Ekonomia klasyczna

Główni przedstawiciele to: Adam Smith, David Ricardo, Thomas Malthus, John Stuart Mill. Ekonomia ta zajmowała się głownie podażą i kosztami.

Założenia

• Niewidzialną rękę rynku - gospodarka rozpatrywana pod kątem organizmu, w którym zmiana jednego z członów wywołuje automatycznie zmiany innych członów

• Rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze,

• Koncepcję homo oeconomicus - ludzie kierują się w działalności gospodarczej motywem osiągnięcia korzyści materialnej, a zatem procesy gospodarcze są wypadkową interesów indywidualnych

• pełne wykorzystanie zasobów: pracę, kapitał oraz ziemię, a ich właściciele otrzymują z tego tytułu dochody

• produkcja tworzy możliwość zbytu, więc nie daje podstaw do pojawienia się trwałych stanów nierównowagi; zakłócenia w równowadze uruchamiały natomiast tzw. mechanizmy szybkiego powrotu do stanu

Ekonomia neoklasyczna

Przedstawiciele: - A. Marshall; W.S. Jevons; J.B. Clark; A.C. Pigon
Założenia:

1)Podmioty gospodarcze tj. przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe są racjonalne. Przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji zysku a gospodarstwa domowe maksymalizacji użyteczności.

2) Założenie istnienia konkurencji doskonałej - polega na przekonaniu zarówno kupujących jak i sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają w gruncie rzeczy wpływu na cenę rynkową

3)Wszystkie podmioty dysponujące doskonałą wiedzą o warunkach rynkowych i cenach przed przystąpieniem do wymiany .

4)Wymiana następuje tylko wtedy, gdy na wszystkich rynkach zostały ustalone ceny, przy których następuje opróżnienie rynku co dochodzi do skutku dzięki licytatorowi który nie dopuszcza do zawarcia fałszywych transakcji.

5) Oczekiwania podmiotów gospodarczych są stabilne

Ten model produktu w równowadze zakładał pełne wykorzystania zasobów tzn. brak bezrobocia oraz brak marnotrawstwa a także nieingerencję państwa w stosunki gospodarcze.

EKONOMIA KEYNESOWSKA

Twórcą był J.M. Keynes, a kontynuatorami - m.in. R.F. Kahn, R.F. Harrod, J. V. Robinson, E.D. Domar, N. Kaldor i J.E. Meade.

J.M. Keynes podważył założenia ekonomii klasycznej.

Założenia modelu Keynes'a:

1)Płace i ceny są sztywne tzn. niezmienne

2)Równowagę można osiągnąć przy niepełnym wykorzystaniu zasobów tzn. głównie przy istnieniu bezrobocia.

3)Konieczna jest interwencja państwa w stosunki gospodarcze po to by państwo wpływając na poziom popytu efektywnego dbało o wielkość zagregowanej podaży by uzyskać jej stabilny poziom przy określonym poziomie cen

4) popyt efektywny- decyduje o stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego,

5) obszarem badań stają się makroekonomiczne warunki produkcji i realizacji,

6) sytuacja na rynku pieniężnym ma wpływ na rozmiary działalności gospodarczej, na wielkość dochodu narodowego,

Monetaryzm,

Przedstawicie: M. Friedmana, a także K. Brunnera, A. Meltzera, D. Laidlera.
założenia

• neutralność pieniądza

• ceny i płace są względnie giętkie

• główną przyczyną fluktuacji ekonomicznych jest niewłaściwa stopa wzrostu podaży pieniądza

• keynesowska polityka interwencyjnego zwiększania inwestycji prowadzi do inflacji

• polityka państwa powinna się sprowadzać do zwalczania inflacji

• stosowanie innych narzędzi polityki gospodarczej zakłóca naturalną grę sił rynkowych, co ujemnie wpływa na przebieg procesów gospodarczych.

Nowa ekonomia klasyczna

Przedstawiciele: Robert E. Lucasa, T. Sargenta, N. Wallace'a I Robert Barro.

założenia:

• pełna elastyczność rynków - wszelkie stany nierównowagi są niemal natychmiast likwidowane, a transakcje są zawierane w cenach równowagi rynkowej

• teoria racjonalnych oczekiwań zakłada, że ludzie analizując dane zjawisko ekonomiczne, oprócz przebiegu tego zjawiska w przeszłości, wykorzystują wszelkie dostępne informacje, które mogą im ułatwić prognozowanie

• monetarystyczna teoria inflacji.

Ekonomiczna teoria polityki

Czołowi przedstawiciele tego kierunku to: K. Arrow (laureat nagrody Nobla w 1972 roku),

James M. Buchanan (laureat nagrody Nobla w 1986 roku), Gordon Tullock, A.

Downs, W. Niskanen oraz B. Frey.

założenia:

koncepcja politycznego cyklu koniunkturalnego. Rząd wpływając na przebieg procesów gospodarczych, jest czynnikiem generującym, a nie wygaszającym cykliczny rozwój gospodarczy. Głównym celem rządu jest zwycięstwo w następnych wyborach

Ekonomia podaży przedstawiciele to: Arthur Laffer, George Gilder, Jude Wannisky oraz I. Kristola.

założenia:

• wszelkie trudności w funkcjonowaniu gospodarki wynikają stąd, że zewnętrzne czynniki zakłócają działanie mechanizmów rynkowych (ingerencja państwa)

• zalecana jest polityka podażowa, czyli zorientowana na podnoszenie poziomu potencjalnej produkcji

• redukcja podatków zmierzająca do pobudzenia inwestycji

• redukcja podatków od dochodów osobistych

• subsydiowanie kosztów szkolenia zawodowego w celu zwiększenia podaży pracy

• ograniczenie sektora publicznego

Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa - to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czy też mechanizm rynkowy.

Gospodarka rynkowa - jest systemem, w którym ceny, warunki rynkowe, zyski

i straty, bodźce i korzyści decydują o tym, co, jak i dla kogo produkować. Przedsiębiorstwa

produkują te towary, które przynoszą im najwyższe zyski przy pomocy technik zapewniających najniższe koszty

Cechy gospodarki rynkowej:

 Dominacja własności prywatnej i swoboda transferu praw własności

 Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

 Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek

 Integralność rynku, czyli wzajemne uzależnianie się od siebie rynków

 Istnienie konkurencji między podmiotami

Głównymi zaletami gospodarki rynkowej są:
-tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych
-efektywny system motywacyjny
-duża innowacyjność gospodarki
-dyscyplina finansowa przedsiębiorstw, związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej
-tendencja do samodzielnego ustalania się równowagi rynkowej
-duża elastyczność gospodarki
-dobre zaopatrzenie sklepów

Wady gospodarki rynkowej:

 Sprzyjanie rozwarstwieniu społecznemu

 upadek firm słabszych, co prowadzi do monopolizacji

 Sprzyjanie rozwojowi społecznie niepożądanych dóbr

 często pojawiają się kryzysy i krachy gosp.

 towarzyszy jej znaczne bezrobocie

Gospodarka centralnie planowana

W gospodarce centralnie planowanej to władze ustalają, co, jak i dla kogo ma być produkowane. Ustalane są także ceny poszczególnych produktów. Celem tego typu gospodarki w państwach socjalistycznych miał być sprawiedliwy, równy podział dóbr a nie zysk właścicieli kapitału jak w państwach kapitalistycznych.

Cechy:

-Państwowa własność czynników produkcji

-Centralizacja planowania i zarządzania gospodarką_

-Charakter nakazowo-rozdzielczy

-Administracyjne ustalenie cen produktów i czynników produkcji

-Hierarchiczna podległość kierownictw instytucji i organizacji gospodarczych biurokracji partyjno państwowej

-Niemal całkowity brak konkurencji

_Brak działających na zasadach komercyjnych instytucji finansowych

_Izolacja gospodarki od procesów i zjawisk w gosp. światowej

_Głównym regulatorem gospodarki był nie rynek, lecz plan centralny

_Dominującym podmiotem - PAŃSTWO

ZALETY
-proces industrializacji - pokrywanie kosztów inwestycyjnych z kapitału
państwowego
-monocentryczny ład społeczny
-długoterminowe plany na podstawie informacji płynących z przedsiębiorstw
-brak bezrobocia
-dokonywanie stosunkowo szybkich zmian strukturalnych w procesie tzw.
industrializacji;
-możliwość koncentrowania ograniczonych zasobów na cele uznane za
priorytetowe;

Wady:

1. Nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych. System funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej nie skłaniał do racjonalnego wykorzystania czynników produkcji i obniżki kosztów, a wręcz przeciwnie - sprzyjał marnotrawstwu zasobów gospodarczych. Przedsiębiorstwa mogły liczyć na stały dopływ środków finansowych i nie były zmuszone do oszczędnego gospodarowania zasobami pracy oraz rzeczowymi czynnikami produkcji. Ponieważ elementem składowym wartości produkcji były koszty produkcji, przedsiębiorstwom opłacało się produkować drogo. Wyższe koszty oznaczały, bowiem większą wartość wykonanej produkcji.

2. Nieefektywny system motywacyjny. Zdominowany przez państwową własność czynników produkcji system funkcjonowania gospodarki nie skłaniał jednostek do angażowania własnego majątku w działalność gospodarczą, podobnie jak nie zachęcał kierownictw przedsiębiorstw do wzmożonego wysiłku, wyzwalania ich inicjatywy i pomysłowości, poszukiwania bardziej efektywnych kombinacji czynników produkcji itd.
3. Niska innowacyjność gospodarki. W gospodarce centralnie planowanej wprowadzanie innowacji techniczno-organizacyjnych nie leżało, w gruncie rzeczy, w interesie pracowników i kierownictw przedsiębiorstw, gdyż zagrażało wykonaniu planów, a to z kolei wiązało się z niższymi płacami i możliwością utraty premii i nagród.

4. Brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach, związany z brakiem konkurencji, "miękkim" ograniczeniem budżetowym przedsiębiorstw, tzn. ich funkcjonowaniem bez konieczności liczenia się z zasadą samofinansowania

5. Brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej. Z samej istoty mechanizmu funkcjonowania gospodarki wynikała raczej tendencja do trwałej nierównowagi, i to w odniesieniu do dóbr zarówno konsumpcyjnych, jak i inwestycyjnych. Była ona dodatkowo wzmacniana przez takie cechy systemu gospodarczego, jak np. jego bardzo duże upolitycznienie i brak warunków do stosowania rachunku ekonomicznego oraz zakorzenione głęboko dogmaty, ciążące negatywnie na polityce gospodarczej.

6. Mała elastyczność gospodarki. Jest ona istotna zwłaszcza ze względu na konieczność dostosowywania struktury produkcji do struktury potrzeb odbiorców. Centralne planowanie i zarządzanie usztywniało funkcjonowanie całej gospodarki, wydłużało czas podejmowania decyzji i w rezultacie utrudniało procesy dostosowawcze.

7. Permanentne niedobory dóbr, zarówno inwestycyjnych jak i konsumpcyjnych. Ich bardzo widocznym przejawem w przypadku dóbr konsumpcyjnych było słabe zaopatrzenie sklepów. Niedobory związane były z opisanymi wyżej cechami systemu funkcjonowania gospodarki, z jego nierynkowym, nakazowo-rozdzielczym charakterem.

8. Zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności za podejmowane decyzje.

9. Zniekształcone, nieobiektywne informacje gospodarcze, związane z brakiem prawdziwego rynku oraz zubożaniem treści meldunków (nadchodzących z dołu) i wzbogacaniem nakazów (płynących z góry) w trakcie ich przepływu między różnymi szczeblami planowania i zarządzania gospodarką.

10. Niekontrolowany rozrost administracji gospodarczej i biurokracji partyjno-państwowej, a także związane z tym wysokie koszty funkcjonowania systemu społeczno-gospodarczego

Metody obliczania PKB:

Metoda sumowania produktów polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. Przy obliczaniu PKB metodą sumowania produktów trzeba uważać na to, aby nie dodawać wielokrotnie tych samych elementów. Takie wielokrotne liczenie wystąpiłoby wówczas, gdybyśmy dodawali do siebie wartość wszystkich produktów i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku. Wynika to z tego, że niektóre produkty wytwarzane w danym roku są w całości zużywane przy wytwarzaniu innych produktów w tym samym roku. Przy obliczaniu PKB należy liczyć wyprodukowane produkty i usługi tylko jeden raz. Są dwa sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia tych samych elementów.
==> Pierwszy polega na sumowaniu wartości tzw. dóbr finalnych,
==> Drugi zaś na sumowaniu tzw. wartości dodanej.
Dobra finalne to dobra (czyli produkty i usługi) nabywane przez ostatecznego użytkownika. W ich skład wchodzą produkty i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz produkty i usługi inwestycyjne (np. maszyny) nabywane przez przedsiębiorstwa. Charakterystyczną cechą dóbr inwestycyjnych jest to, że nie zużywają się one w całości w jednym cyklu wytwórczym. Dobra pośrednie są to dobra, które w całości zużywane przez przedsiębiorstwa przy wytwarzaniu innych produktów. Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr, będący rezultatem procesu produkcji. Oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr.

Obliczanie PKB metodą sumowania dochodów - polega na sumowaniu tych dochodów, powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku . Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej, albowiem wartość dodana składa się z dochodów osiąganych przez uczestników procesu produkcji.
Można więc zapisać że:
PKB = suma wartości dodanych = suma dochodów czynników produkcji.

Przy obliczaniu PKB metodą sumowania dochodów należy pamiętać o tym, aby uwzględniać jedynie te dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług. Podobnie wygląda sprawa z tzw. płatnościami transferowymi, tj. emeryturami, rentami, różnego rodzaju zasiłkami, stypendiami i innymi płatnościami z budżetu. Płatności te nie wiążą się z koniecznością świadczenia w zamian jakiejś usługi, nie są dochodami z tytułu udziału w procesie produkcji. Z tego powodu nie powinny być uwzględnione w rachunku PKB.

Obliczanie PKB metoda sumowania wydatków polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe.
Wydatki te obejmują:
==> Wydatki na dobra konsumpcyjne wytwarzane w kraju ( Ck ) ,
==> Wydatki na krajowe dobra inwestycyjne ( Ik ) ,
==> Wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi , z wyłączeniem płatności transferowych ( Gk ) ,
==> Wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe ( Exk ).
Można więc zapisać:
PKB = Ck + Ik + Gk + Exk,
Gdzie subskrypty k przy poszczególnych symbolach oznaczają, że bierzemy pod uwagę tylko wydatki na dobra krajowe, pomijamy w rachunku wszelkie produkty i usługi z importu (Im) . Taki sam rezultat otrzymamy, gdy będziemy dodawać poszczególne wydatki na dobra krajowe i importowane, a następnie odejmiemy wielkość łącznego importu (Im). Mamy więc:
PKB = C + I + G + Ex - Im,
Gdzie C, I, G i Ex zawierają również komponenty z importu. Ta metoda rachunku wykorzystywana jest w praktyce statystycznej. Gdy różnicę między eksportem i importem (tj. eksport netto) oznaczymy przez X, wówczas równanie będzie miało postać:
PKB = C + I + G + X

PIENIĄDZ

Funkcje pieniądza:

• miernik wartości,

• środek wymiany w procesie kupna-sprzedaży,

• środek tezauryzacji (gromadzenia pieniędzy)

• środek płatniczy

Ewolucja pieniądza

- gospodarka naturalna- nie był pieniądza człowiek gospodarował tylko na własne potrzeby,

- wymiana barterowa- towar za towar (ekwiwalenty np. tj, zboże, skóry, sól),

- kruszce- złoto, srebro (konieczność ciągłego sprawdzania wagi i jakości kruszcu)

- monety, (bimetalizm- system dwukruszcowy, jednostka pieniężna jest ustalana jednocześnie w złocie i srebrze),

- monometalizm złoty,

- pieniądz papierowy, banknoty

- pieniądz bezgotówkowy (występuje w formie zapisów na rachunkach depozytowych w bankach),

Pieniądz może być wykorzystany jako środek wymiany przy spełnieniu następujących warunków:

- Musi być powszechnie akceptowany, sprzedawcy dóbr muszą być przekonani, że za otrzymane pieniądze bez trudności będą mogli nabyć potrzebne im produkty.

- Musi być łatwo przenośny, nawet pieniądze reprezentujące dużą wartość musza być wygodne w użyciu

- musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, aby dokonywanie zarówno małych, jak i dużych transakcji odbywało się bez zakłóceń,

- musi być trudny do podrobienia.

Popyt na pieniądz i podaż pieniądza

Popyt na pieniądz jest to, ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze. Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza wprowadzanego do biegu.

Wielkość popytu na pieniądz zależy od takich czynników, jak: wielkość produkcji różnych dóbr, liczba zawieranych transakcji, przeciętny poziom cen produktów i usług, nominalna i realna stopa oprocentowania środków pieniężnych, koszt posiadania pieniądza oraz koszt zmiany jednych aktywów na inne.

Podaż pieniądza, czyli jego ilość wprowadza do gospodarki, podlega regulacji państwa. Państwo ma istotny wpływ, zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego oraz różnych agend i instytucji rządowych, na wielkość emisji pieniądza, formy, w jakich pieniądz jest emitowany oraz cele, dzięki kolejnym emisjom zamierza się osiągnąć.

Funkcje banków

Do podstawowych funkcji banków należy:

- przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki,

- świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego,

- udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych,

- kreowanie pieniądza.

Duży wpływ na decyzje dotyczące deponowania oszczędności w bankach ma porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji, czyli tempem wzrostu średniego poziomu cen w gospodarce.

Kredyt

Termin kredyt wywodzi się od łacińskiego słowa credo, co oznacza wierzę ufam. W sensie ekonomicznym kredyt polega na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie równowartości łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie, czyli odsetkami.

Kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) występuje wówczas, gdy normalna transakcja kupna-sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty.

Kredyt pieniężny polega na udzielaniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki.

Kredyty bankowe stanowią ważne zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej. Innym źródłem zewnętrznym są środki pozyskane ze sprzedaży nowych udziałów (akcji) lub obligacji. Źródła wewnętrzne tworzą tzw. Zyski niepodzielne przeznaczone na rozwój firmy oraz fundusz amortyzacji.

Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane firmom kredyty bankowe można podzielić na kredyty obrotowe i inwestycyjne.

Kredyty mogą być przyznawane w walucie krajowej lub w dewizach. Kredyty dewizowe udzielane są ze środków własnych banków krajowych (np. na finansowanie importu) lub ze środków zagranicznych uzyskiwanych z międzynarodowych instytucji finansowych, takich jak Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy (które przeznaczone są m.in. na wsparcie krajów rozwijających się i krajów przechodzących transformację z gospodarki nakazowej do rynkowej).

Działalność kredytowa wiąże się z pewnym ryzykiem. Bank udzielający kredytu dokonuje oceny wiarygodności kredytowej dłużnika, biorąc pod uwagę jego aktualną sytuację finansową, przeznaczenie kredytu, opłacalność planowanego przedsięwzięcia. Ocena ta służy do określenia, czy dłużnik ma zdolność kredytową.

Bank centralny. Instrumenty kontroli podaży pieniądza

Funkcje banku centralnego

Bank centralny, zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków, ma pozycję nadrzędną w stosunku do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Bank centralny pełni następujące funkcje”

- posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego;

- pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków i udziela im pożyczek;

- pełni funkcję banku państwa;

- stabilizuje rynki finansowe;

- współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.

Wzajemna zależność między bankiem centralnym a rządem przyjmuje jedną z dwóch możliwych postaci:

1. Bank centralny jest niezależny od rządu i cele swojej działalności ustala bez jego ingerencji. Podstawowym celem działalności banku niezależnego od rządu jest stabilność cen.

2. Bank centralny jest zależny od rządu. Rząd określa kierunki polityki banku, pozostawiając mu zadania wykonawcze. W tej sytuacji polityka monetarna banku centralnego wspomaga rządową politykę gospodarczą, bez względu na konsekwencje inflacyjne.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez bank centralny do kontrolowania podaży pieniądza należą:

- zmiany stopy rezerw obowiązkowych,

- zmiany stopy redyskontowej,

- operacje otwartego rynku.

Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sum wkładów zgromadzonych w banku.

Rezerwa obowiązkowa - ze względu na to, że z reguły jest nieoprocentowana - jest faktycznie formą podatku, który bankowi centralnemu muszą płacić banki komercyjne. W przypadku nie odprowadzenia rezerwy obowiązkowej banki komercyjne muszą płacić odsetki.

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty w sektorze bankowym:

- ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków,

- obniża potencjalne zyski banków komercyjnych

- mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników,

- zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansywna polega na:

- obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych,

- obniżeniu stopy redyskontowej,

- skupie papierów wartościowych przez bank centralny.

Działania te nastawione są na zwiększenie płynności banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych.

Polityka restrykcyjna wymaga działań odwrotnych, czyli:

- podniesienie stopy rezerw obowiązkowych,

- podniesienia stopy redyskontowej,

- sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny.

Determinanty dochodu narodowego

Produkcja potencjalna, to produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji (zasoby pracy, kapitału, ziemi). Rozmiary tej produkcji zależą od wielkości czynników produkcji oraz efektywności ich wykorzystania. Wzrost zasobów jest stosunkowo powolny, dlatego też rozważania nad wzrostem produkcji prowadzi się zazwyczaj w ramach analiz długoterminowych.

Produkcja faktyczna oznacza produkcję rzeczywiście wytwarzaną. W gospodarce rynkowej jej poziom wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży. Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna może osiągnąć poziom produkcji potencjalnej, co oznacza pełne wykorzystanie zasobów. Z reguły jednak popyt na towary jest niższy i zasoby czynników produkcji są wówczas częściowo niewykorzystane.

Agregatowy popyt jest to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się kupić w danych warunkach. Zależy on przede wszystkim od ogólnego poziomu cen towarów i od wysokości dochodów ludności.

Agregatowa podaż to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się wytworzyć w danych warunkach i dostarczyć na rynek. Jest ona uzależniona od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen towarów oraz od kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów. Im większe są te zasoby oraz im wyższa jest efektywność ich wykorzystania, tym wyższe są maksymalne rozmiary agregatowej podaży.

Keynesiści odrzucają przekonanie neoklasyków o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych. Ich zdaniem mechanizmy rynkowe i leżące u ich podstaw zmiany cen nie są w stanie zagwarantować produkcji w pełni wykorzystującej czynniki wytwórcze. Ponadto założenie giętkości cen, a w szczególności giętkości płac w dół, jest mało realistyczne we współczesnym świecie, w którym dużą rolę odgrywają związki zawodowe, przeciwstawiając się obniżkom płac. Z tego powodu Keynesiści zakładają mało elastyczne ceny, a w krańcowym przypadku - ceny sztywne.

Zgodnie ze stanowiskiem neoklasycznym dochód narodowy określony jest przez zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania, takie podejście nazywane jest podejściem podażowym. Według stanowiska keynesistowskiego, faktyczny dochód narodowy zdeterminowany jest przez wielkość agregatowego popytu na towary, podejście to nazywamy podejściem popytowym. Obydwa opisują gospodarkę funkcjonującą w innych warunkach, w podejściu podażowym wg analizy długookresowej opisywana jest gospodarka w warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji, natomiast w podejściu popytowym - gospodarka w warunkach niepełnego wykorzystania czynników produkcji wg analizy krótkookresowej.

Pojęcia:

Bezrobocie ukryte - występuje, gdy zmniejszenie liczby pracowników nie powoduje zmniejszenia produkcji. Wówczas krańcowa produkcyjność pracy jest równa zero. Bezrobocie dotyczy ludzi zatrudnianych ponad miarę i niepotrzebnie.

Deflowanie- polega na podzieleniu nominalnej produkcji w cenach bieżących, wytworzonej w końcowym roku badanego okresu, przez indeks ogólnego poziomu cen, wyrażający wzrost cen w okresie badanym

Dobra finalne- dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika.

Dobra komplementarne- wzrost cen jednego dobra prowadzi do spadku popytu na dobra komplementarne

Dochód osobisty= PNB - amortyzacja - podatki bezpośrednie - zyski niepodzielone (przeznaczone na rozwój)

Dochód absolutny (Keynes) - Wydatki konsumpcyjne i ich wzrost są funkcja dochodów - dochody rosną to i wydatki na cele konsumpcyjne wzrastają. Ale udział się zmniejsza - rośnie rola oszczędności.

Dochód relatywny - O wydatkach konsumpcyjnych nie tyle decydują dochody bieżące, ale wydatki i standard życia osób, do których się porównujemy. Nawet, gdy dochody się zmniejszają to staramy się utrzymać standard nawiązujący do rodziny, znajomych, itd.

Dochód permanentny (Friedman) - O wydatkach nie decydują bieżące dochody, ale ocena, co do dochodów osiąganych w ciągu całego życia.

Rozporządzalny dochód osobisty- dochód osobisty pomniejszony o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe i powiększone o płatności transferowe.

Eksport netto- nadwyżka eksportu nad importem

Funkcja konsumpcji — zależność między globalnym popytem konsumpcyjnym a do­chodem rozporządzalnym.

Funkcja oszczędności — określa pożądany poziom oszczędności przy różnej wielko­ści dochodu.

Funkcja produkcji — zbiór wszystkich efektywnych metod produkcji; określa mak­symalną wielkość produkcji, jaką można osiągnąć przy różnej wielkości nakładów czynników wytwórczych i danym poziomie techniki (wiedzy technicznej).

Indywidualizm metodologiczny- to pogląd, że za adekwatne uznać można tylko takie wyjaśnienia zjawisk społecznych, politycznych lub ekonomicznych, które sformułowane zostały w kategoriach wierzeń, postaw i decyzji jednostek.

Indywidualizm ideologiczny- utrzymuje, że społeczeństwo jest tylko sumą jednostek i nie stanowi żadnego bytu samodzielnego. Życie jednostki jest ostatecznym standardem oceny funkcjonowania społeczeństwa

Krańcowa skłonność do importu — odsetek dodatkowego dochodu narodowego, przeznaczany przez mieszkańców kraju na zakup towarów importowanych.

Krańcowa skłonność do konsumpcji — odsetek dodatkowego dochodu rozporządzalnego, przeznaczany przez gospodarstwa domowe na konsumpcję.

Krańcowa skłonność do oszczędzania — odsetek dodatkowego dochodu przezna­czany przez gospodarstwa domowe na oszczędności.

Krzywa Laffera- pokazuje wpływ polityki ekonomicznej państwa na życie gospodarcze. Przedstawia zależność: dodatnią lub ujemną między stopą opodatkowania a dochodami budżetu państwa.

Konsumpcja autonomiczna to wielkość wydatków na zakup dóbr (konsumpcji), która jest niezależna od dochodu. Jest to określone minimum zapewniające egzystencję.

Mnożnik - stosunek zmiany wielkości produkcji odpowiadającej równowadze do zmiany wydatków autonomicznych, która była przyczyną tej zmian

Mnożnik kreacji pieniądza - stosunek wielkości podaży pieniądza do wielkości bazy monetarnej.

Mnożnik zrównoważonego budżetu — wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków; powoduje wzrost produkcji.

Mnożnik Inwestycyjny - stosunek przyrostu dochodu narodowego do przyrostu inwestycji autonomicznych

Mnożnik wydatków budżetowych - stosunek przyrostu dochodu narodowego do przyrostu wydatków budżetowych

Neutralność pieniądza- podaż pieniądza nie ma np. wpływu na realną produkcję i realną stopę procentową.

Paradoks zapobiegliwości- polega na spadku dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności.

Produkt (dochód) narodowy brutto (PNB) — całkowity dochód obywateli danego kraju niezależnie od tego, w jakim kraju świadczyli oni usługi posiadanych przez sie­bie czynników produkcji; PNB jest równy PKB plus dochody netto z własności akty­wów za granicą.

PNB nominalny - jest liczony w cenach, które istniały w okresie wytwarzania dochodu narodowego PNB jest potrzebny do bieżącej oceny sytuacji, do podejmowania decyzji, państwo musi decydować o podziale wpływów budżetowych

PNB realny - koryguje PNB nominalny o skutki inflacji i wyraża PNB w cenach stałych, pochodzących z roku podstawowego (bazowego) - stosowany do przekazywania trendów

Produkt krajowy brutto (PKB) — produkcja wytworzona na terenie danego kraju niezależnie od tego, kto jest właścicielem czynników produkcji. Inaczej mówiąc, war­tość produkcji wytworzonej przez mieszkańców kraju.

Produkt narodowy netto (dochód narodowy) - miara wartości produkcji określana przez różnice miedzy produktem narodowym brutto i amortyzacja

Przeciętna skłonność do konsumpcji - stosunek wydatków konsumpcyjnych do dochodu narodowego

Przeciętna skłonność do oszczędzania - stosunek oszczędności do dochodu naro­dowego, wskazuje, jaką część dochodu przeznacza się na oszczędności

Równowaga na rynku towarów oznacza sytuację, w której nabywcy chcą kupić dokładnie taką ilość towarów, jaką się w gospodarce wytwarza.

Stopa dyskontowa- jest stopą procentową, według której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności.

Stopa redyskontowa- jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.

Stopa rezerw — stosunek rezerw gotówkowych do wkładów.

Stopa rezerwy obowiązkowej — minimalny poziom rezerw gotówkowych w stosun­ku do wkładów, jaki są zobowiązane utrzymywać banki komercyjne.

Wartości nominalne — wartości mierzone w cenach bieżących.

Wartości realne — wartości nominalne skorygowane o zmianę poziomu cen.

Wartość dodana — wzrost wartości dóbr w procesie produkcji.

Weksel- to pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu do bezwarunkowej zapłaty w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w tym dokumencie.

---