Problematyka etyki 03.10.10.
Przedmiot etyki i jej charakter:
- ma trójpoziomowy charakter. Przedmiotem etyki jest moralność. Etyka to refleksja, która szuka wspólnego mianownika.
Moralność - zbiór przeświadczeń o dobru i złu, które pociągają za sobą pozytywne i negatywne działalności. Działania zyskują nową własność, której nie mogą mieć bez przeświadczeń. Działania te możemy traktować jako przedmiot oceny i waloryzować jako moralne lub niemoralne.
Negatywne działania - jak przeczą naszym przekonaniom.
Wyznacznikami różnych systemów moralnych są określone nakazy i zakazy.
Moralność to też sfera praktycznych zakazów i nakazów oraz odpowiadających im lub sprzeciwiających się im działaniom. Natomiast etyka (gr. ethos- zwyczaj, obyczaj) to teoria moralności lub nauka o moralności.
logos-to co rozumne -głowa
pathos - emocje, uczucia - serce
ethos - wola (podst. Wymiar ale ograniczony przez tamte).
Etyka ma wyrażać stany wiedzy i emocjonalne. Ma obejmować i zgadzać się ze stanem rozumu i emocjami.,
3 sposoby badań:
- Pytając jak doszło do określonego działania moralnego.
- co rozgrywało się w człowieku zanim je podjął.
- mamy na uwadze aspekt psychologiczny i prowadzimy badania w ramach psychologii moralności.
Etyka obejmuje psychologiczne badania moralności.
Jeśli badamy sposoby zachowania się, normujące ją zakazy i nakazy, jakie faktycznie wystąpiły, określone hist., kulturalnie, ekonomicznie, geogr. I zbiorowości, wówczas poruszamy się w socjologii moralności.
Gdy pytamy o wartości moralne, o ich swoistość, o hierarchie i relacje jakie zachodzą między nimi i gdy rozważamy związek pomiędzy określonymi twierdzeniami onkologicznymi, a twierdzeniami aksjologicznymi (normatywnymi) w ramach danego systemu fizjologicznego wówczas obracamy się w filozofii moralności.
Te 3 aspekty badań określamy wspólnym mianem etyki opisowej (deztryktywy).
Drugi dział etyki to etyka normatywna (preskrypcja-wskazanie). Odpowiada ona nie na pyt. co to jest moralność, lecz na pyt. jaka powinna być moralność, które postępowania są dobre i złe.
Etyka normatywna nakreśla pewien ideał etyczny, postępowania, do którego można się zbliżyć pod warunkiem przestrzegania pewnych nakazów i zakazów. Dlatego formułuje ona rozmaite oceny i normy moralne. Charakter ocen i norm jako szczególny rodzaj twierdzeń, swoistość norm moralnych (odrębność od norm prawnych) i wyjątkowość ocen (w porównaniu z ocenami estetycznymi) a przede wszystkim problem uzasadnienia norm i ocen, decydujących o tym, jak w życiu postępować to podstawowe problemy etyki normatywnej.
Etyka normatywna dokonuje refleksji nas sobą samą (problem uzasadnienia normy wymaga odwołania się do logiki) i z tego względu możemy ją nazwać nauką drugiego względu -metaetyką.
Dwa podstawowe sposoby uprawiania etyki, które doprowadziły do ukształtowania głównych działów etyki.
- zajęcie określonego stanowiska wobec dylematów moralnych. Wiąże się zawsze z pewnym wartościowaniem (ocenianiem poszczególnych norm), hierarchią wartości oraz ideałami etycznymi.
- rodzaj wartościowania generuje 2 skrajne przeciwstawne sobie stanowiska:
* relatywizm etyczny- jego zwolennicy sprzeciwiają się uznaniu jakiejkolwiek moralności za lepszą czy wyższą od innych. Traktują oni różne zbiory przekonań oraz działań jako równoważność - wszystkie są równie słuszne, żadna z moralności nie ma waloru uniwersalistycznego. Nie jest zasadne narzucanie jakiejkolwiek moralności tym, którzy nie posługują się jej normami w swym postępowaniu.
* absolutyzm etyczny - jego zwolennicy są przekonani o istnieniu takich norm i wartości, których nie należy stawiać na równi z innymi, gdyż posiadają one walory bezwzględne i ponadczasowe.
Jakkolwiek nie wszyscy dostrzegają istnienie takich norm i wartości to jednak nie świadczy to o ograniczeniu słuszności tych wartości i norm.
Nadając najwyższą rangę jakiemuś systemowi moralnemu, absolutyści oceniają niżej inne systemy a nawet mogą je w całości lub w części dyskwalifikować.
Etyka a ontologia
Większość twierdzeń filozofii moralności oraz twierdzeń normatywnych pozostaje w ścisłym związku z twierdzeniami ontologicznymi o świecie i miejscu człowieka w jego bycie.
Problemy wartości, ich hierarchii, kwalifikacji czynu moralnego i niemoralnego, problem dobra i zła rozwiązywany jest w zależności od przyjętej koncepcji rzeczywistości. Dualiści wyróżniają 2 rodzaje bytu, z których jeden jest doskonalszy od drugiego (Platon).
Z etycznego punktu widzenia działania podmiotu oceniamy dodatnio, jeśli w konsekwencji prowadzi ono do bytu doskonalszego. W teistycznej wersji dualizmu (Augustyn Aurelius, Tomasz z Akwinu) uznają, że ja wyższą sferą bytu jest Bóg.
Bóstwo jest więc centrum istnienia (metafizyki, ontologii) oraz etyki. Ostateczne uzasadnienie norm warunkowane jest istnieniem bóstwa.
Etyka dualistów teistycznych nie posiada naturalnego, przyrodzonego, autonomicznego charakteru, gdyż uzależniona jest od bytu pozaświatowego. Dlatego stanowi ona przykład etyki heteronomicznej.
Etyka monistów - idealistów zależy od tego jak została pojęta natura owego, jednego bytu, którego istnienia nie przyjmują.
Np. Platon zakładał, że byt jest jeden, ale dzięki procesowi emanacji (przejawiania się) hierarchizuje się: niższa hipostaza (przejaw) jest mniej doskonała od wyżej. Na szczycie jest Prajednia- najładniejsza i najdoskonalsza forma bytu.
Moralną powinnością człowieka jest więc próbowanie, by zmienić stopień w systemie emanacyjnym i w żadnym razie nie spaść niżej.
Z kolei Schopenhauer dostrzega istotę świata irracjonalnej woli (woluntaryzm-przeciwstawne racjonalizmowi) i nakazuje ucieczkę od rzeczywistości pełnej cierpienia. Cierpień można uniknąć, jeśli przynosi się ulgę w cierpieniu innym ludziom.
Materialistycznie zorientowani moniści (np. stoicy) głoszą, iż jednolitą rzeczywistość przenika element rozumny Stoicy nazywali to pneuma (pchnienie), która wypełnia też każdego z nas jako część bytu. Głównym zaleceniem stoików jest działanie zgodne z naturą, bo my jesteśmy jej częścią, a w działaniu tym człowiek postępuje moralnie dodatnio, kiedy nie stara się wyłamać z biegu rzeczy (natury), ale przyjmuje odpowiednia postawę wobec niego. Taką postawą jest apatia (niewzruszoność).
Źródła poznania moralnego
Każdy system etyczny zakłada pewne rozstrzygnięcia o charakterze epistemologicznym (episteme-poznanie), teorie poznawcze np. jak poznajemy wartości, jakie kryterium przyjąć, by odróżnić dobro od zła, czy jest jakaś władza pozwalająca odróżnić fakty moralne od Biblii(?)
Podobnie jak w epistemologii (teorii poznania) opowiedzenie się za określonym źródłem poznania prawdziwego pociągało za sobą konsekwencje poznawcze, tak też w etyce opowiedzenie się za określonym sposobem zdobywania przeświadczeń moralnych oraz ocen etycznych decyduje o charakterze filozofii moralnej.
W epistemologii chodziło o uzyskanie sądów prawdziwych i pewnych. W etyce o uchronienie ludzi przed przekonaniami rodzącymi zło.
- klasyczne rozstrzygnięcie sporu o źródła poznania moralnego.
(człowiek jest odbiciem od bytu Boga).
Sokrates sądził, że racjonalna władza poznawcza o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe (dobre-złe) wystarcza do tego, by postępowanie człowieka stało się moralne, w sensie dodatnie. Wiedza jest warunkiem dobra. Jeśli ktoś działa źle, to dlatego, że nie wie, czym jest sprawiedliwość, nie reflektuje nad jej pojęciem i dlatego nie potrafi tej sprawiedliwości zdefiniować.
(kto nie wie, co mówi, nie wie kim jest. Kto nie wie, kim jest, tego nie ma)
Norm i zasad moralnych można się nauczyć, jeśli nauczymy się definiować pojęcie.
Arystoteles również uznawał rozum za najlepszego przewodnika w życiu praktycznym, bo tylko rozum może dokonać rzetelnej analizy i oceny konkretnej sytuacji oraz wskazać jak należy się w niej zachować.
Intelektualizm etyczny - stanowisko i pogląd głoszący, że do trafnych i słusznych rozstrzygnięć dochodzi się na drodze wiedzy (?)
Platon przypisuje duża wagę poznawaniu dobra czynnikowi emocjonalnemu (miłości). Dobro jest przedmiotem pożądania. Kalokhagaton - jedność dobra i piękna. (u Platona to najwyższa idea). Zło jest brakiem dobra.
Immanuel Kant - wskazał odrębną władzę poznawczą służącą poznaniu dobra jakim jest rozum praktyczny. Codzienne życie wymaga rozstrzygnięć podstawowych kwestii, np. istnienie Boga, nieśmiertelność duszy i wolność woli. Odp. na pyt. nie udziela Kant. Nie mogą być rozstrzygnięte. Nie ma racjonalnej wiedzy na te zagadnienia. Powinniśmy działać jakby Bóg był.
Kantowska etyka tzw. deontologia (deontos-powinność, obowiązek) proponuje swoistą normę o charakterze autonomicznym, intersubiektywnym i uniwersalnym. Dzięki tym 3 własnościom kantowska etyka otrzymuje …………
- człowiek jest podporządkowany rozumowi, to w działaniu człowiek odpowiada za swoje czyny.
- Skoro każdy z nas obdarzony jest rozumem to etyka wsparta na nomie podporządkowanej rozumowi jest zrozumiała dla wszystkich i autonomiczna, to staje się normą powszechną (uniwersalną).
- podporządkowanie normy i jej rozumowi i jej niezależność pozwala postrzegać ją jako aprioryczną.
Taką normę Kant nazywa imperatywem kategorycznym (nakaz bezwzględny).
Max Scheler - bada zjawiska moralne, poszukując wartości i hierarchii wartości. W badaniach fenomenów posługujemy się jednak szczególną władzą - intuicją - nie posiada ona charakteru zmysłowego ani intelektualnego. Akty intuicji to akty serca.
Analogicznie do rozstrzygnięć epistemologicznej kwestii źródła poznania prawdziwego również w etyce w kwestii źródeł poznania moralnego wyróżniamy 2 stanowiska:
- empiryzm genetyczny (Sokrates głosi, że możemy nauczyć się wszystkiego, co jest związane z moralnością, można nauczyć się przekonań i przeświadczeń. Ni Ema ludzi upośledzonych pod tym względem. Egalitaryzm etyczny - humanizm i optymizm.
- natywizm (aprioryzm etyczny) - (Platon, Augustyn Aureliusz głosił, że rodzimy się z pewną wiedzą o dobru, która wpływa na późniejszy sposób w działaniu). Mamy zaszczepione pojęcia dobra. Cała droga życiowa człowieka ma prowadzić ku dobru najwyższemu. U Platona to idea, u Augustyna - Bóg. Nie można przyswoić zasad etycznych. Metempsychoza - wędrówka dusz - wyjaśnia stosunek do dobra.