Egzamin z filozofii z elementami logiki.

Minimalne wymagania na ocenę dostateczną; tzn. nie wystarczy tylko to wiedzieć, aby zdać; wystarczy jednego z tych tematów nie umieć, aby nie zdać.

　

　　　　　

1.Wyjaśnienie relacji między „ja”, obrazem rzeczywistości a rzeczywistości. 

　

W procesie poznania należy wyróznić:

ja - rozumiane jako podmiot poznający

mój obraz siebie i rzeczywistości, która poznajemy

rzeczywistość - to świat, byt, kosmos

Obraz rzeczywistości jest zarazem obrazem siebie w (wobec) niej. Nie można czegoś poznać nie ujmując zarazem siebie wobec tego, nie określając samego siebie:, np. kim jestem wobec tej osoby (zazwyczaj porównujemy: lepszy - gorszy, wyższy - niższy)?

 

Poznaje się siebie poprzez poznawanie świata i okresla się w nim swoje miejsce. Celem poznawania

jest uzyskanie prawdziwego obrazu samego siebie i otaczającej rzeczywistości, często jednak obraz

rzeczywistości może być prawdziwy albo fałszywy - w części lub całościowo. Kontaktujemy się z

rzeczywistością za pomocą jej obrazu, jaki sobie ukształtowaliśmy; z drugim człowiekiem tak samo.

Kontakt nie będzie udany, jeśli obraz nie będzie prawdziwy. Dotyczy to również obrazu siebie.Post

ępuję według tego, jak siebie widzę. Jeśli nie poznam siebie, to nie wyrażę siebie i nie stanę się sobą (wolny).

 

　

　

　

　　　　　

2.　　　　　　　　　　　 Definicja prawdy i jej wyprowadzenie. Kryteria prawdy.

Definicja prawdy

Prawda to zgodność (jedność, harmonia, odpowiedniość, tożsamość pod jakimś względem) obrazu (reprezentanta, myśli) z oryginałem, rzeczywistością (z tym, co reprezentowane). Prawdziwe jest coś wtedy, gdy objawia (pozwala poznać) to, co rzeczywiście istnieje, czyli objawia byt -

Prawda to objawianie bytu.

Prawda jest relacją między oryginałem a obrazem, a więc fałszywość to niezgodność obrazu z oryginałem

. Coś jest fałszywe wtedy, gdy nie przedstawia tego, co powinno przedstawiać. Fałszywość jest równoznaczna z nie-byciem sobą.

Kryteria prawdy

Koherencyjne kryterium prawdy

- Ponieważ byt i jego reprezentant (obraz) musi być niesprzeczny, czyli logiczny, konsekwentny i spójny (koherentny) - muszą być niesprzecznie powiązane elementy.

- Obraz i jego elementy muszą być w wewnętrznej zgodności. Jeżeli mam już uzasadniony obrazświata (sprawdzoną wiedzę o nim), a otrzymuje informację niezgodną z tym obrazem, to mam podstawy by mysleć że otrzymuje fałsz.

- Oparcie się na danej opowieści (informacji, teorii) w swoim postępowaniu przynosić ma oczekiwane skutki (weryfikacja hipotezy).

Pragmatyczne kryterium prawdy

- Właściwością tego, co prawdziwe, czyli objawiające byt, jest właśnie udostępnianie bytu, zapewnianie kontaktu (porozumienia, współdziałania) z nim. Dlatego pragmatyczne kryterium prawdy dotyczy skuteczności działania podjętego na podstawie danego obrazu.

- Zdania (obrazy) są prawdziwe, jeśli są wewnętrznie spójne, a działanie na nich oparte przynosi zamierzone skutki, cele.

- Jeśli oznaczymy jako „JA” podmiot działający i poznający, który dysponuje spójnym obrazem rzeczywistości (uzasadnioną i niesprzeczną wiedzą), to prawdziwość tego obrazu (zgodność z rzeczywistością) ujawni się jako skuteczność działań podjętych na podstawie tego obrazu (osiągnięte cele, brak pomyłek).

　

　

　

　　　　　 3.　　　　　　　　　　　 Funkcje języka w poznawaniu rzeczywistości.

　

Jednym z najwybitnijeszych filozofów lingwistów był Wittgeinstein, który twierdził że: "Granice mego

języka to granice mego świata". Według Wittgeinsteina rozumienie jest możliwe dzięki językowi, a sam

język jest narzędziem rozumienia. Czego nie potrafimy nazwać tego nie rozumiemy i pytamy co to jest.

Nasza wiedza jest zawarta w języku, którym operujemy. Rozumienie to opanowanie odpowiedniego

języka, umiejętność poprawnego nazwania tego, co spostrzegane zmysłami. Zdobywanie wiedzy to

poznawanie odpowiedniej terminologii pozwalaj

ącej opisać dane zjawisko.

Język jest nośnikiem „obrazów umysłowych”, umożliwia porozumiewanie się, poznawanie stanów drugiego

człowieka oraz wywoływanie w nim zamierzonych przez nadawcę myśli. Umożliwia kontakt z

rzeczywistością.

Język jest zespołem znaków i reguł ich używania, służących do myślenia (kształtowania myśli) oraz do

przekazywania (komunikowania) myśli, czyli pojęciowego, językowego obrazu świata.

Funkcje języka:

- porozumiewanie się

- poznawanie stanów drugiego człowieka

- wywoływanie w rozmówcy okreslonych stanów

- kontaktowanie z rzeczywistoscią

- przekazywanie mysli

- realizowanie myslenia i rozumienia

　

　

　

　　　　　4.　　 Źródła poznania: natywizm a empiryzm. Problem wiedzy wrodzonej. 　　　　　　　　　　

　

Źródła poznania

Pytanie: co w posiadanym przez cz

łowieka obrazie rzeczywistości pochodzi od niego, a co od rzeczywistości?

Inaczej: czy nasz obraz

świata zależy od świata, czy też jest przez nas samych skonstruowany?

Spór o

źródła poznania: czy istnieje wiedza wrodzona, czy też całą wiedzę zdobywa się w procesie poznania?

Natywizm - Platon i Kartezjusz (inaczej racjonalizm genetyczny) twierdzi, ze istnieje wiedza wrodzona.

 

Tezy Platona

- Dusza przed wcieleniem przebywaBa w [wiecie idei (bytów idealnych, wzorcowych).

- Zapomina o nich pod wpBywem ciaBa (wcielenia).

- WBasnym wysiBkiem mo|e je sobie przypomina

.

- Uczenie si to przypominanie sobie.

Platon podaje przyklad niewolnika, ktory potrafi rozwiazac proste zadania matematyczne bez wczesnej nauki. To dowód na to,

że wiedza jest wrodzona a nie nabyta skoro czlowiek ktory nigdy sie nie uczyl potrafi rozwiazac owe zadania.

§ Kartezjusz: sk d mamy np. poj cie doskonaBo[ci, je[li w tym [wiecie nie ma nic doskonaBego? Nie mo|e ono pochodzi

z doswiadczenia.

John Locke - empiryzm genetyczny (aposterioryzm) - uważał że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia, umysł jako tabula rasa. Czy jednak umysł może być „czystą tablicą” funkcjonującą bez żadnych reguł? Czy umysłowi - tak, jak tablicy - jest wszystko jedno, co i jak zapisuje (poznaje)?

Natywizm i empiryzm genetyczny połączył Kant.

Uważał, że nie przystępujemy do poznania „z niczym”. Zarys obrazu świata (albo zasady

konstrukcji tego obrazu) jest wstępnie dany. Warunkiem doświadczenia są pewłożenia uczynione (niekoniecznie świadomie) przedtem, a więc a priori. Np. z

koniecznści ujmujemy świat przyczynowo; nie da się inaczej, gdyż jest to struktura

wrodzona.

„Dane wrażeniowe bez pojęć są ślepe”, „Myśli bez treści wrażeniowej są puste”.

Poznanie jest nie tyle powstawaniem, co zmianą (wypełnianiem) obrazu rzeczywistości.

Trzeba mieć jakiś podstawowy, wstępnie dany obraz rzeczywistości, aby móc poznawać.

Umysł nie jest więc - wbrew stanowisku J. Locke'a - „czystą tablicą”, na której można pisać lub malować,co się chce. Jest raczej tablicą, na której widnieje zarys lub szkic, kontur j deterś obrazu.

Umysł nie jest czystą, niezapisaną tablicą, której jest obojętne, co na niej się rysuje.

Umysł dąży do poznania przyczyn.

 

　

　

　

　

　

　　　　　

5.　　　　　　　　　　　 Analogia mi ędzy twórczością a rozwojem.

Człowiek może - dzięki działaniu swej wyobraźni oraz umysłu - tworzyć obrazy

(wyobrażenia, projekty) rzeczy (bytów) nieistniejących, a następnie „wcielać” te obrazy,

konstruując coś nowego (wynalazek albo dzieło sztuki). Taka działalność to twórczość -

kształtowanie rzeczywistości według obrazu. Przy poznawaniu jest odwrotnie: obraz

kształtuje się pod wpływem rzeczywistości. Istotą twórczości jest wcielanie obrazu

(pomysłu, planu) istniejącego początkowo w sposób czysto intencjonalny (niematerialny):

przejście bytu czysto intencjonalnego w byt wtórnie intencjonalny. Twórczość człowieka

jest analogią rozwoju istot żywych. Różnica zależy od tego, czy czynnik kształtujący działa

z zewnątrz (twórczość), czy od wewnątrz bytu (rozwój). Wcielanie obrazu w istotach

żywych to rozwój.

Rozwój jest urzeczywistnianiem tego, co istnieje zaczątkowo w sposób tylko potencjalny,

czyli intencjonalny (możliwy). Rozwój jest analogią twórczości. Rozwój jest procesem

celowym i ukierunkowanym, a więc na jego początku musi być plan (informacja, projekt,

model, wzór, obraz), zapisany kodem genetycznym, oraz energia steruj

ąca rozwoje(życie).)

Energia w istotach

żywych jest ukierunkowana, twórcza. A energia ukierunkowana to wola.

Życie jest wolą i dlatego rozwój istoty żywej (tak, jak i twórczość) jest procesem celowym

(mamy częściowo z góry wyznaczone, kim możemy się stać).Rozwój jest aktualizacją

potencjalności, ale te potencjalności już od początku były aktywne, gdyż sterowały

przebiegiem rozwoju. Rozwój jest więc aktywizacją (wykorzystaniem) życia - energii

celowej (woli) działającej w człowieku. Jest to tak, jak z twórczością, na jej początku musi

być plan twórcy i jego energia. Im byt jest bardziej rozwinięty, tym pełniej wykorzystuje

dostępne (dane) mu życie, żyje pełnią życia (pełniej się „wypowiada”). W odniesieniu do

człowieka: im bardziej jest rozwinięty, tym bardziej jest prawdziwy, autentyczny, wierny

sobie, wolny. Analogia rozwoju i twórczości polega na tym, że obydwa procesy są

urzeczywistnieniem czegoś, co posiada celowość i ukierunkowanie, która jest

realizowana poprzez energię i wolę.

 

　

　

　　　　　

 

6.　　　　　　　　　　　 Struktura bytowa człowieka. Trzy stopnie (poziomy) poznania i działania.

 

　

　

Schemat: ja - obraz siebie i

świata - świat. Czym jest „ja”?

wcześniej była mowa o obrazie rzeczywistości, o jego najogólniejszych konturach. A czym jest „ja”, które posiada ten obraz? Żeby możliwy był obraz siebie, musi być „ja”. Czym jest „ja”? Co jest oryginałem (desygnatem) obrazu siebie? Co poznaję, gdy poznaję siebie?

Pytanie: co jest mną, a co jest moim obrazem mnie? Ciało jest mną czy elementem (warstwą)obrazu siebie (mnie)?

Ciało nie jest mną w ścisłym sensie; jest narzędziem mojego poznania i działania. Jest podstawą materialną obrazu siebie (jak substrat znaku). Poznaję i działam poprzez ciało; tak samo poprzez nabytą wiedzę (język) oraz hierarchię wartości (wolę).

Umysł jest narzędziem poznania umysłowego (rozumienia) i planowania działania.

Wola człowieka (jego cele) umożliwia(ją) ocenę wartości tego, co poznane oraz wybór działania.

Je

żeli jest w człowieku wola chcąca (wola Boga) i wola chciana, to jest też obraz rzeczywistości (informacja o rzeczywistości) poznający (umysł czynny, wiedza wrodzona) i obraz poznawany (umysł bierny, wiedza nabyta).

Poznaję i chcę dzięki temu, że już coś wiem i czegoś chcę: zaczątkowo, w zarysie, wstępnie, w sposób niejasny, niezróżnicowany. Poznanie i i pragnienie nabywane przez kontakt z rzeczywistością są tylko konkretyzacją, uzupełnieniem, aktualizacją, ujawnieniem tego, co dane w sposób zaczątkowy.

　

　　　　　

7.　　　　　　　　　　　 Zmienna i niezmienna natura (to żsamość) człowieka.

To co w człowieku jest niezmienne i ksztaltujace, jest pierwotne wobec tego co w nim zmienne i kształtowane. Natura niezmienna wiedzie prym nad zmienna natura. Czlowiek posiada pierwotnie swoje czlowieczenstwo, ktore moze byc zmieniane przez jego rozwoj, tworczosc czy nawet przez

zlo rozumiane jako brak dobra - aktualizacji natury ludzkiej.

　　

　　　　　

8.　　　　　　　　　　　 Definicja rozwoju cz łowieka: rozwinięta i skrócona.

Definicja skrócona - rozwój to stawanie sie tym, kim się juz właściwie jest, ale potencjalnie (jak np dziewczynka staje się kobieta)

Rozwinięta:

Rozwój człowieka to proces, która jest/ma:

-celowy (przewidywalne, ukierunkowany, uporządkowany)

-posiadający stan końcowy ( dojrzałośc, dorosłośc, doskonałość)

- długotrwały ( stopniowy, posiadający etapy pośrednie), nie da się go zbytnio przyśpieszyć i nieodwracalny.

W procesie rozwoju dokonuje się zadań rozwojowych (wiek szkolny, emerytalny), które są kierowane przez jażń, duszę w jakims celu. Dusza wyznacza kierunek rozwoju, a aktualizacja siebie powoduje ze stajemy sie tym kim jestesmy. Rozwój można ukierunkować swiadomie, ale nie dowolnie. Rozwoj dokonuje sie poporzez aktywnosc wlasna, ale na tle odpowiedniego srodowiska, ktoro pomaga nam zrozumiec kim jestesmy i spelnic nasze powolanie.

Sa 3 czynniki rozwoju - wyposazenie genetyczne (cechy wrodzone, zdolnosci),

środowisko (instytucje wychowujace) oraz aktywność wlasna (celowy wysilek).

　　　

　

　　

9.   Wielkość i słabość człowieka.

człowiek jest spragniony wielkości, której sam z siebie nie może osiągnąć

Wielkość człowieka polega na tym, że:

- nigdy nie wystarcza mu to co ma ;ub kim jest,

-posiada nieskonczone pragnienie

- jego umysł nie ma granic, nie zaspokaja go poznanie

- potrafi przezwycięzac siebie, uczynić z siebie ofiare

- moze tworzyc

- posiada nieutracalna godnosc

Słobość człowieka wynika z tego ze:

- sam się nie rozwinie, nie uszczęśliwi

- jest zależny od środowiska przyrodniczego, spolecznego, meczy się,zniecheca, choruje, uzaleznia sie

- nie jest samowystarczalny,

- działa wbrew sobie, szkodzi sam sobie

-nie zrealizuje celow bz pomocy

　

　

　

　

10.　　　　　　　　　　　 Definicja godności człowieka 

Definicja godności człowieka zawiera się w kategorycznym imperatywie Kanta - "Człowiek nie jest rzeczą...siebie i drugiego człowieka traktuj zawsze jako cel, nigdy tylko jako srodek"

Fundamentem praw człowieka jest jego godność. Kazdy ma prawo do rozwoju, czlowiek ma prawo do pomocy w rozwoju swoich specyficznych uzdolnien i pomocy w rozpoznaniu i wyborze dobra. Człowiek jest obrazem Boga i wobec tego jego głownym obowiazkiem jest upodobanie sie do obrazu Boga - stad też jego godność. Celem człowieka jest zawsze dobro, oraz wewnetrzna realizacja wartosci piekna i prawdy - a to jest oznaka godnosci.

　

11.　　　　　　　　　　　 Istota i tworzenie wspólnoty. Dzięki czemu powstaje?

Istotą człowieka jest życie w społeczeństwie. Arystoteles uwazał ze :poza spoleczenstwem żyją zwierzeta lub Bogowie" co wskazuje na to, ze czlowiek to istota spoleczna a poza spleczenstwem moga zyc tylko jednostki wybitne. Istota człowieka jest rozwoj, ktory moze byc realizowany w grupie. Lączenie się w grypy jest czyms naturalnym poniewaz nie wszyscy maja te same zdolnosci i umiejetnosci - nastepuje wymiana ktora ułatwia funkcjonowanie. Człowiek samotny wedlug tej zasady jest niepełny, nie moze zaistniec. Pelnia czlowieka realizuje sie w w byciu z innymi i w relacjach z innymi.

Wspolnota spoleczna, zycie spoleczne powstaje dzieki milosci, ktora polega na utozsamianiu sie z ososba ukochana, z jej pragnieniami, traktowaniu jej jak siebie samego. Cel osoby ukochanej staje sie moim celem ktory staram sie zrealizowac. Cele tworza wsplolnote, a brak celow powoduje rozlam. Cele indywidulane i grupowe moga przerastac czlowieka, a tworzenie grup pomaga je rozwiazac. Wspolnoty maja osoby kierujace, koordynujace, ktore maja na celu by osoby twoarzace je nie tracily z oczu wspolnego celu i wykonywaly funkcje. Jezeli osoba sprawujaca wladze dba o wlasne cele korzysci rodzi sie bunt - rozlam. osoba sprawujaca wladze jest zrodlem prawa, ktorego celem jest osiagnienie celu.

　　　

12.　　　　　　　　　 Wola chcąca (prawo naturalne) i wola chciana (prawo stanowione) w człowieku i w społeczeństwie.

Prawa i obowiązki można podzielić na naturalne ( wrodzone, niezbywalne, niezmienne) i nabyte ( ustanowione, narzucone, nadane, zmienne). W człowieku jak i w społeczeństwie działają dwie wole:

Pragnienia wrodzone (prawa i obowiązki) - które należy odczytac (rozpoznac): kim jestem i czego tak naprawde chce? Jest to wola chcaca: np pragnienie szcześcia, np; pragnienie wolnosci i bezpieczenstwa.

Pragnienia (prawa i obowiązki) nabyte (wybrane) - które należy wlasciwie ukształtować (zasady postepowania) - jest to wola chciana ;np prawo o ruchu drogowym, prawo handlowe.

Prawa i obowiązki nabyte sa konkretyzacja tych wrodzonych, wynikaja z ich odczytania.

Tak jest w kazdym czlowieku i tak jest w spoleczenstwie - dwie wole- dwa prawa, wrodzone pragnienia - nabyte ukszta

łtowne normy.

Wrodzone prawo i pragnienie: zycie, szczescie, sprawiedliwosci, wolnosci, bezpieczenstwa, spelnienia, szacunku.

Naturalne obowiazki ; ratowanie zycia, wspomaganie rozwoju, troska o wlasny rozwoj, szacunek do innych, posluszenstwo wobec wladzy.

　

13.　　　　　　　　　　　 Jednośc praw i obowiązków człowieka 

Jedność praw i obowiązków. Każdemu prawu jednego człowieka odpowiadają obowiązki

innych ludzi -obowiązki uznania i poszanowania tego prawa. Gdyby nikt nie miał żadnych

obowiązków, to nikt też nie miałby żadnych praw.

Tych, którzy dopominają się o swoje prawa, a równocześnie albo całkowicie zapominają o

swych obowiązkach, albo wykonują je niedbale, trzeba porównać z tymi, którzy jedną ręką

wznoszą gmach, a drugą go burzą.

Prawa jednych zawsze wiążą się z obowiązkami innych i odwrotnie. Każdy ma prawo do

wszystkiego, co jest mu potrzebne do jego rozwoju i każdy ma obowiązek wspierania

rozwoju innych według swoich możliwości. Podstawowe prawo: prawo do rozwoju.

Jedność praw i obowiązków jest od siebie zależna, aby można było prawidłowo

funkcjonować konieczna jest swoista umowa społeczna.

Obecnie kładzie się nacisk na prawach człowieka, a nie pamięta o jego obowiązkach, a jedno bez drugiego nie jest możliwe. To zjawisko nieprawidłowe. Szczególnie widać to w wychowaniu, gdzie mówi się tylko o prawach dziecka, a ich obowiązki traktuje się jako zamach na wolność i prawa dziecka. Widać to bardzo mocno w antypedagogice, która obecnie przynosi wielkie niepowodzenia.

　

　

　

14.　　　　　　　　　　　 Ewolucjonizm biologiczny a filozoficzny.

 

Biolog ewolucjonista zaprzecza, ze ewolucja jest urzeczywistnieniem jakiegos planu, ktory mial w szczegolnosci zaowocowac powstanie istot rozumnych. wg biologow pojaiwnie sie czlowieka jest skutkiem naturalnych praw i zasad przyrody. wg teologi swiat jest dziełem istaoty posiadajacej plan (kreacjonizm - creatio ex nihil0 - stworzenie z niczego a tak mozetylko Bog)

Filozofia zarzuca biologi ze zamiast tylkoopisywac ewolucje wchodzi na teren filozofii i wyjasnia.

Ewolucja filozoficzna tlumaczy przyrode sama przez siebie. Przyroda ukształtowała sama przez siebie, materia się zorganizowala.

w filozofii istnieje wiele stanowisk mowiacych o planie stworzenia, ewolucji. np creatio ex nihilo.

　

15.　　　　　　　　　　　 Sens cierpienia. Dlaczego istnieje z zło?

- Cierpienie może uszlachetniać - dokonuje się przemiana wewnętrzna, która uwrazliwia, wyzwala potrzebę niesienia pomocy człowiekowi nim dotknietemu, Cierpienie zmienia hierarchie wartości.

- Cierpienie daje szczęśliwość. Ból mie jest tylko doświadczeniem niszczącym, ma też sens moralny, dzieki któremu człowiek staje się bardziej ludzki. W dodatku przezwycięzanie cierpienia czyni szczęśliwymi.

- Cierpienie nie ujmuje wobec niecierpiacego (zdrowego). Cierpiący może wydobyć z siebie piekno moralne - wykazuje się wolą, cierpliwością, opanowaniem. Cierpienie często uposledza produktywność człowieka ale nie czyni go bezwartościowym.

- Cierpienie jednoczy ludzi. Cierpienie ma swój wymiar ludzki i spoleczny, wzywa do wspolnoty i solidarności z cierpiacymi (wojny, klęski, powodzie), wyzwala szlachetność działania, bezinteresownośc, ofiarność.

- Cierpienie pomaga poznać siebie i stac się sobą. Poprzez cierpienie akceptujemy samych siebie, własne słabości i śmierc. dopiero akceptacja daje nam spokoj i kieruje nas ku wyzwoleniu sił tkwiących w nas.

　

Maslow uważa, ze cierpienie jest koniecznym doznaniem człowieka w rozwoju i samorealizacji. Doznanie cierpienia pozwala jednostce zrozumiec afirmacje zycia, kontrolowac wlasne impulsy, nabyc swiadomosc wlasnej wartosci w obliczu zla.

Zło istnieje dlatego, że Bóg dał człowiekowi wolna wole, dzieki której może on dokonywać wyborów, czyli czynić powinność związaną z dobrem, bądz się jej przeciwstawić (zło - coś, nie jest takie jak powinno być). Zło jest doświadczeniem, które stanowi człowieka pełniejszym - ponieważ go doswiadcza i wie jak go unikać. Zło istnieje dzieki wolnej woli człowieka, dzieki temu ze dokonuje wyborów. Zwierzeta nie maja mozliwości wyboru - nie dokonuja zla. Wolnośc wyboru domena człowieka.

Problem zła nie polega na tym aby go nie było, ale aby umieć na niego wlaściwie zareagować.

　

16.　　　　　　　　　　　 Definicja wolności.

Wolność wg Hegla

Wolność polega na tym, że jednostkowość osobowa i jej interesy szczególowe osiągają w niej swój pełny rozwój i uznanie swego prawa dla siebie, a takze przechodza z jednej strony w interes ogólu, a z drugiej strony uznają zgodnie z własną wiedzą i wolą ten interes ogółu za swego własnego substancjalnego ducha i czynni są dla niego jako swego ostatecznego celu. W ten sposób to co ogólne, nie obowiązuje i nie jest realizowane bez interesu szczególowego, bez wiedzy i woli szczegółowej.

wg Arno Anzenbacher, Wprowadzenie do Etyki.

　

17.　　　　　　　　　　　 Reguły pomagające odróżnić dobro od zła. 

norma moralna, pomagająca odróżnić dobro od zła: „

Dobre jest to, co służy rozwojowi człowieka, a złe jest to, co ten rozwój uniemożliwia, utrudnia albo zniekształcaSwięty Augustyn uważał, że cokolwiek istnieje jest dobrem - dobro jest tym co istniej, zło jest tym czego nie ma w dobru.

Jan Paweł II dobro rozrózniał na podstawie prostych reguł. Przyjemność, radość, zadowolenie należą do dobra materialnego, a obowiązek którym kieruje rozum i wola to dobro obiektywne. Rożnica miedzy dobrem a złem wynika z tego, że dobro moralne przynosi głebokie zadowolenie, a zło sprawia wyrzuty, przykrość wewnętrzną i ból.

Kant dobro od zła rozrózniał wobec stosunku do obowiązku czyli zewnętrznego systemu wartości narzyconego przez spleczeństtwo. dobro to wypełnienie obowiązków a zło stoi w sprzeczności z obowiązkami.

　

18.　　　　　　　　　　　 Elementy (warunki) szczęścia człowieka.

Arystoteles rozróznia dwa najdoskonalsze przedmioty rozumu i w związku z tym dwie alternatywy możliwości szczęścia:

- jednym, doskonalszym, jest ujmowana w czystej teorii prawda: wiąze się z tym szczęście życia teoretycznego (bios theoretikos, vita contemplativa)

- drugim przedmiotem jest dobreżycie i dobre postepowanie w społeczności i w polis, wiąze sięz tym szczęście życia praktycznego ( bios praktikos).

Według Arystotelesa ostatecznym celem ludzkiego działania jest szczęście. Przy tym pojmuje on szczęście jako stałe postępowanie zgodne z nakazami rozumu, czyli cnota, które człowiekowi cnotliwemu daje zarazem radośc. W szcześciu jako najwyższym dobru czynnikiem motywującym praktykę jest rozum. W tym sensie stanowisko Arystotelesa jest podobne do Kanta, który w dobru najwyższym rozróznia dobro zupełne - szczęśliwość.

Amerykański psycholog, filozof Maslow szczęście widzi jako zaspokajanie potrzeb - fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności, szacunku i samorealizacji.

　

18. Zasady: niesprzeczności, tożsamości, wyłączonego środk i  racji dostatecznej.

Podstawowe, oczywiste, prawa bytu (rzeczywistości) i myślenia (myśl powinna być zgodna z rzeczywistością, czyli prawdziwa); Arystoteles (384-322):

Zasada sprzeczności (niesprzeczności):

- jako zasada metafizyczna mówi, |e "byt nie jest niebytem", |e

nie może coś zarazem istnieć i nie istnieć, czyli: nic nie może zarazem zachodzić i nie zachodzić

. Byt nie może mieć jakiejś cechy i zarazem jej nie mieć.

- jako prawo logiczne mówi, |e dwa zdania sprzeczne nie mog by

zarazem prawdziwe; lub: z dwóch zdaD wzajemnie sprzecznych, co najwy|ej jedno jest prawdziwe. Np. nie jest tak, |e D. Tusk jest premierem i D. Tusk nie jest premierem.

 

Zasada tożsamości:

- jako zasada metafizyczna każdy byt jest tym, czym jest.

- jako prawo logiczne: to, co jest prawdziwe, musi się pod każdym względem zgadzać ze sobą samym. Każde zdanie jest równoważne z samym sobą. Np. Ela jest studentką wtedy i tylko wtedy, gdy Ela jest studentką.

 

Zasada wyłączonego środka:

- Jako zasada metafizyczna - pomi dzy bytem a niebytem nie ma |adnego [rodka. Albo co[ istnieje albo nie istnieje.

- Jako prawo logiczne - z dwóch zdaD sprzecznych oba nie mog by

zarazem faBszywe, czyli jedno jest prawdziwe. Np. Marek uprawia sport lub Marek nie uprawia sportu.

　

Zasada racji bytu (racji dostatecznej) - Leibniz (1646-1716):

- każdy byt ma rację, czyli przyczynę (powód) swojego istnienia.

- Zasada ta ma charakter metodologiczny; mówi,

że wszystkie przekonania powinny mieć dostateczną rację, by je przyjąć, tj. powinny być dostatecznie uzasadnione. To podstawowe założenie nauki.

Z tą zasadą wiąże się postulat krytycyzmu, chroni przed lekkomyślnym przejmowaniem cudzych poglądów i niesprawdzonych teorii. Nakazuje też postawę krytyczną wobec własnych poglądów:

przyjmuję je dopóki nie znajdę lepszych; tzn.

bardziej zgodnych z rzeczywistością

　

　 20.　　　　　　　　　　　

Rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne.

Rozumowanie dedukcyjne

Rozumowanie dedukcyjne to takie, w którym wniosek wynika logicznie z przyjętych założeń (przesłanek).

Przebiega ono według określonego prawa logicznego i dlatego jest niezawodne.

Dana jest racja (przyczyna, poprzednik), a na mocy uznanych już racji uznaje się następstwa (skutki), czyli kierunek rozumowania jest zgodny z kierunkiem wynikania .

W rozumowaniu dedukcyjnym przechodzi się od ogółu do szczegółu - cechy danej kategorii przypisuje się obiektom należącym do tej kategorii, np.:

Założenie ogólne: "wszyscy studenci (kategoria) zdają egzaminy (cecha)."

Obserwacja poszczególnego przypadku (nale

żącego do tej kategorii): "Anna jest studentką."

Wniosek: - "Anna zdaje egzaminy."

Rozumowanie dedukcyjne jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków.

Rozumowania dedukcyjne dzielą się na:

- wnioskowania - takie rozumowania dedukcyjne, w których dane przesłanki są zdaniami pewnymi. Np.

(1) Jeżeli jest dziś piątek, to jesteśmy w Krakowie.

(2) Jest dziś piątek.

(3) A więc jesteśmy w Krakowie.

- sprawdzania - takie rozumowania dedukcyjne, w których przesBanki (przyczyny) nie s zdaniami pewnymi, ale pewne s ich nast pstwa. Np. gdy chce się sprawdzić, czy ktoś nauczył się logiki, zadaje mu się pytania o treść wykładów.

Sprawdzanie opiera się na założeniu:

- kto chodził na wykłady, zna ich treść

Zdanie sprawdzane:

- pytana osoba chodzi

ła na wykłady,

Następstwo (skutek): "pytana osoba zna treść wykładów".

Podstawą rozumowania dedukcyjnego jest sylogizm (twórca Arystoteles).

Pierwsze zdanie to przesłanka większa, drugie jest przesłanką mniejszą, a　trzecie -wnioskiem.

Przykład podany przez Arystotelesa:

 

1. Każdy człowiek jest śmiertelny.

2. Sokrates jest człowiekiem.　

A więc: Sokrates jest śmiertelny.

Soryt jest to sylogizm, który ma co najmniej trzy przesłanki, przy czym kolejne przesłanki łączy bądź jednakowy podmiot i orzecznik bądź jednakowy orzecznik i podmiot.

- Transformacjom ustrojowym towarzyszą przemiany polityczne;

- przemiany polityczne prowadzą do zmian w strukturach gospodarczych;

- zmiany w strukturach gospodarczych są okazją do szybkiego bogacenia się.

.................................................................................

Stąd wniosek: transformacje ustrojowe są okazją do szybkiego bogacenia się.

Sylogizm nie gwarantuje prawdy. Sylogizm 　warunkowo　 gwarantuje prawdę, o　ile prawdziwe są jego przesłanki.

　

　

Wnioskowanie indukcyjne

Rozumowanie indukcyjne to wyja

śnianie przyczyn jakiegoś zjawiska przez odwołanie się do ogólnej prawidłowości ustalonej w wyniku analizy wielu konkretnych przypadków tej prawidłowości.

Jest to poszukiwanie ogólnych prawidłowości, jeśli znamy pojedyncze przypadki.

Rozumowanie indukcyjne przechodzi od szczegółu do ogółu, np.:

- Anna zdaje egzaminy,

- Anna jest studentk , a wi c (prawdopodobnie),

- wszyscy studenci zdaj egzaminy.

Jest to odwrotność dedukcji: wszyscy studenci zdają egzaminy - Anna jest studentką - Anna zdaje egzaminy.

Wnioskowanie indukcyjne jest to wnioskowanie uogólniające i uprawdopodabniające, w którym wniosek jest zdaniem stwierdzającym ogólną prawidłowość, a przesłanki niektóre jej przypadki.

W tego typu wnioskowaniu wniosek nie wynika logicznie z przesłanek. O takim wnioskowaniu mówimy, że nie gwarantuje prawdziwości wniosku, a jedynie go uprawdopodabnia (nauki empiryczne).

„Jeżeli coś się zdarzyło wiele razy, to prawdopodobnie znowu się zdarzy”.

Często tak myślimy, np.: „Pacjentka doktor Górki musiała mieć despotycznego ojca. Jej główny objaw to paniczny lęk przed mężczyznami, a wiadomo, że despotyczny ojciec wywołuje zawsze u kobiety silne obawy przed kontaktami z płcią przeciwną.”

Indukcja to uogólnienie wyników obserwacji, na podstawie faktów już wcześniej zaobserwowanych. Zasada ta pozwala na przejście od przypadków zaobserwowanych do twierdzeń ogólnych obejmujących także przypadki niezaobserwowane.

W wyniku indukcji powstaje hipoteza. Prawo naukowe to hipoteza potwierdzona i wyra

żona w ogólnej formie.

Wykryte za pomocą indukcji prawa naukowe służą następnie jako podstawa rozumowań dedukcyjnych, są założeniami wyprowadzanych z nich twierdzeń.

Hipoteza jest to zdanie opisujące przewidywany przebieg zjawisk i końcowych wyników procesów. Hipotezy weryfikuje się za pomocą metod naukowych. Hipoteza początkowo jest tylko przypuszczeniem, które nam się nasuwa w związku z poznanymi faktami dotyczącymi interesującego nas zjawiska. Jest próbą jego wyjaśnienia przez wykrycie i ustalenie jakichś prawidłowości (praw), które by powiązały te wszystkie fakty w spójną całość.

Indukcja to metoda polegająca na dokonywaniu obserwacji i eksperymentów, wyprowadzaniu na ich podstawie uogólnień oraz formułowaniu hipotez i ich weryfikacji.

Przykłady rozumowań indukcyjnych:

Cyjanek potasu dobrze rozpuszcza si

ę w wodzie.

Cyjanek potasu dobrze rozpuszcza się w mleku.

Cyjanek potasu dobrze rozpuszcza się w winie.

Nie jest znana ciecz, w której cyjanek potasu nie byłby dobrze rozpuszczalny.

................................................................

Zatem cyjanek potasu dobrze rozpuszcza się w każdej cieczy.

Wnioskowanie indukcyjne to takie wnioskowanie, w którym na podstawie wielu przes

łanek jednostkowych, stwierdzających, iż poszczególne zbadane przedmioty pewnego rodzaju mają pewną cechę, dochodzi się (przy braku przesłanek negatywnych) do wniosku ogólnego, że każdy przedmiot tego rodzaju taką cechę posiada.

W ten sposób powstają m.in. stereotypy. Poznając np. dwóch przedstawicieli jakiegoś narodu, którzy mają jakąś cechę, myślimy, że wszyscy inni taką cechę mają. Może tu jednak wystąpić tzw. błąd złożenia (kompozycji).

Jeśli wiadomo, że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych, które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych, mówimy o wnioskowaniu przez indukcję zupełną; jeśli brak tej dodatkowej wiadomości — mówimy o wnioskowaniu przez indukcję niezupełną.

W psychologii najczęściej mamy do czynienia z indukcją niezupełną, gdyż nie badamy wszystkich osób posiadających daną cechę.

　

　

　

21.　　　　　　　　　　　 Błędy rozumowania.

Błąd materialny

Błąd materialny pojawia się w rozumowaniu, gdy któraś z jego przesłanek jest fałszywa. Błąd fałszywych przesłanek dyskwalifikuje rozumowanie. Jeśli wykaże się, że rozumowanie opiera się na fałszywych przesłankach, zostaje ono odrzucone wraz z wnioskiem.

Błędy formalne:

Błąd formalny występuje w rozumowaniu wtedy, gdy formalny schemat, według którego ono się rozwija, okazuje się schematem zawodnym. Pojawienie się w rozumowaniu takiego błędu dyskwalifikuje je jako logicznie poprawne.

Błędne koło w dowodzeniu

Mamy z nim do czynienia najczęściej wtedy, gdy jedna z przesłanek rozumowania albo wprost głosi tezę, która występuje jako wniosek tego rozumowania, albo do niej się odwołuje jako swego uzasadnienia.

Np.: Słowacki był genialnym poetą, ponieważ jego utwory są arcydziełami, a utwory Słowackiego są arcydziełami, ponieważ był genialnym poetą.

Ekwiwokacja (wieloznaczność)

Błąd ekwiwokacji pojawia się w tedy, gdy dany wyraz został użyty w dłuższej wypowiedzi dwu- lub wielokrotnie i za każdym razem w innym znaczeniu.

Np.żona mówi do męża, że dzieci nie mogą same chodzić do parku, na co on odpowiada, że - owszem - mogą.

Spór ma charakter słowny, w sytuacji gdy żona ma na myśli swoje własne dzieci, którym zabroniła wchodzenia do parku, a mąż dzieci w ogóle, które zgodnie z regulaminem parku mogą tam przebywać.

„Wiele lat spędziłem w Polsce. Polubiłem polskie potrawy. Zwłaszcza polska szynka jest dobra. Polska jest naprawdę wspaniała”.

Błąd niedopowiedzenia

Niedopowiedzenie występuje wtedy, gdy autor nie dokończy swojej myśli, pozostawiając słuchacza czy czytelnika z domysłami, które mogą być różne. Np. JP II: „teoria ewolucji jest czymś więcej niż hipotezą”.

Błąd podziału (rozkładu): jeśli wszyscy, to i jeden

Błąd podziału pojawia się wtedy, gdy z przesłanki stwierdzającej coś, co jest prawdziwe dla całości danego zbioru, wyciąga się wniosek, że to samo musi być prawdziwe dla każdego pojedynczego elementu tego zbioru.

Taki błąd popełnia się np. wtedy, gdy z faktu, że jakaś drużyna bokserska zdobyła drużynowe mistrzostwo świata, wyprowadza się wniosek, że każdy z tych bokserów jest również indywidualnym mistrzem świata.

Np.: Anglia jest bogatym krajem, zatem John Brown jest bogaty.

 

Błąd kompozycji (złożenia): jeśli jeden, to wszyscy

Jest to błąd odwrotny do poprzedniego i polega na tym, że z tego, iż jakiś pojedynczy element danego zbioru posiada określoną cechę, wnioskuje się, iż cały ten zbiór również tę cechę musi posiadać.

Np. ktoś na tej podstawie, że jakiś jeden poznany przezeń Amerykanin jest Indianinem, wnioskuje, iż wszyscy Amerykanie są Indianami.

Tak powstają stereotypy; np.: Niemcy są pracowici; Rosjanie dużo pijąKtoś z tej racji, że raz był zmuszony dać jakiemuś urzędnikowi tzw. łapówkę, sądzi, że wszyscy urzędnicy biorą łapówki.

Podobnie, gdy komuś się zdarzyło, ze korzystając ze społecznej służby zdrowia musiał zapłacić lekarzowi i na tej podstawie twierdzi, ze zawsze i każdemu lekarzowi trzeba zapłacić.

Kobieta, skrzywdzona przez jednego mężczyznę, ma uraz do wszystkich mężczyzn.

 

Błąd ignoratio elenchi (nieznajomość dowodzonej tezy, stracenie wątku)

Błąd ten pojawia wtedy, gdy wnioskowanie, którego zadaniem jest dowiedzenie określonej tezy, zamiast niej dowodzi czegoś zupełnie innego, co dla dowodzonej tezy jest zupełnie nieistotne.

Dlatego niekiedy ten błąd nazywany jest błędem „nieistotnego wniosku” (lub po prostu „nieistotnym wnioskiem”). Przejawia się jako zboczenie z tematu, skierowanie dyskusji lub rozumowania na niewłaściwe tory.

 

Przykłady: adwokat udowadnia niewinność klienta wskazując, że w pewnych sytuacjach strona skrzywdzona nie była uczciwa (chyba, że sytuacje te dowodzą winy pozywającego w rozpatrywanej sprawie, zarazem wykluczając lub umniejszając winę klienta).

Odpowiadanie zarzutem na zarzut:

„A u was to Murzynów biją!!!” (odpowiedział Breżniew na zarzut Reagana, że w ZSRR nie ma demokracji).

Błąd non sequitur - brak wynikania

Błąd ten występuje wtedy, gdy - wbrew założeniom - wniosek danego wnioskowania nie wynika z jego przesłanek. Tym samym może się zdarzyć, że przesłanki są prawdziwe, a ten rzekomy wniosek, pomimo tego, jest jednak fałszywy.

Najczęściej błąd non sequitur pojawia się w sytuacji, gdy ktoś dla uzasadnienia jakiejś tezy przytacza argumenty nietrafione, tzn. niemające z nią nic wspólnego, a w każdym razie jej nie uzasadniają.

Np.: Marek mówi doskonale po angielsku. Jego rodzice musz

  ą być bogaci, bo na pewno wysyłali go na prywatne lekcje tego języka.

Błąd non causa pro causa - błąd braku związku przyczynowego

Błąd non causa pro causa pojawia wtedy, gdy jakieś zdarzenie zostaje uznane za przyczynę innego, z którym w rzeczywistości nie łączy go związek przyczynowy.

Jest to uto

żsamienie zwykłego następstwa czasowego dwóch stanów rzeczy ze związkiem przyczynowo-skutkowym.

Najczęściej tak się dzieje, gdy pewne zdarzenia czy zjawiska następują po sobie. Wtedy to pierwsze bywa często brane za przyczynę tego drugiego:

„post hoc, ergo propter hoc”.

　

Nie zawsze to, co było wcześniej, jest przyczyną tego, co było później.

Przykład: podczas burzy z piorunami łatwo zauważyć, że najpierw następuje błysk, a po chwili słychać grzmot. Można zatem wyciągnąć wniosek, że przyczyną grzmotu jest błysk. W rzeczywistości błysk nie jest przyczyną grzmotu, lecz posiada wspólną z grzmotem przyczynę: wyładowanie elektryczne.

 

Błąd prowincjalizmu

 

Błąd prowincjonalizmu to błąd we wnioskowaniu, w którym to, co przesłanka stwierdza o pewnej dziedzinie, we wniosku bezpodstawnie stwierdzane jest o dziedzinie

obszerniejszej.

Jest to błąd podobny do błędu kompozycji: „jeśli jeden, to wszyscy”.

 

Np.: ktoś, kto na podstawie tego, że na terenie dzisiejszej Polski chleb i ziemniaki są codziennymi artykułami spożywczymi wnioskuje, że tak jest na całym świecie, albo, że tak było w Polsce w okresie panowania dynastii Piastów.

 

Podobnie jest w wypadku kogoś, kto żyjąc w środowisku, w którym zwykle jada się trzy posiłki dziennie, żywi przekonanie, że taki jest powszechny zwyczaj na całym świecie.

 

Błąd przejścia od znaczenia względnego do znaczenia bezwzględnego

 

Błąd przejścia od znaczenia względnego do bezwzględnego jest to błąd popełniany wówczas, gdy coś, co przysługuje danemu przedmiotowi pod pewnym tylko względem, przypisuje mu się w sensie absolutnym.

Popełnia ten błąd np. ktoś, kto z tej racji, że Jan Kowalski jest dobrym fachowcem w swojej dziedzinie, sądzi, że jest on w ogóle dobry we wszystkim. Jest to błąd rozmówców Sokratesa

　

　

　

22.　　 Zasady rozmowy według - maksymy konwersacyjne Grice'a.

Zasada kooperacji (współpracy): twoja wypowiedź winna wnosić do konwersacji dokładnie taki wkład, jakiego się oczekuje na danym etapie z punktu widzenia celu wymiany zdań, w której uczestniczysz.

Maksymy Grice'a są pomocne w opisie i klasyfikacji błędów popełnianych przez ludzi w sytuacjach wzajemnego porozumiewania się.

Komunikacja zafa

łszowana lub nieefektywna prawie zawsze wiąże się z ignorowaniem co najmniej jednej z tych maksym.

1. Maksyma ilości.

Komunikat powinien zawierać tyle danych, ile to konieczne - nie więcej i nie mniej. Używanie nadmiernej ilości szczegółów tylko pozornie podnosi konwersację na wyższy poziom, ponieważ zalanie słuchacza szczegółami utrudnia zrozumienie komunikatu.

Dopasowanie się do optymalnego poziomu szczegółowości wypowiedzi może być trudne, jeśli nie znamy wystarczająco dobrze rozmówcy, jego oczekiwań, przekonań i wiedzy.

„Nie udzielaj ani mniej ani wi

ęcej informacji, niż to jest konieczne na danym etapie rozmowy.”

 

2. Maksyma jakości

. Mówca powinien mówić prawdę, ponieważ takie będzie prawdopodobne oczekiwanie słuchacza. Ludzie zdają sobie sprawę z tego, że komunikaty językowe mogą być kłamliwe, ale wstępne, automatycznie przyjmowane założenie głosi, że są prawdziwe. Kłamca łamie podstawową regułę dobrej komunikacji.

„Bądź wierny prawdzie. Nie wygłaszaj poglądów, o których fałszywości jesteś przekonany, ani nawet poglądów, dla których nie masz dostatecznego uzasadnienia.”

 

3. Maksyma istotności

. Mówca powinien mówić na temat, bez dygresji i odbiegania od głównego wątku. Jeśli jednak dygresja czemuś służy, maksyma istotności nie zostaje złamana.

„Nie wypowiadaj s

ądów nieistotnych dla tematu konwersacji.”

　

4. Maksyma

jasności

. Mówca powinien używać środków wyrazu dostępnych odbiorcy. Chodzi o wystarczająco głośną i wyraźną artykulację, a ponadto o nieużywanie słów i wyrażeń, których słuchacz nie zrozumie ze względu na brak wiedzy.

„Mów w sposób zrozumiały: unikaj niejasności i wieloznaczności, mów krótko i w sposób uporządkowany.”

 

5. To, co mówisz, powinno być:

krótkie, jasne, prawdziwe i ważne.

---