Układ krwionośny (nauka o naczyniach to angiologia)

Układ krążenia składa się z systemu naczyń w których krążą tkanki łączne płynne: krew i chłonka (limfa).

Ich rola polega na:

1. transporcie składników odżywczych i tlenu do poszczególnych narządów,

2. odprowadzanie produktów przemiany materii,

3. udział w utrzymywaniu ciepłoty ciała,

4. przenoszenie hormonów

Układ krwionośny dzieli się na: układ sercowo-naczyniowy i układ chłonny.

Układ sercowo-naczyniowy - to zamknięty system naczyń krwionośnych oraz serce.

Naczynia, którymi krew płynie od serca w kierunku obwodu to tętnice.

Naczynia, którymi krew płynie do serca to żyły.

Na pograniczu tętnic i żył są naczynia włosowate (kapilary).

Serce ssaków jest czterodzielne: dwa przedsionki i dwie komory. Krew krąży dwoma

obiegami:

1. małym (płucnym)

2. dużym (ogólnym).

Krwiobieg mały zaczyna się w prawej komorze serca, stąd krew tętnicą płucną

kierowana jest do płuc i po przejściu przez sieć naczyń włosowatych wraca żyłami

płucnymi do lewego przedsionka.

Krwiobieg duży zaczyna się w lewej komorze serca skąd krew aortą kierowana jest do wszystkich narządów i tkanek zaopatrzonych w sieć naczyń włosowatych, skąd wraca żyłami do żył głównych (doczaszkowej i doogonowej) do prawego przedsionka.

Skład krwi - krwinki albo elementy morfotyczne (cz.stałe) i osocze (cz.płynna)

1. Krwinki czerwone (erytrocyty) - 5-17 mln w 1 mm3 krwi, wielkość 4-7,5 µm. U ssaków nie mają jąder, mają kształt dwuwklęsłych dysków

2. Krwinki białe (leukocyty), mniej liczne, większe od erytrocytów, dzielą się na kilka typów: agranulocyty (limfocyty i monocyty) oraz granulocyty (obojętnochłonne, kwasochłonne i zasadochłonne). Ich liczba jest zmienna, zależy od płci, wieku, stanu odżywienia, zdrowia.

3. Płytki krwi (trombocyty) - to najmniejsze elementy morfotyczne krwi (2-4 µm), 120-600 tysięcy w 1 mm3 krwi.

Powstawanie krwi

● nowe elementy krwi tworzą się w sposób nieprzerwany ● każdego dnia powstaje

miliony krwinek czerwonych, białych i płytek krwi. ● proces ten zwany hemopoezą, ma miejsce głównie w szpiku kostnym,

Osocze składa się z wody, białek, glukozy, tłuszczów, zw. azotowych, soli mineralnych, ponadto są w nim rozpuszczone gazy, enzymy, hormony, witaminy i barwniki.

Jednym z białek osocza jest fibrynogen - w przypadku uszkodzenia ścian naczynia krwionośnego odgrywa podstawową rolę w procesie krzepnięcia krwi (zamienia się

we włóknik czyli fibrynę). Po oddzieleniu z osocza włóknika pozostaje surowica

U dorosłych ssaków erytrocyty i granulocyty powstają w czerwonym szpiku kostnym, a agranulocyty w śledzionie i narządach chłonnych. W młodych ssaków oraz w okresie rozwoju płodowego n. krwiotwórczymi są ponadto wątroba i grasica.

Zasadniczą rolę w całym układzie krwionośnym pełni serce, przepompowuj krew do wszystkich komórek ciała i z powrotem. Ma ono kształt stożka, składa się z: dwóch przedsionków i dwóch komór, z zewnątrz serce okryte jest błoną surowiczą która tworzy osierdzie. Wraz z workiem osierdziowym leży w dolnej części jamy klatki piersiowej, między trzecim i szóstym żebrem. U większości gatunków 3/5 jego masy znajduje się po lewej stronie (u bydła aż 5/7). Ściany serca są zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej - jej skurcze pozwalają na pełnienie roli pompy dla krwi w układzie krwionośnym. Od zewnątrz mięsień sercowy pokrywa błona surowicza

(nasierdzie), od wewnątrz - nabłonek jednowarstwowy (wsierdzie). Wnętrze serca zajmują cztery jamy: dwie komory i dwa przedsionki (prawe i lewe). Przedsionek prawy i komora prawa to część żylna serca, a przedsionek i komora lewa to część tętnicza serca

Serce konia waży od 4 do 9 kg i jest zdolne przetoczyć ponad 30 l. krwi na minutę (niektóre źródła - śred. 3 kg). Położone jest w klatce piersiowej między płucami po lewej

stronie mostka. Chronione mięśniami łopatki. Liczba uderzeń serca waha się od 32 do 40 /w stanie spoczynku i może dochodzić powyżej 200 podczas wysiłku. Koń ważący ok. 500 kg ma ok. 35 l. krwi (60 % osocze i 40% krwinki białe i erytrocyty.

Ogólna zasada brzmi: im większe zwierzę, tym wolniej bije jego serce.

• Serce słonia waży 22 kg i bije tylko 25 razy na minutę,

• Serce konia bije 32 do 40 razy na minutę

• serce myszy nawet 700 razy na minutę.

• U dużych psów serce bije 80 razy na minutę,

• u małych psów serce bije 120 razyna minutę

• Serca ptaków biją nawet szybciej, niż wynikałoby to z ich wielkości:

• kury - do 400 razy na minutę,

• kanarka - nawet do 1000 razy na minutę

• Serce noworodka zaraz po urodzeniu ma masę 20 gramów i bije ok. 120-160 razy na minutę.

• Serce człowieka dorosłego waży ok. 0,5 kg i w warunkach prawidłowych w spoczynku wykonuje od 60 do 90 (średnio 72) uderzeń na minutę.

• W ciągu przeciętnego życia serce uderza 2,5 miliarda razy.

• Serce zaczyna bić już 21 dnia od poczęcia. Krew krąży w nieskomplikowanym zamkniętym układzie naczyń, oddzielnym od krążenia matki.

Ze wzrostem wysiłku następuje zwiększone zapotrzebowanie na tlen, wówczas następuje:

1. przyspieszenie obiegu krwi (szybszy przepływ erytrocytów.)

2. skurcze śledziony, która: wstrzykuje dodatkowe czerwone krwinki -wzrost od 30 -50%

Puls konia bada się pod żuchwą we wcięciu naczyniowym.

Innymi punktami pomiaru tętna są:

• krawędź żuchwy

• na kończynie przedniej- zaraz za wewnętrzną kością rysikową (druga i czwarta uwsteczniona kość śródręcza i śródstopia u koni, osłów, zebr)

• na kończynie tylnej- zaraz za zewnętrzną kością rysikową

• przy kopycie- po bokach kości pęcinowej.

Serce konia wykonuje pracę samodzielnie, automatycznie. Posiada zdolność do samo pobudzania się. Pracę serca podzielić możemy na 3 fazy:

• skurcz obydwu przedsionków

• skurcz obydwu komór

• rozkurcz obydwu przedsionków i następnie komór

Nadrzędnym ośrodkiem, rozpoczynającym każdy wymieniony wyżej cykl pracy jest węzeł zatokowo-przedsionkowy, znajdujący się w ścianie prawego przedsionka, w okolicy ujścia żyły górnej. Węzeł ten budują wyspecjalizowane komórki, które dzięki

współgraniu chemicznych elementów sodu i wapnia, posiadają zdolność wytwarzania spontanicznych wyładowań.

Z węzła zatokowo-przedsionkowego impuls przenoszony jest przez węzeł przedsionkowo-komorowy i pęczek Hisa do włókien Purkiniego:

odpowiedzialnych za rozprowadzenie pobudzenia w ścianach komór serca i w następstwie następuje skurcz. Szybkość przewodzenia w pęczku Hisa wynosi ok. 4 m/s.

Najciekawszy w tym całym procesie jest fakt, iż: układ bodźcowo-przewodzący nie jest tworzony przez komórki nerwowe lecz przez grupę komórek mięśniowych. Funkcje serca są więc sterowane mięśniowo, a nie nerwowo. Elektryczne pobudzenie mięśnia sercowego daje się zaobserwować za pomocą EKG, które, będąc zabiegiem

diagnostycznym, może uwidocznić wszelkie nieprawidłowości, zaburzenia i schorzenia.

Naczynia krwionośne: żyły, tętnice i naczynia włosowate

Tętnice - od serca, żyły do serca, naczynia włosowate są na pograniczu żył i tętnic.

Budowa ścian naczyń, trzy warstwy:

1. błona wewnętrzna [zbudowana z elementów sprężystych pokrytych nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, tzw. śródbłonkiem],

2. błona środkowa [zawiera włókna mięśniowe gładkie i elementy sprężyste]

3. Błona zewnętrzna [tk. łączna z licznymi elementami sprężystymi i nielicznymi włóknami mięśniowymi].

Tętnice - ich ściany są zbudowane z 3 warstw. W zależności od: przewagi elementów sprężystych lub mięśniowych dzielimy je na: tętnice sprężyste, mięśniowe lub mieszane.

Tętnice sprężyste: aorta i tętnica płucna oraz tętnice leżące w pobliżu serca, w których panuje wysokie ciśnienie (t. szyjne, t. podobojczykowe). Ich światło może się znacznie rozszerzać w czasie skurczu.

Tętnice mięśniowe leżą na obwodzie i mają mniejszą średnicę niż tętnice sprężyste.

Tętnice mieszane leżą przeważnie pomiędzy dwoma powyższymi typami.

Żyły - naczynia, którymi krew płynie w kierunku serca.

1. W porównaniu z tętnicami w żyłach ciśnienie jest niższe.

2. Są one wyposażone w cienkie ścianki o małej liczbie włókien sprężystych i mięśniowych.

3. Wewnątrz żył znajdują się fałdy błony wewnętrznej tzw. zastawki żylne, które:

• Zapobiegają: zastojowi i cofaniu się krwi w kierunku naczyń włosowatych.

• Najwięcej zastawek jest w kończynach.

Naczynia włosowate - to najmniejsze naczynia układu krwionośnego.

W nich następuje:

1. wymiana gazowa

2. wymiana składników przemiany materii między krwią a płynem tkankowym.

Ich ściany zbudowane są tylko ze śródbłonka. Naczynia włosowate o stosunkowo dużej średnicy występują: w szpiku kostnym i w wątrobie, a najmniejsze w ośrodkowym układzie nerwowym i w mięśniach szkieletowych.

Krwiobieg mały (płucny): wymiana gazów między krwią a powietrzem znajdującym się w pęcherzykach płucnych.

Można tu wyróżnić trzy części:

tętnica płucna,

sieć naczyń włosowatych płuc,

żyły płucne.

• Tętnica płucna (pień płucny) - odchodzi od prawej komory serca. Pod łukiem aorty dzieli się na:

• tętnicę płucną prawą i lewą.

• Żyły płucne - uchodzą do lewego przedsionka serca.

W krwioobiegu małym:

1. tętnice wyprowadzają z prawej komory serca krew odtlenowaną i doprowadzają ją do naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki płucne - wymiana gazowa

2. następnie już utlenowana krew powraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka i lewej komory serca.

Krwioobieg mały stanowi więc: połączenie prawej części serca, przez płuca z częścią lewą.

Oba procesy (w krwioobiegu dużym i małym) nie przebiegają równolegle i niezależnie, lecz następują po sobie.

Krwiobieg duży (ogólny):

• Tętnice krwiobiegu dużego:

• aorta (aorta wstępująca, łuk aorty)

• tętnice głowy i szyi,

• tętnice kończyny piersiowej,

• TĘTNICA GŁÓWNA (aorta) -wychodzi z lewej komory serca i biegnie wzdłuż kręgosłupa aż do kości krzyżowej.

• Aorta wstępująca - najkrótszy odcinek tętnicy głównej, ukryty pod osierdziem.

Odchodzą od niej dwie tętnice wieńcowe (prawa i lewa), które zaopatrują serce w krew odżywczą.

• Łuk aorty - przedłużenie aorty wstępującej, ku tyłowi przechodzi w aortę piersiową.

Tętnice głowy i szyi - wspólny pień tętnic szyjnych, tętnica podobojczykowa, tętnica szyjna płucna, tętnica szyjna zewnętrzna, tętnica szczękowa.

Tętnice kończyny piersiowej - tętnica pachowa, tętnica podłopatkowa, tętnica ramienna, tętnica pośrodkowa.

Aorta zstępująca - to przedłużenie łuku aorty w kierunku doogonowym: biegnie wzdłuż kręgosłupa i po minięciu przepony nosi nazwę aorty brzusznej.

Tętnice kończyny miednicznej - tętnice biodrowe zewnętrzne i wewnętrzne.

ŻYŁY KRWIOBIEGU DUŻEGO

Żyły serca - unaczyniają ściany serca (razem z tętnicami wieńcowymi), uchodzą do prawego przedsionka za pośrednictwem wspólnego naczynia - zatoki wieńcowej.

Żyły nieparzyste - to uzupełnienie żyły głównej doogonowej, układają się po lewej lub prawej stronie kręgosłupa

Żyła główna doczaszkowa z odgałęzieniami - krótka żyła w okolicy klatki piersiowej, odchodzi od: żył szyjnych, oraz od żył kończyny przedniej.

• Żyły głowy - krew żylna z głowy spływa do żyły głównej

doczaszkowej za pośrednictwem żył szyjnych

Żyły kończyny piersiowej - dzielą się na dwa systemy połączone ze sobą. Jeden leży głęboko (tzw. magistrala głęboka) a drugi tworzą naczynia żylne podskórne.

• Żyła główna doogonowa z odgałęzieniami - obejmuje części ciała zaopatrywane w krew tętniczą przez odgałęzienia aorty zstępującej.

Żyły kończyny miednicznej - podobnie jak w kończynie piersiowej występują żyły podskórne które ułatwiają odpływ krwi z kończyn.

• Żyła wrotna - krótkie naczynie o dużym świetle, prowadzi krew z żołądka , jelit i śledziony. Żyła ta odgrywa ważną rolę w procesach metabolicznych wątroby

UKLAD CHŁONNY (limfatyczny)

Składa się z narządów chłonnych (zbudowanych z tkanki limfatycznej) i naczyń chłonnych, przez które chłonka płynie z obwodu w kierunku łożyska krwionośnego.

Znaczenie układu chłonnego:

czynności krwiotwórcze (rozmnażanie limfocytów)

gospodarka płynami ustrojowymi,

resorpcja białek i tłuszczów,

procesy obronne organizmu.

Naczynia chłonne rozpoczynają się:

1. ślepo zakończonymi, rozgałęzionymi naczyniami włosowatymi

2. znajdują się w większości tkanek i narządów: śledziona, szpik kostny, ośrodkowy układ nerwowy, chrząstki, rogówka i soczewka oka, a w życiu płodowym pępowina).

Chłonka z naczyń włosowatych płynie przez:

1. naczynia wewnątrz- i zewnątrz narządowe w kierunku węzłów chłonnych

2. gdzie jest filtrowana i wzbogacana w limfocyty

3. stąd przez większe naczynia chłonne dostaje się do żyły głównej doczaszkowej.

Chłonka, podobnie jak krew, zawiera osocze i elementy morfotyczne (głównie limfocyty).

NARZĄDY CHŁONNE to: grudki samotne i skupione, węzły, grasica i śledziona.

• Grudki samotne to skupiska tkanki chłonnej wielkości główki szpilki do ziarnka grochu, są rozsiane w błonie śluzowej trzewi.

• Grudki chłonne skupione otoczone łącznotkankową torebką, zlokalizowane w przewodzie pokarmowym.

• Modyfikację płytek chłonnych stanowią migdałki położone w okolicy gardła.

• We wszystkich narządach chłonnych występują jedynie: naczynia odprowadzające, co świadczy o ich obwodowym położeniu.

Węzły chłonne

1. Leżą na drodze chłonki, a więc są zaopatrzone w naczynia doprowadzające i odprowadzające.

2. Węzeł chłonny ma kształt ziarna fasoli, jest otoczony torebką łącznotkankową.

• Węzły chłonne głowy i szyi

• Węzły chłonne kończyny piersiowej

• Węzły chłonne klatki piersiowej

• Węzły chłonne ścian jamy brzusznej i jamy miednicy

• Węzły chłonne kończyny miednicznej

• Węzły chłonne narządów jamy brzusznej i jamy miednicy

Budowa węzła chłonnego

● Węzły chłonne są otoczone torebką łącznotkankową,

● pod nią zaś znajduje się zatoka brzeżna.

● W każdym węźle można wyróżnić:

● część wypukłą

● oraz wklęsłą, nazywaną także wnęką.

● Chłonka jest doprowadzana od strony wypukłej,

● odprowadzana zaś z wnęki.

● Do wnęki wnikają również naczynia odżywcze

● oraz nerwy biegnące wzdłuż tych naczyń.

Węzły mogą się różnić pomiędzy sobą: ● kształtem,

●wielkością ● oraz stosunkami poszczególnych stref.

Grasica

Produkuje dwa hormony:

● TYMOZYNA

● TYMOPOETYNA

działają na tkankę limfatyczną powodując dojrzewanie komórek podczas odpowiedzi immunologicznej - antygen

Śledziona - leży po lewej stronie jamy brzusznej, między jej ścianą a żołądkiem. Jest to narząd płaski, o wydłużonym pasmowatym kształcie. Otoczona błoną surowiczą

U mięsożernych ma kolor żywo czerwony, u świni jasnoczerwony.

Głównym jej zadaniem jest:

1. wytwarzanie immunoglobulin,

2. jest miejscem śmierci czerwonych i białych krwinek oraz trombocytów.

3. W życiu płodowym w śledzionie namnażają się erytrocyty.

4. Śledziona może też magazynować pewną ilość krwi.

Ludzie pozbawieni śledziony maja obniżoną odporność.

Śledziona jest umiejscowiona w lewym podżebrzu pod przeponą, wciśnięta między żołądek a lewą nerkę. Narząd ten ma średnicę ok. 10-12cm, waży 150g i w normalnych warunkach przechowuje około 50ml krwi.

Migdałki

Pierścień gardłowy Waldeyera - p. chłonny gardła, to nagromadzenie tkanki chłonnej w gardle, która:

● pełni funkcję ochronną przed drobnoustrojami,

● składnik pierwszej linii obrony przed patogenami.

W jego skład wchodzą trzy rodzaje migdałków:

● parzyste migdałki podniebienne, ● migdałek językowy, ● pojedynczy migdałek

gardłowy (migdałek trzeci).

Ich usuwanie, określane jako:

tonsillektomia (usunięcie migdałka podniebiennych)

adenotomia (usunięcie migdałka gardłowego).

Nie zawsze jest dobrym i przemyślanym rozwiązaniem.

Układ wydalniczy (moczowy) funkcja - usuwanie z organizmu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii.

Główne narządy wydalnicze to:

● dwie nerki, ● od każdej z nich odchodzi moczowód, ● oba moczowody uchodzą do pęcherza moczowego, ● zakończonego cewką moczową.

NERKI

● położone są po grzbietowej stronie ciała, na wysokości kręgów lędźwiowych,

● mają kształt fasolowaty, ● do ich górnej części przylegają nadnercza, ● do każdej nerki doprowadzana jest tętnica nerkowa, ● a odprowadzana jest żyła nerkowa.

NERKI (budowa)

• Zbudowana z części korowej (w niej ciałka nerkowe) i rdzennej - wyróżnia się w nim piramidy nerkowe, których wierzchołki tworzą brodawki nerkowe

• Elementem strukturalnym nerki jest nefron.

• Leżą w jamie brzusznej, wysoko pod kręgami lędźwiowymi, prawa wysunięta do przodu, położona niżej od lewej.

• U świni nerki leżą na jednej wysokości.

• Mają ciało tłuszczowe - torebka tłuszczowa i torebka włóknista stabilizują nerki zawieszone na naczyniach krwionośnych.

• Kształt fasolowaty, u konia sercowaty lub trójkątny ze względu na sąsiedztwo

nerki: 1. od przodu wątroby, 2. od tyłu jelita ślepego.

Nefron to jednostka strukturalna i czynnościową nerki składająca się z:

ciałka nerkowego (skład):

• kłębuszek

• torebka

• cewki

• naczyń

miedniczka nerkowa

• obejmuje brodawkę bezpośrednio - pies, kot, owca, koza, koń

• tworzy wiele zachyłków zw. kielichami nerkowymi z których każdy obejmuje brodawkę - świnia

• u bydła brak jest miedniczki a kielichy są uzupełnieniem moczowodu

MOCZOWÓD

• uchodzi od miedniczki nerkowej do jamy pęcherza moczowego

• jego usytuowanie zapobiega cofaniu się moczu w kierunku odnerkowym,

• jednocześnie nie zakłóca przepływu moczu z nerek do pęcherza,

• błona śluzowa w początkowym odcinku zawiera gruczoły śluzowe,

• osłonę zewnętrzną stanowi błona surowicza.

PĘCHERZ MOCZOWY

• błoniasto - mięśniowy worek gruszkowatego kształtu, zbiera mocz napływający z nerek,

• opróżniony pęcherz leży w jamie miednicy, natomiast wypełniony wystaje do jamy brzusznej, a ściany ulegają ścieńczeniu

wyróżnia się w nim:

• szczyt pęcherza

• trzon pęcherza

• szyję pęcherza - przedłuża się w cewkę moczową

błona mięśniowa zbudowana jest z trzech warstw m. gładkich

• dwóch podłużnych - zewnętrznej i wewnętrznej

• jednej okrężnej - ułożonej między podłużnymi

• błona surowicza okrywa szczyt i trzon pęcherza

CEWKA MOCZOWA - odprowadza mocz z pęcherza moczowego

u samców

• jest bardzo długa

• służy do wyprowadzania moczu i nasienia, dlatego określa się ją przewodem moczowo-płciowym.

u samic

• jest stosunkowo krótka w błonie śluzowej przebiegają duże naczynia żylne

• zawiera niewielkie zagłębienia zatoki cewki mocz.

• błona mięśniowa zbudowana jest z tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej

• tworzy ona mięsień zwieracz cewki moczowej

POWSTAWANIE I WYDALANIE MOCZU - funkcje nerek:

1. Wydalnicza - usuwanie końcowych produktów przemiany materii:

• dwutlenek węgla, woda

• substancje azotowe: mocznik, amoniak, kwas moczowy, kreatyna

nerki wspomagane są przez inne narządy:

• płuca, przewód pokarmowy i skóra

2. regulacyjna

• polega na utrzymaniu homeostazy wodno - elektrolitowej

3. endokrynna

• produkcja hormonów,

• degradacja hormonów i innych biologicznie aktywnych substancji

Powstawanie moczu jest związane z trzema procesami:

1. filtracją kłębkową

• Przechodzenie wody z osocza wraz z substancjami drobnocząsteczkowymi przez błonę filtracyjną w kłębkach, do światła torebki - mocz pierwotny

• całkowita powierzchnia filtracyjna obu nerek jest mniej więcej równa powierzchni ciała

2. wchłanianiem kanalikowym (resorpcja)

• wchłanianie zwrotne składników moczu pierwotnego, które nie powinny być usunięte z organizmu

resorpcja bierna - odbywa się bez użycia energii.

resorpcja czynna - jest związana z zużyciem energii.

3. wydzielanie kanalikowe (sekrecja)

Wydalanie moczu

mocz ostateczny jest płynem o swoistych, różnych (w zależności od gatunku), właściwościach fizyko chemicznych

oddawanie moczu jest aktem odruchowym:

• drażnienie receptorów pęcherza wyzwala w nim impulsy, które są przewodzone do ośrodka oddawania moczu, znajdującego się w rdzeniu kręgowym

• odruchem tym kierują także ośrodki znajdujące się w korze mózgowej, podwzgórzu i pniu mózgu

pęcherz moczowy nie opróżnia się całkowicie

• niewielka jego ilość (1 - 2%) pozostająca w pęcherzu stanowi tzw. mocz resztkowy

Typy nerek:

1. Wielopłatowa - delfin, niedźwiedź; podwieszone są na uchyłkach moczowodów,

składa się z wielu małych płatów nerkowych połączonych przewodami

wyprowadzającymi i tkanką łączną

2. Pobrużdżona wielobrodawkowa - bydło; nie są zrośnięte części rdzenne, brak miedniczki nerkowej, do brodawek uchodzą uchyłki moczowodów, poszczególne płaty rozdzielone są bruzdami.

3. Gładka wielobrodawkowa - świnia, człowiek; - powierzchnia gładka dzięki zespoleniu kory nerki, - składa się z licznych płatów nerkowych

4. Gładka jednobrodawkowa - koń, pies, owca, kot, królik, małe przeżuwacze;

- całkowicie zespolona

- występuje w niej tylko jedna brodawka zagłębiająca się w miedniczkę nerkową

Koń mając jedną dobrze funkcjonującą nerkę, może normalnie żyć.

Uszkodzenie 2/3 powierzchni obu nerek - oznacza ich niewydolność i może dojść do zakażenia organizmu moczem - mocznica.

Konie rzadko chorują na nerki, zwykle jest to:

1. zapalenie kłębuszków nerkowych, wynik stanu zapalnego innych narządów (czerwono- lub czarnobrązowe zabarwienie moczu)

2. podrażnienie błony śluzowej przez kamienie nerkowe (jasnoczerwone zabarwienie może być oznaką krwawienia w narządach moczowych). Kamienie w pęcherzu moczowym są ciężkie do zlokalizowania, mogą osiągnąć wielkość jabłka - pojawia się krew w moczu.

U ogierów dostanie się kamienia do cewki moczowej powoduje jej zaczopowanie i nawet niemożność oddawania moczu.

Kamienie mogą nawet rozerwać pęcherz, usuwa się je operacyjnie, a piasek można wypłukać za pomocą specjalnego cewnika.

U klaczy udaje się czasem wyciągnąć kamień bez zabiegu chirurgicznego, dzięki

elastycznej cewce moczowej.

UKŁAD ROZRODCZY

Zespół narządów płciowych:

Narządy płciowe samicze

• Jajniki

• Jajowody

• Macica

• Pochwa

• Przedsionek pochwy

• Srom

Jajniki /gonady/ (parzyste)

• Leżą wewnątrz jamy otrzewnej

• Zbudowane z cz. korowej i rdzennej

• U konia - odwrotna budowa; rdzeń na zewnątrz a kora wewnątrz

• Powstają w nich gamety /komórki jajowe/

Oogeneza - powstawanie i dojrzewanie komórek jajowych

• Jajnik to również gruczoł dokrewny, gdyż produkuje estrogeny

• Jajowody (parzyste)

• Budowa: lejek, bańka, cieśń jajowodu, ujście maciczne jajowodu

• Bańka to miejsce zapłodnienia komórki jajowej

Owulacja /jajeczkowanie/

• Jest to pęknięcie pęcherzyka Graffa i wydostanie się z jajnika komórki jajowej

• W miejscu pęknięcia pęcherzyka powstają ciałko żółte:

1. Fizjologiczne:

- okresowe (rzekome) - nie doszło do zapłodnienia, ciałko żółte przekształca się w ciałko białe, a na końcu zanika.

- ciążowe (prawdziwe) - k. zostaje zapłodniona, tkanka luteinowa wydziela progesteron

2. Patologiczne:

• przetrwałe - tworzy się ciałko żółte i nie zanika; brak owulacji i brak

• zapłodnienia; częste u bydła

• ciałko żółte produkuje progesteron - nie powstają nowe komórki jajowe.

Ruja u zwierząt:

1. Monoestralne (jednorujowe)- ruja 1 w roku

2. Diestralne (dwurujowe) - ruja 2 x w roku (suka)

3. Poliestralne (wielorujowe) - ruja wiele razy w roku

Cykl rujowy, czyli odstęp od jednej owulacji do drugiej, u klaczy trwa średnio 21-22 dni,

ruja trwa 6,5 dnia; owulacja występuje z reguły na 1 do 2 dni przed końcem rui.

Ruja u krowy trwa 2-3 tygodnie

Typy układu płciowego:

1. Jednopochwowe:

• Macica pojedyncza - naczelne

• Macica podwójna - królik

• Macica dwurożna - zwierzęta domowe

2. Dwupochwowe (torbacze) (Didelphia)

Warstwy ściany macicy:

• Błona śluzowa /u przeżuwaczy są tu strzępki/

• Błona mięśniowa /gładka/

• Błona surowicza

Macica pojedyncza występuje u człowieka. W macicy wyróżnia się dwie powierzchnie i dwa brzegi.

• Zbudowana z: rogów, trzonu i szyjki macicy

• Szyjka zawsze zaczopowana śluzem, otwiera się jedynie w momencie rui lub porodu;

Inwolucja - kurczenie się macicy po porodzie

Macica dwurożna

• Klacz - dwurożna bezprzegrodowa - rogi kształtem przypominają płozy sań

• Krowa - dwurożna przegrodowa - rogi kształtem przypominają rogi barana

• Świnia - dwurożna - rogi kształtem przypominaja pętle jelitowe

• Suka - dwurożna - rogi kształt litery V

Pochwa i przedsionek pochwy

• Granicę między pochwą, a przedsionkiem wyznacza ujście zewnętrzne cewki moczowej, przedsionek jest wspólną drogą płciową i moczową.

• W ścianach przedsionka znajdują się gruczoły przedsionkowe i śluzowe (nawilżają pochwę)

Srom

• Wargi sromowe ograniczają szparę sromową

• W spoidle brzusznym warg sromowych znajduje się łechtaczka

• Łechtaczka jest ciałem jamistym

Narządy płciowe samcze

• Jądra

• Drogi wyprowadzające /najądrze, nasieniowód/

• Worek jądrowy /moszna/

• Cewka moczowa męska

• Prącie

Układ rozrodczy męski: e) pęcherzyk nasienny, f) nasieniowód,

g) prostata, h) najądrze, i) jądro

Jądra /gonady/ (parzyste)

• Narząd miąższowy - posiada miąższ i zrąb łącznotkankowy

• Miąższ zbudowany z kanalików plemnikotwórczych

• Powstają w nich plemniki /gamety/ w procesie spermatogenezy

• Jądra t również to gruczoły dokrewne - produkują testosteron (androgen)

Wnętrostwo - gdy jądro utkwi w jamie brzusznej lub w kanałach pachwinowych

Jądra u wnętrów powinny być usuwane, ponieważ może doprowadzić to do nowotworów (w jamie ciała jest zbyt wysoka temperatura);

Jeśli nie zostaną usunięte, po kilku latach jądra przestają produkować plemniki.

Temperatura jąder jest regulowana przez błonę kurczliwą, która tworzy przegrodę moszny (włókna mięśniowe gładkie)

Krew doprowadzana jest przez tętnicę jądrową

Najądrze/ (parzyste)

• Przylega do jąder wzdłuż ich tylnego brzegu

• W najądrzu są przechowywane plemniki aż do osiągnięcia pełnej dojrzałości.

Budowa: głowa, trzon, ogon - nasieniowód

- mięśnie gładkie (w powrózku nerkowym)

- naczynia

-nerwy

Nasieniowody (parzyste)

• Wpadają do cewki moczowej męskiej na wzgórku nasiennym -->na nim otwory wytryskowe

• Uchodzą razem z gruczołem pęcherzykowym tworząc przewód wytryskowy

---