Stosunek pracy - centralne pojęcia prawa pracy (art. 22 kodeksu Pracy), jest to stosunek prawny zachodzący między dwoma podmiotami, z których jeden zwany pracownikiem obowiązany jest świadczyć osobiście i w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem drugiego podmiotu zwanego pracodawcą, pracę określonego rodzaju oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudniać pracownika za wynagrodzeniem.
Szczególne cechy stosunku pracy:
- osobiste świadczenie pracy - pracownik musi własnym wysiłkiem wykonywać pracę (nie może jej spełniać za pośrednictwem innych osób),
- zasada odpłatności pracy - pracodawca musi wypłacać wynagrodzenie adekwatne do wykonywanej pracy,
- zasada podporządkowania pracownika przełożonemu - pracownik ma obowiązek wykonywać polecenia przełożonego,
- zasada ryzyka pracodawcy - (techniczne, osobowe, gospodarcze, socjalne)
- ryzyko techniczne - pracodawca ponosi konsekwencje niemożności wykonywania pracy z punktu technicznego,
- ryzyko osobowe - pracodawca ponosi konsekwencje z niewłaściwego dobory pracowników,
- ryzyko gospodarcze - pracodawca jest obciążony skutkami, ujemnymi wynikami działalności,
- ryzyko socjalne - przerzucanie na pracodawcę ciężary socjalne (zapłacenie wynagrodzenia za okres niewykonywania pracy).
Strony stosunku pracy
Pracownik może być osoba fizyczna, która ukończyła 18 lat. Są także młodociani (16 - 18 lat), zatrudniani w celu przygotowania do zawodu lub przy pracach lekkich.
Osoby zatrudnione w urzędach państwowych podlegają wymiarom ustaw z dnia 16.09.1982r. o pracownikach urzędów państwowych u ustawy z dnia 21.11.2008r. o służbie cywilnej.
Pracownicy samorządów podlegają ustawie z dnia 22.03.1990r. o pracownikach samorządów.
Pracownicy sezonowi - wykonują pracę przez określony czas.
Pracodawcą może być jednostka organizacyjna, chociażby nie posiadająca osobowości prawnej lub osoba fizyczna.
Nawiązanie stosunku pracy
Następuje na mocy oświadczenia woli stron.
Wyjątkowo pracodawca jest zobowiązany przyjąć osoby jeśli są one skierowane przez starostę (inwalidzi wojenni).
Następuje bez względu na nazwę zawartej umowy (o pracę, dzieło).
Podpisanie umowy
- potrzebne dane i informacje dotyczące kariery,
- rozmowa kwalifikacyjna,
- pracodawca na swój koszt wykonuje potrzebne badania, szkolenie BHP,
art. 11 K.P. (informacje i dane nie mogą być przyczyną żadnej dyskryminacji)
Treść umowy o pracę
- strony stosunku pracy,
- rodzaj umowy,
- data rozpoczęcia pracy,
- warunki,
- miejsce wykonywania pracy,
Strony mogą zawierać różne postanowienia, które nie są zawarte w Kodeksie Pracy.
- obowiązek dbałości o dobre imię pracodawcy (pracownika),
- strony mogą zawrzeć klauzulę o zakazie konkurencji (nie można świadczyć usług u konkurencji),
- odszkodowanie za zakaz konkurencji pewien czas po ustaniu umowy,
- dodatkowe warunki pracownika, np. samochód, kształcenie na koszt pracodawcy.
Rodzaje umów o pracę
Na okres próbny - ma za zadanie sprawdzić pracownika, zapoznaje się pracownika z pracą, umowa bardzo często nie może przekraczać 3 m-cy, może być krótsza. Jest jednorazowa. Pokrywa się z okresem tworzenia umowy.
Na czas określony - terminowa, która musi zawierać końcowy termin trwania stosunku pracy. U danego pracodawcy mogą być dwie takie umowy, trzecia staje się z mocy prawa umową na czas nieokreślony, jeżeli przerwy nie były dłuższe niż 1 m-c. Nie jest wyznaczona długość trwania umowy.
Na okres pracy - nie wskazują nawet pośredniego terminu zakończenia umowy. Ustanie uzależniają od zakończenia danej pracy. Nie da się wypowiedzieć tej umowy.
Zastępstwo - na czas usprawnienia nieobecności w pracy. Powrót wiąże się z rozwiązaniem umowy z 3-dniowym wypowiedzeniem.
Na czas nieokreślony - najbardziej korzystna. Może być wypowiedziana czy rozwiązana z odpowiednim okresem wypowiedzenia.
Ustanie stosunku pracy
W drodze rozwiązania (występowanie czynników prawnych jednej lub obu stron) albo wygaśnięcia (śmierć pracownika lub pracodawcy, upływ kadencji, czasu).
Czynności prawne dwustronne rozwiązania umowy o pracę
- porozumienie stron (nie mamy okresu wypowiedzenia),
- porozumienie pracodawców (np. wymiana pracowników)
- poznanie się pracodawców np. Mc a KFC,
- rozwiązanie umowy,
- nawiązanie z nowym pracodawcą.
Czynności prawne jednostronne
- złożenie wypowiedzenia - 1 strona,
- rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia,
- rozwiązanie umowy o pracę za kilku - dniowym uprzedzeniem ze strony pracownika.
Wypowiedzenie umowy o pracę to:
Jednostronne oświadczenie woli, złożone przez jedną ze stron powodując rozwiązanie umowy o pracę z upływem okresu wskazanym w oświadczeniu wypowiadania umowy o pracę. Okres wypowiedzenia zależy od staży pracy. Oświadczenie o wypowiedzeniu należy uznać za złożone w momencie, kiedy adresat je otrzyma - forma pisemna. Odmowa nie ma znaczenia prawnego.
Długość wypowiedzenia
- okres próbny nie przekraczający 2 tygodni - to 3 dni,
- okres próbny dłuższy niż 2 tygodnie - to 1 tydzień,
- okres próbny na 3 m-ce - to 2 tygodnie,
- czas określony - 2 tygodnie,
- zastępstwo - 3 dni,
- nieokreślony krótszy niż 6 m-cy - to 2 tygodnie
co najmniej 6 m-cy - to 1 m-c,
co najmniej 3 lata - to 3 m-ce.
Zasadność wypowiedzenia umowy o pracę leży po stronie pracodawcy oraz pracownika.
Okres ochronny przed wypowiedzeniem
- pracownicy będący na urlopie,
- usprawiedliwiona nieobecność w pracy,
Art. 53/ do momentu upływu okresu upoważniającego do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia
- 4lata przed emeryturą,
- w okresie ciąży i urlopy macierzyńskiego,
- po złożeniu wniosku o urlop wychowawczy.
Roszczenia pracownika w razie bezprawnego wypowiedzenia umowy o pracę
Jeżeli trwa okres wypowiedzenia, a sąd uzna że rację ma pracownik to orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, zapobiega/zatrzymuje bieg wypowiedzenia.
Jeżeli przekroczył okres wypowiedzenia to sąd orzeka o przywróceniu di pracy (7 dni na stawienia się w pracy).
Roszczenia pieniężne
Jeżeli pracownik nie chce utrzymać stanowiska to domaga się odszkodowania (nie niższe niż wysokość wynagrodzenia od 2 tygodni do 3 m-cy). Na okresie próbnym określają tylko odszkodowania pieniężne, a nie przywrócenie do pracy. Jeśli nas przywrócą to otrzymujemy wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Osoby w okresie ochronnym otrzymują całe wynagrodzenie, a pozostali wynagrodzenie ograniczone.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawców (z przyczyn przez pracownika zawinionych i niezawinionych)
ZAWINIONE
- ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych (przewaga BHP) - wyjątki art. 100,
- złamanie zasad BHP,
- złamanie zakazu konkurencji,
- odmowa wykonania polecenia służbowego,
- przestępstwo w czasie trwania stosunku pracy, które dyskwalifikuje osoby jako pracowników,
- utrata z winy pracownika uprawnień (decyzja organu, który pozwala na utratę tych uprawnień)
* po 1 m-cu wygasa.
NIEZAWINIONE
- niezdolność do pracy z powodu choroby, która trwa dłużej niż 3 m-ce, a pracujemy krócej niż 6 m-cy, albo dłużej niż okres pobierania zasiłku,
- niemożność wykonywania pracy z powodu odosobnienia (choroba zakaźna, leczenie uzależnień)
- nieobecność pracownika: opieka nad dzieckiem, nie dłużej niż 60 dni kalendarzowych,
- nieobecność pracownika z różnych przyczyn trwająca nieprzerwanie 1 m-c.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika
Lekarz stwierdza szkodliwy wpływ pracy na pracownika, a pracodawca nie przeniesie go na inne stanowisko pracy.
2. Pracodawca dopuszcza się ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, nie może to nastąpić później niż w przeciągu 1 m-ca, gdy dostaliśmy wiadomość o tym że są okoliczności, które to uzasadniają (oświadczenie na piśmie).
3. Pracownik może za 3-dniowym uprzedzeniem rozwiązać umowę o pracę z pracodawcą, u którego podjął pracę na czas sporu o przywrócenie do pracy.
4. Pracownik, którego pracodawca zawiadomił o przejściu zakładu lub części zakładu na innego pracodawcę może za 7-dniowym uprzedzeniem rozwiązać umowę.
5. Przedstawiciel ustawowy pracownika mającego ograniczoną zdolność do czynności prawnych może za zezwoleniem sądu opiekuńczego rozwiązać stosunek pracy swojego podopiecznego jeżeli sprzeciwia się jego dobru.
Odszkodowanie przysługuje za okres wypowiedzenia, a w przypadku umowy o pracę na czas określony lub umowy na czas wykonania pracy za okres 2-tygodni.
Rozwiązanie - czynności prawne (wypowiedzenie, rozwiązanie bez wypowiedzenia, za wypowiedzeniem).
Wygaśnięcie - ustanie stosunku pracy z mocy zdarzenia:
- śmierć pracodawcy,
- śmierć pracownika,
- upływ 3 m-cy z powodu tymczasowego aresztowania.
Inne formy stosunku pracy
Powołanie - jest aktem, mocą którego powierza się danej osobie, dane stanowisko kierownicze lub inne stanowisko samodzielne oraz nawiązuje się stosunek pracy. Zgodne oświadczenie woli pracownika i pracodawcy. Następuje na mocy powołania (automatycznie).
Wybór - jest jedną z form powierzania kandydatowi określonego stanowiska w drodze decyzji, uchwały organu kolektywnego (np. narodu).
Mianowanie - oznacza powierzenie obywatelowi w drodze aktu administracyjnego, stanowiska związanego z wykonywaniem funkcji z zakresu działania administracyjnego.
Spółdzielcza umowa o pracę - członek spółdzielni jest zobowiązany do pozostawania w stosunku pracy ze spółdzielnią.
Szczególna ochrona pracy kobiet
1. Zakaz zatrudniania kobiet przy pracach uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia (zawiera 10.09.1996r. załącznik rozporządzenia Rady Ministrów):
- ograniczenia związane z wysiłkiem fizycznym, pracy pod ziemią, noszenia ciężarów,
- prace, które są zabronione w okresie ciąży i karmienia.
2. Szczególna ochrona zdrowia kobiet w okresie ciąży i karmienia:
- zakaz zatrudniania wzbronionych, obowiązek przeniesienia na okres ciąży do innej pracy (na inne stanowisko),
- zakaz zatrudniania kobiet w ciąży w porze nocnej i godzinach nadliczbowych,
- zakaz delegowania kobiet bez zgody poza stałe miejsce pracy.
3. Ochrona trwałości stosunku pracy kobiet w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego.
Rozwiązanie:
- za wypowiedzeniem z powodu ogłoszenia upadłości albo likwidacji,
- bez wypowiedzenia przyczyny zawinione.
Szczególna ochrona pracy kobiet (uprawnienia z tytułu opieki nad dziećmi)
- prawo do dwóch 30-minutowych przerw na karmienie piersią dziecka (1 dziecko),
- dwie przerwy 45 minut każda (więcej niż jedno dziecko),
- pracownika, który opiekuje się dzieckiem do lat 4 nie można zatrudniać w porze nocnej i godzinach nadliczbowych,
- 2 dni zwolnienia z pracy (za wynagrodzeniem) do dziecka do lat 14,
- zwolnienie do opieki nad dzieckiem (60 dni w roku)
Zdrowe do lat 8,
Chore do lat 14
- urlop macierzyński (art. 180),
- urlop wychowawczy, przysługuje osobie która zostaje w stosunku pracy co najmniej 6 m-cy (3 lata, nie dłużej niż do ukończenia 4 roku życia, można podzielić na części (nie więcej niż 4)).
Urlop - przerwa w wykonywaniu pracy
- urlop wypoczynkowy - coroczna nieprzerwana i płatna przerwa w wykonywaniu pracy,
- przerwy z przyczyn szczególnych,
- powszechność (dla wszystkich),
- równość,
- odpłatność,
- prawo do urlopu w naturze,
- urlop nieprzerwany.
Prawo do urlopu nabywamy po miesiącu pracy.
- po roku - 20 dni,
- po 10 latach - 26 dni.
Wlicza się okresy ukończonej nauki (art. 155) i sumując okres pracy u innych pracodawców.
Udzielanie urlopu
- w tym roku, w którym uzyskaliśmy do niego prawo,
- zgodnie z planem urlopów,
- 22 dni planujemy, 4 dni na rządanie.
Przesunięcie urlopu
- obligatoryjnie - niezdolność do pracy w skutek choroby zakaźnej,
- urlop macierzyński,
- fakultatywnie - wniosek pracownika umotywowany
- szczególne potrzeby pracodawcy.
Przerwanie urlopu
- choroba zakaźna,
- urlop macierzyński,
Wypłata ekwiwalentu za niewykorzystany urlop.
Wypłata stosunku pracy wygaśnięcie, rozwiązanie.
Przedawnienie
Art. 291 K.P.