Definicja zawodu w różnych ujęciach

1.Historia zawodu sięga działalności prehistorycznego człowieka, którego przetrwanie polegało na przystosowywaniu otaczającej rzeczywistości do jego potrzeb, np. zaspokojenia głodu. Podstawa przystosowania to łowienie ryb, polowanie, obróbka kamienia, praca na roli. Jeden zawód wykonywały całe plemiona. Starożytność nie znała zawodów we współczesnym znaczeniu. Prace produkcyjne wykonywali niewolnicy. Nie była znana idea pracy. Najbezpieczniejsze byłoby tu określenie zawodu jako podstawowego fenomenu kultury, wynikłego z podziału pracy. Włączał on pracownika w porządek społeczny i gospodarczy. Definicja ta jest jednak zbyt ogólna. Trudności w definiowaniu pojawiały się w związku ze zmianami znaczenia zawodu dla życia społecznego, gospodarczego ale i duchowego.

Definicję uzależniającą zawód od życia duchowego i światopoglądu religijnego przedstawił Tomasz z Akwinu, który ujmował zawód jako urząd udzielony przez Boga, a to zmieniało czynności zawodowe w „służbę bożą”.

Znaczenie metafizyczne zachowało się w słowniku 3 współczesnych pedagogów:
F. Schliepera, J. Baumgardta i W. Stratenwaertha:

• zawód w poza naturalnym znaczeniu jako powołanie do służby bożej

• zawód w naturalnym znaczeniu jako powołanie do ojcostwa, macierzyństwa

• zawód w znaczeniu kulturalnym jako powołanie do zawodu kulturowego.

Max Weber: „zawodem jest każda specjalizacja, specyfikacja i kombinacja osiągnięć jednostki, która stanowi stałą podstawę wyżywienia i zarobku”.

Aloys Fischer uważa zawód za pracę całożyciową, zewnętrzne tworzenie i przedłużanie działania pod nakazem wewnętrznego głosu. Zawód jest urzeczywistnianiem przez pracę ludzkiego celu pod przymusem własnej natury. Zakłada pełną wolność wyboru zawodu.

Frydrych Fürstenberg przedstawia 4 różne ujęcia zawodu:

- ujęcie tradycyjne stanowe - według którego jednostka zostaje włączona w ponadindywidualny związek społecznego życia. Działalność zawodowa jednostki zostaje wtopiona w obiektywnie trwający porządek ogarniający całość życia.

- ujęcie religijne zawodu (św. Tomasz z Akwinu, Kalwin, Luter)- człowiek niezależnie od swego stanu zostaje powołany przez Boga do czynności zawodowych.

- ujęcie idealistyczno-całościowe - podstawą dla samo- urzeczywistniania pracownika w zawodzie jest wolny wybór zawodu

- ujęcie funkcjonalne zawodu, które traktuje zawód jako wykonywanie funkcji wyznaczonej przez układ techniczno-gospodarczy.

Definicja filozoficzna wg B. Baraniak: „Zawód tutaj to przekształcanie otaczającej rzeczywistości przez człowieka, dzięki czemu następuje oswajanie natury, stosownie do oczekiwań, możliwości i potrzeb.”

Różne ujęcia zawodu wg Tadeusza Nowackiego:

Z filozoficznego punktu widzenia „zawód jest częścią egzystencjonalistycznych doświadczeń jednostki, wynikłych z uczestnictwa w zorganizowanym procesie oswajania natury i użytkowania jej praw”.

Z etycznego - „zawód jest powinnością każdego człowieka do moralnego życia w zbiorowości społecznej dzięki wykonywanej pracy”

Z historycznego - „zawód jest to wynik przemian społecznych, gospodarczych i kulturowych w dziejowym rozwoju ludzkości”

2.Wg Elżbiety Podoskiej-Filipowicz zawód jest definiowany odmiennie na gruncie różnych nauk i w praktyce gospodarczej. W socjologii i ekonomii oraz polityce społecznej można spotkać się z dwoma rozróżnieniami:

- zawód jest zespołem czynności, wymagającym określonych kwalifikacji, wykonywanych poza gospodarstwem domowym, będących podstawą utrzymania pracownika i jego rodziny oraz pozycji w społeczeństwie.

- zawód to samo wykonywanie czynności oparte na kwalifikacjach, wykonywany w celach zarobkowych, wynikających z podziału pracy.

J. Szczepański rozróżnia 3 znaczenia terminu zawód:

- jako wewnętrzne spójny system czynności, stanowiących dla jednostki źródło utrzymania i określających jej pozycję społeczną

- jako stałe wykonywanie pewnych czynności bez względu na kwalifikacje

- jako populację tych, którzy wykonują te same czynności.

Nowacki: „zawód to, możliwe dzięki opanowaniu przez pracownika podstawowych, niezbędnych umiejętności, wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek podziału pracy, powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny”.

Ponadto autor jest zdania, że pozycja społeczna nie należy do istoty zawodu, ale się z nim wiąże.

Definicja socjologiczno-społeczna wg E. Podoskiej- Filipowicz - twierdzi ona, że zawodowymi nazywa się wszystkie takie czynności, które wynikają ze społecznego podziału pracy i powodują szczególne zaangażowanie psychiczne i fizyczne człowieka, a ponadto określają: funkcję i pozycję społeczną, standard i styl życia, wygląd zewnętrzny i sposób zachowania.

Według Z. Wiatrowskiego zawód stanowi kategorię głównie ekonomiczno-socjologiczną, ale także i pedagogiczną, która ma 4 dopełniające się cechy:

- jest układem wyodrębnionych i powtarzanych czynności

- określa pozycję społeczno-zawodową pracownika

- stanowi źródło utrzymania

- wymaga specjalnego przygotowania zawodowego

Definicja ekonomiczna według J. Kurjaniuk: Zawód to ” zbiór zadań zawodowych, wykonywanych z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby w różnych miejscach pracy”. Definicja ta oparta jest na podziale pracy i ma charakter nie tylko techniczny ale i technokratyczny, ponieważ ignoruje inne konteksty pojęcia zawodu.

Dzieło Teodora Scharmanna „Arbeit Und Beruf” podaje taką definicję: „Zawodem… powinno się nazywać, wolną możliwie nie przerwaną, wyuczoną, przeważnie na przydatności i skłonności opartą czynność służbową, wyuczoną i specjalną, opłaconą, która jako cząstka zorganizowanej gospodarki służy zaspokojeniu potrzeb materialnych lub duchowych”. Autor podkreśla, że czynności zawodowe opierają się na wyuczeniu , więc zachowuje kontekst pedagogiczny.

Interdyscyplinarne spojrzenie na zawód jest ciekawe dla pedagoga, psychologa , socjologa i ekonomisty.
W różnych dyscyplinach naukowych zawód jest : „zespołem czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności, a także cech psychofizycznych, warunkujących wykonywanie zadań zawodowych, powtarzanych systematycznie i będących źródłem prestiżu jego pozycji społecznej” (Nowacki 2004)

Wg. Nowackiego:

- Z ekonomicznego punktu widzenia - „zawód jest wydzielonym przez podział pracy układem czynności, wykonywanych przez dłuższy czas i zapewniający środki utrzymania oraz otwierający przed pracownikiem drogę awansów i uzyskania coraz bardziej odpowiedzialnych stanowisk, przede wszystkim w ramach zawodu”

- Z socjologicznego „zawód wynikły z podziału pracy, podziału pracowników na różne grupy i kategorie stanowi podstawę zarówno do wejścia w „świat pracy”, a więc zadań i odpowiedzialności, jak i w rozliczne grupy społeczne, wynikające lub związane z podziałem zawodowym”

- Z politycznego „zawód jest wynikiem dążenia jednego narodu do dominacji nad drugim narodem, zwłaszcza w zakresie powstawania i rozwoju „zawodów militarnych”

- Z ergonomicznego - „zawód jest układem warunków pracy, środowisk pracy, maszyn i urządzeń technicznych oraz właściwości fizycznych i psychicznych człowieka, zapewniającym optymalne warunki wykonywania czynności pracowniczych (zawodowych)”

K. Olechnicki, K. Załęcki - Słownik socjologiczny - zawód to „ zbiór umiejętności i związany z nim zasób wiedzy (wykształceni) oraz kompetencji zawodowych (zawód wyuczony); zawód powstały w wyniku specjalizacji i społecznego podziału pracy, wykonywany stale, okresowo (sezonowo) lub dorywczo, jest zazwyczaj podstawowym źródłem dochodu i utrzymania jednostki”

3.Definicja psychologiczna wg Nowackiego: „zawód jest systemem czynności wykorzystującym skłonności i zdolności pracownika. Czynności zawodowe wpływają na kształtowanie się osobowości, na postępowanie wobec ludzi i otoczenia pozaludzkiego, na rozwój procesów poznawczych, przebieg życia emocjonalnego i rodzaj kolejnych faz rozwojowych osobowości”

A.S. Reber - Słownik psychologii- „aktywność lub zespół aktywności podejmowanych w celu zarabiania na życie”

N. Sillamy - Słownik psychologii - „ profesjonalna działalność, z której czerpie się środki do życia”

4.Definicja pedagogiczna

Aspekt pedagogiczny zawodu to przygotowanie człowieka w procesie edukacji do opanowania czynności, dzięki którym może wykonywać wyuczony zawód i uczestniczyć w wytwarzaniu społecznie pożądanych efektów pracy. Wykonywanie wyuczonego zawodu zapewniają kwalifikacje, których podstawowy zakres kształtuje edukacja.

E. Sachs i H. Freyer twierdzą, że zawód to kompleks wiedzy i umiejętności, wymagający ciągłego kształcenia.

F. Schliepper: „zawód w sensie kulturalnym jest wykonywaniem określonych funkcji wewnątrz wspólnoty, ukierunkowanej pracy o pewnej trwałości, którą podejmuje się dobrowolnie, a przynajmniej z wewnętrznym potwierdzeniem podejmowanych zadań i z reguły dla uzyskania warunków egzystencji. Tak sformułowane określenie obejmuje obiektywne, subiektywne i społeczne kryteria(…)”.

H. Fenger: „Zawód obiektywnie pozycja w klasyfikacji czynności zarobkowych, subiektywnie osobno rozumiane podejmowanie z rozmaitych motywów wykonywanie zadań roboczych. Wyjaśnia to filozofia - zawód jako fenomen kultury, historia - powstawanie i rozwój zawodów, socjologia - społeczne systemy częściowe, problemy ról, statusu, socjalizacji, profesjonalizacji i ruchliwości, psychologia - osiągnięcia, wymagania, przydatność i skłonności, medycyna- choroby, utrzymywanie stanu zdrowotnego, pedagogika- ustalanie obiektywnej treści zawodu i jej zmian, analiza i normowanie, systematyka zawodów szkolnych, projektowanie i realizacja kształcenia zawodowego”.

Definicja społeczna:

• Zawód jest częścią architektury społecznej. Nauczyciel troszczy się o wychowanie i oświatę, przekazuje dorobek poprzednich pokoleń. I gdziekolwiek jest, spełnia tę funkcję społeczną:

• „zawód jest cząstką całości i działa na całość społeczną. Jeżeli społeczeństwo przestałoby istnieć, to giną natychmiast zawody. Zawód jest pracą zorientowaną na dobro człowieka i gromadzi osoby odpowiedzialne za to dobro w ramach określonej funkcji społecznej”.

• Zatem ze stanowiska społecznego zawód jest elementem ludzkiej pracy w zakresie określonej dla niego funkcji.

Nowacki: „zawód jest wydzielonym w procesie pracy systemem czynności, wymagających od pracownika kwalifikacji, zdobywanych w kształceniu w systemie szkolnym lub pozaszkolnym, wywołującym rozwój osobowości zawodowej i potrzebę nieustannego dokształcania się i doskonalenia. Zawód wprowadza w świat odpowiedzialności pracowniczej, tym samym ma bezpośredni wpływ na tworzenie moralności i kultury zawodowej. Stanowi on jedno z najważniejszych pól działania jednostki”.

5. T.W. Nowacki , K. Korabiowska-Nowacka, B.Baraniak - Nowy słownik pedagogiki pracy - „Zawód jest podstawą prestiżu i pozycji społecznej pracownika”

E. Goźlińska i F. Szlosek - Podręczny słownik nauczyciela kształcenia zawodowego - podają, że pojęcie zawód jest definiowane przez Międzynarodowe Biuro Pracy w Genewie, „(…) jako rodzaj wykonywanej pracy przez jednostkę. Zawód to wyuczone, odpłatne pełnienie czynności służbowych, stanowiących wyodrębnioną funkcję w gospodarce opartej na podziale „pracy” (T. Schuman).

Wiatrowski: zawód określany jest jako czynności wymagające specjalnego przygotowania; oraz jako układ wyodrębnionych i powtarzających się czynności.

Według Czarneckiego zawód definiuje się ogólnie jako: „umiejętność wykonywania pracy w danej dziedzinie; fachowe, stałe wykonywanie jakiejś pracy w celach zarobkowych”. Zamiennie używa się terminów „fach” i „specjalność

Według uniwersalnego słownika języka polskiego: „zajęcie, którego kto się wyuczył, które stale wykonuje w celach zarobkowych; profesjach”

Wg T.W. Nowackiego Zawodoznawstwo: „obecnie pod nazwą zawodu rozumiemy takie zjawiska, gdy uzyskane kwalifikacje pozwalają na względnie długotrwałe ich wykorzystywanie oraz które wymagają stosunkowo długotrwałego przygotowania w postaci wyposażenia w odpowiednią wiedzę i umiejętności”.

Biorąc pod uwagę cytowane definicje „zawodu”, uważamy, że „zawód człowieka jest to jego przygotowanie kierunkowe oraz uprawnienia do wykonywania określonych czynności zawodowych, wynikających ze społecznego podziału pracy ludzkiej”. Oznacza to, że pojęcie „zawód człowieka” obejmuje samego człowieka, jego wiedzę kierunkową, umiejętności kierunkowe oraz formalne kwalifikacje zawodowe.

---