SYLLABUS
Kierunek studiów: Filozofia, studia licencjackie
Rok studiów: II, semestr: trzeci
Przedmiot: Bioetyka
Forma zajęć: ćwiczenia
Wymiar godzin: 30h
Prowadzący zajęcia: mgr Iwonna Rapałło
Odpowiedzialność za całość zajęć: prof. Kazimierz Szewczyk
Cel nauczania przedmiotu: zapoznanie studentów z najważniejszymi problemami moralnymi i prawnymi współczesnej medycyny w oparciu o wiedzę bioetyczną.
Treści programowe:
Temat: Wprowadzenie do etyki. Etyka normatywna, zawodowa, lekarska, bioetyka.
Problemy: Podstawowe terminy i pytania z zakresu etyki normatywnej. Sposoby uzasadniania sądów moralnych. Podstawowe stanowiska etyczne: absolutyzm i konsekwencjalizm.
Literatura:
M. Ossowska, Etyka, w: O człowieku, moralności i nauce. Miscellanea, PWN, Warszawa 1983, również w: O wartościach, normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa, PWN, Warszawa 1994.
M.Ossowska, Główne modele „systemów” etycznych, w: jw.
W. Tatarkiewicz, O bezwzględnośći dobra, w: Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne, PWN, Warszawa 1971
L. Kołakowski, Mała etyka, w: Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, „Aneks”, Londyn 1984, również w: O wartościach, normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa, PWN, Warszawa 1994.
Temat: Podstawowe teorie etyczne: absolutyzm.
Problemy: Etyka katolicka: pojęcie prawa naturalnego, struktura czynu moralnie słusznego, zasada podwójnego skutku, personalizm chrześcijański.
Etyka Kanta: racjonalistyczna etyka prawa i wolności. Pojęcie autonomii i poszanowanie godności osoby ludzkiej.
Filozoficzne uzasadnienie podstawowych praw człowieka.
Literatura:
E. Gilson, Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998.
B. Chyrowicz SSpS, Zamiar i skutki. Filozoficzna analiza zasady podwójnego skutku, TN KUL, Lublin 1997.
Marek J. Siemek, Dwa światy Immanuela Kanta, w: M. J. Siemek, W kręgu filozofów, Czytelnik, Warszawa 1984.
I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralności, PWN Warszawa 1981.
M. Ossowska, Normy moralne w obronie godności, w: M. Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, PWN, Warszawa 1985.
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności , Rzym 1950, Dz.U. z 1998 r. nr 147, poz. 962.
Temat: Podstawowe teorie etyczne.
Problemy: Utylitaryzm i liberalizm.
Literatura:
J. St. Mill, Utylitaryzm. O wolności, PWN, Warszawa 1959.
Berlin, Dwie koncepcje wolności, Res Publica, Warszawa 1991.
M. Ossowska, Normy moralne w obronie niezależności i prywatności, w: M. Ossowska, Normy moralne, dz.cyt.
J. Rawls, Liberalizm polityczny, PWN, Warszawa 1998
Lazari-Pawłowska, Warunkowe i bezwarunkowe obowiązywanie norm moralnych, „Etyka” 1986, nr 22, również w: O wartościach, normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa, PWN, Warszawa 1994.
4. Temat: Podstawowe współczesne teorie etyczne.
Problemy: Etyka troski, etyka ponowoczesna.
Literatura:
E. Levinas, Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności,PWN, Warszawa 1998, Wstęp: B. Skarga.
Z. Bauman, Etyka ponowoczesna, PWN,Warszawa 1996.
L. Kołakowski, Etyka bez kodeksu, w: L. Kołakowski, Kultura i fetysze, PWN, Warszawa 1967.
5. Temat: Wprowadzenie do bioetyki.
Problemy: Definicje, powstanie i rozwój bioetyki.
Bioetyka jako nauka i dyskurs społeczny.
Bioetyka regulatywna, kulturowa, etyka troski.
Literatura:
K. Szewczyk, Medycyna z perspektywy bioetyki kulturowej, w: Dylematy bioetyki, red. A Alichniewicz, A. Szczęsna, UM, Łódź 2001.
K. Szewczyk, Bioetyka kulturowa jako rozległa doktryna moralna, w: Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego, red. M. Gałuszka, K. Szewczyk, PWN, Warszawa, 2002.
K. Szewczyk, Debatujmy, poszukujmy, uprawiajmy. (Uwagi do wypowiedzi prof. B. Chyrowicz „Bioetyka a metafizyka”) w: „Diametros. Internetowe Czasopismo Filozoficzne (An Online).
B. Chyrowicz, Bioetyka i konsens, w: „Prawo i Medycyna” wyd. specjalne 2004
R. Gillon, Etyka medyczna - cztery zasady plus zakres, w: Dylematy bioetyki, dz. cyt.
Deklaracja Barcelońska: Basic ethical principles in European bioethics and biolaw: Autonomy, dignity, integrity and vulnerability - Towards a foundation of bioethics and biolaw, “Medicine, Health, Care and Philosophy” 2002, nr 5.
Również: Final Report to the European Commission on the Project “Basic Ethical Principles in Bioethics and Biolaw 1995-1998”
Temat: Pacjent jako osoba. Poszanowanie autonomii pacjenta.
Problemy: Definicja pojęcia autonomii, godności, kompetencji. Rodzaje autonomii.
Etyka zgody, warunki zgody świadomej, niewymuszonej. Rodzaje zgody.
Regulacje bioetyczne i akty prawne chroniące autonomię pacjenta.
Literatura:
T.L. Beauchamp, J.F. Childress, Zasady etyki medycznej, KiW, Warszawa 1996, rozdz. 3, Szacunek dla autonomii.
R. Gillon, Etyka lekarska: problemy filozoficzne, Warszawa 1997, rozdz. 10, 11, 18, 19
P. Ramsey, Pacjent jest osobą, PAX 1997, rozdz. 1.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec Zastosowań Biologii i Medycyny, 1996 (Europejska Konwencja Bioetyczna)
Ustawa o zawodach lekarza...
Kodeks Etyki Lekarskiej
Temat: Zgoda pacjenta jako fundament etyki lekarskiej.
Problemy: Relacja lekarz - pacjent. Partnerstwo contra paternalizm. Warunki komunikacji z pacjentem.
Obowiązek informowania pacjenta.
Prawa pacjenta.
Analiza casusów.
Literatura:
L. Kubicki, Obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej, w: „Prawo i Medycyna” 13, (vol. 5), 2003
A. Zoll, Brak zgody pacjenta na zabieg, w: „Prawo i Medycyna” 25, (vol. 8), 4/2006
T. Biesaga, Podmiotowość osobowa i moralna pacjenta, w: „Medycyna Praktyczna MP OnLine”, na str. www. mp.pl/etyka/#artykuły
Karta Praw Pacjenta
Temat: Moralne problemy w psychiatrii.
Problemy: Ochrona autonomii pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.
Zgoda, przymus, usprawiedliwiony paternalizm, tajemnica lekarska.
Problem zagrożenia ze strony osób z zaburzeniami psychicznymi.
Interpretacja obowiązującego prawodawstwa.
Analiza casusów.
Literatura:
Deklaracja Hawajska. Dokument przyjęty przez Światową Federację Psychiatryczną 7 października 1997 roku, w: K. Szewczyk, Etyka i deontologia lekarska, PAU, Kraków 1994.
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego. Test jednolity. (Dz. U. z dnia 20 października 1994 r.). Data modyfikacji: 29 lipca 2005 r.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 sierpnia 1995 r. w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego. (Dz. U. z dnia 8 września 1995 r.)
A. Kołodziej, Stopień autonomii woli pacjenta na tle ustawy o zawodzie lekarza i ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w: „Prawo i Medycyna” nr.11 (vol. 4) 2002
Temat: Moralne i prawne zagadnienia stosowania przymusu wobec osób będącymi zagrożeniem dla zdrowia publicznego - choroby zakaźne.
Problemy: Moralny problem konfliktu między poszanowaniem prawa do samostanowienia a bezpieczeństwem publicznym. Społeczna zasada całości, stanowisko liberalne, pojęcie wyższej konieczności.
Moralna problematyka HIV/AIDS .
Zasady postępowania wobec osób będącymi nosicielami (lub będącymi podejrzewanymi o nosicielstwo) HIV i chorymi na AIDS.
Literatura:
Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach. (Dz. U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1384).
Krajowe Centrum ds. AIDS - www.aids.gov.pl/
www.hiv.pl/
T. Dukiet-Nagórska, Uwagi na temat Ustawy z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach, w: „Prawo i Medycyna” 11, (vol. 4) 2002
M. Wałachowska, Obowiązek lekarza-stomatologa leczenia osób zakażonych wirusem HIV i chorych na AIDS w systemie prawnym USA, w: „Prawo i Medycyna” 11, (vol. 4), 2002
10. Temat: Moralna problematyka początków życia ludzkiego.
Problemy: Zagadnienia regulacji urodzin, antykoncepcji i zdrowia reprodukcyjnego.
Stanowisko Kościoła i liberalizmu (analiza encykliki papieskiej oraz definicji zdrowia reprodukcyjnego WHO i wynikających z niej praw reprodukcyjnych).
Literatura:
Paweł VI, Encyklika Humanae Vitae. O zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego, 1968 r.
Jan Paweł II, Encyklika Evangelium Vitae. O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, „L`Osservatore Romano”, 1995, nr 4, (28)
Katechizm Kościoła Katolickiego
Zdrowie reprodukcyjne kobiet, www.federa.org.pl/publikacje/mat_info/zdrrep.htm#1
Platforma Działania - dokument końcowy IV Światowej Konferencji w sprawie Kobiet, Pekin 1995, art.94 i in.
Program Działania Światowej Konferencji ONZ „Ludność i Rozwój”, Kair 1994
R. A. Belliotti, Seks, w: Przewodnik po etyce, red. P. Singera, Książka i Wiedza, Warszawa 2002
11. Temat: Moralna problematyka początków życia ludzkiego.
Problemy: Diagnostyka prenatalna i preimplantacyjna. Problem klauzuli sumienia.
Zapłodnienie wspomagane (głównie in vitro).
Manipulacja genetyczna, „dziecko na zamówienie”.
Analiza casusów.
Literatura:
Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania, Kongregacja Nauki Wiary, Rzym 1987 r. w: Refleksje nad etyką lekarską, red. K. Osińska, Wyd. Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1990.
Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, (Dz. U. Z dnia 1 marca 1993 r.)
Kodeks Etyki Lekarskiej
P. Singer, D. Wells, Dzieci z probówki. Etyka i praktyka sztucznej prokreacji, WP, Warszawa 1988
J. Testart, Przejrzysta komórka, Warszawa 1990
F. Fukuyama, Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004
J. Habermas. Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003
„Złe urodzenie”, pierwszy w Polsce proces o złe urodzenie p. Wojnarowskich - liczne artykuły i strony internetowe
Aktualna debata wokół in vitro:
Ewa Siedlecka, In vitro i bezprawie. Polska terra incognita, czyli in vitro w pytaniach i odpowiedziach, GW nr 1(5613), 2 stycznia 2008 r.
H. Bortnowska, Anioły in vitro, „GW” 5-6 stycznia 2008 r.
B. Chyrowicz, Zobacz, jaki cud!, „Tygodnik Powszechny” 1/6 stycznia 2008 r.
http://tygodnik.onet.pl/1546,1460856,dzial.html
.
12. Temat: Moralne i prawne aspekty sporu o przerywanie ciąży.
Problemy: Status moralny płodu, problem „kryterium człowieczeństwa”. Stanowiska wobec aborcji. Aspekt moralny i prawny. Relacja kobiety ciężarnej i płodu. Opieka nad dziećmi nieuleczalnie chorymi.
Literatura:
Jan Paweł II, Encyklika Evangelium Vitae. O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, „L`Osservatore Romano”, 1995, nr 4, (28)
Katechizm Kościoła Katolickiego
Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, (Dz. U. Z dnia 1 marca 1993 r.)
Kodeks Etyki Lekarskiej
Z. Szawarski, Etyka i przerywanie ciąży, „Etyka” 1978, nr 16, w: W kręgu życia i śmierci. Moralne problemy medycyny współczesnej, red. Z. Szawarski, Książka i wiedza, Warszawa 1987 oraz w: O wartościach, normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa, PWN, Warszawa 1994
K. Szewczyk, Bioetyka kulturowa wobec sporu o aborcję, w: M. Gałuszka, K. Szewczyk, red. Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego, PWN, Warszawa 2002
R. J. Cook, B.M.Dickens, Etyczne aspekty prawa aborcyjnego, w: Alichniewicz, A. Szczęsna, red. Dylematy bioetyki, UM, Łódź 2001
T. Biesaga, Spór o moralny status człowieka w okresie prenatalnym, 06.12.2007, w: „Medycyna Praktyczna MP OnLine” www.mp.pl/etyka/#artykuły
Z. Szawarski, Moralne problemy dotyczące opieki nad dziećmi nieuleczalnie chorymi, w: W kręgu życia i śmierci. Moralne problemy medycyny współczesnej, red. Z. Szawarski, Książka i wiedza, Warszawa 1987
13. Temat: Moralna problematyka końca życia ludzkiego.
Problemy: Pojęcie stanu terminalnego, opieki terminalnej (paliatywnej). Medycyna walki i troski. Czy obowiązkiem lekarza jest zawsze ratować życie pacjenta?
Zasady postępowania wobec pacjentów w stanie terminalnym.
Analiza casusów.
Literatura:
Deklaracja o eutanazji, Dokument przyjęty przez Kongregację Wiary w Rzymie 5 maja 1980 roku., w: K. Szewczyk, Etyka i deontologia lekarska, PAU, Kraków 1994 r.
Kodeks Etyki Lekarskiej
A. Alichniewicz, Eutanazja a etyczne podstawy medycyny stanów terminalnych, w: M. Gałuszka, K. Szewczyk, red. Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego, PWN, Warszawa 2002
L. M. Kopelman, Pojęciowe i moralne problemy terapii daremnej i użytecznej, w: Alichniewicz, A. Szczęsna, red. Dylematy bioetyki, UM, Łódź 2001
P. Singer, O życiu i śmierci. Upadek etyki tradycyjnej, Warszawa 1997
J. Kujawska-Ternner, Niektóre problemy etyczne w opiece paliatywnej, w: Terminalnie chory - Hospicjum, „Prace Komisji Etyki Medycznej PAU”, red. K. Gibiński, PAU, Kraków 1996
J. Brehant, Thanatos. Chory i lekarz w obliczu śmierci, Ancher, Warszawa 1993
E. Zielińska, Powinności lekarza w przypadku braku zgody na leczenie oraz wobec pacjenta w stanie terminalnym, „Prawo i Medycyna” 2000, nr 5
14.Temat: Eutanazja i pomoc w samobójstwie.
Problemy: Definicja, analiza prawa holenderskiego i stanu Oregon. Argumenty za i przeciw eutanazji.
Literatura:
Ustawa o zakończeniu życia na żądanie i pomocnictwu w samobójstwie {Termination of Life on Request and Assisted Suicide (Review Procedure Act)}, Parlament Holenderski 10 kwietnia 2001 r.
Ustawa o eutanazji, Belgia 2002.
Ustawa o godnej śmierci (Death with Dignity Act), stan Oregon USA z dnia 8 listopada 1994 r.
R. Fenigsen, Eutanazja. Śmieć z wyboru?, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1994
M. Szeroczyńska, Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie. Studium porównawcze, Uniwersitas, Kraków 2004
A. Szczęsna, Spór o pomoc lekarza w samobójstwie, w: M. Gałuszka, K. Szewczyk, red. Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego, PWN, Warszawa 2002
15.Temat: Etyczne problemy medycyny paliatywnej i zasady ruchu hospicyjnego.
Problemy: Prawdomówność w medycynie. Pojęcie przywileju terapeutycznego.
Potrzeby pacjentów umierających. Skuteczna analgeza.
Literatura:
E. Kubler-Ross, Rozmowy o śmierci i umieraniu, Poznań 1998
C. Saunders, Hospicjum św. Krzysztofa, w: Sens choroby, sens śmierci, sens życia, red. H. Bortnowska, „Znak”, Kraków 1984
R. G. Ttwycross, Lekarz wobec umierającego, w: Sens choroby, sens śmierci, sens życia, red. H. Bortnowska, „Znak”, Kraków 1984
R. G. Twycross, S. A. Lack, Leczenie terminalnej fazy choroby nowotworowej, PZWL, Warszawa 1991
J. Łuczak, A. Kotlińska-Lemieszek, E. Bączyk, Lekarz wobec pacjenta cierpiącego na chorobę nowotworową, http://www.hospicjum.wagrowiec.wlkp.pl
K. De Walden-Gałuszko, Psychospołeczne aspekty opieki paliatywej, w: Podstawy opieki paliatywnej w chorobach nowotworowych, red. Zbiorowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998
S. B. Nuland, Jak umieramy. Refleksje na temat ostatnich chwil naszego życia, Wyd. PRIMA, Warszawa 1996
M. De Hennezel, Śmierć z bliska, SIW ZNAK, Kraków 1998
M. Górecki, Hospicjum w służbie umierającym, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000
Ks. A. Bartoszek, Człowiek w obliczu cierpienia i umierania. Moralne aspekty opieki paliatywnej, Księgarnia św. Wojciecha, Katowice 2000
J. Kujawska-Ternner, Niektóre problemy etyczne w opiece paliatywnej, w: Terminalnie chory - Hospicjum, „Prace Komisji Etyki Medycznej PAU”, red. K. Gibiński, PAU, Kraków 1996
J. Brehant, Thanatos. Chory i lekarz w obliczu śmierci, Ancher, Warszawa 1993
Literatura ogólno-etyczna:
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, wiele wydań
F. Copleston, Historia filozofii, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1989-1994
Mała encyklopedia filozofii, praca zbiorowa, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1996
W. Tyburski, A. Wachowiak, R. Wiśniewski, Historia filozofii i etyki do współczesności, Toruń 2002
Przewodnik po etyce, red. P. Singer, KiW, Warszawa 1998, 2002
P. Vardy, P. Grosch, Etyka. Poglądy i problemy, Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c. Poznan 1995
M. Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, PWN, Warszawa 1985
O wartościach, normach, i problemach moralnych, opr. i wyb M. Środa, PWN, Warszawa 1994
Literatura bioetyczna:
Szewczyk, Etyka i deontologia lekarska, Polska Akademia Umiejętności, Kraków1994
K. Szewczyk, Dobro, zło i medycyna. Filozoficzne podstawy bioetyki kulturowej, PWN, Warszawa 2001
T.L. Beauchamp, J.F. Childress, Zasady etyki medycznej, KiW, Warszawa 1996
R. Gillon, Etyka lekarska. Problemy filozoficzne, Warszawa 1997
T. Brzeziński, Etyka lekarska, Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
W kręgu życia i śmierci. Moralne problemy medycyny współczesnej, red. Z. Szawarski, Książka i wiedza, Warszawa 1987
M. Gałuszka, K. Szewczyk, red. Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej, PWN 1996
M. Gałuszka, K. Szewczyk, red. Narodziny i śmierć. Bioetyka kulturowa wobec stanów granicznych życia ludzkiego, PWN, Warszawa 2002
P. Ramsey, Pacjent jest osobą, PAX, Warszawa 1997
Alichniewicz, A. Szczęsna, red. Dylematy bioetyki, UM, Łódź 2001
P. Singer, O życiu i śmierci. Upadek etyki tradycyjnej, Warszawa 1997
J. Testart, Przejrzysta komórka, Warszawa 1990
F. Fukuyama, Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004
J. Habermas. Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003
E. Kubler-Ross, Rozmowy o śmierci i umieraniu, Poznań 1998
R. G. Twycross, S. A. Lack, Leczenie terminalnej fazy choroby nowotworowej, PZWL, Warszawa 1991
R. Fenigsen, Eutanazja. Śmieć z wyboru?, Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 1994
S. B. Nuland, Jak umieramy. Refleksje na temat ostatnich chwil naszego życia, Wyd. PRIMA, Warszawa 1996
M. De Hennezel, Śmierć z bliska, SIW ZNAK, Kraków 1998
M. Górecki, Hospicjum w służbie umierającym, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000
M. Szeroczyńska, Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie. Studium porównawcze, Uniwersitas, Kraków 2004
Ks. A. Bartoszek, Człowiek w obliczu cierpienia i umierania. Moralne aspekty opieki paliatywnej, Księgarnia św. Wojciecha, Katowice 2000
J. Kujawska-Ternner, Niektóre problemy etyczne w opiece paliatywnej, w: Terminalnie chory - Hospicjum, „Prace Komisji Etyki Medycznej PAU”, red. K. Gibiński, PAU, Kraków 1996
J. Brehant, Thanatos. Chory i lekarz w obliczu śmierci, Ancher, Warszawa 1993
E. Zielińska, Powinności lekarza w przypadku braku zgody na leczenie oraz wobec pacjenta w stanie terminalnym, „Prawo i Medycyna” 2000, nr 5
J. Łuczak, A. Kotlińska-Lemieszek, E. Bączyk, Lekarz wobec pacjenta cierpiącego na chorobę nowotworową, http://www.hospicjum.wagrowiec.wlkp.pl
C. Saunders, Hospicjum św. Krzysztofa, w: Sens choroby, sens śmierci, sens życia, red. H. Bortnowska, „Znak”, Kraków 1984
R. G. Ttwycross, Lekarz wobec umierającego, w: Sens choroby, sens śmierci, sens życia, red. H. Bortnowska, „Znak”, Kraków 1984
K. De Walden-Gałuszko, Psychospołeczne aspekty opieki paliatywej, w: Podstawy opieki paliatywnej w chorobach nowotworowych, red. Zbiorowa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998
Regulacje etyczne i akty prawne dotyczące kolejnych tematów:
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej wobec Zastosowań Biologii i Medycyny, (Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie) 1996, „Prawo i Medycyna” 3, (vol. 1), 1999,
w: http://www.coe.org.pl/re_konw/ETS_164.pdf
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 o zawodach lekarza i lekarza dentysty, (1997 r. Dz. U. Nr 28, poz. 152), tekst ujednolicony z dnia 2 listopada 2005 r. (Dz. U. Nr 226, poz. 1943, załącznik).
Kodeks Etyki Lekarskiej, tekst jednolity z dnia 2 stycznia 2004, Warszawa 2004.
Deklaracja Hawajska. Dokument przyjęty przez Światową Federację Psychiatryczną 7 października 1997 roku, w: K. Szewczyk, Etyka i deontologia lekarska, PAU, Kraków 1994.
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego. (Dz. U. z dnia 20 października 1994 r. Nr 111, poz. 535). Zmiana ustawy (Dz. U. z dnia 29 lipca 2005 r.)
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 sierpnia 1995 r. w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego. (Dz. U. z dnia 8 września 1995 r.)
Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach. (Dz. U. z 2001 r. Nr 126, poz. 1384).
Paweł VI, Encyklika Humanae Vitae. O zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego, 1968 r.
Jan Paweł II, Encyklika Evangelium Vitae. O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, „L`Osservatore Romano”, 1995, nr 4, (28)
Katechizm Kościoła Katolickiego
Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, (Dz. U. Z dnia 1 marca 1993 r.)
Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania, Kongregacja Nauki Wiary, Rzym 1987 r. w: Refleksje nad etyką lekarską, red. K. Osińska, Wyd. Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa 1990.
Deklaracja o eutanazji, Dokument przyjęty przez Kongregację Wiary w Rzymie 5 maja 1980 roku., w: K. Szewczyk, Etyka i deontologia lekarska, PAU, Kraków 1994 r.
Ustawa o zakończeniu życia na żądanie i pomocnictwu w samobójstwie {Termination of Life on Request and Assisted Suicide (Review Procedure Act)}, Parlament Holenderski 10 kwietnia 2001 r.
Ustawa o eutanazji, Belgia 2002.
Ustawa o godnej śmierci (Death with Dignity Act), stan Oregon USA z dnia 8 listopada 1994 r.
Światowa Organizacja Zdrowia, Leczenie bólu w chorobach nowotworowych i opieka paliatywna, tłum. Z.Żylicz, Fundacja Pomoc Krakowskiemu Hospicjum, Kraków 1993
Forma zaliczenia: zaliczenie na ocenę na podstawie obecności, aktywności i wygłaszanych referatów. Końcowe kolokwium.
Wymagania: aktywne uczestnictwo na zajęciach, udział w dyskusjach, znajomość dokumentów i wskazanej literatury.