ZAGADNIENIA FILOZOFIA:

Prof. Dr hab. Melnyk

1. Pochodzenie nazwy filozofia.
2. Źródła doświadczenia filozoficznego.
3. Zdziwienie jako doświadczenie filozoficzne.
4. Wątpliwości jako doświadczenie filozoficzne.
5. Filozofia a nauki szczegółowe.
6. Pytania empiryczne i pytania filozoficzne.
7. Filozofia a religia.
8. Filozofia a sztuka.
9. Podstawowe problemy filozofii ( na podstawie przypowieści
Platona o jaskini ).
10. Podział filozofii ( teoretyczna, praktyczna )
11. Filozofowie starożytności - wymienić
12. Filozofowie średniowiecza - wymienić
13. Filozofowie ery nowożytnej
14. Wymień filozofów polskich.
15. Co to jest ontologia?
16. Scharakteryzuj system filozoficzny Platona.
17. Ontologia platońska
18. Co to jest idealizm metafizyczny?
19. Co to jest materializm metafizyczny?
20. Metafizyka Arystotelesa.
21. Co to jest substancja?
22. Substancja a przypadłość.
23. Materia a forma.
24. Istota a istnienie.
25. Filozofia religii.
26. Rudolf Otto- sacrum w jego koncepcji.
27. Misterium tremendum i misterium fascinosum.
28. Filozofia religii w ujęciu Mircea Eliade.
29. Człowiek jako homoreligiozus.
30. Wyjaśnij pojęcia : czas świecki i czas sakralny.
31. Przestrzeń świecka a przestrzeń święta.
32. Sacrum , profanum.
33. Neotomistyczna koncepcja filozofii religii.
34. Co to znaczy, że religia jest ontyczną i osobową relacją między człowiekiem a Bogiem?
35. Co to jest panteizm w ujęciu Alfreda Whitehead'a?
36. Wyjaśnij pojęcia : panteizm, deizm, teizm, ateizm, panenteizm.
37. Co to jest antropologia filozoficzna.
38. Czy człowiek jest strukturą wyłącznie materialną?
39. Człowiek własnym Demiurgiem?
40. Człowiek w koncepcji Nietzsche'go.

41. Człowiek stworzony przez Boga czy przez ewolucję?
42. Człowiek trzciną myślącą - kto to powiedział? Skomentuj.
43. Człowiek misterium wolności.
44. Człowiek w świecie wartości.
45. Sumienie człowieka. Czy jest znakiem transcendencji buty ludzkiego?
46. Człowiek wobec nadziei.
47. Człowiek jako mikrokosmos.
48. Człowiek istotą religijną.
49. Co to jest aksjologia?
50. Co to jest estetyka?
51. Co to jest moralność?
52. Co to jest etyka?

53. Co to jest racjonalizm?

54. Scharakteryzuj empiryzm teoriopoznawczy

55. Co to jest sceptycyzm

56.Co to jest agnostycyzm poznawczy

57. Przedstawiciele empiryzmu

58. Co to jest idealizm.

1. Pochodzenie nazwy filozofia.

Philen- miłować

Sophia- wszelko rodzaj sprawności, umiejętności, a potem wiedza, poznanie, mądrość

Filozofia to umiłowanie mądrości. Nie jest ona mądrością a dążeniem do niej. Filozofia wyrasta z braku mądrości.

Sformułowanie filozofia zostało pierwszy raz użyte przez Pitagorasa, potem posługiwał się nim Heraklit z Efezu. Jednak dopiero Sokrates nadał filozofii znaczenie, że jest to dążenie do mądrości.

3. Zdziwienie jako doświadczenie filozoficzne.

Filozofia powstała wtedy, kiedy ludzie zaczęli się dziwić tzn. kiedy powszedni obraz świata zaczął im nie wystarczać, kiedy spotykali się z czymś takim czego nie wyjaśniał im język potoczny, z czymś czego nie dawało się zrozumieć na gruncie zastanej wiedzy. Filozofia rodzi się wtedy, gdy stawiamy znak zapytania przy tym co wiemy.
A kiedy rodzi się pytanie? Wtedy, gdy rodzi się w nas zdziwienie. Dziwimy się, kiedy czegoś nie rozumiemy, gdy czemuś niedowierzamy, gdy nie jesteśmy pewni, czy śnimy, czy też jesteśmy na jawie.

Dzięki bowiem dziwieniu się ludzie obecni, jak i pierwsi myśliciele, zaczęli filozofować; dziwiły ich początkowo niezwykłe zjawiska spotykane codziennie, później z wolna stawali wobec trudniejszych zagadnień, jak na przykład wobec zjawisk związanych z Księżycem, Słońcem i gwiazdami, i wobec powstawania wszechświata. A kto jest bezradny i dziwi się, poznaje swoją niewiedzę

„To stan bardzo znamienny dla filozofa: dziwić się. Nie ma innego początku filozofii, jak to właśnie” - to słowa Platona, które potwierdza jego uczeń, Arystoteles: „Dzięki bowiem dziwieniu się ludzie obecni, jak i pierwsi myśliciele, zaczęli filozofować; dziwiły ich początkowo niezwykłe zjawiska spotykane codziennie, później z wolna stawali wobec trudniejszych zagadnień, jak na przykład wobec zjawisk związanych z Księżycem, Słońcem i gwiazdami, i wobec powstawania wszechświata. A kto jest bezradny i dziwi się, poznaje swoją niewiedzę”.

pathos (zdziwienie) powinniśmy rozumieć jako arche (początek) filozofii. Ów pathos nie stoi po prostu na początki filozofii ale unosi i przenika filozofię. W. Stróżewski piszeŹródło jest początkiem w wyższym stopniu niż moment zaczęcia się czegoś: od źródła, w najbardziej dosłownym znaczeniu tego słowa, rzeka nie tylko rozpoczyna swoje istnienie, ale i czerpie z niego nadal swoje wody. Źródło zapoczątkowało ją w czasie, wyznacza jej początek w przestrzeni, stanowi jej przyczynę i zasadę. Jest początkiem, który trwa i który nieustannie pozostaje w ruchu.

4. Wątpliwości jako doświadczenie filozoficzne.

Zaczynamy się pytać, czy to rzeczywiście jest tak jak się ludziom wydaje, czy możemy być pewni tego co wiemy, czy obraz świata przez nas wytworzony jest pewny. Np. Kartezjusz, który chciał aby nasza wiedza charakteryzowała się pewnością, postarał się metodycznie spróbować w co da się zwątpić. Filozofujemy dlatego aby to zwątpienie znieść, dotrzeć do takiej prawdy, której nie da się podważyć.

Specyficzną cechą wątpliwości filozoficznych jest to, że nie są one związane z doświadczeniem w taki sposób jak nauka. Wg filozofa sceptyka wszelkie przewidywanie przyszłości na podstawie przeszłości jest nieuprawnione,a nie tylko wątpliwe i zawodne, jak chcieliby naukowcy. Podobnie etz nie poprzestaje on na stwierdzeniu, zę istnieją okoliczności, w których ludzkie zmysły mogą okazać się zawodne, np. w wyniku jakichś zaburzeń fizjologicznych, lecz powie, że wątpliwe jest, czy w ogóle istnieją takie okoliczności, w których postrzeżenie zmysłowe może świadczyć o istnieniu przedmiotó fizycznych. Jego zdaniem myśli i uczucia innych ludzi oddziela od każdego bariera, której nigdy nie będzie w stanie przekoczyć.

5. Filozofia a nauki szczegółowe. 

Nauki szczegółowe można klasyfikować w różny sposób. Np:

 1. Nauki realne :
a) Nauki przyrodnicze (np. fizyka chemia, astronomia, medycyna teoretyczna, biologia)
b) Nauki kulturowe :
b1) Nauki humanistyczne (np. historia, religioznawstwo, lingwistyka estetyka)
b2) Nauki społeczno-ekonomiczne.
c) Nauki formalne ( np. logika formalna, matematyka, nauki strukturalne )

 Nauki realne mają za swój przedmiot określony wycinek doświadczalnej rzeczywistości i badają go za pomocą określonej metody. Jest to albo wycinek przyrody ( nauki przyrodnicze) albo wycinek tego, co powstało w wyniku ludzkiego działania ( nauki kulturowe )przy czym można tu odróżnić historię, język i sztukę jako twory ludzkiego ducha od struktur i prawidłowości występujących w życiu gospodarczym i społecznym. Nauki formalne nie mają za temat jakiegoś wycinka doświadczalnej rzeczywistości, chodzi im raczej o czystą formę, o abstrakcyjną strukturę zależności oraz o urachunkowienie wyrażeń (tzn. o to aby przy ich pomocy można było liczyć)

 Trzy charakterystyczne cechy nauk szczegółowych :

1. Nauki te są empiryczne, tzn. ich przedmiot jest wycinkiem świata doświadczalnego. Wykazane związki opisowe i przyczynowe dają się w tym wycinku potwierdzić i nie wychodzą poza niego. Nauki realne wyjaśniają elementy empiryczne przez inne elementy empiryczne

 2. Nauki realne są zredukowane tematycznie, tzn. ich przedmiot zostaje ograniczony do pewnego określonego punktu widzenia z pominięciem innych punktów widzenia.

 3. Nauki realne są metodycznie abstrakcyjne, tzn. ich temat może być badany w taki tylko sposób, na jaki pozwala metoda; to co się nie mieści w zasięgu określonej metody, nie należy do tematu i zostaje pominięte.

 Pytania empiryczne :
Przy jakiej temperaturze topi się miedź ? Ile zębów ma niedźwiedź polarny? Jak duże jest zużycie ropy naftowej w Australii? Jaką truciznę zawiera muchomor bulwiasty? Jak niebezpieczne są elektrownie atomowe? Kto zwyciężył w bitwie narodów pod Lipskiem? Czy węgierski jest językiem indoeuropejskim?

 Pytania filozoficzne :
Dlaczego jest coś, a raczej nic ? Co to jest poznanie ? Co to jest prawda? Czy istnieje samookreślenie płynące z wolności? Co to jest człowiek ? Co to jest życie ?Na czym polega sens ludzkiego istnienia ? Co to jest dobro moralne ? Co to jest sztuka ? Czy dzieje mają sens ? Co to jest język ? Czy istnieje Bóg ?

6. Pytania empiryczne i pytania filozoficzne.

Pytanie empiryczne	Pytania filozoficzne
Ile zębów ma niedźwiedź? Jaki kolor sukienki masz na sobie? Ile godzin spałeś? Co jest na obiad?	Co to jest człowiek? Co to jest poznanie? Co to jest prawda? Co to jest życie? Na czym polega sens istnienia? Co to jest dobro moralne? Co to jest sztuka? Czy dzieje ludzkości mają sens? Czy istnieje Bóg?

Do odpowiedzi na te pytanie trzeba dojrzeć. Pytania tego rodzaju są źródłem filozofii, która wynika z szukania odpowiedzi na te fundamentalne pytania. Pytania natury filozoficznej dotyczą bezpośrednio każdego z nas, umożliwiają one doświadczenie samego siebie, własnego człowieczeństwa. Dlatego pytań tych nie da się uniknąć. Człowiek jest skazany na filozofię. Sens filozofowania nie polega na znajdowaniu gotowych rozwiązań, które dają poczucie szczęścia. Polega on na ciągłym szukaniu odpowiedzi na pytania, a filozofowie z przeszłości mogą nam w tym tylko pomóc.

7. Filozofia a religia.

Religia patrzy na wszystko dookoła z perspektywy swoich wierzeń, tego, co odczuwa dusza.

Filozofia patrzy na świat z perspektywy tego, co może zgłębić nasz umysł, a także z perspektywy doświadczenia. Zgłębiania wszystkiego takimi siłami, jakie posiada człowiek - umysłu, rozumu. Nie odwołuje się do niczego, co jest wierzeniem.

Filozofia a religia

Filozoficzne koncepcje religii

• Psychologiczne koncepcje religii

1)Freud - religia nerwica ludzkości

-sfera podświadomości (id)

-sfera nadświadomości (super ego)

-sfera świadomości (ego)

O zachowaniu człowieka decydują dwa popędy:

• Eros - dążenie do życia

• Tanatos - popęd śmierci, popęd zniszczenia.

• i b) = normy moralne -> sumienie -> źródłem jest religia

religia:

-tłumienie dwóch popędów(sublimacja)

-normy moralne, które daje religia wzbudza nerwice.

-zmusza do panowania nad popędami

-uśmierza ból istnienia.

Teoria Freuda'a -> redukcjonizm-> uproszczenie

Opisuje jeden typ religijności - religijność chorej.

Karykatura religii. Bog istota represywna, żąda od człowieka posłuszeństwa.

2)Jung- religia jest faktem psychicznym; dzieje się w psychice jednostki.

-> koncepcja człowieka : człowiek jest istotą, która wyłoniła się z organicznego procesu życia dzięki świadomości.

Człowiek dąży do jedności między świadomością a naturą.

W każdym z nas jest:

->świat zewnętrzny-> świadomość zbiorowa całej ludzkości:

wartości + normy = kultura (izoluje od kosmosu)

Archetyp - są to niezależne od naszej woli i myśli rekcje, na pewne typowe sytuacje. Przejawiają się w postaci symboli i mitów.

Religia-> konieczny element życia psychicznego polegający na przeżywaniu przez człowieka integracji duchowej.

->niezbędność religii i jej pozytywne funkcje

->człowiek religijny = człowiek zdrowy

3) Fromm - istota ludzka należy do królestwa zwierząt, a jednocześnie wykracza poza swoją zwierzęcość.(potrzeby ludzkie: miłość->troska, poczucie odpowiedzialności, poszanowanie, poznanie)

Formy miłości:

-braterska

-matczyna

-erotyczna

-samego siebie

-Boga

Religia najwyższa forma miłości -> każdy człowiek ma potrzebę religii

Marksistowska koncepcja religii (głosi materializm) - ontyczny materializm

Religia->zbudowana na teorii materialistycznej, redukuje fenomen religii do faktu zjawiska socjologicznego; daje tożsamość narodową.

Marks nie propagował walki z religią; pokazywał negatywne skutki; religia jest niebezpieczna dla jednostki.

Alienacja -> obcość; religia wyobcowuje człowieka; jest kimś obcym, nieautentycznym.

Religia zagraża

-rewolucji (odrzucić religię i dokonać społ. rewolucji)

Marks opisuje karykaturę religii, religię chorą, relacje ja - Bóg opartą na relacji Boga jako pocieszyciela.

Zaczął zwalczać religię, gdy stał się podstawą system państwa socjalistycznego w państwie Radzieckim po 1917 r.

9. Podstawowe problemy filozofii ( na podstawie przypowieści Platona o jaskini ).

Jaskinia Platona, filozoficzna metafora występująca w Państwie Platona, przedstawiająca uwięzionych w jaskini ludzi, przykutych do skał łańcuchami, którzy oglądają jedynie cienie (zjawiska) prawdziwej rzeczywistości; jest to syntetyczny skrót dyskursu filozoficznego na temat poznania idei; metafora j.P. odegrała znaczącą rolę w filozofii.

1. Jaki poznajemy świat - taki jaki jest czy tylko jego odbicie

2. W jaki sposób poznajemy świat

3. Za pomocą, czego poznajemy świat - narzędzia poznawcze

4. Gdzie znajduje się źródło prawdy o rzeczywistości

10. Podział filozofii ( teoretyczna, praktyczna ) :

1) teoretyczna:

Ontologia ( o bycie jako bycie, rzeczywistość na tym samym poziomie )

Filozofia przyrody ( nauka o przyrodzie w Odróżnieniu od empirycznych nauk przyrodniczych )

Antropologia (filozofia nauk o człowieku w odróżnieniu od nauk szczegółowych )

Teologia ( filozoficzna nauka nauka o Bogu w odróżnieniu od nauk „objawionych”)

Teoria poznania ( filozoficzna nauka o poznaniu, teoria rozumienia )

2) praktyczna :

To taki obszar, który jest skoncentrowany na działaniu i twórczości, ma mieć zastosowanie w rzeczywistości )

Etyka ( nauka o działaniu mającym znaczenie moralne, koncentruje się na jednostce, normy, naukowe refleksje )

Estetyka ( filozofia sztuki )

11. Filozofowie starożytności - wymienić

-Tales z Minety
-Anaksymander z Minety
-Anaksymanes (zmarł ok. 525 p.n.e.)
-Heraklit z Efezu (ok. 567-484 p.n.e.)
-Pitagoras z Samos ( ok.. 572-480 p.n.e.)
-Parmenides
-Empedokles
-Demokryt z Abdens (ok. 460-370 p.n.e.)
-Sokrates (ok. 469-399 p.n.e.)
-Platon (ok. 427-347 p.n.e.)

12. Filozofowie średniowiecza.

-Św. Augustyn Aureliusz (354-430)

-Tomasz z Akwinu(1225 - 1274)

-Św. Franciszek z Asyżu (1182-1226)

-Św. Anzelm (1033 - 1109)

15. Co to jest ontologia?

Ontologia jest to nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o bycie jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje, czyli "tego, co jest", zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy. Jest to dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.

Zagadnienia wynikające z refleksji nad bytem to:

- teoria materializmu (materializm to ogólna nazwa systemów filozoficznych twierdzących, że jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś wszelkie inne byty są wytworem psychiki),

- idealizm (zakłada istnienie bytów wiecznych nie podlegających zmianom),

- neutralizm (uwzględnia oba punkty widzenia jednocześnie).

16. Scharakteryzuj system filozoficzny Platona.


1) w ontologii: przekonanie, że istnieje byt idealny i że byt realny jest odeń zależny.
2) w psychologii: uznanie, że dusza istnieje niezależnie od ciała i że ciało jako byt niższy jest zależne od niej.
3) w teorii poznania: twierdzenie, że istnieje wiedza rozumowa, niedoświadczalna, wrodzona, i wiedza zmysłowa, niepewna i złudna.
4) w metodologii: przyjęcie metody dialektycznej i podporządkowanie jej metody empirycznej.
5) w etyce: uznanie, że właściwym celem człowieka są dobra idealne i że dobra realne powinny być traktowane jako środki do niego wiodące.

17. Ontologia platońska

Platon uważał, że coś co jest naprawdę, musi istnieć wiecznie i musi być niezmienne, bo inaczej jest tylko jakimś "pseudobytem", który jest stale zagrożony zmianą lub zniknięciem. Wg Platona prawdziwie wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest odbiciem idei. Relacja między światem idei a światem materii jest podobna do odbicia. Materia jest zależna od idei, jest jej odbiciem. Najwyższą formą bytu jest idea dobra. Obdarza ona inne byty istnieniem. Celem materii jest zjednoczenie się ze światem idei. Zmiana była dla Platona złem, ponieważ z każdą zmianą wszystkie rzeczy oddalają się coraz bardziej od pierwotnych idei. Przeciwieństwem zmiany jest stałość, która wg Platona jest czymś boskim. Dlatego świat materialny jest zły, a świat duchowy - jako niezmienny - jest dobry. Zgodnie z ontologią platońską człowiek to dusza uwięziona w materii.

18. Co to jest idealizm metafizyczny?

idealizm metafizyczny :

- zakłada że należy szukać co się dzieje poza tymi zjawiskami. Byt nie kończy się za zajawiskami bo tam kryje się inny byt i trzeb go zbadać

- jest to stanowisko w metafizyce występujące w odmianie obiektywnej i subiektywnej:

- obiektywny - głosi, że byt samoistny przysługuje wyłącznie ideom (m.in. Platon, G.W.F. Hegel)

- subiektywny - przyjmuje za istniejące jedynie indywidualne podmioty, ich wrażenia i pojęcia (m.in. G. Berkeley)
Berkley: Nie mam bezpośredniej intuicji tego, że istnieje materia; nie mogę również z wrażeń zmysłowych, z idei, z pojęć, z działań lub uczuć wyprowadzić ani prawdopodobnego, ani koniecznego wniosku, aby istniała substancja, niezdolna do myślenia i postrzegania, nieaktywna. Natomiast o istnieniu mojego Ja, to znaczy mojej duszy, umysłu lub zasady myślącej, posiadam wiedzę oczywistą na podstawie refleksji.

- rzeczywistość otaczająca człowieka to dziedzina nad którą nie należy się zatrzymywać w refleksji filozoficznej. Rzeczywistość nie jest poszukiwanym bytem lub tez nie jest bytem jedynym lecz stanowi zupełnie inny byt.

- rzeczywistość jest poszukiwanym bytem, wymaga interpretacji, która jednak nie prowadzi w kierunku innego bytu

19. Co to jest materializm metafizyczny?

materializm metafizyczny - ujmuje świat nie rozwojowo, nie dynamicznie, niehistorycznie. W materialiźmie metafizycznym wyróżniamy dwie odmiany: materializm mechanistyczny oraz materializm wulgarny. Materializm mechanistyczny ujmuje rzeczywistość jednopoziomowo i mechanistycznie tzn. redukuje wszystkie rodzaje materii i ruchu do materii mechanicznej i ruchu mechanicznego. Jest to tzw. redukcjonizm mechanistyczny, który nawet człowieka traktuje jako skomplikowany układ mechaniczny, różniący się np. od maszyny czy od kamienia jedynie stopniem złożoności i niczym więcej. Dominował w XVII i XVIII wieku i jego przedstawiciele to Holbach i Mettrie. Materializm wulgarny - nazywany tak właśnie z uwagi na utożsamienie myśli i świadomości z pewnym rodzajem materii - pojawił się w XIX wieku i jego przedstawiciele to Buchner i Vogt.

20. Metafizyka Arystotelesa.

Arystoteles przedstawia metafizykę jako najbardziej boską i najczcigodniejszą naukę ze wszystkich nauk jakie człowiek może sobie przyswoić. Za cel stawia człowiekowi poznanie prawdy i nie jest związana z żadnymi przktycznymi działaniami, co jeszcze bardziej zdaniem Arystotelesa ją nobilituje. Zajmuje pierwsze miejsce obok fizyki i matematyki wśród nauk teoretycznych, które z kolei przewyższają wszystkie pozostałe nauki.

Termin metafizyka został utworzony przez Andronikosa z Rodos, który porządkując spuściznę Arystotelesa, czternaście ksiąg mówiących o zasadach bytu, umieścił po pismach fizycznych. Andronikos nazwał je jako “to, co następuje po fizyce”, po grecku: “ta meta ta physika” - co w skróconej łacińskiej formie brzmi “metaphysica”. Arystoteles zaś posługuje się nazwą filozofia pierwsza lub teologia w przeciwieństwie do filozofii drugiej lub fizyki. Metafizyka Arystotelesa zajmuje się rzeczywistością poza-fizyczną i wychodzi poza poznanie empiryczne.

Arystoteles przedstawił cztery definicje, które charakteryzują metafizykę: “a) metafizyka zajmuje się przyczynami i pierwszymi lub najwyższymi zasadami, b) metafizyka zajmuje się bytem jako bytem, c) metafizyka zajmuje się substancją, d) metafizyka zajmuje się bogiem i substancją ponadzmysłową” ([10], s.396) .

Wiele niejasności pojawia się w sposobie rozumienia zwrotu “byt jako byt”. Barnes interpretuje to tak: “ nie jest specjalnym rodzajem bytu i w rzeczywistości w ogóle nie ma takiej rzeczy, jak . Gdy Arystoteles mówi, że istnieje nauka badająca ma na myśli to, iż jest nauka rozważająca sam byt (istnieje), i że rozważa ona właśnie jako byt; jest to zatem nauka, która zajmuje się istniejacymi rzeczami ( a nie jakimiś abstrakcyjnymi i rzeczami nazwanymi bytem), i które rozważa je właśnie jako istnienie”

21. Co to jest substancja?
Arystoteles wymyślił to pojęcie. Substancja określa rozumienie bytu. Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei, a w jego miejsce wstawił jeden byt - określił go mianem substancji. Dojrzał on w substancji 2 składniki - materię i formę. Cała rzeczywistość nas otaczająca jest zbiorem wielu substancji. Substancja przejawia się też w postaci potencji i aktu.

Co to jest substancja? Jest istotą bytem samoistnym, który istnieje sam przez się i nie jest uwarunkowany istnieniem innego bytu. Jest nią także byt jednostkowy, konkretny a więc jednostkowa rzecz. Substancja jest formą, jak również połączeniem formy i materii.
Wielokrotnie była podkreślana wieloznaczność substancji. Mogą nią być ciała proste, a także ciała w ogóle, a także rzeczy które z tych ciał są złożone. Substancją jest również wewnętrzna przyczyna rzeczy, które istnieją, a które to nie są orzekane o jakimś przedmiocie, jak na przykład kwestia duszy w zwierzęciu. Substancją jest też część wewnętrzna rzeczy, część która ogranicza te rzeczy, jak też określa ich indywidualność. W momencie kiedy ulega zniszczeniu owa indywidualność, zniszczeniu ulega również ta rzecz. Substancją jest też istota, która wyrażona jest w definicji.
"Substancja jest pod każdym względem pierwsza: pod względem pojęciowym, poznawczym, czasowym". Tylko i wyłącznie substancja ma takie możliwości, aby istnieć oddzielnie. Do substancji należy na przykład: woda, ogień, ziemia, a także ich części itd. Wszystkie określenia, można sprowadzić do dwóch podstawowych rodzajów substancji. Jednym z nich jest konkretna rzecz, czyli taka która została połączona z materii i formy i która zawiera w sobie materię i formę. Drugim rodzajem substancji, jest forma jako taka. Substancja która składa się z materii i formy, jest substancją cechującą się powstawaniem i ginięciem, a więc jest substancją zniszczalną. Substancja jako sama forma, nie podlega ani powstawaniu, ani niszczeniu, dlatego też nie jest substancją podlegającą procesowi powstawania. Jest kilka rodzajów substancji.

22. Substancja a przypadłość.

"Metafizyki" zauważył, że każda rzecz na świecie składa się z formy i materii, jako cech istotnych oraz dziewięciu przypadłości (cech nieistotnych). Cechy istotne to te, bez których przedmiot nie byłby sobą. Substancją, czyli bytem samoistnym są konkretne rzeczy, natomiast jakości, kwanty i stosunki mogą istnieć tylko w związku z rzeczami jako ich przypadłości. Substancja tym różni się od przypadłości, że substancja nie orzeka o przedmiocie, a przypadłości orzekają o przedmiocie. "Substancja oznacza to, co nie jest orzekane o przedmiocie, natomiast powszechnik(przypadłość) jest orzekany zawsze o jakimś przedmiocie".

23. Materia a forma.

Własności pojęciowe, ogólne i gatunkowe rzeczy nazwał formą, a pozostałe materią. "Materia jest to pierwotny substrat każdej rzeczy, z którego ona powstaje w sposób nieprzypadkowy". Materia według Arystotelesa obejmuje wszystko to, co jest z natury nie uformowane, nieokreślone. Materię rozumiał jako nieokreślone podłoże zjawisk i wszelkiej ich przemiany; jest tym, z czego substancje są utworzone i co trwa nawet wtedy, gdy substancje ulegną zniszczeniu (gdy zbijemy wazon, to jego forma ulegnie zniszczeniu, ale materia trwa nadal). Materia jest tym, co w substancji jest wielością, różnorodnością, podzielnością (z formy może pochodzić jedynie jedność). Materia nie istnieje samodzielnie, tak samo jak nie istnieją samo dzielnie idee, - wszystko to są abstrakcje. Naprawdę istnieją jedynie konkretne zespoły materii i formy. Forma była dla Arystotelesa ważniejsza, pojmował ją jako realny odpowiednik pojęcia. Można wyróżnić dwa rodzaje materii: zmysłowa, a duga to przedmiot myśli. Pierwotne rozumienie formy wskazywało na widzialny kształt przedmiotu, a więc oznacza kształt, a dokładnie formę zewnętrzną.

24. Istota a istnienie.

Istota, esencja, eidos - w filozofii istota ma być samym sednem rzeczy, ich prawdziwą naturą, wiedzą, która wydaje się osiągalna, jeśli tylko jeszcze trochę wgłębimy się w poznanie świata. W prostszej wersji istota bytu to to, co sprawia, że byt jest taki jaki jest, albo że w ogóle jest.

Istnienie (łac. existentia) - jedna z najbardziej fundamentalnych (obok pojęcia istoty - essentia) kategorii (pojęć) metafizycznych. W filozofii klasycznej (arystotelesowsko-tomistycznej) fakt bycia, czegoś, co określa i specyfikuje istota. Każdy byt składa się z istoty - tego, czym ten byt jest, i istnienia - faktu bycia. Każdy byt jest więc istotą (essentia) istniejącą. Platon - naprawdę istnieją tylko idee, Arystoteles - istnieją rzeczy złożone z aktu i potencji, Tomasz z Akwinu - istnieje tylko Bóg - jedyny Byt będący czystym Aktem Istnienia, inne byty tylko partycypują - otrzymują istnienie od Niego, Heidegger - nowa metafizyka = prawdziwa ontologia czyli teoria istnienia.

25. Filozofia religii.

Filozofia religii, dziedzina filozofii, której gł. przedmiotem badań jest religia; zajmuje się istotą religii, jej stosunkiem do metafizyki i filozofii człowieka;

m.in.: S.A. Kierkegaard, J.H. Newman, M. Blondel, R.K.L. Otto, M. Scheler, M. Buber.

26. Rudolf Otto- sacrum w jego koncepcji.

Podstawowym pojęciem używanym przez R. Otto jest numinotyczność - łac. numen, czyli bóstwo. Numinosum charakteryzuje się niesamowitością, dziwem. Przedmiotem świadomości numinotycznej jest mysterium. Z jednej strony to mysterium tremendum tzn. przedmiot pełen grozy, wywołujący lęk. Z drugiej strony to mysterium fascinans - przedmiot pociągający, fascynujący jak nic innego. Najważniejsze jest nieredukowalne (antyreduckjonizm) uczucie, przeżywanie sfery sacrum, w stosunku do której ma się odczucia ambiwalentne- starch i lęk oraz fascynację.

numinosum [łac.], u R.K.L. Otto — tajemnicza, sakralna moc, napawająca człowieka przerażeniem i lękiem (mysterium tremendum), a jednocześnie pociągająca go i zniewalająca (mysterium fascinosum).

R. Otto w dziele Świętość (1917, wydania polskie 1968, 1993) stwierdził, że do zdefiniowania świętości (sacrum) nie wystarczają racjonalne określenia i wprowadził termin numinosum (z łacińskiego numen - "bóstwo") jako czegoś niewyrażalnego i niepoznawalnego - tajemnicy, która przeraża i jednocześnie pociąga.

W ujęciu Otta numinosum jest synonimem pojęcia sacrum, a ściślej zmodyfikowanej wersji pojęcia sacrum, rozumianego jako tajemnicza moc, oddziałująca na człowieka w sposób ambiwalentny, jako coś zarazem przerażającego (misterium tremendum) i pociągającego (misterium fascinans);
koncepcja Otta nie implikuje żadnych koniecznych związków tak rozumianego numinosum z etyką i moralnością, kładąc jednocześnie silny akcent na irracjonalnych aspektach zjawiska świętości, nie poddającego się logicznej analizie i uchwytnego jedynie w sposób przybliżony za pośrednictwem symboli.

27. Misterium tremendum i misterium fascinosum.

R. Otto wprowadził pojecie numinozum- aby podkreślić swoistość tego, co święte, z lac.numen- bóstwo. Na strukturę numinozum składa się:

• Element racjonalny- doktryny, opisy, pojęcia

• Element irracjonalny- tajemnica, która stanowi jadro każdej religii

• Doświadczenie numinozum to 2 sprzeczne fenomeny:

-misterium tremendum- doświadczenie grozy, leku

-misterium fascinosum.

Doświadczając tajemnicy świętości, wtedy gdy mamy do czynienia z misterium tremendum, czyli doświadczeniem leku, zdziwienia, a także mist fascinosum (tajemnica fascynacji, miłości, prowadzącej do uszczęśliwienia)

Dusza- siedziba misterium tremendum i fascinosum jest dno duszy.

Zdolność doświadczania świętości jest rożna dla rożnych ludzi. Wrażliwość można rozwijać wg Otton fenomenologia. Otto nie opisuje bóstwa tylko fenomen zjawiania się bóstwa

28. Filozofia religii w ujęciu Mircea Eliade.

Mówi o jednostkowym przeżyciu religijnym, szukał istoty religii. Głosił, ze wszędzie i zawsze człowiek okazuje się być istota homo-religious(naturalna potrzeba więzi człowieka z sacrum), a wiec religijna. Wprowadził pojecie profanum. Człowiek istnieje w dwóch sferach- sacrum i profanum. Odkrycie sacrum łączy się ściśle ze świadomością realności świata, bo to co święte wg M. Eliade jest doświadczeniem bytu, rzeczywistości tego, co jest trwale, wieczne. Profanum, to wszytsko co jest przypadkowe, chaotyczne. Doświadczenie świętości to doświadczenie pełne bytu. Profanum- wartość pozorna, nietrwała. Wprowadził odział na czas świecki i sakralny. Hierofania- objawienie świętości. Przestrzeń profanum- przestrzeń zdesakralizowana. Sacrum i profanum to rzeczywistość jakościowo różna, jednak przeplątają się ze soba.

30. Wyjaśnij pojęcia : czas świecki i czas sakralny.

Czas

• Świecki - to czas, w którym dokonuje się ludzka egzystencja.

• Sakralny (święty) - (in illo tempore), czas, który może być odwracalny i przywracany, rekonstytuowany przez uczestnictwo w święcie religijnym.

Czas świecki i czas święty:

Podział na czas święty i czas świecki to zwykłe trwanie czasowe, w które wpisują się akty pozbawione charakteru religijnego. Człowiek może przechodzić ze zwykłego czasu do sakralnego.

Różnica:

Czas święty z natury jest odwracalny, w tym sensie, że jest to czas praczas mityczny. Czas sakralny daje się, więc bez końca odzyskiwać, bez końca powtarzać. Przy każdym okresowym święcie odnajduje się ten sam czas sakralny, co w poprzednim święcie. Dla człowieka religijnego świat odnawia się, co roku, z każdym nowym rokiem świat odzyskuje pierwotna świętość. Święto nie jest upamiętnieniem wydarzenia mitycznego jest jego REAKTUALIZACJĄ.

31. Przestrzeń świecka a przestrzeń święta.
Dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna; są w niej rozdarcia, pęknięcia: są fragmenty przestrzeni jakościowo różne od innych. Jest więc obszar święty, a więc „mocny”, ważny i są inne obszary, nie uświęcone, a więc pozbawione struktury i konsystencji, jednym słowem - amorficzne, to właśnie „rozdarcie” przestrzeni pozwala na ustanowienie świata, gdyż ono to odsłania „punkt stały”, oś wszelkiej przyszłej orientacji, wszelkiego ukierunkowania, nic nie może zacząć dokonywać się - dopóki nie zyskamy orientacji, ukierunkowania, a wszelkie ukierunkowanie implikuje obranie pewnego punktu stałego. Dlatego właśnie człowiek religijny stara się umieścić w „środku świata” .

Natomiast dla człowieka świeckiego przestrzeń nie posiada zróżnicowanego charakteru, może zaczynać się, korzyć w dowolnie wybranym miejscu, jest ona bardziej uniwersalna, a co za tym idzie, łatwiejsza do opanowania.
Przez swoje podejście do przestrzeni człowiek religijny staje się w większym stopniu, od człowieka świeckiego, przywiązany do miejsca, a co za tym idzie trudniej mu podbijać nową przestrzeń tzw. obszar przygody. Zauważmy, że razem z rozwojem społeczeństwa, stajemy się coraz bardziej mobilni, coraz bardziej wykształceni i jednocześnie coraz mniej religijni. Z pewnością jest to wpływ naszego stosunku do niektórych wydarzeń, czy też rzeczy, których do tej pory nie byliśmy sobie w stanie wytłumaczyć w inny sposób, niż za pomocą wierzeń i religii. Wraz z postępem bardziej skłaniamy się do wytłumaczeń racjonalnych, a tłumaczenia metafizyczne odchodzą w cień.
Obecnie stajemy się coraz mniej przywiązani do miejsca, a co za tym idzie w większym stopniu, niż nasi przodkowie podbijamy przestrzeń, eksplorujemy, bądź to w celach komercyjnych, bądź dla przyjemności i zaspokojenia swej ciekawości ogarniamy cały glob i nie tylko. Stajemy się coraz bardziej „elastyczni”, nasze aspiracje wzrastają, a wraz z tym istnieje potrzeba angażowania w różne sprawy coraz większej przestrzeni, która to zaczyna stawać się miejscem.
Dla ludzi religijnych oczywiste jest oddzielenie przestrzeni świeckiej od religijnej. Przecież kościół nie jest taki sam jak ulica, na której się znajduje, a jak czasem ostatnio słychać to w pobliżu kościołów powstają lokale rozrywkowe. W jaki zatem sposób oddzielić przestrzeń sacrum od profanum? W tej dziedzinie dużą rolę odgrywa zwykły próg, który to trzeba przekroczyć by znaleźć się w miejscu kultu. Taki zwykły próg jest w stanie oddzielić dwa światy, oddzielić miejsce kontaktu z bogiem, od reszty świata. Taki próg to również dobra metoda na powstrzymanie złych mocy i duchów zagrażających domostwom.
(Podbijanie przestrzeni nie było takie proste jak teraz. Przecież coś żeby trwało musi najpierw zostać stworzone. Dlatego niezbędne było, a dla kultur pierwotnych nadal jest, odtworzenie kosmogonii, bądź „ochrzczenie ziemi”. Obszar niezamieszkały, nieznany dotąd, to kolejny czynnik powodujący niepewność a co za tym idzie strach, więc ludzie musieli w jakiś sposób oswoić zagarniętą przestrzeń, upodobnić ją do przestrzeni, w jakiej żyli do tej pory.
Z perspektywy społeczeństw archaicznych wszystko, co nie jest naszym światem nie jest jeszcze w ogóle światem. Okolicę czyni się swoją jedynie stwarzając ją od nowa, to jest uświęcając. Ta religijna postawa w stosunku do nieznanych ziem trwała nawet na Zachodzie aż do zarania naszych czasów. Konkwistadorzy hiszpańscy i portugalscy odkryte przez siebie terytoria brali w posiadanie w imię Jezusa Chrystusa. Postawienie krzyża uświęcało okolicę)

32. Sacrum , profanum.

Profanum - to co świeckie, pozbawione świętości

Sakrum - to co trwałe , wieczne, odkrycie sacrum łączy się ścisle ze świadomością realności świata.

33. Neotomistyczna koncepcja filozofii religii.
Neotomizm kierunek filozofii katolickiej, który powstały pod koniec XIX w. Jest to

współczesna wersja tomizmu, główny kierunek filozoficzny neoscholastyki, popularny w łonie katolicyzmu. Neotomiści opowiadają się za tzw. klasyczną koncepcją filozofii, akcentują różnicę między nauką a religią i sztuką; Za "filozofię pierwszą" uznają teorię bytu. Istotnymi wyróżnikami neotomizmu są: realizm, pluralizm, hylemorfizm, teizm, intelektualizm, klasyczna koncepcja prawdy, umiarkowany realizm pojęciowy.
Istnieją co najmniej cztery zasadnicze odmiany neotomizmu:

• tomizm tradycyjny (np. J. A. Gredt, S. Adamczyk),

• lowański (np. D. Mercier, K. Kłósak),

• transcendentalizujący (np. E. Coreth),

• egzystencjalny (np. E. Gilson, M. A. Krąpiec, M. Gogacz),

36. Wyjaśnij pojęcia : panteizm, deizm, teizm, ateizm, panateizm

Panteizm [gr. pán `wszystko', theós `Bóg'], ogólna nazwa doktryn filozoficznych lub religijnych utożsamiających Boga ze światem i negujących go jako osobę; przeciwieństwo teizmu; rozróżnia się panteizm emanacyjny (Plotyn), naturalistyczny (G. Bruno), obiektywny (B. Spinoza), idealistyczny (G.W.F. Hegel), ewolucjonistyczny (E. Renan).

Deizm - pogląd filozoficzny uznający istnienie Boga jako stwórcy świata materialnego (w rozumieniu duchowej siły sprawczej), lecz odrzucający przekonania religijne, w myśl których Bóg ma moc ingerowania w życie człowieka i kierowania światem materialnym. Według deistów, o istnieniu duchowej siły sprawczej świadczy racjonalny porządek świata materialnego i stałość praw fizyki. Najbardziej znanymi deistami tych czasów byli Wolter, Denis Diderot, Jan Jakub Rousseau.

Teizm - to wiara w istnienie Boga, bogów lub bogiń, którzy są osobami ingerującymi w losy świata, który jest ich dziełem; czuwającymi nad biegiem wydarzeń lub podtrzymującymi świat w istnieniu. Antonimem wyrazu "teizm" jest słowo "ateizm", czyli zaprzeczenie istnienia Boga/bogów. Głównym źródłem poglądów teistycznych są religie. Przykładowe religie teistyczne: chrześcijaństwo, islam, judaizm.

Panenteizm (gr. pan en theo - wszystko w bogu) lub pananteizm - pogląd, że świat jest częścią Boga. W odróżnieniu od panteizmu nie utożsamia świata tylko z Bogiem. Bóg zawiera świat, ale jest czymś większym. Panenteiści: Karl Christian Friedrich Krause, Charles Hartshorne.

Ateizm - odrzucenie teizmu lub stanowisko, że bóstwa nie istnieją. W najszerszym znaczeniu jest to brak wiary w istnienie bóstw. Słowo ateizm pochodzi od greckiego (a-, “nie”), (theos, “bóg”). Określenie to było przypisywane każdemu, kogo uznano za wierzącego w fałszywych bogów, żadnych bogów lub doktryny wchodzące w konflikt z ówczesnymi religiami.

37. Co to jest antropologia filozoficzna.

inaczej nazywana filozofia człowieka, jest to dziedzina refleksji filozoficznej, której głównym przedmiotem jest człowiek. Ujmuje go wieloaspektowo, ( w wymiarach metafizyczno-ontologicznym, moralno-etycznym, estetycznym, psychologicznym, społeczno-kulturowym itd.,) i próbuje odpowiedzieć na pytanie o to, kim jest, i określić jego strukturę ontyczną oraz miejsce wśród innych bytów. Rozwija się od starożytności, w większym lub mniejszym związku z pozostałymi dyscyplinami filozofii, a także z antropologią biologiczną i kulturową, psychologią, socjologią, medycyną, zyskując niekiedy znaczą autonomię.

Antropologia Filozoficzna zajmuje się sensem ludzkiej egzystencji, naturą ludzką, położeniem człowieka między przyrodą a Bogiem, stosunkiem człowieka do siebie samego, do drugiej osoby i do społeczeństwa;

współcześnie wyróżnia się dwa zasadnicze stanowiska w antropologii filozoficznej.: zorientowane biologicznie (człowiek jest - za Nietzschem - nieustalonym ostatecznie zwierzęciem) i kulturowo (człowiek jako twórca i wytwór kultury), przy czym poglądy większości filozofów sytuują się pomiędzy tymi dwoma biegunami.

38. Czy człowiek jest strukturą wyłącznie materialną?

Materializm, spirytualizm (idealizm), dualizm. Przeważnie mówi się o dwóch obozach: materializmie i idealizmie. Materialiści uważali, ze to przyroda istniała pierwsza. Idealiści twierdzili, ze duch istniał wcześniej niż przyroda. Owe dwa stanowiska istniały w filozofii od wieków i na przemian brały jeden nad drugim górę. Zasadnicza ontologiczna teraz materializmu- świat jest w całości materialny. Jedyną pierwotną i samoistną postacią bytu jest materia nie zaś duch. Materialistą był Demokryt. Stworzył syntezę przyrodniczej filozofii pierwszego okresu starożytności. Osnowę bytu widział w materii. Przedstawicielem materializmu jest też Marks. Marksizm nie zaprzeczał, ze istnieje duch, ale twierdził że istnieje tylko w związku z ciałem . Jest on wynikiem rozwoju materii. Duch nie może być bytem pierwotnym i niezależnym od materii. Człowiek to istota materialna, w której w procesie ewolucji wykształcił sie duch. Spirytusowie- tu jedynie duch jest bytem pierwotnym i samoistnym. Platon za wszelką podstawę bytu przyjął ducha (idee). Idee w jego systemie filozoficznym są bytem wiecznym i niezniszczalnym. Idee to doskonałe wzory rzeczy. Rzeczy to tylko odbicie idei. Platon uważał, że istnieje byt idealny i byt realny, który jest zależny od bytu idealnego. Ujęcie duszy jako nieśmiertelnej doprowadziło do ostrego przeciwstawienia jej ciału. Dusza człowieka jest nieśmiertelna, niezależna od ciała, doskonalsza od niego. Człowiek to dusza władająca ciałem. Dusza stanowi istotę człowieka- ciało jest więzieniem duszy jej mogiłą. Arystoteles i Tomasz z Akwinu- nie tylko dusza jest człowiekiem.
Ważniejsze twierdzenia o człowieku
Człowieka, jak każdy byt, stanowi istnienie i istota, która jest formą i materią. Forma wraz z możnością niematerialną jest duszą człowieka. Materia z wyzwolonymi w niej przez duszę i wpływ otaczających nas substancji przypadłościami stanowi ciało ludzkie. W tym ciele stwierdzamy też obecność towarzyszącym przypadłościom i aktywizujących je substancji otaczających jako przyczyn celowych, regulujących zgodne z naturą przypadłości i ich działania.

Urealniające człowieka istnienie wyzwala w istocie człowieka intelektualność, a w całym człowieku powoduje swymi przejawami pojawienie się jego istnieniowych relacji osobowych. Intelektualność, która wyzwala rozumność, a także wiązanie się z osobami istnieniową relacją miłości, wiary i nadziei, czynią człowieka osobą. Mówimy krótko, że osoba to byt rozumny, który zarazem kocha, ufa i zabiega o trwanie w powiązaniach przez miłość i wiarę.

Relacje osobowe są podstawą tworzenia się wspólnot, takich jak rodzina, naród, Kościół, gdy są to relacje osobowe z Bogiem. Relacje, wyzwolone przez przejawy istoty, to ludzkie poznanie i postępowanie. Stają się one przedmiotem takich nauk, jak teoria poznania i teoria postępowania. Gdy wiążą ludzi relacje osobowe i zarazem relacje istotowe, powstają wspólnoty jak szkoła, uniwersytet, zakład pracy, szpital czy inne. Analiza stanowiących człowieka i znajdujących się u podstaw wspólnot pierwszych elementów strukturalnych jest metafizyką człowieka

39. Człowiek własnym Demiurgiem? Dusza i Demiurg - Budowniczy Świata

Oba światy - świat idei i świat materialny są według Platona odseparowane i nawzajem się nie przenikają. Jedynymi odstępstwami od tej reguły jest ludzka dusza i Demiurg - boski budowniczy świata. Aby odpowiedzieć na pytanie, jak możliwe jest poznanie prawdziwego bytu, jak możliwe jest przejście od świata rzeczy do świata idei, należy zbadać naturę narzędzia, którym wiedzę o ideach zdobywamy, a więc umysłu, czy też mówiąc słowami platona - duszy. Schemat platońskiej koncepcji duszy przedstawić można nastepująco^[1]:

• dusza jest nieśmiertelna (To bowiem, co się zawsze porusza, jest nieśmiertelne), ona jest motorem napędzajacym ciało

• dusza, zanim przeoblekła sie w ciało i zamieszkała w nim niczym "ślimak w skurupie", przebywała w świecie idei

• dusza, zstępując w ciało, zapomina o wszystkim, czego nauczyła się w świecie idei

• dusza, chcąc zdobyć wiedzę musi odtworzyć to, czego doświadczała w świecie idei

Według Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę, która pochodzi wprost ze świata idei. Podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna, niestworzona i niezniszczalna. Dusza, należąc do świata idei może poznawać idee. Inną cechą duszy jest zdolność do poruszania się samej z siebie. Z ideą nieśmiertelności duszy wiąże się idea jej preegzystencji: istniała ona przed narodzeniem i została uwięziona w ciele, które jest jej grobem. Jej celem jest zatem odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do świata idei. Platon dzielił duszę na trzy części: na boski rozum oraz należące częściowo do świata postrzeżeń szlachetniejsza popędliwość i niższa pożądliwość.

Świat materialny jest bezrozumny, ale zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i ład. Jest to zrozumiałe jedynie, gdy przyjmiemy celowość świata, a zatem jego stworzenie. Istotą, która zbudowała świat materialny jest właśnie Demiurg. Z jednej strony wzorował się on na ideach, co powoduje pewne zbliżanie się rzeczy materialnych do doskonałości. Z drugiej strony zbudował świat z odwiecznie istniejącej materii, czy też bezrozumnego tworzywa (dechomenon) co powoduje, że odbicie idei jest niedoskonałe

40. Człowiek w koncepcji Nietzsche'go.

Nietze był wyznawcą Darwinizmu. Głosił, że człowiek i jego Zycie nie wykracza poza płaszczyznę biologiczno- wegetatywną. Głosił sprzężenie między chęcią trwania, walką o byt i śmiercią. Fundamentalną zasadą życia ludzkiego według Nietzego miał być dobór naturalny. Człowiek jako część przyrody. Wg Nietzego człowiek nie jest dziełem Boga ale najbardziej nieudanym zwierzęciem. Dostrzegał on wyższą duchową aktywność człowieka, ale aktywność ta nie była autonomiczna, szczególna, wyjątkowa w stosunku do świata biologii. Nietze był przekonany, że człowiek więcej stracił, niż zyskał przechodząc ze świata przyrody do świata kultury, gdyż poprzez to stracił równowagę, dopadła go moralność, etyka. Nietze głosił odrzucenie etyki, Boga, mówił żeby kierować się instynktami. Wierzył on, że pojawi się człowiek, który będzie czerpał dobro z samego siebie, że będzie `nad” dobrem i złem. Człowiek w tej koncepcji ma być sam twórcą wartości etycznych.

41. Człowiek stworzony przez Boga czy przez ewolucję?

Szukając prawdy o człowieku, chrześcijanie napotykali przekaz Księgi Genesis o jego stworzeniu. I w tym pozornie naiwnym opisie odnajdywali prawdy o tym, że stworzeniu człowieka Bóg poświęcił wiele trudu; że nie jesteśmy tylko częścią materialnego świata, ale nosimy w sobie cząstkę, która posiada niematerialny wymiar; że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo samego Boga. Wreszcie, że Bóg stworzył człowieka, aby uczynić go swoim współpracownikiem i uczestnikiem swej chwały. Już od dawna zauważano w biblijnej relacji prawdę, że Bóg dla stworzenia człowieka posłużył się ziemskim tworzywem. Prawda ta bliska jest później zaistniałym tezom ewolucjonistów.
W połowie XIX wieku wydawało się jednak wielu, że ogłoszona przez Karola Darwina i Alfreda R. Wallace'a teoria ewolucji gruntownie zburzyła dotychczasowe wyobrażenia na temat początków ludzkości. W gruncie rzeczy nie ma sprzeczności między teorią ewolucji a biblijnym opowiadaniem o stworzeniu człowieka. Tzw. kreacjonizm, czyli twierdzenie, że człowiek został bezpośrednio stworzony przez Boga, nie może być przeciwstawiany prawdom głoszonym przez naukę, ponieważ jest twierdzeniem z innego porządku poznawczego - a mianowicie z porządku prawd głoszonych przez wiarę. Przeciwstawianie więc prawdy wiary o stworzeniu świata i człowieka przez Boga prawdzie głoszonej przez naukę o ewolucyjnym, stopniowym zaistnieniu obecnych ich kształtów jest nieporozumieniem. Jedna prawda nie wyklucza drugiej.

Człowiek stworzony przez Boga czy ewolucję?

Za pomocą rozumu nie jesteśmy stanie poznać wprost powiedzieć, że człowiek został stworzony przez Boga.

Na drodze procesu rozumowania (naukowego) można dojść do wniosku, że człowiek jest tylko jednym z ogniw łańcucha ewolucji. Jednakże głębsza refleksja nad istotą ewolucji osoby ludzkiej prowadzi do wniosku, że człowiek jest jedynym bytem na ziemi, u którego można zaobserwować np. odwoływanie się do sumienia, etyczne wartościowanie wyborów, zadawanie sobie pytania o sens istnienia siebie samego i świat.

Te wyżej wymienione przymioty wskazują, że człowiek posiada w sobie pierwiastek przekraczający poza tylko biologiczną przynależność do świata natury. Kieruje nas to na pytanie pochodzenia tego pierwiastka w człowieku, co mogłoby wskazywać na interwencję Stwórczą. Boga. Filozofia jednak nie posiada narzędzi poznawczych, które pozwoliłyby odpowiedzieć na pytanie w sposób dosłowny.

42. Człowiek trzciną myślącą - kto to powiedział? Skomentuj.

B. Pascal. Powyższe stwierdzenie wyraża paradoksalną prawdę o człowieku: z jednej strony jest on kruchym i ulotnym elementem świata materialnego, z drugiej niekoniecznie przewyższa ten świat będąc unikalnym bytem, który posiada zdolność myślenia, zadawanie pytań, poszukiwania sensu.

„(…) on wie, że umiera, i zna przewagę, jaką wszechświat ma nad nim. A świat nie wie o tym nic. Cała tedy godność nasza leży w myśli…”

43.Człowiek misterium wolności.

Człowiek jako jedyna istota w świecie ożywionym posiada zdolność wybierania, a jest to możliwe dzięki używaniu woli. Tym też odróżnia się człowiek od świata zwierzęcego, zwierzęcego, którym wszelkie zachowania zdeterminowane są przez działanie instynktu. W procesie używania woli, człowiek posługuje się rozumem - dokonuje wyboru. Każdy wybór osoby ludzkiej ma obiektywną wartość moralną - dobrą lub złą. Przed człowiekiem stoi zadanie wybierania dobra, jednak w swej wolności jaką posiada jego wola, może on w sposób nie skrępowany wybrać zło.

44.Człowiek w świecie wartości.

Świat, w którym żyjemy, jest światem wartości. Można w nim wyróżnić wartości ekonomiczne, estetyczne, moralne, prawne, poznawcze i religijne. Wszystkie te wartości tworzą system określany mianem sieci wartości. Jeśli niektóre z nich są przez człowieka preferowane i szczególnie wysoko cenione, tworzy się wówczas hierarchia wartości.
Na ogół przyjmuje się, iż pojęcie wartość stanowi podstawową kategorię aksjologii (nauki o wartościach) i że oznacza ona "to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich"

System i hierarchia wartości cechują każdą kulturę. Są one uzależnione od przeszłości historycznej, tradycji narodowych tworzących daną kulturę, będących spuścizną minionych pokoleń, warunków społeczno-ekonomicznych, stosunków międzyludzkich i własnościowych, systemu sprawowania władzy.

Życie człowieka jest procesem realizowania wartości. Człowiek jako osoba wolna dokonuje wyboru wartości, czyli tego, co uważamy za ważne, cenne dla jednostki i społeczeństwa, co jest godne wysiłku, poświęcenia, co stanowi cel dążeń ludzkich. Odkrywanie, przyjmowanie i prowadzenie życia zgodnego z przyjętym systemem wartości jest celem wychowania i samowychowania. Przyjęty system wartości wypełnia osobowość, nadaje kształt życiu człowieka, sens jego egzystencji. Kształtowanie pożądanej hierarchii wartości winno przejawiać się w stawaniu coraz lepszym. Człowiek dokonując wartościowania, powinien odrzucać wartości pozorne, a także rezygnować z wartości niższych na rzecz wartości wyższych i najwyższych.

45.Sumienie człowieka. Czy jest znakiem transcendencji buty ludzkiego?

Sumienie jest podstawowym zespołem podstawowych aktów poznania rzeczywistości, w której jesteśmy zanurzeni w praktycznym działaniu, jest także poznaniem doświadczalnym samego siebie, swych potrzeb, swego spełnienia przez odpowiednie czynienie dobra, a także w perspektywie bytowej wybieranych przez nas konkretnych dóbr.

Do tak zespolonych aktów praktycznego poznania dołączają się praktyczne sądy, typu: zrób to lub tamto, nie rób tego, zrób to tak, a nie inaczej. Sądów praktycznych jawiących się na tle sumienia, czyli zespolonych aktów poznania praktycznego bywa wiele, lecz po wewnętrznym zastanowieniu się wybieramy jeden sąd, przez który sami siebie determinujemy do takiego, a nie innego działania. Wybór ten jest wolny, gdyż dokonuje się w sferze ducha, a niezdeterminowanej materii. Jest to znakiem transcendencji (wychodzenia poza) ludzkiego bytu.

46.Człowiek wobec nadziei.

Nadzieja może być przezywana przez człowieka na kilku płaszczyznach:

1. jedna z nich dotyczy rzeczy bądź faktów jakie mają miejsce w obrębie obecnej doświadczonej przez nią rzeczywistości.

2. odnosi się do rzeczywistości, która przekracza ludzkie poznanie, a także czasowe istnienie osoby ludzkiej (kwestia bytowania po zakończeniu ludzkiego bytowania)

Człowiek nosi w sobie pragnienie zaistnienia rzeczy bądź faktów, dobrych dal niego, tak w zakresie obecnej rzeczywistości jak i u niektórych osób wobec rzeczywistości pozaziemskiej. Pragnienie to wypływa z ukierunkowania człowieka ku szczęściu.

47.Człowiek jako mikrokosmos.

Można wyróżnić w człowieku dwa rodzaje mikrokosmosów:

1. mikrokosmos biologiczny (ciało, komórki, mózg)

2. mikrokosmos na który składa sięgały świat myśli, uczuć, wyborów, przeżyć, dążeń, które „zawarte” są w osobie ludzkiej.

48.Człowiek istotą religijną.  

Religia jako zjawisko społeczno - kulturowe (doktryna, wierzenia, zasady moralne, kult, rytuały, społeczności) towarzyszy człowiekowi od początku jego życia na Ziemi. Wszędzie, gdzie pojawił się człowiek, rozwijał działalność religijną, o czym świadczą różnorodne ślady kulturowe.

Jako byt racjonalny, człowiek zdolny jest poznać otaczającą go rzeczywistość swoją w niej pozycję. Poznaje bezpośrednio, przeżywa i doświadcza swojej kruchości, ograniczoności, a więc bytową przygodność niewystarczalność swoją i innych osób. Równocześnie pragnie pomocy i umocowania w bytowaniu. Rodzi to spontanicznie myśl o jakimś „bycie mocnym”, bardziej przeczuwanym niż poznanym, czyli o jakimś bóstwie, Bogu.

49. Co to jest aksjologia?

Aksjologia- filozoficzna refleksja na temat wartości. Gr. aksios - wartościowy, cenny, logos - nauka, teoria, ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania.. Dzielimy ją na dwa działy:

1.wartości moralne ( zajmuje się nimi etyka)

2. estetyka

50. Co to jest estetyka?

Estetyka- filozoficzna refleksja na temat wartości piękna. jedna z dziedzin filozofii obok etyki, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii. Zaczątki estetyki odnajdujemy u sofistów, utworzona przez nich estetyka zajmowała się głównie teorią poezji i operowała trzema pojęciami: naśladownictwa, iluzji i oczyszczenia. W szerokim znaczeniu pojmowana jest niejednolicie, jako: ogólna teoria piękna dzieł sztuki i przedmiotów naturalnych. Zakres badań tak pojmowanej estetyki obejmuje wiele różnorodnych zagadnień, którymi zajmują się inne poza filozoficzne dyscypliny. Jeżeli chodzi o wartości estetyczne to trzeba powiedzieć, iż nie ma jednego, ogólnoludzkiego kanonu piękna. Kanony te są umowne, czasowe, ulotne.

51. Co to jest moralność?

Moralność- postępowanie dobre, czynienie dobra. Zbiór zasad które określają co jest dobre, a co złe. (szkodliwe).

Moralność można definiować jako sposób postępowania jednostki ludzkiej przyjęty pośród większości za normę, będąca częścią dziedzictwa kulturowego danej organizacji kulturowej, która wywołuje negatywne lub pozytywne emocje innych jednostek, nie jest lub jest sprzeczna z naturą człowieka oraz nie jest lub jest szkodliwa z punktu widzenia organizacji kulturowej danej społeczności.

52. Co to jest etyka?

Etyka- (z greckiego éthikós - zwyczajny; éthos - obyczaj, zwyczaj),filozoficzna refleksja na temat wartości moralnych zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania. Bada je, analizuje, określa i hierarchizuje. nie ma jednej etyki, jednego uniwersalnego systemu etycznego. Wynika to z tego, że ludzkość jest zróżnicowana cywilizacyjnie, kulturowo. Ogólnoludzka jest idea praw człowieka. Wyrasta ona z uniwersalizmu etycznego. Są to prawa do życia, wolności, zdrowia.

53. Co to jest racjonalizm
z łac. Rationalis-rozumny, rozsądny, pogląd filozoficzny głoszący prymat rozumu w działaniu i poznaniu ludzkim. ; wyższość poznania umysłowego nad poznaniem zmysłowym.

54. Empiryzm poznawczy
z grec. Empiria- doświadczenie. Kierunek teoriopoznawczy głoszący, że wszelkie poznanie oraz prawdziwa wiedza mają doświadczalne pochodzenie (Em. genetyczny) i są zdobywane oraz weryfikowane na podstawie doświadczenia zmysłowego( e.metodologiczny) . Mimo opozycji do racjonalizmu, empiryzm nie kwestionuje całkowicie roli rozumu w poznaniu, lecz zaprzecza możliwości zdobycia pewnego poznania wyłącznie metodami apriorycznymi np. na podstawie spekulacji.

55. Co to jest sceptycyzm poznawczy? :

Z grec skeptikos- wątpiący, krytykujący) negatywne stanowisko w sprawie poznawalności prawdy, którego fundamentem jest wątpienie, zaprzeczające możliwości uzyskania wiedzy prawdziwej. Przesłanką sceptycyzmu jest przekonanie o tym, że nie istnieją żadne obiektywne kryteria prawdy i prawdziwości.

56, Co To jest agnostycyzm poznawczy?:

Agnostycyzm poznawczy- pogląd filozoficzny polegający na przyjęciu niemożności pełnego, racjonalnego lub empirycznego ustalenia prawdziwości kluczowych faktów z dziedziny teorii bytu, takich jak istnienie materii Boga czy nawet realności świata zewnętrznego. Agnostycyzm poznawczy w odróżnieniu od agnostycyzmu religii nie musi stawać w ostrej sprzeczności z religią- głosi tylko, że religie to kwestia pozarozumowej wiary.

( Agnostycyzm z grec. Agnostos-nieznany, stanowisko teorio poznawcze zakładające niepoznawalność rzeczywistości- rzadziej w całości , częściej w pewnej jej części)

57. Najważniejsi przedstawiciele empiryzmu:

Francis Bacon , John Locke , David Hume, George Berkeley

58. CO TO JEST IDEALIZM?

Idealizm, stanowisko filozoficzne głoszące tezę o pierwotności czynnika duchowego (myśli, idei, świadomości) wobec materialnej rzeczywistości. Oznacza istnienie bytów wiecznych, nie podlegających zmianom.

Idealizm ma 4 znaczenia (2 potoczne i 2 filozoficzne):

- w mowie potocznej jako naiwna wiara, że wszystko dzieje się tak, jak sobie założymy; idealista wierzy, że np.: wszystko będzie dobrze, że wszyscy są dobrzy;

- idealizm pojawia się też potocznie w kontekście moralnym. Oznacza wiarę w nadrzędność norm moralnych oraz prawdy nad twardą rzeczywistością dnia codziennego. Idealista to człowiek kierujący się zasadami nadrzędności norm moralnych wbrew opinii innych ludzi;

- Idealizm filozoficzny ontologiczny- każdy system filozoficzny zakładający realność i nadrzędność świata idei nad światem materii. Świat idei determinuje świat materii. W skrajnych przypadkach idealizm odrzuca istnienie świata materii uznając go za złudzenie. Przedstawicielem idealizmu ontologicznego jest Platon (ontologia platońska);

- Idealizm filozoficzny poznawczy- zakłada całkowitą niemożność bezpośredniego poznania rzeczywistości materialnej. Jedyne co możemy poznać bezpośrednio to nasze własne myśli, uczucia. W skrajnej postaci zakłada, że nie ma sposobu żeby wyjścia poza własną jaźń. Przedstawicielem idealizmu poznawczego jest George Berkeley (solipsyzm- istnieje tylko to, czego się doświadcza).

---