się z dwóch rodzajów komórek - z dużych rurek sitowych oraz drobnych, bogatych w plazmę, posiadających jądra, komórek przyrurkowych. Na granicy metafloemu i "czapy" sklerenchymatycznej występuje niewielka grupa zgniecionych komórek o wyraźnie zgrubiałych ścianach, jest to protofloem.
Opisana powyżej budowa pierwotna łodygi u przedstawiciela rodziny Ranunculaceae stanowi formę przejściową między dwuliściennymi zielnymi, u których w końcowej fazie wydłużania się pędu istnieje mniej lub bardziej wyraźny przyrost wtórny, a roślinami jednoliściennymi.
Przekrój poprzeczny łodygi Saponaria officinalis L. (mydlnicy lekarskiej)
rodzina: Caryophyllaceae (goździkowate)
Łodyga mydlnicy pokryta jest jednowarstwową epidermą. Pod nią występuje stosunkowo wąska kora pierwotna. Główną jej masę stanowi tkanka miękiszowa. Najbardziej wewnętrzną i zarazem ostatnią warstwą kory pierwotnej jest endoderma (pochwa skrobionośna). Pierwszą warstwą walca osiowego jest perycykl, zbudowany głównie z komórek sklerenchymy oraz z wąskiego pasma miękiszu przylegającego bezpośrednio do łyka. W oglądanym preparacie nie widać oddzielnych wiązek łykodrzewnych. Łyko i drewno tworzą ciągłe pierścienie wokół łodygi, oddzielone od siebie komórkami kambium. Miękiszu rdzeniowego jest niewiele, ponieważ w centrum łodygi znajduje się kanał centralny.
Przekrój poprzeczny łodygi Zea mays L. (kukurydzy)
rodzina: Gramineae (trawy)
Łodygę okrywa epiderma, głębiej znajduje się hypoderma, zbudowana z komórek sklerenchymy. Wnętrze łodygi wypełnia tkanka parenchymatyczna o dużych komórkach, z licznymi przestworami międzykomórkowymi. Wiązki przewodzące kolateralne zamknięte rozmieszczone są nieregularnie na całym przekroju. W peryferycznej strefie łodygi widać pierścień licznych, drobnych wiązek łykodrzewnych, a im bliżej środka tym jest ich mniej i są większe. Przy obserwacji budowy średniej wielkości wiązki waskularnej zwracają uwagę dwa duże naczynia metaksylemu otoczone i połączone drobniejszymi naczyniami i cewkami. Pod naczyniami metaksylemu znajduje się z reguły dobrze widoczny przestwor reksygenowy otoczony resztkami rozerwanych komórek miękiszowych. Wewnątrz przestworu lub tuż nad nim widoczne są naczynia protoksylemu w postaci nieregularnie umiejscowionych pierścieni. Całą dolną część wiązki otacza miękisz o ścianach często już zdrewniałych. W górnej partii wiązki, od strony obwodu łodygi, widzimy grupę komórek cienkościennych różnej wielkości. Jest to metafloem zbudowany z rurek sitowych i znacznie mniejszych od nich, najczęściej wypełnionych splazmolizowaną treścią, komórek przyrurkowych. Od góry przykryty jest on kilkuwarstwową "czapą" sklerenchymy, która może też tworzyć wokół całej wiązki nieregularną pochwę sklerenchymatyczną. Na granicy pomiędzy sklerenchymą a metafloemem, można znaleźć grupę komórek o bardzo małych światłach i stosunkowo grubych ścianach nie barwiących się użytymi odczynnikami na ściany zdrewniałe - jest to protofloem. Jest on nieczynny i zgnieciony przez rozrośnięty i dobrze wykształcony metafloem.
Przekrój poprzeczny łodygi Equisetum arvense L. (skrzypu polnego)
rodzina: Equisetaceae (skrzypowate)
Skrzyp polny ma łodygę żeberkowaną. Można w niej wyróżnić najczęściej około 10 wypukłych żeberek, pomiędzy którymi znajdują się wąskie rowki. Zarówno w żeberkach jak i w rowkach biegną pod epidermą pasma sklerenchymy. W żeberkach tkankę tą otacza od wewnątrz półkoliście miękisz zieleniowy i przylega z obydwu stron do epidermy. W miejscach tych znajdują się w epidermie aparaty szparkowe otwierające się na zewnątrz. W każdym rowku pod tkanką asymilacyjną przebiega pojedynczy kanał powietrzny, tzw. kanał rowkowy, który ciągnie się pionowo wzdłuż międzywęźla. Głębsze partie kory pierwotnej zbudowane są z miękiszu bezzieleniowego. Komórki endodermy mają w ścianach promieniowych pasemka Caspary'ego.
Komórki perycyklu zawierające skrobię położone są na przemian z komórkami endodermy. W środkowej części walca osiowego występuje duży przestwór powietrzny, tzw. kanał centralny. Wokół niego widzimy wieniec wiązek przewodzących rozmieszczonych w cienkościennym miękiszu.
Poszczególne wiązki otoczone są pochwami wokółwiązkowymi utworzonymi przez drobne, ściśle do siebie przylegające komórki miękiszowe. Stosunkowo dużą i zwartą przestrzeń zajmuje w obserwowanej wiązce floem, zbudowany z komórek sitowych i miękiszu. Przylega on zewnętrzną krawędzią do perycyklu i otoczony jest z dwóch stron elementami metaksylemu. Protoksylem w postaci bardzo małych i nielicznych naczyń, rozmieszczony jest dookoła wewnątrzwiązkowego kanału powietrznego powstałego przez obumieranie i rozrywanie najstarszych naczyń i komórek miękiszowych. W kanale tym można zauważyć pojedyncze pierścienie, które są pozostałością po rozerwanych naczyniach pierścieniowych.
Przekrój przez korę Quercus robur L. (dębu szypułkowego)
rodzina: Fagaceae (bukowate)
W przekroju podłużnym promieniowym widać regularnie ułożone komórki korka powstałe wskutek działalności miazgi korkotwórczej (fellogenu), która odkłada do środka wydłużone komórki fellodermy o zgrubiałych ścianach. W miękiszu kory pierwotnej występują komórki kamienne o kształcie parenchymatycznym. Na szczególną uwagę w tym przekroju zasługuje wydłużony kształt okrysztalonych włókien perycyklicznych i łykowych oraz promienie rdzeniowe widoczne jako różnej szerokości pasma komórek wzajemnie mijających się. Promienie rdzeniowe widoczne są tylko we floemie. W korze pierwotnej i wtórnej są liczne druzy szczawianu wapnia.
Włoski gruczołowe na kwiatach Matricaria chamomilla L. (rumianku pospolitego)
rodzina: Compositae (złożone)
Pod małym powiększeniem, w dolnej, zwężonej części korony języczkowatej, widoczne są struktury wielokomórkowe (włoski gruczołowe typu Compositae), wystające z brzegów kwiatów lub z jego części środkowej.
Pod dużym powiększeniem można zaobserwować dwa rzędy komórek leżących piętrowo jedna nad drugą. Nad szczytową parą komórek znajduje się zbiornik olejkowy okryty kutykulą. Liczba pięter komórek wynosi cztery (nie licząc komórek podstawowych). We włoskach starszych, komórki górnych pięter mogą się degenerować i zanikać. Komórki podstawowe tkwiące w epidermie korony z reguły są niewidoczne.
Włoski mechaniczne Hippophaë rhamnoides L. (rokitnika pospolitego)
rodzina: Elaeagnaceae (rokitnikowate)
Włoski mechaniczne z liści rokitnika widziane "z góry" mają kształt nieregularnych gwiazdek zbudowanych z wielu ułożonych promieniście komórek wokół komórki podstawowej.
Włoski mechaniczne Verbascum sp. (dziewanny)
rodzina: Scrophulariaceae (trędownikowate)
Oglądając preparat można zaobserwować, że oś główna włoska piętrowego dziewanny składa się z kilku walcowatych komórek. Widoczne są także liczne rozgałęzienia.